Opstand

by Marijn Kruk

In zowel Europa als de Verenigde Staten kleuren zogeheten nationaalpopulistische bewegingen alweer enige tijd het politieke landschap. Gebruikmakend van de ontstane onrust over immigratie en verlies van identiteit, kwamen op tal van plaatsen populistische leiders aan de macht. De grote verkiezingswinst van Geert Wilders eind 2023 en de uitslag van de Europese verkiezingen laten zien dat dit moment allerminst voorbij is.
Tegelijk maskeert het populisme de bredere ambitie die achter deze beweging schuilgaat. Er is sprake van een contrarevolutie, gericht op de omverwerping van een links-liberale en ‘globalistische’ elite, die de westerse eigenheid zou ondermijnen.
Klassieke conservatieven, rechtse christenen, duistere etnonationalisten en allerhande complotdenkers trekken hierin zij aan zij op. Daarbij doet de Hongaarse hoofdstad Boedapest dienst als intellectuele broedplaats en als model. Viktor Orbán gaat voorop in de strijd voor het ‘eigene’ te midden van een moderniteit die dit uitholt. Maakt deze opstand kans van slagen, en zo ja, tegen welke prijs?

Opstand is een journalistieke verkenning van het illiberale moment en neemt de lezer mee op een reis door het Europa anno nu.

Marijn Kruk (1971) studeerde geschiedenis in Utrecht en politieke filosofie in Parijs. Hij was werkzaam als Frankrijkcorrespondent en deed verslag van de Arabische Lente in Noord-Afrika. Aansluitend was hij correspondent in Istanbul en maakte hij tal van reportagereizen door Europa. Hij schrijft voor onder andere De Groene Amsterdammer en NRC. Eerder publiceerde hij Parijs denkt, over het Franse intellectuele leven.

Genres: Nonfiction, Politics

280 pages, Paperback

Published June 1, 2024

Reviews

[Ignace · Rating 4 out of 5]

Knappe combinatie tussen reportage en analyse. Heel fijn om de persoonlijke journalistieke reis van Kruk te volgen zonder dat waar dan ook maar een vervelend ‘ik’ in de weg zit. Ik raad het zeker aan!

[Mariska van Dam · Rating 3 out of 5]

Verhelderend journalistiek verslag over de opkomst van populisme in Europa. Het einde voelt een beetje gekunsteld-hoopvol aan (maar misschien verschil ik gewoon van mening over de negatieve consequenties van populisme) en ik miste een wat diepere filosofische en historische reflectie op de oorzaken van 'de populistische revolte'.

[Imme van der Boom · Rating 4 out of 5]

Kruk neemt je mee langs Europese conservatieve denkers, die allemaal op hun eigen manier - en dat maakt de ondertitel van dit boek zo raak - een 'strijd om de ziel van het Westen' voeren. En dat met een heerlijke schrijfstijl en journalistieke onverschrokkenheid. Aanrader!

[Andre Poortman · Rating 4 out of 5]

Interessant onderzoek naar de intellectuele en politieke achtergronden van conservatief- en radicaal-rechts. Daarnaast schetst het de verbanden tussen verschillende radicaal-rechtse en illiberale bewegingen binnen verschillende landen. Must read in deze tijd.

[Johan · Rating 3 out of 5]

Opstand geeft een interessant overzicht van Neo-conservatieve en rechtse bewegingen in Europa. Het stuk over de Tunesische Rached Ghannouchi is wat mij betreft het meest interessant omdat het een parallel legt tussen de bewegingen in Europa en de opkomst van Erdoğan. Verder is het vooral een beschrijving van de 'illiberale' bewegingen in Europa en Turkije. Een stuk over de situatie in Amerika ontbreekt. Daarnaast laten de redenen die Kruk in epiloog opsomt; waarom de 'illiberale' revolutie gedoemd is te mislukken je als lezer onbevredigd achter. Is hij daarom al die landen afgereisd? Je had het als lezer ook wel zelf kunnen bedenken.

