Iteko

by Mariëlle Hageman

Margaretha Jacoba 'Iteko' de Neufville zou een van de populairste schrijfsters van de eerste helft van de negentiende eeuw worden, maar in 1803 was haar hart vooral vol van liefde voor Henri Smissaert. Een ongelukkige liefde, want van haar vader mocht de welgestelde Iteko niet met hem trouwen. Ze schreef erover in dagboeken, waarin ze ook kritisch keek naar de gebeurtenissen en de maatschappij van haar tijd. De verwachtingen die die maatschappij had van vrouwen en ook van mannen - waaronder een geschikt huwelijk - en De Neufvilles eigen ideeën, en soms ongemak, lopen als een rode draad door haar dagboeken, en later ook door de romans en geschiedenissen die ze publiceerde.

Historica en schrijfster Mariëlle Hageman reconstrueert op sprankelende wijze een bewogen periode uit het leven van Margaretha Jacoba de Neufville, en gaat op zoek naar hoe het haar verder verging. Ze biedt daarmee een ongekend intieme inkijk in een negentiende-eeuws vrouwenleven.

277 pages, Kindle Edition

First published June 25, 2024

About the author

Hageman's PhD thesis was "The Emperor's Clothes: Rituals of the Carolingian and Ottonian Rulers in Word and Image", later published in a revised form as De Kleren van de Keizer.

Reviews

[Lisette · Rating 5 out of 5]

Iteko is een fijn geschreven boek waarin hoofdstukken gebaseerd op de bijzondere dagboekaantekeningen van Margaretha Jacoba de Neufville worden afgewisseld met hoofdstukken over het archiefonderzoek en de bespiegelingen van de auteur. Juist die combinatie van een inkijkje in het leven van Margaretha met de beschrijving van het archiefonderzoek en Hagemans gedachten over ‘haar’ Iteko, zorgen ervoor dat je telkens weer benieuwd bent naar wat er nog meer komen zal.

Dichter bij de gedachtewereld van een 19de-eeuwse, vooraanstaande vrouw kun je niet komen. Dat die vrouw ook nog eens verlangde naar een voor haar onbereikbare geliefde, leefde in een roerig tijdperk, zeer intelligent was én een succesvol schrijfster werd, die Nederlands ‘eerste’ historische roman publiceerde, maakt het allemaal nog beter.

[IrmaJolanda · Rating 5 out of 5]

Many Dutch readers have heard of or read books by Jane Austen, but which Dutch reader has heard of Margaretha Jacoba 'Iteko' de Neufville? Both authors were born in the same year, 1775 so had similar experiences in life. On books written by De Neufville her name was also not mentioned in the beginning and she too received a marriage proposal but could not accept due to circumstances, so she never got married.

Jane Austen's novels show us what etiquette rules should be followed in early 19th century England and to what consequences that may lead. Iteko de Neufville's works focus on Dutch history. However, her diaries from a rather short period of time (1803-1807) are kept (in the Amsterdam archival centre). These diaries and excellent historical research enabled author Mariëlle Hageman to reconstruct Margaretha Jacoba 'Iteko' de Neufville's life, giving us an unique insight in Dutch social life and standards in the first half of the 19th century.

Ladies had to make sure the family name was mentioned with great respect, your father decided whom you could or could not marry. And if your mother had sadly passed away, the only daughter, in Iteko's case was fully responsible for running the household properly. Therefore we have to admire Iteko, (too?) talented and intelligent in a male dominant society, to lead a rather happy life. How she managed to do that, I would advise you to read the book.

[Mireille]

Met plezier gelezen: Iteko. Ik las in de winkel een stuk uit de inleiding en zette het boek op de virtuele en volle wil-ik-lezenplank. Toen ik het later op de Utrechtse Boekenmarkt in de Van Oorschotkraam tegenkwam, nam ik het direct mee. Blijkbaar had Mariëlle Hageman mijn nieuwsgierigheid met dat ene fragment zodanig aangewakkerd dat ik antwoorden wilde op vragen als wat voor bijzondere vrouw Iteko was en wat er van/over haar overgeleverd is.

