Kairos: Een nieuwe bevlogenheid

by Joke J. Hermsen

Rust en aandacht zijn belangrijke voorwaarden voor creativiteit en helder nadenken, betoogde Joke J. Hermsen in Stil de tijd. Maar hoe komen we na de rust weer in beweging? In Kairos houdt Hermsen een hartstochtelijk pleidooi voor een andere, meer bevlogen tijd. We kennen Chronos als de lineaire, meetbare tijd, maar we zijn Kairos als 'de god van het geschikte ogenblik' vergeten. Toch kan juist deze tijdervaring ons onverwachte kansen en inzichten bieden. Hermsen vind Kairos terug in het werk van o.a. Nietzsche, Arendt, Bloch, Benjamin en Heidegger, en verbindt deze aan begrippen als enthousiasme, inspiratie, empathie en bezieling.

Deze essays over filosofie, kunst, cultuur en onderwijs ontvouwen nieuwe manieren van hoopvol denken, die ons kunnen inspireren een uitweg uit de crisis te vinden en veranderingen op gang te brengen.

Genres: Philosophy, Nonfiction, Essays

310 pages, Paperback

First published March 1, 2014

About the author

Joke J. Hermsen is a Dutch writer and philosopher, who studied art & philosophy in Paris and now lives and works in Amsterdam.

Reviews

[Fifi · Rating 4 out of 5]

'Het is de tijd van de aandacht, rust en ontspanning die [...] noodzakelijk is om een nieuw initiatief te nemen.'
#DeZinVanHetBoek

Dit boek gaat over tijd en bevlogenheid, zoals de titel aankondigt. Maar het gaat ook over mens-zijn in de wereld -
medemensen, noem ik dat ook wel. Over hoop en empathie, en over hoe kunst en literatuur daar de zuurstof voor zijn.

Hoewel de kloktijd ons dagritme bepaalt, is onze tijdsbeleving niet lineair. Misschien springt Hermsen daarom zelf van de Grieken naar Arendt en Nietzsche en vervolgens weer terug naar de Oudheid. Als een rivier meandert ze van de ene denker naar de andere schrijver, van de ene filosofische vraag naar het andere filosofische begrip.

Een paar keer twijfelde ik of ik wilde doorlezen. Voordat ik doorhad welke lijn er in de essays zat, voelde het of Hermsen van de hak op de tak sprong. Gelukkig las ik door, en kwam ik veel moois tegen, wat ik nog verder wil laten bezinken. Waarom ik het de moeite vond om mezelf de tijd te gunnen verder te lezen, lees je in mijn iets uitgebreider boekbespreking

[Evi · Rating 3 out of 5]

Ik zat op de trein en hoorde vier nieuwe bejaarden spreken over een TV-programma waar ze maar niet in konden komen. Tegen de vierde aflevering hadden ze al meer de smaak te pakken. Zelf was ik onderweg naar een studiedag over nieuwe werkers, stagiaires die tevens psycholoog in wording waren en hoe wij ze daarbij het best konden begeleiden. Op diezelfde trein las ik een deel van dit boek, p29-46 om kennis te maken met het principe van Nataliteit, de kern in het werk van Hannah Arendt.
Ik kreeg meteen de smaak te pakken: enthousiame, amor mundi! Begin! Doe iets! Handel!
Ik mocht mijn hand op steken als 'tussenervaren', niet meer nieuw, want meer dan 10 jaar ervaring, maar ook nog niet oud (en dus meer dan 20 jaar ervaring). Ik heb nog veel te leren. En dat doe ik dan maar iedere dag een beetje. Als nieuwe moeder kan ik alvast nog veel kanten op. Diezelfde avond begon ik dan maar in een nieuw - of toch een ander - boek van Hannah Arendt, Eichmann in Jerusalem. Met de ideeën van 'vergeving' en 'hoop in de toekomst' in mijn achterhoofd als stipje aan de horizon waar Arendt zich op richt weet ik het denk ik meer te begrijpen. Ieder van ons kan de wereld opnieuw uitvinden. En daarmee zichzelf.