Het boek bestaat voor een groot gedeelte uit gesprekken en interviews met betrokken politici en wetenschappers; waaronder Macron en Salvini van de Lega. Daarnaast is er een stuk over een bezoek van Kruk aan de Franse schrijver Renaud Camus; de steller van de term: 'Le grand Replacement'.
Een op dit moment uiterst actueel gegeven en daarom de moeite waard. Kruk noemt dit een complottheorie maar verzuimt dit vervolgens Camus voor te houden en hierover het gesprek aan te gaan. Het is een voorbeeld van de oppervlakkige manier van vragen stellen door Kruk. Op interessante momenten vergeet hij door te vragen; juist wanneer je dit als lezer verwacht.

Andere belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen zoals de opkomst van surveillance kapitalisme en 'technofeudalisme' die mogelijk bijdragen aan de opkomst van de populariteit van het illiberale gedachtegoed blijven in Kruk's boek achterwege. Zijn verklaring voor de opkomst van de populistische partijen blijft steken in de irrationele angst voor de ander en het verdwijnen van de traditionele waarden uit de samenleving. Een al decennia lang uitgekauwd verhaal; terwijl bovengenoemde ontwikkelingen ook prima passen bij het ongenoegen dat velen ervaren en wellicht ook een verklaring vormt voor de huidige populariteit van Baudet, Wilders, Orban en Trump. Deze toevoeging had het boek van Kruk pas echt voorzien van waardevolle inzichten.

[Freek de Koning · Rating 4 out of 5]

Keek heel erg uit naar dit boek en het stelde zeker niet teleur!!! Mooie verdieping in het rechtspopulisme en prachtig geconstrueerd. De conclusie had iets rommeligs en ongefundeerd hoopvol maar ik snap ook wel dat je ons niet helemaal bang wil maken

[Wilco · Rating 4 out of 5]

Goed geschreven non fictie over de opkomst van de populisten in Europa. Heldere analyse, in elk land liggen oorzaken en gevolgen toch net weer wat anders. Wel veel overeenkomsten, veel nostalgie en angst voor vreemdelingen. Stemt wel hoopvol dat ze in the end hun missie niet kunnen voltooien.

[Koen Bruning · Rating 4 out of 5]

3.5 ster

[Hans Buijze · Rating 4 out of 5]

Een reis door Hongarije, Frankrijk, Engeland, Turkijke en Tunesie langs allerlei duistere figuren die zich verzetten tegen de moderniteit en teruggrijpen op oude ideeen van de oude maatschappij. Een horrorkabinet van rechts gevoed door denkbeelden rond immigratie met als kanteljaar 2015 met de enorme hoeveelheid vluchtelingen uit Syrie. Daarna krijgen rechtse partijen greep op massa’s mensen. Toch eindigt de schrijver positief: het blijft meer nostalgie dan toekomstdenken en decwereldwijde emancipatie van vrouwen en minderheden gaat gewoon door. Hij overdenkt dit onder het genot van een capuccino in het Scruton-cafe in Boedapest waar niemand weet wie Scruton is.

[Robin van Driesten · Rating 5 out of 5]

Een indrukwekkend journalistiek verslag over de opkomst van radicaal rechts in Europa, waarin de auteur verschillende politiek-filosofen en historische analogieën aanhaalt. Het boek laat zien hoe de strijd van deze conservatief-reactionaire stroming tegen de moderniteit, het zogenaamde “cultuurmarxisme” en het verlichtingsdenken eigenlijk een gevecht tegen de bierkaai is: voldongen feiten laten zich niet ontkennen. De westerse bevolking is nu eenmaal modern en individualistisch geworden. Dit inzicht stemde me hoopvol, zelfs in het licht van het huidige politieke klimaat.

[Judith · Rating 4 out of 5]

Heldere opfriscursus recente geschiedenis! Volgens Kruk zal de illiberale backlash waarvan we nu getuige zijn, het tij van de moderniteit niet keren. Met alle recente nieuwsberichten help ik dat hem hopen..

