Το γκρίζο κύμα: Η νέα Ακροδεξιά και οι συνεργοί της

by Πέτρος Παπακωνσταντίνου

Τα τελευταία χρόνια η Ακροδεξιά μετατοπίζεται από το περιθώριο στο κέντρο της πολιτικής ζωής στη Δύση. Με πρωταγωνιστικό ρόλο σε ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, από τον σκανδιναβικό Βορρά μέχρι την Ιταλία, διεκδικεί με αξιώσεις τη γαλλική προεδρία ύστερα από το σοκ των ευρωεκλογών, τον Ιούνιο του 2024.

Πώς φτάσαμε ως εδώ και πώς μπορεί να αναχαιτιστεί αυτό το γκρίζο κύμα; Στο νέο του βιβλίο, ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου επιχειρεί να μας ξεναγήσει στις μεταμορφώσεις και στους ρόλους που διαδραματίζει ο μεταφασισμός στη μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική του Τραμπ, στη Βραζιλία του Μπολσονάρο, στην Αργεντινή του Μιλέι και στις τραγωδίες της Ουκρανίας και της Γάζας.

Η περιήγηση του συγγραφέα σε 32 χώρες και σε βάθος οκτώ δεκαετιών υποστηρίζει δύο ενοχλητικές, για ορισμένους, αλήθειες: ότι η Ακροδεξιά δεν θα είχε φτάσει εδώ που έφτασε χωρίς τη συνενοχή του "Ακραίου Κέντρου" και ότι δεν είναι δυνατόν να περιθωριοποιηθεί αν δεν ανατραπεί η δυστοπική κοινωνική πραγματικότητα, που υποτάσσει τη συνείδηση του πολίτη στο ζωώδες ένστικτο για την επιβίωση του ισχυρότερου.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή

1. Τα ορφανά του Μουσολίνι σε νέες περιπέτειες
- Η ανακύκλωση των χρήσιμων Ναζί
- "Gladio", το ματωμένο Ξίφος του NATO
- Τα δηλητηριώδη πλοκάμια του "Stay Behind"
- Δωσίλογοι και "Κόκκινη Προβιά"

2. Ακροδεξιές των νοικοκυραίων
- Η ανάδυση της Νέας Δεξιάς
- Το σκανδιναβικό μοντέλο σε αμφισβήτηση
- Τα θηρία των Άλπεων γίνονται (;) κατοικίδια
- Από τον Πουζάντ στον Λεπέν
- Το δίλημμα του Αλμιράντε

3. Σωτήρες του λαού και του έθνους
- Όταν οι αγορές γονάτισαν τον Μιτεράν
- Ο Τρίτος Δρόμος του Ακραίου Κέντρου
- Τα πορφυρά ποτάμια του ρατσισμού
- Αφύπνιση δαιμόνων από τη Βαλτική μέχρι τα Βαλκάνια
- Οι εθνικισμοί των περιφερειών

4. Τα τεκτονικά ρήγματα της Ευρώπης
- Η Αριστερά στον "λάκκο των λεόντων"
- Το μεγάλο άλμα του Μάαστριχτ
- Ακροδεξιά και ευρωσκεππκισμός
- Τα πικρά διδάγματα του Brexit

5. Ιππότες της τελευταίας Σταυροφορίας
- Η τομή της 11ης Σεπτεμβρίου
- Από τον αντισημιτισμό στην ισλαμοφοβία
- Η παράνοια της "Μεγάλης Αντικατάστασης"

6. Άνθη του Κακού στο θερμοκήπιο της κρίσης
- "Tea Party": η εξέγερση των προνομιούχων
- Προσεισμικές δονήσεις στον ευρωπαϊκό Βορρά
- Ακραία πολιτικά φαινόμενα στον Νότο
- Μνημόνια, Λ.Α.Ο.Σ. και Χρυσή Αυγή

7. Ένα ικρίωμα στο Καπιτώλιο
- Από την Κου-Κλουξ-Κλαν στα "Proud Boys"
- Μονομάχοι στο σύγχρονο Κολοσσαίο
- Εθνικιστές όλων των χωρών, ενωθείτε!
- Διχασμένες Πολιτείες της Αμερικής