Kort nadien begin ik. Aan het begin van het boek. Pas maanden later, nu, zal ik het einde halen. Ik heb ontzettend veel respect voor de essays in dit boek, maar wat een droge kost soms. De bevlogenheid zit erin, maar spat er niet vanaf. Nieuwe ideeën bij het begin van het boek moesten warm gehouden worden om er nog tot op het einde in te geloven. En net het omgekeerde was wat de schrijfster met precies deze werken beoogde. "Want soms is het goede moment onherroepelijk voorbij."

[Roos · Rating 4 out of 5]

Leuke en goede, verdiepende essays. Bevat veel verwijzingen naar Stil de tijd, maar soms ook bijna letterlijk dezelfde zinnen. Waar Stil de tijd meer inleidend is, is Kairos een vervolg dat dieper ingaat op dezelfde problematiek, maar deze ook maatschappelijk aanschouwt. Ze betrekt hierbij o.a. het onderwijs, de politiek en de kunst- & cultuursector.

[Verena]

This is the perfect read to counter a sense of being uninspired

[Monique Van hest · Rating 4 out of 5]

Fijn boek over de tussenruimte

[Bert · Rating 3 out of 5]

Je moet je leven veranderen.

Sinds haar verschijnen heb ik dit boek al meermaals van de bib mee naar huis genomen. Een paar keer in gestart ook. Er over geschreven zelfs. Maar telkens weer haast ongelezen teruggebracht.

Kairos kan je niet opzoeken. Daar moet je op wachten.
Ik heb lang gewacht, maar mijn kairos-moment is gekomen. Ik kreeg het boek onverwacht weer in handen, nam het mee naar huis, en voelde dat het de juiste tijd was om het te lezen.

En toch raakte ik niet helemaal bevlogen.
Ik herinner me nog het gesprek op het Passa Porta-festival, een eerder tv-interview, de woorden die mij naar het boek deden grijpen. Maar nergens in het boek vind ik die woorden weerspiegeld. In slechts één essay doet Hermsen afstand van haar zeer formeel taalgebruik om zelf eventjes naar voor te treden. Wanneer ze vertelt over de herinneringen die ze ophaalt bij het begin van een lezing op een school. Ik verwachtte meer van dat. Meer 'zelf', minder afstand, meer bevlogenheid.

Ik verbeeld me Joke Hermsen. Ze staat in een bibliotheek. Neemt haar boek vast, bladert er wat in. Leest enkele zinnen, een paar bladzijdes. Ik zie haar het boek terug in het rek plaatsen. Ze stapt de bibliotheek uit en denkt 'ik heb niet lang genoeg gewacht'.

[Jeroen · Rating 4 out of 5]

Uiteenlopende essays met onderliggend een pleidooi voor een vertraging met een niet-aarzelende aanpak, namelijk door het “erfüllte Augenblick” - ontstaan tussen de verworven zekerheden en het nog niet geworden (belovende) zelf - vast te grijpen.

Zeker opnieuw te lezen op een kariotisch moment.

[Paul Groos · Rating 4 out of 5]