[Johan van Heusden · Rating 1 out of 5]

wat een worsteling om hier doorheen te komen
geen lijn in te ontdekken, lange zinnen, moeilijke woorden
gelezen voor een leeskring dus 'moest wel'
niet te doen, vreselijk

[Wim Reinalda · Rating 5 out of 5]

Inderdaad een erg goed 'onmisbaar' boek, om de huidige tijden beter te begrijpen. En een beetje begrip is nodig, nu een dag na de grote overwinning van Trump. Het boek steunt op een duidelijk theoretisch kader, maar is ook geschreven als een onderhoudend reisboek langs alle populistische brandhaarden van vooral Europa. De illiberale contrarevolutie van Orban, Wilders en Baudet, Le Pen, de Brexiteers, Trump en vele anderen bestaat uit even zovele combinaties van klassiek conservatisme (God, gezin en Vaderland), romantisch nationalisme (vroeger, vóór de EU was alles beter), christelijk-identitair denken (de bedreigede Christelijk-Joodse cultuur), ondergangsdenken, boreale wensdromen, antimodernisme, maar ook gewetenloos opportunisme en complotdenken. Kruk bouwt zijn verhaal op de basis van het werk van Marcel Gauchet, een Franse filosoof en socioloog, die een uitgebreide cultuurgeschiedenis heeft geschreven over de heel geleidelijke overgang (die al vanaf 1500 vorm krijgt met de moderne staat, het recht dat voor iedereen geldt en het besef dat de geschiedenis gemaakt wordt door mensen en niet van God gegeven is) van een heteronome naar een autonome orde, waarin het individu zijn eigen wereldorde bepaalt, en niet meer religie, gezin en traditie. Echter, pogingen om de seculiere orde profaan te onderbouwen lopen met communisme, fascisme en nazisme op een fiasco uit. Het daaropvolgende naoorlogse compromis met sociaaldemocratie en christendemocratie is heel succesvol geweest. Maar deze orde is gesloopt door het neoliberalisme: het diepe wantrouwen tegen de staat als hoeder van de westerse orde van vrije markt, liberale democratie en mensenrechten heeft het vermogen om collectieve actie te ondernemen vernietigd. Twaalf jaar Rutte heeft ons een handvol crises opgeleverd, in de zorg, de woningmarkt, asielopvang, onderwijs (lezen en schrijven!), ontstaan door de kale onwil om deze problemen via de staat op te lossen, want dat moet en zal de markt wel regelen. De geschiedenis is cynisch: het falen van rechts (Thatcher, Reagan, Rutte c.s.) heeft ons extreemrechts opgeleverd. De conclusie van het boek is in zekere zin optimistisch. De populistische revolte is gebouwd op verzet tegen de moderniteit en belooft ons dat het verleden kan worden teruggehaald. Maar Kruk stelt vast dat de moderniteit ook in illiberale bastions als Hongarije en Turkije gewoon doorzet. God blijft dood en de kerken blijven leeg! Niet dat de populisten geen grote schade kunnen aanrichten. De moderniteit laat zich niet tegenhouden, maar de moderne instituten van de machtenscheiding, pluriformiteit en persvrijheid kunnen wel worden aangetast. En dat gebeurt, bijvoorbeeld in Hongarije. De eerste wens van Wilders toen hij in de regering kwam was een noodwet die het parlement buiten spel zet. Dat is een meer dan symbolische daad! Kruk heeft geen vaccin tegen populisme ontwikkeld, maar de kern zal er dus uit moeten bestaan om nieuwe, maatschappelijk gedragen oplossingen te ontwikkelen voor economische en immateriële kwesties en we moeten tegelijkertijd bezig blijven het gif en de leugenachtigheid van het populisme aan de kaak te stellen.

[Peter · Rating 4 out of 5]

Zeer uitputtend onderzoek naar de opkomst en betekenis van rechts populisme in Europa, zowel geografisch als historisch en filosofisch. Prettige helder geschreven en behoorlijk persoonlijk door de beschreven ontmoetingen met verschillende kopstukken van de beweging (waaronder een nog jonge Baudet in Parijs). Verhelderend voor iedereen die meer wil begrijpen van volgelingen van deze beweging, op relatieve afstand of erg dichtbij, of die overweegt er zelf één te worden.

[Erik Jansen · Rating 3 out of 5]

Marijn Kruk, historicus en journalist van de Groene Amsterdammer, was twaalf jaar correspondent in Frankrijk en heeft zich in die tijd verdiept in de opkomst van conservatief rechts als onderdeel van de populistische golf. In dit boekje doet hij verslag van gesprekken met de voornaamste spelers in Parijs, Budapest, en Rome. Ook Thierry Baudet komt nog even langs. Verder laat hij de gewone man in Duitsland, Oostenrijk, Italië, Frankrijk en Engeland uitgebreid aan het woord.

