De engel van het verdwijnen

by Slobodan Šnajder, Roel Schuyt (translator)

Het nieuwe meesterwerk van de auteur van De reparatie van de wereld.

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog komt in een huis in Zagreb, een mooi, intelligent meisje als dienstbode werken. Anda komt uit de bergen en zal gedurende de moeilijke oorlogsjaren alles ontdekken over haar werkgevers – de een eindigt in een concentratiekamp, de ander zal zich aansluiten bij de Kroatische nationalisten, en weer een ander zal genezing zoeken in een sanatorium…

De engel van het verdwijnen van Slobodan Šnajder is een groots en meeslepend historisch epos, door de schrijver opgedragen aan de stad Zagreb en haar bescheiden helden. De lotgevallen van Anda Berilo zijn die van een volk en van een stad; ze vormen het verhaal over al degenen die in idealen blijven geloven, ook als ze daarin diep worden teleurgesteld.

De pers over De reparatie van de wereld:

‘Ontzagwekkend.’ ***** de Volkskrant

‘Meesterwerk.’ ***** NRC

Genres: Roman

403 pages, Kindle Edition

Published October 22, 2024

About the author

Slobodan Šnajder is a Croatian writer and publicist. He studied Philosophy and English at the University of Zagreb. Šnajder was the long-standing editor-in-chief of the Yugoslavian theatre magazine Prolog. Since 1994 he has been working as a columnist for the daily newspaper Novi List. Between 2001 and 2004 he was the director of the Zagreb Youth Theatre. He has been working as a writer since 1966, publishing prose and essays, but mostly focusing on theatre plays. His most renowned play internationally, Hrvatski Faust [The Croatian Faust], was staged at the Theater an der Ruhr in Mülheim in 1982 and at the Burgtheater in Vienna in 1993. Many of his other plays have been published and put on stage in German-language countries. Between 2005 and 2007 the Cultural Ministry enabled the publication of Šnajder’s complete work through the Zagreb publisher Prometej. His novel Doba mjedi won the Meša Selimović prize for the best novel of 2015 as well as several other prizes.

Reviews

[Marina Horvat · Rating 1 out of 5]

Kako umrijeti za života? Tako da se posereš na samog sebe. Tako da pokušaš posrati one veće od sebe. A sve to uz potporu Ministarstva kulture. Pa onda smiješ pljuvati po Titu, ali ne i po 2đmanu, a pogotovo ne po Hebrangu sinu, jer on je liječnik, a kad imaš 75 nije uputno biti u zavadi s liječnicima.
Kako umrijeti za života? Tako da ližeš ustaške zločine i onda ih predstavljaš kao hommage ilegalcima prije i za vrijeme rata. Onog pravog, općeg, ne ovog imovinskog, našeg.
A taj hommage napišeš tako preko one stvari, stvoriš Anđu Berilo koja se isto tako mogla zvati i Anđa Barilla, toliko je bezukusan, bezličan i bezbojan lik, baš kao slavna tjestenina. Pa onda oko nje stvoriš još par likova iz Barilla asortimana, i raspašoj može početi. Možeš Titu početi zamjerati svaku ciglu koju je ikad koristio u životu, iako nijednu nije ostavio nasljednicima, sve je ostalo ludoj državi koja se samoubila. Valjda od ljepote i sreće što se riješila tiranina. Ali ne smiješ u priču uvlačiti 2đmana, 200 obitelji, Hebranga sina, Šuška, ni ko ga. Oni ne postoje poimence. Postoje mrtvi po kojima se može, smije, dapače, poželjno je, srati, i mrtvi o kojima se ne smije izreći ni notorna istina. I sve bi to još bilo u redu da to radi Aralica, od njega znam što očekivati pa ga ni ne otvaram. Od Šnajdera je to podlo i ljigavo, jer ne tako davno Šnajder je imao velike zamjerke na nacionalni sport zvan pljuvanje po Titu. A onda je počeo trenirati, vidimo postiže i zavidne rezultate.
Jedino s čime se slažem sa Šnajderom je da "stranci znaju uzdizati svoje vrednote, mi Hrvati svoje znamo samo pljuvati."
Šnajderu, Hrvatino!