Ik hou ervan als slimme en erudiete mensen verstandige en doordachte dingen helder en aantrekkelijk verwoorden. In deze toegankelijke reeks essays laat Joke Hermsen ons nadenken over tijd en tijdbeleving. Ze zet de tijd van klok en kalender, Chronos, tegenover de tijd van het juiste moment, het onmeetbare ogenblik, Kairos. Voor iedereen die zich wel eens geïnspireerd heeft gevoeld, die wel eens onder de indruk is geweest van een kunstwerk, iets moois heeft gemaakt, de tijd is vergeten, kortom voor iedereen, is dat een volkomen herkenbaar begrip, waarvoor we desondanks geen woord hadden, totdat Hermsen het Griekse Kairos herintroduceert.
Haar begrip van Kairos koppelt ze aan een reeks filosofische en maatschappelijke thema’s, zoals de ziel, onderwijs, liefde, creatie, zijn. Hier en daar voelt die koppeling licht geforceerd, lijkt het bruggetje tussen Kairos en het thema een beetje wankel, maar altijd weet Hermsen ons overtuigend duidelijk te maken hoezeer we kairotische momenten en beleving ontberen in ons jachtige, gedigitaliseerde leven en daardoor nooit écht leven.
Ze leent gedachten en citaten bij een enorme reeks auteurs, literair, wetenschappelijk, filosofisch, psychologisch, linguïstisch. Al die gedachten worden kundig verknoopt tot een indrukwekkend en soms duizelingwekkend web. Vreemd dat de narratologie enigszins ontbreekt (afgezien van Barthes), terwijl het betoog juist vaak gaat over het verhalende, het narratieve als manier om de werkelijkheid (en elkaar) te naderen.
Het meest was ik gegrepen door de hoofdstukken over narrativiteit (waarin Hanna Arendt de hoofdrol speelt) en dat over onderwijs, waarin ze pleit voor een centrale rol voor verhalen in het onderwijs, dat daardoor onmeetbaar wordt en (zoals Biesta zou zeggen) risicovol.
Een fijn, boeiend, toegankelijk en vlot geschreven stuk filosofie dat tot herlezing uitnodigt.

[Juliet · Rating 5 out of 5]

Ik had eigenlijk een ander boek genaamd ‘Kairos’ willen lezen, maar had per ongeluk het verkeerde boek uit de bieb meegenomen. Zo stuitte ik op dit boek. Toevallig heel passend en interessant, want vanuit de meditatie ben ik bezig met de tijd en kloktijd. Weer wat nieuwe inzichten rijker en komt op m’n lijstje om nogmaals te lezen. 🤓

[Romulus · Rating 3 out of 5]

Trotz aller guten philosophischen Ideen, soziopolitischen und gesellschaftskritischen Überlegung, verliert sich das Buch leider etwas in der Übermenge an Referenzen…

[Luke · Rating 5 out of 5]

An absolutely wonderful read, the second book by Joke Hermsen I have read this year and the second book that I will surely add to my 2020 favourites (the first being het classic 'stil de tijd'). It doesn't happen to me often that I am so stunned by two books by the same writer, even less that they are similar in making me forget where I am while reading, yet Hermsen managages to do so. I know it might sound slightly ironic that the kairotic (inner time) moment that Hermsen puts so much importance on being experienced, especially in our modern societies where they seem to become more scarce -due to clock time, social media, stress, pressure etc-, is exactly what I seemed to experience while reading this book. The cadens of the sentence in combination with her beautiful use of language, made me have to put in some effort to close the book and give myself time to ponder her words, a sensation not unbeknown to me from reading 'Stil de tijd'. And time to ponder I sure needed, there was so much to unpack, the content often just a little too abstract for me, challenging me to reread and read on untill I got the gist of the deeper meaning of what Hermsen was trying to say, without being able to put in exactly into words yet.
Seldomly do I come across books that change me the way this one did. I am very grateful to have read this.

[Roon · Rating 3 out of 5]

Kairos, zoon van Zeus en de God van het geschikte moment en de juiste maat, het uiterst zorgvuldig wegen van het geschikte ogenblik, de juiste gelegenheid en de juiste argumenten. Verwant aan Themis, de Godin van de rechtvaardigheid. Kairos vertegenwoordigt al die bevlogen momenten die het leven bijzonder maken.

Een Kairos-moment is de authenticiteit van het “Dasein”, de meest authentieke zijnsgesteldheid van de mens. In de wetenschap wordt dit serendipiteit genoemd, de gave onverwachts iets goeds te ontdekken. In Kairos is dit het tegenovergestelde van Chronos, in het heden met de rug naar de toekomst staan i.p.v. naar het verleden. De toekomst is iets wat ons van achter in de rug duwt!

Joke J. Hermans schrijft in Kairos een serie essays over de betekenis van tijd in ons leven, in de filosofie en in de literatuur. Er gaat bijvoorbeeld een essay over Heidegger en over Hannah Arendt. Denken is voor Arendt een vorm van toeschouwer zijn en van Selbstdenken, dat wil zeggen eerst enige afstand nemen van de gebeurtenissen, de emoties en de eigen belangen, om vervolgens op autonome en kritische wijze tot een zorgvuldig oordeel te komen.