Iteko (een mij wonderlijke samentrekking van haar voornamen Margaretha Jacoba) was een welgestelde vrouw die van 1803-1807 een dagboek bijhield. Schrijvende vrouwen zijn er niet veel bekend en zeker niet met dagboeken. Dat Hageman op deze geschriften stuitte kwam door haar toenmalige werk in het Amsterdams Stadsarchief. Ze besluit de blaadjes te lezen -geschreven in het Frans in gelijkmatig handschrift, wat je kunt zien via de website van het Stadsarchief-, en te zoeken naar feiten uit Iteko’s verdere leven. Ze overleed halverwege de negentiende eeuw, bijna tachtig jaar oud maar ongehuwd en kinderloos.

Dat was aanvankelijk niet haar wens. Al helemaal niet toen ze in 1803 een liefdesverklaring van Henri kreeg. Toen was Iteko “al” 28 jaar en volgens de sociale conventies van die tijd bijna op het randje van nog aantrekkelijk of oud. Zelf wilde ze zich eerst vergewissen van Henri’s ware liefde en eerlijkheid: was hij echt voor haar gevallen terwijl ze niet aantrekkelijk was, of zat haar fortuin er misschien nog achter? Eenmaal overtuigd wilde ze het aanzoek aannemen, maar haar vader lag dwars. Henri bezat niet genoeg en had ook nog geen goede betrekking. Plichtsgetrouw en deugdzaam als Iteko was, gehoorzaamde ze en gooide haar levensvreugde weg. Erover praten was volgens de etiquette not done, hooguit kon ze het aan een paar vriendinnen kwijt en aan het papier natuurlijk.

In het boek zijn haar dagboekfragmenten geparafraseerd weergegeven, afgewisseld met de zoektocht naar archiefgegevens. Hierdoor wordt het meer feitelijke deel met het persoonlijke afgewisseld. Het wordt nergens droge kost. Sterker nog: juffrouw De Neufville komt door haar schrijfsels over als een vrouw van vlees en bloed en had met haar overpeinzingen over de maatschappij, rangen en standen, het man-vrouw-evenwicht net zo goed nu kunnen leven.
Dat voelde Mariëlle Hageman duidelijk ook, want ze spoorde zelfs de romans op die Iteko schreef in de decennia na haar verloren liefde. Het romangenre kwam in de jaren 1830 op, Iteko vond daar een levensvervulling in. Haar roman ‘De schildknaap’ wordt tot een van de eerste romans gerekend en haar andere boeken werden ook in het algemeen goed gewaardeerd.

Kortom, er valt veel interessants te lezen; veel meer dan de kaft met Iteko’s naam doet vermoeden. Ieder hoofdstuk bevatte wel iets waardoor ik nieuwsgierig bleef naar het vervolg. Daaruit blijkt wel dat het goed geschreven is!
Documenten nazoeken kan ook: de auteur heeft achterin per hoofdstuk beschreven welke archieven of ingescande kranten ze heeft geraadpleegd. Inclusief verwijzingen naar recent leesmateriaal van bijv. Lotte Jensen, Inger Leemans, Remieg Aerts en Marita Mathijsen.

[Gijs Zandbergen · Rating 4 out of 5]

Dat je over een deugdzame oude vrijster een leuk en informatief boek kunt schrijven, bewijst Mariëlle Hageman, die de dagboeken van 1803 tot 1807 van deze deftige, schrijvende dame navertelt en daarnaast aanstekelijk verslag doet van haar zoektocht naar meer informatie en achtergronden. Margaretha de Neufville zat vastgesnoerd in een corset van toenmalige gewoontes, normen en waarden, waarvan vooral vrouwen het slachtoffer waren. De man op wie Margaretha verliefd is, is ook deftig en welvarend, maar kennelijk niet deftig en rijk genoeg. Dat vindt althans haar vader en dus gaat een huwelijk niet door. Hoe de gezagsgetrouwe en wat stijve Margaretha daarmee omgaat, vond ik fascinerend om te lezen.

[Linda · Rating 5 out of 5]

Prachtig boek, dat een mooi evenwicht treft tussen het levensverhaal van Iteko enerzijds en anderzijds de zoektocht van de schrijfster naar alle stukjes informatie. Iteko is bovendien een interessante vrouw die het verdient om wat bekender te worden. Dit boek doet haar eer aan; Iteko wordt echt tot leven gebracht (zelfs zodanig dat ik bijna tegen dingen tegen het boek wilde roepen)! Het was bovendien erg leesbaar, een aanrader :)