[Nataša · Rating 4 out of 5]

Angel izginjanja ni lahkotno branje, ampak ne v smislu, da je nerazumljivo — bolj v tem, da zahteva čas, mir in potrpežljivost.

Gre za roman z veliko plastmi: veliko zgodovine, veliko aluzij, preskokov v času, veliko notranjih monologov in digresij. Ni linearna zgodba, kjer samo slediš zapletu, ampak bolj tok spomina, razmišljanja in asociacij. Včasih imaš občutek, da bereš zgodovinski roman, drugič esej, tretjič skoraj kroniko nekega mesta.

Nič manj kot knjiga pa so zgovorni tudi komentarji bralcev - mnenja so radikalno odvisna od tega, od kod bralec prihaja. Tujci jo berejo kot zgodovinsko fresko ali kot neko univerzalno zgodbo "ideali vs. oblast". Za nas, ki pa nimamo tega privilegija distance, pa je malo bolj zahtevno. Tukaj zgodovina ne spi. Tu so še vedno družinski spori, politični refleksi, stare zamere. Zato mnogi knjige sploh ne berejo kot literaturo, ampak kot test lojalnosti.

Meni je knjiga dobra prav zato, ker ne ponuja udobnih odgovorov. Pokaže, kako ideali nastanejo, kako se zlomijo in kako kljub temu v nekaterih ljudeh preživijo.

Všeč mi je bil prav ta “vmesni prostor," ki ga knjiga vzpostavi. Kritična je do revolucije, a hkrati ne ponižuje tistih, ki so vanjo verjeli. Govori o razočaranju, ne da bi se norčevala iz idealov. Danes temu ne bi rekla mlačnost, ampak neka oblika zrelosti: priznati, da svet ni bil in ni črno-bel.

[Tatjana Bordukalo Nikšić · Rating 2 out of 5]

Pohvalne kritike koje sam čitala probudile su valjda prevelika očekivanja, pa me ovaj roman, nevjerojatno naporan za čitanje, u potpunosti razočarao. Trebala bi to biti nešto kao povijest Zagreba kroz 20. stoljeće, od 2. svjetskog rata pa sve do 1991. i propasti Jugoslavije, ispričana kroz vizuru jedne iličke dvokatnice i njezinih stanara, od kojih je najvažnija služavka Anđa, koja 1942. odlazi u partizane. Ali na kraju je to ispala papazjanija u kojoj ima srednjovjekovnih "vještica", kuge, međuratnih spiritističkih seansi, Platona, ilegalaca, Andrije Hebranga starijeg, Tita kako se kupa u gorskom jezeru, Koče Popovića koji s neobrazovanom partizankom vodi ozbiljne filozofske rasprave, savskog nasipa po kojem šeću patuljci-proroci, a časne sestre karmelićanke pjevaju u slavu Djevice Marije (puno toga sam izostavila). Sve to pisano nevjerojatno izvještačenim stilom, koji se postiže dosljednim prebacivanjem pomoćnog glagola iza glagolskog pridjeva radnog, tako da rečenice poprimaju čudan, šepesav ritam, te uz povremeno ubacivanje "purgerskih" izraza (omiljen izraz: cicntreger). Malo pripovijeda Kuća, malo sveznajući pripovjedač u 3. licu. Anđa Berilo, iako je glavni lik romana, do kraja ostaje enigmatična i o njoj u stvari ne doznajemo ništa osobno.
U početku, sve skupa je još djelovalo interesantno, ali kako radnja odmiče, postaje samo zamorno i naporno.
Na stranu još i pomisao kako je o 2. svjetskom ratu, partizanskoj borbi i promjenama 90-tih napisano već puno knjiga. Ne znači da u književnom univerzumu nema prostora za još takve literature, ali to bi trebao biti zaista originalan pristup, a ne pokušaj imitiranja Krleže. Ovako pisana knjiga teško će privući suvremene čitatelje.