Soms strooit ze met termen zoals zoè, bios, oikos of polis, wat het lezen een onnodig complexe klus maakt en wordt het in sommige essays wel heel breed, van ipadscholen, goed leraarschap, empathisch onderwijs en een bespreking van de toverberg van Thomas Mann.

Wat maakt dat weer goed: een essay over hoe we in de jachtige Chronos tijd waarin we leven het dubbele gezicht van de tijd nog kunnen ervaren. Het antwoord is eenvoudig: boeken lezen. Het belang van het lezen van literatuur is dat we geleid worden naar de Kairostijd zodat onze eigen verbeelding en creativiteit aangewakkerd wordt: een goed boek werkt als een spiegel.

[Thomas Lambrecht · Rating 4 out of 5]

Kairos is een pleidooi voor een ander manier van leven en denken, een pleidooi voor een leven op mensenmaat i.p.v. een leven op maat van de economie waar alles kwantificeerbaar hoort te zijn. Joke neemt de lezer mee op een literaire reis; in de vorm van verscheidene essays belicht ze aan de hand van filosofie, kunst, literatuur, poëzie hoe we onze kijk op ons huidige leven ingrijpend kunnen veranderen met als doel dat leven rijker te maken en ervoor te zorgen dat het meer voldoening schenkt. Hoewel het omschreven en gecategoriseerd wordt als een filosofie boek - wat op zich al velen kan afschrikken, want filosofie is iets waar velen liever ver vandaan blijven aangezien denken zo moeilijk is en zo confronterend - leest het niet zo. In andere reviews lees ik dat het boek leest als een roman, op zich is dat ook juist maar het is beslist geen roman op zich. Het leest luchtig, m.a.w. men dient de grijze massa niet al te langdurig aan te spreken om de erin vervatte materie te kunnen begrijpen. De inhoud doet getuigen van Joke Hermsen's uitgebreide kennis (boeken- en literatuur-, kunst-, ...). De lezer wordt tussen de verschillende domeinen door gewiegd, gestoken door ontzag en vervult met goddelijk enthousiasme. Dit boek is als een meditatie, inzichtelijk en vervolmakend.

[Max · Rating 4 out of 5]

Laat op een hele mooie manier de ideeën van klassieke, moderne en hedendaagse filosofen zien over het moment waarop actie moet worden genomen om een moment te pakken en daar je voordeel mee te doen. Erg mooi geschreven ook!

[Eline · Rating 3 out of 5]

De filosofen uit de politicologie-tijd kwamen weer ff om de hoek, leuk. Belangrijkste dat ik heb onthouden: blijf boeken lezen (en kunst en films bekijken etc.), want zo trainen we onze empathie, verbeeldingsvermogen, verwondering.

[Frederic De meyer · Rating 3 out of 5]

Zeker wat zaken bijgeleerd in dit boek, al zijn niet alle essays erin even kwalitatief, of even duidelijk verweven met het centrale thema. Het eerste essay met filosofische beschouwingen over de beleving van tijd zal ik nagenoeg zeker nog een paar keer herlezen. Al bij al de moeite.

[Mil · Rating 4 out of 5]

Sterk werk over beleving van de tijd. Niet de kloktijd, maar de tijd als hoop. Kairos. Rijkelijk onderbouwd met ruime documentatie. Hoofdstuk over onderwijs razend actueel.

[Nina · Rating 5 out of 5]

Actueler dan ooit.

[Lars · Rating 5 out of 5]

Een bundel met interessante, diepgaande en zeer actuele essays.
Een boek dat leest als een roman

[Imme Maria · Rating 5 out of 5]

Levenskennis

[wacki_i_i · Rating 4 out of 5]

Ik heb hem eigenlijk niet heelemaal uitgelezen maar ik heb gelezen wat ik gelezen zou moeten hebben

[Sandra · Rating 3 out of 5]

Bij vlagen heel mooi

[Peter Zomer · Rating 4 out of 5]

Eens in de zoveel tijd lees ik een boek dat me echt raakt. Dit was zo'n boek. Ik kende filosoof Joke Hermsen al wel van naam, maar ik kocht het boek vooral vanwege het onderwerp: Kairos. Ik vind het altijd een heel mooi begrip: de tijd die rijp is, het juiste moment. Het was kerstvakantie, en het leek me een mooi en passend moment om over dit onderwerp te gaan lezen, aan het begin van een nieuw jaar. Misschien was de tijd voor mij ook wel rijp voor iets nieuws...