8. Κλώνοι του Τραμπ στη Λατινική Αμερική
- Η χαμένη άνοιξη της Αριστεράς
- Τα "τρία Β" του Ζαΐρ Μπολσονάρο
- Τα παλιά φαντάσματα επιστρέφουν στη Χιλή
- Ένας caudillo των καναλιών

9. Τρεις πόλεμοι που ξέπλυναν τον μεταφασισμό
- Τα καινούργια ρούχα της Ακροδεξιάς
- Ουκρανία, η σύγκρουση των εθνικισμών
- Η φρίκη της Γάζας και οι όψιμοι φίλοι του Ισραήλ
- Πόλεμος στο άσυλο και τους μετανάστες

Αντί Επιλόγου - Η παρεξηγημένη σχέση Δημοκρατίας-Αγοράς

Βιβλιογραφία
- Ελληνόφωνη
- Ξενόγλωσση

Genres: Politics

288 pages, Paperback

First published June 27, 2024

About the author

Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Σπούδασε Φυσική στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, υπήρξε μεταπτυχιακός υπότροφος στο ερευνητικό κέντρο "Δημόκριτος" και έγινε διδάκτορας Θεωρητικής Φυσικής. Από το 1990 ασχολείται επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία. Συνεργάστηκε κατά καιρούς με σειρά εντύπων και ηλεκτρονικών μέσων, στο πολιτικό και διεθνές ρεπορτάζ.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες εργάζεται στην εφημερίδα "Καθημερινή". Πραγματοποίησε για λογαριασμό της εφημερίδας αποστολές σε εμπόλεμες ζώνες, όπως στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, το Ιράκ, τη Λιβύη και την ανατολική Ουκρανία, ενώ κάλυψε τις λαϊκές εξεγέρσεις στο Κάιρο, το 2011 και στην Κωνσταντινούπολη, το 2013.

Reviews

[Costas... · Rating 4 out of 5]

«Η "συνάντηση των άκρων", για την οποία μας είχαν πάρει τα αυτιά προκειμένου να στιγματίσουν τη Ριζοσπαστική Αριστερά, έγινε πραγματικότητα, αν και με διαφορετικό τρόπο απ' ότι μας περιέγραφαν: Το Ακραίο Κέντρο συνάντησε με ανοιχτές αγκάλες την Άκρα Δεξιά. Αν μπορούσε να παρακολουθεί τις εξελίξεις από το υπερπέραν, ο Τζόρτζιο Αλμιράντε θα έτριβε τα χέρια του».

Η Άκρα Δεξιά, μας λέει ο Παπακωνσταντίνου, είναι μια βαθιά συστημική δύναμη. Αυτό φαίνεται πρώτα και κύρια μέσα από τη σύνδεσή της με το βαθύ κράτος εξηγώντας πως επιβίωσε μετά τα συντριπτικά πλήγματα που δέχθηκαν ο ναζισμός και ο φασισμός στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το κράτος άνοιξε την αγκάλη του και έθρεψε τα στελέχη του φασισμού και του ναζισμού στους κόλπους του... Και το κράτος των συμμάχων παρά τη στρατιωτική νίκη, στη νέα σταυροφορία κατά του κομμουνισμού (και βέβαια μεταξύ αυτών το κράτος των νικητών του Ελληνικού Εμφυλίου). Αν έχει κανείς μια αμφιβολία για το αν ισχύει σήμερα αυτή η ορίζουσα και όχι στο παρελθόν μεταπολεμικά, ας δει το γερμανικό Afd που έχει για υποψήφιους στελέχη των μυστικών υπηρεσιών της Ομοσπονδιακής Γερμανίας όπως ο Χένρι Κρότμαν ή το κόμμα της Λεπέν που έχει υποψήφιο ευρωβουλευτή στις τελευταίες ευρωεκλογές τον πρώην επικεφαλής της FRONTEX. Όσο για την εγχώρια ελληνική Ακροδεξιά, με τον Κοραντή που ήταν διοικητής της ΕΥΠ και στη συνέχεια μεταπήδησε στην πολιτική σαν βουλευτής στο ΛάΟΣ του Καρατζαφέρη ή τους στρατηγούς του Ελληνικού Στρατού (Συναδινός και Επιτήδειος) που τους πήρε η Χρυσή Αυγή και τους έκανε ευρωβουλευτές της, βλέπουμε ότι διατηρεί και αυτή μια ιδιαίτερα επιτυχή σχέση με πολύ γερές κρατικές πλάτες.