[Irena Pranjić · Rating 2 out of 5]

Knjigu sam posudila zato jer je pozitivno predstavljena u javnosti i jer ovo izdanje koje sam čitala ima sjajnu ilustraciju na naslovnici koju potpisuje jedan od najboljih ilustratora nove generacije, Ivan Stanišić, plus odličan Frakturin dizajn. Prvih stotinjak stranica bilo mi je zanimljivo čitati jer mi se svidio stil rečenica, ponadala sam se da se autor potrudio proučiti spise o spaljivanju vještica i napisati nešto više o tome, bilo je zanimljivo i kada je radnja naglo skočila u tridesete godine 20. st i kada se priča krenula pripovijedati od strane različitih likova od kojih je najzanimljiviji lik zgrada u Ilici koja priča o svojim stanarima, no priča se u jednom trenu posve prenijela na glavnu junakinju u čijem se životu ne događa apsolutno ništa osim onog što se o vremenu njena života danas uči na satovima povijesti. Naljutila me ideja da život van konteksta javnih događanja nema svoju vrijednost i svoj tok i koliko god da je glavna junakinja uvijek birala "pravu" stranu i postupala u skladu s onim što je danas poželjno misliti o svim tim povijesnim događanjima, postalo mi je razočaravajuće to što je njena uloga samo da bude nijemi statist svog vremena i ništa više od toga. Još više naljutila te činjenica da sam potrošila par tjedana na knjigu u kojoj sam saznala sve ono što sam već od prije znala - partizani, ustaše, Bleiburg, Goli otok, Vukovar, teme koje kao da nisu već stoput prežvakane. Iako mi je do kraja knjige bilo ostalo još pedesetak stranica, demonstrativno sam zatvorila knjigu na 356oj stranici jer sam se osjećala prevarenom, očekivala sam puno više od ovako elokventnog pisca.

[Jethro Tull · Rating 3 out of 5]

Puno slabije od "Doba mjedi". Velik u zamisli, ali realizacija na mnogim mjestima šepa. Ukupni dojam najviše kvari emocionalno angažirani, neobjektivni pripovjedač koji "čita" hrvatsku povijest iz sasvim jasnog ideološkog motrišta. U stilu: sve je s našim utopijskim projektom moglo biti bolje da nije bilo osvetničke odmazde, diplomatskih magazina, Golog otoka, jagme za luksuznim stanovima...I tako dalje.
3.5

[Danny Jacobs · Rating 4 out of 5]

De engel van het verdwijnen van Slobodan Šnajder is een epische roman die generaties overspant en de lezer meeneemt door de turbulente geschiedenis van Joegoslavië in de twintigste eeuw.

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog komt in een huis in Zagreb, een mooi, intelligent meisje als dienstbode werken. Anda komt uit de bergen en zal gedurende de moeilijke oorlogsjaren alles ontdekken over haar werkgevers – de een eindigt in een concentratiekamp, de ander zal zich aansluiten bij de Kroatische nationalisten, en weer een ander zal genezing zoeken in een sanatorium…

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond Joegoslavië opnieuw; dit keer als communistisch land onder Josip Broz Tito. Het land had echter veel conflicten tussen de verschillende volkeren. In de jaren 1990 waren er daarom veel oorlogen en viel Joegoslavië uiteen. In 2003 hield Joegoslavië uiteindelijk op met bestaan.

Wat dit boek zo boeiend maakt, is Šnajders meesterlijke stijl, waarin geschiedenis en fictie naadloos verweven worden. Hij schrijft met ironie, poëtische kracht en een diep historisch besef. De roman toont hoe individuen worden meegesleurd door de grote krachten van hun tijd en hoe ideologieën levens kunnen bepalen en vernietigen.

Een ander intrigerend aspect is de manier waarop de auteur speelt met het concept van “verdwijnen”—niet alleen fysiek (zoals in deportaties en oorlogsslachtoffers) maar ook cultureel en existentieel. Wie zijn we als we geen wortels meer hebben? Wat blijft er over als geschiedenis gewist of vervalst wordt?

Voor de dystopische tijden waarin we nu leven, biedt het boek een belangrijke les: het waarschuwt voor de gevolgen van extremisme, nationalisme en blinde gehoorzaamheid aan een systeem. Het dwingt de lezer om na te denken over de rol van het individu in een wereld die steeds meer verdeeld raakt. Zoals de roman laat zien, is geschiedenis niet alleen iets van het verleden, maar ook een spiegel voor het heden.