Kruk haalt Matthew Goodwin aan, die in zijn boek National Populism, The Revolt Against Liberal Democracy (2018), de maatschappelijke onvrede aanwijst als de belangrijkste aanjager van de populistische revolutie; onvrede die voortkomt uit wantrouwen jegens de gevestigde politieke orde en instituties, zorgen over de aantasting van de nationale identiteit en manieren van leven, toenemende economische ongelijkheid, en de uitholling van de klassieke middenpartijen. Daarbij voegt zich de angst voor de massa-immigratie die er door de populistische partijen ingepeperd wordt. Die angst hoeft helemaal niet gebaseerd te zijn op wat er feitelijk aan de hand is, of er wel sprake is van “omvolking” en “dat de links-liberale elite de grenzen openzet voor massa-immigratie”, maar de angst is er niet minder om.

Kruk wil die angst serieus nemen, maar de “onvrede” diagnose ziet volgens hem over het hoofd dat er krachten zijn die van “bovenaf” het populisme voeden, kneden en vormen. Er is volgens hem sprake van een georganiseerde ideologische strijd van rechts-conservatieven gericht op de omverwerping van de ‘links-liberale elite’, die bezig zou zijn de westerse eigenheid – te weten de witte, christelijke natiestaat – te ondermijnen. De links-liberale elite die een stille oorlog heeft ontketend tegen de eigen beschaving. Om duidelijk te zijn: tot die elite rekent extreem rechts ook de liberale middenpartijen.

Kruk gaat in zijn boek op zoek naar de ideeën van de rechts-conservatieven. Naast de angst voor de massa-immigratie is dat vooral het ‘wokisme’, de links-liberale ideologie, die uitgaat van een radicaal gelijkheidsdenken, individualisering, en die rechtvaardigheid denkt in termen van machtsrelaties – in onderdrukkers versus onderdrukten. Hij heeft met de nodige denkers en politici gesproken, maar minstens zo leuk zijn de gesprekken in de cafés en pubs met de gewone man. Het is daarmee meer een journalistiek verslag dan een ideeëngeschiedenis. Het meeste kenden we natuurlijk al wel, maar het komt mooi uit de eerste hand. Hij heeft dicht op de ontwikkelingen gezeten, vooral in Parijs.

Het boekje mist helaas een duidelijke conclusie. De aanvankelijke these dat de rechts-conservatieven de onvrede “van bovenaf” hebben gevormd en gesmeed komt niet geheel uit de verf. Hij constateert eerder dat het anti-modernisme zijn langste tijd heeft gehad en dat de nieuwe generaties geen boodschap zullen hebben aan de traditionele kaders van “gemeenschap en familie”, en al helemaal niet willen terugkeren naar de samenleving van de jaren vijftig. De komende generaties zullen de moderniteit accepteren en niet anders meer weten dan wat we nu met ‘wokisme’ aanduiden. De rancuneuze traditionalisten zullen uitsterven.

Rest ons te concluderen dat de populistische partijen er wel in geslaagd zijn een groot potentieel aan onvrede te mobiliseren vooral op het onderwerp ‘immigratie’, zonder dat kiezers beseffen welke nationalistische en conservatieve agenda ze steunen. Tragisch is vooral dat ook het klimaat in het frame van het wokisme wordt afgedaan als linkse onzin. Daarmee wordt echt niemand geholpen, en zeker niet de komende generaties.

Marijn Kruk heeft een leuk boekje geschreven dat een adequate weergave is van de vele gebeurtenissen van de afgelopen tien jaar. Leuk om te lezen al biedt het geen oplossing of meer inzicht. Het rechts extremisme zal vanzelf overgaan??