Kairos is misschien een moeilijk te vatten begrip, maar wordt snel duidelijk gemaakt aan de hand van voorbeelden. Het eigenlijke thema dat deze elf essays samenbindt blijkt niet zozeer Kairos te zijn als wel leven en het steeds zich aandienende nieuwe begin dat door leven mogelijk wordt gemaakt. Hermsen vertelt dat filosofen vooral over de dood nadenken en hoe er mee om te gaan en dat er maar weinig filosofen zijn die het leven als uitgangspunt nemen voor hun denken. In haar boek staat echter leven centraal, en ze gaat veelvuldig in op hetgeen de zeldzame filosofen die hierover nadachten hebben geschreven. Dit is vooral Hannah Arendt; maar ook Friedrich Nietzsche wordt veelvuldig aangehaald, en, in wat mindere mate, Henri Bergson, Ernst Bloch en Peter Sloterdijk.

Het 'nieuwe begin' dient zich aan op 'kairotische momenten' en geeft de ervaring van een intense (bezielde, en-thou-siaste) verbinding met de wereld, en de inspiratie om in beweging te komen en de wereld te vernieuwen. Deze mogelijkheid die wij als mensen hebben is de kern van de hoop op een beter leven. Hoop is namelijk actief, voorvoelend; hoop is zeker geen passief optimisme; het is een actief ruimte maken en zich openstellen voor de wereld om ons heen, een actief in beweging komen.

Vooral in hoofdstuk 7 behandelt Hermsen de betekenis van het werk van Arendt voor de wereld van nu. En ook al is het boek geschreven in 2014, het is nog net zo actueel in 2024. De wereld die ons opslokt in haar maalstroom van chronologische tijd met al die afleiders en verplichtingen, hedendaagse bureaucratie, technologie en schermpjes laat ons bijna geen tijd om nog iets van kairos te ervaren. Want kairos behoeft innerlijke ruimte en aandacht. Het resultaat van de drukkende chronologische tijd is een afgestompte mensheid die zich niet meer vernieuwt, zich de hoop heeft laten ontnemen en zich laat leiden door volksmenners.

Deze cultuurkritiek is goed verwoord en uitgewerkt, maar het wordt pas echt krachtig als de auteur in haar twee laatste essays (hoofdstukken 10 en 11) over bezieling en over de waarde van kunst spreekt, als triggers die de beschreven lethargie kunnen helpen doorbreken, om zo weer ruimte te maken voor kairos, het nieuwe begin en de hoop op het gestalte geven aan een betere wereld. Zo krijgt de lezer inspiratie en praktisch houvast om de eigen verbinding met de wereld nieuw leven in te blazen.

Met name in het eerste essay vond ik de schrijfstijl wat traag. Waar wil ze naartoe?, bedacht ik me dan, als de auteur weer eens zonder schijnbare samenhang verschillende bronnen bleef citeren. Dan sloeg ik wel eens hele zinnen over. De essays staan soms te vol met verbanden en verbindingen, en daarom oogt het boek in eerste instantie ook heel 'vol' en 'druk', terwijl de auteur zich juist afzet tegen drukte. Dit gevoel van drukte had ik na hoofdstuk 1 soms ook nog wel, maar in de hoofdstukken 2 en 3 werd al snel WEL duidelijk waar ze naar toe wilde, en zat er al zoveel vaart in dat ik me eenvoudig kon laten meenemen in het betoog.