[Sini · Rating 4 out of 5]

Ergens in 2021 werd ik helemaal weggeblazen door "De reparatie van de wereld", een meesterlijke roman van de mij volkomen onbekende Kroaat Slobodan Šnajder. Zelden las ik een zo imponerende, originele, kunstzinnige en veelvormige roman over een zo onherstelbaar door oorlogsgeweld kapotgemaakte wereld. Dus ik was heel benieuwd naar "De engel van het verdwijnen", Šnajders nieuwe roman die in rap tempo is vertaald en geannoteerd door meestervertaler Roel Schuyt. Dat heeft hij uitstekend gedaan, want zijn Nederlands is net zo voortreffelijk als in "De reparatie van de wereld". Toch vond ik deze nieuwe Šnajder veel minder sterk dan zijn vorige. Al is Šnajders originele meerstemmigheid ook nu weer fascinerend, en al zijn diverse van zijn zinnen en alinea’s ook nu weer even briljant als schrijnend.

In veel van de korte hoofdstukken volgen we het weesmeisje Anda, en haar ervaringen in de Joegoslavische partizanenstrijd tijdens WO II en in de roerige tijden voor, tijdens en na het bewind van Maarschalk Tito. "De engel van het verdwijnen" zou je, volgens de flaptekst, kunnen lezen als het historisch epos van de stad Zagreb en van het Kroatische volk. Maar dit boek biedt ons geen uitgebreide verhandelingen over de Kroatische geschiedenis voor, tijdens en vooral na WO II: we volgen alleen de kleine geschiedenissen van Anda en haar vrienden en kennissen. En hoe de grote geschiedenis ingrijpt in al die zo verschillende kleurrijke kleine geschiedenissen.

Ontroerend is hoe weinig die personages begrijpen van de grote geschiedenis die hen zo overweldigt, en hoe weerloos zij zijn tegen alle redeloosheid die hen omringt. Inspirerend is soms hun revolutionaire elan: het meeslepend beschreven utopische geloof in een betere wereld dat de partizanen tijdens hun bevrijdingstijd koesterden. Een geloof ook in een wereld waarin Serviërs en Kroaten in volkomen natuurlijke broederschap samenleven. Schrijnend is hoe dat geloof vooral na de dood van Tito vervolgens wordt gesmoord in desillusie, bloed en nieuwe volkerenhaat. Maar heel prachtig is dan weer hoe vooral Anda toch sprankjes van haar bevlogenheid blijft behouden, en hoe zij toch naar manieren blijft zoeken om niet te sterven in verbittering. Ondanks alle desillusie die haar omringt, en die haar van binnenuit overwoekert.

Intrigerend is bovendien het vertelperspectief van deze roman. Veel taferelen zien we bijvoorbeeld door de ogen van het mysterieuze weesjongetje Magus, in de vorm van magisch- realistische visioenen van het verre verleden, van de verre toekomst, en van het hallucinatoire hier en nu. Visioenen bovendien waarin de tijd soms ontspoort, zodat de chaos van de wereld zich in al zijn onbevattelijke naaktheid toont. Veel andere taferelen zien we door de ogen van een huis, dat niet weet wie zijn eigenaar is en ook veel van wat het ziet niet kan duiden en verklaren, maar dat wel ziet wat zijn bewoners dromen en wat zij heimelijk denken als zij kijken in de spiegel. Šnajder kiest dus geregeld voor een magisch- realistisch, niet meer menselijk perspectief: voor een verteller die de wereld ervaart op manieren die ondenkbaar zijn voor mensen als u en ik, en die dus meer ziet dan u en ik ooit zouden kunnen. Maar zonder ooit echt te begrijpen of te kunnen verklaren wat hij nou precies ziet.

De toch al zo vreemde en verbijsterende taferelen in het door oorlog verscheurde Kroatië worden dus ook nog eens bekeken vanuit een sterk vervreemdend en vervormend perspectief. En vanuit het perspectief van iets of iemand die volkomen ontworteld is, en als buitenstaander staart naar de zo onwerkelijke wereld. Waardoor de ongrijpbare vreemdheid van die taferelen op fraaie wijze wordt benadrukt. En dat wordt weer versterkt door de wijze waarop veel van die taferelen worden beschreven als een bizarre en onwerkelijke toneelvoorstelling, of als magisch- realistische belevenissen vol van droomachtige en onwerkelijke magie. Of als werelden vol van drogbeelden, net als Plato’s Grot, maar dan zonder een hogere waarheid die deze drogbeelden ontstijgt. Ook staat de roman sterk in het teken van de furiën van het verdwijnen die de geschiedenis zouden beheersen, en van de ruiters en engelen van de alles vernietigende Apocalyps. Dus van bovennatuurlijke en bovenmenselijke oorzaken, die in deze roman niet zozeer een leven na de dood beloven of een hogere waarheid waarin wij eeuwige rust vinden, maar het onherroepelijk verdwijnen van de levens en de orde die wij menen te kennen.