Voor een uitgebreide bespreking zie Civis Mundi #148

[Francisco van Jole]

Het land gaat er aan, wordt kapotgemaakt door een elite, een vijand van de bevolking die op verwoesting uit is door migranten ‘binnen te halen’ en er moet een strijd geleverd worden om de dreigende ondergang van de beschaving te voorkomen. Het is de steeds terugkerende politieke visie in ‘Opstand: De populistische revolte en de strijd om de ziel van het Westen’, het boek van Marijn Kruk waarin hij knap de opkomst schetst van de radicaalrechtse beweging die overal in Europa aanzwelt. En zelfs daarbuiten. Kruk wijst bijvoorbeeld op de treffende overeenkomsten tussen het radicaalrechtse populisme en het moslimfundamentalisme dat al eerder opkwam in de islamitische wereld. Beide stromingen gruwen van de moderniteit. Als Wilders en een leider van bijvoorbeeld de Moslimbroederschap samen zouden keuvelen over pakweg woke, dan werden ze het snel eens. Het zou komisch zijn als het niet zo afschuwelijk was.

Lees verder: https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen...

[Wietse Van den bos · Rating 5 out of 5]

Goed boek! 4.5 sterren, maar ik voel me gul. Een boek over de opkomst van extreemrechts de afgelopen jaren, met een focus op Hongarije en Frankrijk. Het boek probeert de ideologische/filosofische achtergrond van deze beweging uit te leggen aan de hand van een hele hoop prominenten rechtse mensen. Erg interessant om te lezen wat de overeenkomsten daar zijn, en welke angsten er bij de meesten onder lijken te zitten.

Het is niet een boek dat je uitlegt waarom ze de laatste jaren zo succesvol zijn geweest. De vraag op de achterflap (zal de opstand slagen) wordt in een leuk maar wel vrij optimistisch epiloog met "Nee" beantwoordt, maar ik was helaas nog niet helemaal overtuigd.

Als je het idee dat je iets gaat leren over de strategieën van rechts maar los laat echt een heel interessant boek. Las ook gewoon lekker weg.

[John Doe · Rating 4 out of 5]

Vaak lees ik als eerste het dankwoord. Dat leest als een who’s who van de links-liberale intellectuele elite van Nederland. Dat is dan ook het publiek van dit boek.

Kruk beschrijft de opkomst van radicaal rechts op een zeer toegankelijke, heldere manier. Zijn eigen zoektocht is leidend en hij neemt de lezer goed aan de hand. Maar de onderliggende assumptie is dat deze opkomst gevreesd moet worden. Hoewel ik het daar mee eens ben, zal een radicaalrechtse lezer zich constant afvragen: “is dit wel zo erg?”

Een boek kan niet alle vragen beantwoorden en ik snap de keuze van Kruk. Maar doe dit boek vooral niet cadeau aan je rechtsextremistisch stemmende vriend of familielid: die zal zich niet laten overtuigen. Voor de Volkskrant / Groene Amsterdammer lezer als ik is het een uitstekend boek.

[Maarten de Groot · Rating 4 out of 5]

Knap boek over radicaal-rechts in Europa dat een mengeling is van analyse, reportage en geschiedschrijving. Enige (kleine) nadeel is dat door de reportages uit verschillende landen de centrale boodschap van het boek soms wat fragmentarisch wordt, al staat die wel heel duidelijk aan het einde vermeld:

'Illiberale contrarevolutionairen zijn allesbehalve de realisten die zij zelf zeggen te zijn. Realisme komt neer op acceptatie van de moderniteit, van het autonome individu, en van het feit dat gender zich niet zo gemakkelijk laat vangen in de door het christendom aangereikte man-vrouwdichotomie. Een realist denkt niet vanuit een gefixeerde nationale identiteit, maar begrijpt dat die veranderlijk is, net als hij ziet dat immigratie iets van alle tijden is.'

[Nico Beukema · Rating 4 out of 5]

Waardevol en actueel boek om de huidige verrechtsing van de samenleving te duiden. Juist door oprecht geïnteresseerd op zoek te gaan naar de achterliggende gedachten. Het is van belang deze te kennen voor simpel te oordelen. De samenleving is als een slinger op zoek naar evenwicht. Geregeld slaat deze door naar de uiterste einden. De kracht is dat deze altijd weer in de buurt van het evenwicht van de autonome ontwikkeling uitkomt. Zonder al teveel ellende, is te hopen.