Zelf vind ik het overigens een interessante gedachte dat Kairos en Natalisme ('het nieuwe begin') feitelijk waardenvrije fenomenen zouden moeten zijn. Hermsen gebruikt de termen steeds met het oog op 'onberispelijke' thema's als bevordering van democratie en onderwijs, tegengaan van klimaatopwarming, of stimulering van het lezen. Maar eigenlijk zouden ook 'onverkwikkelijke' denkers als Baudet (die ze op p165-166 aanhaalt) hun eigen kairotische momenten moeten ervaren. Dat het onderwerp van dit boek dus feitelijk een (waardenvrij) natuurverschijnsel betreft, blijft in de tekst misschien toch te impliciet.

Daarentegen bevat hoofdstuk 11 een hele fraaie interpretatie van enkele gedichten van Rilke, die ik anders altijd zo onbegrijpelijk vond. Hermsen geeft deze gedichten een duiding in het licht van haar onderwerp die zowel de gedichten als het onderwerp extra begrijpelijk, en zinvol, maakt.

[Elke de Echte · Rating 4 out of 5]

Expect the unexpected. Deze rechttoe rechtaan wijsheid is alvast eentje om meteen om te zetten in eigen realiteit. Ook wordt enthousiasme de aloude eer aan gedaan die het concept verdient – net als inspiratie, empathie en bezieling. Leve Kairos! Als jongste zoon van Zeus is hij de god van het geschikte ogenblik, die een tijdervaring voorstaat die barst van creatief potentieel. Schrijfster Joke Hermsen weet in Kairos. Een nieuwe bevlogenheid een pleidooi te ontwikkelen via literatuur, filosofie en kunst om Kairos een heuse plek te schenken in ons aards bestaan.

[Bart · Rating 4 out of 5]

Dit boek lag al een tijdje te wachten op de stapel. Te wachten op het juiste moment. Hoewel het geen eenvoudige kost was om doorheen te komen, heeft het me toch veel inzichten gebracht over hoop, eigenwaarde, enthousiasme en bezieling. Regelmatig was ik afgeleid, zowel door de inspiratie die het boek me bood, alsook door het leven van alle dag dat steeds maar door gaat. De constante strijd, of op zijn minst dualiteit tussen Kairos en Chronos, die ook in het boek centraal staat. Zo keek ik op youtube een aantal interviews met Joke Hermsen en reserveerde een zaterdagavond voor de film 'Hannah Arendt'. Sommige essays pasten beter bij mijn persoonlijke interesses en ambities, maar bijna allemaal zijn ze ook nu (2020) ontzettend relevant. Zo is de verhandeling over de relatie tussen kunst en politiek (Uit liefde voor de wereld) pijnlijk actueel in de context het coalitie-akkoord hier in Brabant waar de politiek cultuur bestempelt als 'vrije tijd'. Dit boek vormt in zichzelf een soort 'nieuw begin', omdat het zo veel aanknopingspunten biedt om verder te lezen, studeren en leven.

[Lara · Rating 4 out of 5]

Jammer van Hermsens schooljuf-achtige, belerende toon; die zorgt - ondanks dat je voelt wat ze wil bereiken - toch steeds weer voor een verbreking van de magie. Afgezien daarvan een inhoudelijk zeer sterk en ook zeer onderbouwd boek. Met name het hoofdstuk over onderwijs vond ik ontzettend goed.

[Kim · Rating 4 out of 5]

http://winterlief.blogspot.nl/2015/04...

[Derek De beurs · Rating 5 out of 5]

Highly original book full of inspiring ideas and suggestions for further reading.

[Jacqueline · Rating 4 out of 5]

Stof tot nadenken. Soms wat langdradig maar de kern is goed.

[Robert Steuckers]

I read the book in hospital four years ago, half dead. The book insists of course on time as intensity and not as plain duration. You could consider it as an echo of Nietzsche and Jünger but also of Carl Schmitt. When I was vey young at university, the course of economics was so boring that I read in a corner the masterpiece of Clément Rosset, "La logique du pire", explaining you that you have to live joyfully but always thinking that the worse is aboute to occur. I warmly recommand to read Rosset and Hermsen provided you master Dutch and French (as I do as a Brussels boy over 60).