Veel bladzijden van deze roman heb ik met plezier gelezen. Vooral door de steeds weer verrassende stijl, en door de soms bijtende en soms juist weer vertederende ironie. Ook het geraffineerde spel van motieven en herhalingen vond ik mooi, net als de vaak spannende tijdsprongen. Intrigerend vond ik ook de vernuftige vooruitwijzingen en terugwijzingen, waardoor sommige gebeurtenissen en motieven slechts beetje bij beetje hun geheim onthullen. Zonder dit geheim ooit helemaal te verliezen. Voorts bewonder ik hoe Šnajder op elke pagina weer kiest voor fantasie en verbeeldingskracht, en vaak ook voor sprankjes van hoop. Terwijl de zo naargeestige Kroatische geschiedenis van tijdens en na WO II juist erg uitnodigt om alle hoop te verliezen en elke vorm van verbeeldingskracht overboord te gooien.

Bovendien bewonder ik hoe Šnajder die hoop niet op moraliserende wijze toelicht of verklaart, maar in al zijn ongrijpbaarheid voelbaar maakt. Bijvoorbeeld in suggestieve beschrijvingen van een naakt zwemmende en ongeremd van het leven genietende Tito, die dan voor even veel lichter en gelukkiger is dan in zijn dagelijkse politieke leven. Maar ook in poëtische en bijna utopische beschrijvingen van een ongerepte open plek als vrijstaat midden in een bos, ver van de door gewelddadige tegenstellingen getekende wereld. En zeker ook in mysterieuze beschrijvingen van iemand die sterft met een raadselachtig gelukzalige glimlach op haar mond, en die haar dood- haar verdwijnen- op bijna engelachtige wijze ondergaat. Waarmee zij niet de dood overwint, maar wel het schrikbeeld dat de dood doorgaans is. In dat soort passages kiest Šnajder niet voor pamflettisme maar juist voor de verbeeldingskracht van de romancier. En dat juich ik toe.

Maar toch raakte ik geleidelijk aan de greep op deze roman enigszins kwijt. Om wat voor reden dan ook. Misschien door de veelheid van verschillende geschiedenissen. Misschien door de veelheid van op zichzelf intrigerende motieven. Misschien door de veelheid van subtiele herhalingen en van passages die in elkaar resoneren. Misschien omdat ik steeds meer moeite kreeg om de kern van de roman echt beet te pakken. Dat vond ik lastig, terwijl ik aan de andere kant het middelpuntvliedende gehalte van deze roman juist ook weer een kracht vond. Misschien was deze roman mij ook gewoon net iets te lang. Hoe fraai ik hem vaak ook vond.

Niettemin vind ik het heel mooi dat uitgeverij Wereldbibliotheek nu ook deze, bij vlagen prachtige roman van Šnajder heeft uitgegeven. En ik hoop dat er nog meerdere mogen volgen.

[Anna · Rating 4 out of 5]

Deze recensie verscheen eerder op Bevlogen letteren.

Een glimlach te midden van oorlogsgruwelen.

De Kroatische schrijver Slobodan Šnajder (1948) vestigde zijn reputatie wereldwijd met de roman De reparatie van de wereld. Ondanks het grote succes daarvan bleef Šnajder niet teren op eerdere prestaties, maar werkte gestaag aan nieuwe projecten en bracht in oktober 2024 zijn langverwachte nieuwe roman uit: De engel van het verdwijnen. Dit boek, waar hij acht jaar intensief aan heeft gewerkt, is vertaald naar het Nederlands door Roel Schuyt, die ook verantwoordelijk was voor eerdere vertalingen van Šnajders werk.