[Martijn · Rating 5 out of 5]

Zonder spoiler: een mens mag hopen. Overigens verandert de dynamiek van het boek ergens op 2/3. Het wordt gehaaster en de personen en situaties krijgen minder aandacht en diepgang dan daarvoor. Dat is jammer. Marijn Kruk schrijft mooi en weldoordachte zinnen.iIk had dit boek graag en met veel interesse in 150% van de omvang gelezen. Hopelijk neemt hij die rust en ruimte in zijn volgende boek. Ik ga ernaar opzoek/kijk ernaar uit. Dit is in ieder geval een aanrader.

[A.c. Wallast · Rating 4 out of 5]

Het boek geeft een helder overzicht van de electorale opkomst van nationaal populistische beweging in de VS en in diverse landen in Europa. De nostalgie naar vroeger is daarvoor een belangrijke aanjager. Het boek concludeert dat die kracht het uiteindelijk moet afleggen tegen de inherente ontwikkelingkracht van de moderniteit.

[Peter Van der Boom · Rating 4 out of 5]

Intelligent en leesbaar boek! Legt uit waar het populisme en haar aantrekkingskracht vandaan komen. Woorden creëren de werkelijkheid en ‘wij’ zijn angstig voor verlies (van welvaart). Kruk sluit af met de geruststelling (?) dat de ontwikkeling naar een moderne samenleving - ondanks het populisme - onomkeerbaar is.

[Wouter Lezer · Rating 4 out of 5]

Excellent book. I'm particularly impressed by the author's ability to combine various views on the same topic without the book becoming unreadable or just a collection of separate chapters. For me, the book made the topic of neo-conservatism accessible and understandable and it does so in an enjoyable way. Highly recommended.

[Amanda · Rating 3 out of 5]

In 1949 maakte Qutb namens het Egyptische ministerie van Onderwijs een studiereis naar de Verenigde Staten. Onderdeel van die reis was een verblijf in Greeley, een typisch Amerikaans plattelandsstadje in de staat Colorado, aan de voet van de Rocky Mountains. Het liet zich voorstaan op zijn goede moraal en staatsburgerschap. Maar dit was niet wat Qutb waarnam. Hij zag er vooral hoe de inwoners van het stadje geobsedeerd waren door hun gazon. Dat te besproeien leek het enige wat ze deden. Qutb zag het als symptomatisch voor het materialistische en zelfzuchtige individualisme, dat hij als kenmerkend voor het Westen beschouwde. Anders dan dat dit de mens bevrijdde, verstrikte de westerse moderniteit de mens in netwerken van controle en discipline.

[Margreeth · Rating 4 out of 5]

In zijn reis langs diverse Europese landen beschrijft Marijn Kruk zijn indrukken over het ontstaan van het rechts-populisme in die landen. In zijn epiloog eindigt hij hoopvol. Ik denk dat ondanks dit hoopvolle einde onderweg veel (onherstelbare) schade is toegebracht.

[Donna · Rating 5 out of 5]

Indrukwekkende verslaglegging van radicaal-rechts in Europa met een hoopvolle conclusie; moderniteit hou je niet tegen.

Nu ga ik, to stick it to the conservatives, De Mythe van het Gezin van Houwink ten Cate lezen.

[Kiki Bakker · Rating 4 out of 5]

3,5-4 sterren - afhankelijk van wat je zelf al weet en gelezen hebt is dit een helder en goed geschreven overzicht van gebeurtenissen en veranderingen door Europa heen tav de opkomst van het populisme.

[Pascal Vanenburg · Rating 4 out of 5]

Interessante analyse van de opkomst en verspreiding van het extreemrechts populisme, de verspreiding ervan en onderlinge banden. Wel weinig over de NL’se invloed daarop (Wilders?). Uitstekend boek, ik hoop van harte dat z’n optimisme aan het eind terecht blijkt, maar ik vrees van niet.

[Max · Rating 5 out of 5]

Gaat totaal onverwachts ver de filosofische fundamenten in van de extreem rechtse golf die Europa overspoeld. Kruk is (als een kern Europeaan) overal wel geweest en heeft veel mensen gesproken die er toe deden in de populistische commune van de laatste twintig jaar. Zeer boeiend geschreven!