De roman is het verhaal van Anđa, een slimme en charismatische vrouw die de harten van mannen weet te veroveren. Kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verhuist ze naar Zagreb, om als dienstmeid te werken in een huis met twee verdiepingen dat eigendom is van een Joodse groothandelaar, en wordt verhuurd aan diverse bewoners. Zo maakt Anđa kennis met de verschillende nationaliteiten die het toenmalige Zagreb bevolkten. Onder haar medebewoners zijn er die ten onrechte in concentratiekampen belanden, die op dubieuze manieren aan de macht komen, of die plotseling ziek worden en naar een sanatorium moeten of sterven.

Šnajder werkt op aangrijpende en confronterende wijze uit hoe de personages omgaan met gruwelijkheden als oorlogsmisdaden, de Jodenvervolging en andere onmenselijke wreedheden. Machteloos zijn ze, zonder controle over de tumultueuze ontwikkelingen die hun levens verwoesten. De gewelddadige en chaotische omstandigheden, zoals deportaties en vervolgingen, laten hen geen tijd om zich aan te passen, wat hun kwetsbaarheid en onmacht des te schrijnender maakt.

Toch is het verhaal niet topzwaar door deze tragiek. Šnajder verweeft een lichte toon en subtiele humor in het narratief, waardoor de personages – ondanks de zware omstandigheden – manieren vinden om hun lot in eigen handen te nemen. Het geloof in een betere toekomst vormt een rode draad in het verhaal: ‘Het blijkt een gevaarlijke onderneming te zijn, soms met onplezierige en zelfs wrede kanten. Maar als het lukt, zal de wereld worden omgekeerd als een oude jas, zodat de zijde die dreigde te verdwijnen in duisternis en zweetlucht plotseling kan schitteren in het daglicht.’

Het huis waar Anđa zich in bevindt, krijgt een bijna metafysische dimensie. Het is niet zomaar een plek, maar zelf een waarnemend wezen dat de gebeurtenissen binnen zijn muren op een bijzondere manier absorbeert. Zonder bewuste kennis te hebben van de mensen die er wonen, speelt het huis een cruciale rol als stille getuige van hun dromen, visioenen en worstelingen: ‘Ik luister elke nacht naar de hartslag van mijn bewoners, ik hoor van alles. Hier en daar bespeur ik een teken dat iemand spoedig naar de begraafplaats Mirogoj zal vertrekken.’

Dit perspectief maakt van het huis niet slechts decor, maar een spiegel van de emoties en het innerlijk leven van zijn bewoners, onder wie Anđa. Het huis lijkt haar strijd, hoop en vastberadenheid te begrijpen, zelfs wanneer zij wordt overweldigd door de chaos van de buitenwereld. De manier waarop het huis de dromen en herinneringen van zijn bewoners interpreteert, versterkt de magisch-realistische toon van de roman en benadrukt de subtiele interactie tussen mens en ruimte.

Het door oorlog verscheurde Kroatië vormt de chaotische achtergrond. Šnajder houdt weinig rekening met lezers die niet vertrouwd zijn met deze periode. Terugkerende motieven zoals ‘de man met de snavel’, grote tijdssprongen en subtiele ironie versterken de complexiteit. De niet-lineaire structuur en de vervaging van de grenzen tussen werkelijkheid en fantasie vragen om geduld en scherp inzicht. De roman is uitdagend en biedt een rijke leeservaring die de chaos van de oorlogsjaren treffend weerspiegelt en de gelaagdheid van menselijke ervaringen blootlegt.

Herhaaldelijk wordt de dood niet gepresenteerd als definitief einde, maar als een overgang die het lijden van het leven overstijgt. Dit komt bijvoorbeeld naar voren in het beeld van een stervende die toch met een glimlach van gelukzaligheid het leven verlaat; deze glimlach is krachtiger dan de wanhoop van degenen die blijven worstelen met de ellende van het bestaan. Het symboliseert innerlijke vrede die niet wordt beïnvloed door externe omstandigheden, maar voortkomt uit de houding waarmee men het leven benadert.

Met De engel van het verdwijnen heeft Slobodan Šnajder een complexe roman geschreven die de historische wreedheden van de Tweede Wereldoorlog belicht, maar ook de onvoorstelbare kracht van de menselijke geest. Door zijn magisch-realistische benadering en het intrigerende perspectief van het huis als stille getuige van menselijk leed weet Šnajder een rijke, gelaagde wereld te creëren waarin tragedie en hoop met elkaar verbonden zijn.

[Sve · Rating 2 out of 5]

Pompozno kvazihistorijsko kenjkanje jednog wannabie domobrančića koji se nebi štel nikom zamerit nego pažljivo hoda po sredini između ustaškog zla i partizanskog dobra, retroaktivno tumačeći jugoslavensku povijest u svjetlu nacionalističke kontrarevolucije 90-ih i nacije, fantastičnog izuma iz perioda romantizma , kao jedinog opravdanog smisla postojanja, i posve u pomodnom trendu relativiziranja i izjednačavanja ustaštva i komunizma.

1. i 2. dio knjige donekle čitljivo, 3. dosadno i posebno problematično, s premisom da živimo u doba kraja povijesti a sve ono prije su bile samo zablude.
Što se danas itekako pokazuje kao samo još jedna velika zabluda, koja nas je odvela do toga da lutke na koncu na čelu EU mirno gledaju kako se svakodnevno u Gazi masakrira žene i djecu .

Dakle potpuno je jasno zašto je Šnajder neka vrsta hrvatske verzije Bore Čosića ili Milorada Pavića i njegovog Hazarskog rečnika, ili češkog Vaclava Havela , vojnik Švejk, netko fol "ni vrit ni mimo" a u stvari temeljni element režima, poslušnik , podobni režimski intelektualac, koji svakih par poglavlja sukladno s modernim internet pravilima "virtue signalinga", pljuje po Krleži kao sva nacionalno osvještena "poštena inteligencija" 90-ih , podoban i posve u skladu normi klero-nacionalističkog sustava kreiranog 90-ih, pogona koji 35 godina 24/7 stvara kopije malih krivoustih tuđmančića zadojenih nacionalističkom mržnjom i zatupljenih klerikalnim srednjevjekovnim bajanjima, koji u slobodno vrijeme hrle na miljunske koncerte čobanskih primadona na kojima se ori ustaški pozdrav .

Iste ideje se ponavljaju 10 x na 10 mjesta u knjizi. Da je knjiga smanjena oko 50% još nekako, ovako je opći dojam, vjerojatno sukladno prenapuhanom egu pisca koji nije imao snage izbaciti suvišni sadržaj - jedan veliki predimenzionirani gnjavež uz par zanimljivih poglavlja pobacanih tu i tamo, koji ipak nisu vrijedni tolikog daveža (436 stranica)

[Samo Klasici · Rating 3 out of 5]

Očekivao sam puno od ovog romana pa sam se razočarao. Mislio sam da će to biti povijesna priča o Zagrebu i o jednoj maloj sudbini obične žene koju je zahvatio vihor rata ali je ovaj roman zapravo jedan kupus u koji je svašta zbrda zdola nabacano.

Stil pisanja je isto pretenciozan, ono što se moglo jednostavno napisati je potpuno nepotrebno pisano što je moguće kompliciranije i zamršenije. Također je i početak romana zamršen pa pratimo nepovezane priče koje se kasnije donekle povezuju ali to uopće ne bude toliko zanimljivo. Likova ima puno i svi su plitki, ne znamo puno o njima, čak ni o glavnom liku Anđi ne znamo puno i teško možemo ući u njezin svijet i zainteresirati se za roman.

Neću uopće ulaziti u političku ocjenu romana niti u to je li razdoblje oko drugog svjetskog rata prikazano ispravno ili nije, samo ću reći da mi se roman kao literarno djelo nije pretjerano svidio.

[Riet · Rating 4 out of 5]

Niet zo goed als "de reparatie van de wereld", maar wel zeer de moeite waard. Dit keer vertelt Snajder de geschiedenis van Kroatie vanaf ongeveer 1940 tot nu. Deels wordt het verhaal verteld door het huis, waarin veel van de hoofdpersonen leven. De echte hoofdpersoon is Anda Berilo. Zij werkt aanvankelijk als dienstbode, maar, intelligent als ze is, leert zij in het huis veel van een geleerde bewoner. Zij vertrekt om met de partizanen te gaan vechten. Kroatie is in die tijd onder de fascisten, later de communisten en weer veel later weer onder fascisten. Er gebeuren gruwelijke dingen, moorden, martelingen, verdwijningen. Niet alleen onder de fascisten (ustasa, cetnicks), ook onder Tito is het geen paradijs.
Het is wel een boek waar je je aandacht bij moet houden. Het wordt niet bepaald "lineair" verteld.

[Vincent · Rating 4 out of 5]

Ik heb me bij momenten door dit boek moeten wroeten. Lag dit aan de oorspronkelijke taal en dus de vertaling—die vast voortreffelijk is, of aan de soms vaag gehouden evenementen, de soms merkwaardig meanderende en plots verschuivende verhaallijnen, ik weet het niet. Maar het boek fascineerde me evengoed, de stad—hoewel ik die totaal niet ken—had een vat op mij. Een aantal dingen gingen me moeilijk af, zoals de visioenen van Magus, de Nieuwe Apocalyps. Ik begrijp nog steeds niet wat die hun waarde was. Het standpunt van het huis was wat me het meest fascinerende. En ik heb als een gek namen en geschiedenis van Joegoslavië opgezocht.

[Wouter Lezer · Rating 3 out of 5]

This is not an easy read. That's not necessarily a bad thing of course, but in this case I feel I didn't get to appreciate the book to its full extent. There is the historical backdrop of Croatia in the 20th century, told through the eyes and lives of a house, a girl/woman, a "professor", and a little boy. And although I never got bored with the book, I struggled to understand the witch part of the book as well as the visions of Magus.

Maybe this just isn't entirely my cup of tea. I really wanted to finish the book and I don't regret doing so. But I'm probably not recommending this to many others.

[GJ · Rating 3 out of 5]

Alleen al het onderwerp verdient meerdere sterren. Maar dit boek leest zo stug dat het er van mij slechts drie krijgt.
Korte, weinig samenhangende (in mijn ogen) hoofdstukken waarin het na het eerste deel voor mij nog steeds niet duidelijk is over wie en wat het hier gaat.
En of ik een huis als personage gek of geniaal vind, daar ben ik ook nog niet uit.
Enkel voor de echte bijters, zeker niet voor een groot publiek.

[Ludo Spaepen · Rating 1 out of 5]

Dit boek beschrijft in romanvorm de geschiedenis van Kroatië van 1941 tot 1991.
Centraal personage is Anda Berilo,
We zien haar evolueren van jonge huishoudster bij rijke families in Zagreb,tot partizane in de strijd tegen de fascistische Ustasa ,tot gevangene in een Joegoslavisch heropvoedingskamp,tot….enz
Moeilijk boek!

[Cees Van · Rating 3 out of 5]

Epos over Kroatië, in het bijzonder Zagreb, waarin een veelheid aan personages wordt gevolgd tijdens de grote ontwikkelingen in Kroatië in de 20ste eeuw. De grilligheid en impact wordt bij vlagen diep invoelend beschreven. Stijl maakt verhaal soms ingewikkeld om te volgen. Dus vandaar gemengde gevoelens over deze roman.

[Lisa Vermeer · Rating 4 out of 5]

Het koste me meer moeite om dit boek te lezen dan het vorige van Šjnader. Het huis als verteller is heel goed gevonden en speelt een kern rol in het prachtige einde. De visioenen zijn alleen nog steeds lastig te plaatsen, of daarvoor heb ik nog niet lang genoeg nagedacht over hun plaats in de vertelling. Het leven en de gedachten van Anða hebben we geïnspireerd om zelf na te denken.

[Milica Ivanković · Rating 2 out of 5]

Knjiga koja me nije takla. Ni najmanje.
Anđa je jedan bezbojan lik, naracija deluje nepovezano, ne izaziva nikakvu emociju (a trebalo bi, je l da?).
Nadam se da je Doba mjedi bolja od ove knjige, kao što kažu.

[Tom Dautzenberg · Rating 2 out of 5]

Ongetwijfeld best een goed boek maar ik moest me er helaas een beetje doorheen worstelen. Het grote verhaal en de geschiedenis zijn meeslepend, maar het boek springt te veel in het rond met nieuwe perspectieven en schrijfstijlen.

[Boekroel · Rating 4 out of 5]

I like this book. It takes a couple of pages to warm up, but then it goes. Interesting reflection of Croatian recent history.

[Simon Popek · Rating 4 out of 5]

3,5 ⭐️