Η Άκρα Δεξιά δεν είναι απλά ένα μακρύ χέρι του κράτους και του κεφαλαίου όπως θέλει μια απλούστευση που θέλει να λέγεται, αλλά δεν είναι μαρξισμός. Η Άκρα Δεξιά είναι ένα πολιτικό σχέδιο με δικό της αυτόνομο ρόλο και δική της αυτόνομη στόχευση, γι' αυτό το λόγο είναι δυνατόν η επικράτησή της να συνιστά στοιχείο κρίσης ακόμα και για την κυρίαρχη τάξη. Σκεφτείτε σήμερα μια τυχόν επανεκλογή του Τραμπ σε μια συνθήκη που είναι ανοιχτός ένας παγκόσμιος πόλεμος από την πλευρά του ΝΑΤΟ με πεδίο μάχης την Ουκρανία. Αν και συνδέεται, δηλαδή, η Άκρα Δεξιά με χίλια νήματα με το αστικό κράτος, δεν είναι απλά παρακολούθημά του, δεν είναι απλά ένα παρακράτος. Είναι απόπειρα ενός στελεχιακού δυναμικού να συγκροτηθεί και να παρέμβει στις μεταβαλλόμενες εξελίξεις. Και εδώ θέλει προσοχή γιατί είμαστε αντιμέτωποι με πολλές διεργασίες ταυτόχρονα και χρειάζεται να μάθουμε για να ξέρουμε να τις διακρίνουμε. Έχουμε δηλαδή τη στροφή της Κεντροδεξιάς προς τα δεξιά, έχουμε κομμάτια του πολιτικού προσωπικού της Κεντροδεξιάς να διαβάζουν την ευκαιρία, να μεταπηδούν και να παρεμβαίνουν, χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο Όρμπαν στην Ουγγαρία, έχουμε ταυτόχρονα κομμάτια τα οποία ανήκουν στην πολιτική οικογένεια του ιστορικού φασισμού που προσπαθούν να μεγαλώσουν και που προσπαθούν να μπουν στο μέινστριμ πολιτικό σκηνικό. Εδώ λοιπόν για να καταλάβει κανείς ποιος είναι τι, ποιες είναι οι διαφορές, θέλει γνώση της πολιτικής ιστορίας της κάθε χώρας, θέλει πληροφορίες για πρόσωπα, πράγματα, οργανώσεις, θέλει δυνατότητες διάκρισης, θέλει δημοσιογραφία. Και σ' αυτό είναι πολύτιμη η συμβολή του Πέτρου Παπακωνσταντίνου γιατί πάνω απ' όλα είναι καλός δημοσιογράφος, είναι κατεξοχήν ο άνθρωπος που αν τον πετύχει κανείς το βράδυ στην τηλεόραση θα πεις ότι «θα κάτσω να τον δω», γιατί δεν θα πει αναμασήματα, θα πει κάτι καινούργιο, έχει τις γνώσεις, έχει τις πληροφορίες αλλά ταυτόχρονα έχει και την προσπάθεια να είναι μαζικός και εύληπτος από ένα μεγάλο ακροατήριο κι αυτό το κάνει με συνέπεια.

Στο βιβλίο γίνεται ένας κρίσιμος κοινωνικός εντοπισμός όσον αφορά την Άκρα Δεξιά. Ταξική ραχοκοκαλιά της Άκρας Δεξιάς δεν είναι η εργατική τάξη όπως το θέλουν τα φιλελεύθερα αντιλαϊκιστικά ιδεολογήματα. Ταξική ραχοκοκαλιά της Άκρας Δεξιάς είναι τα μεσοστρώματα που δεν θέλουν να πληρώσουν τους φόρους τους και συμπιέζονται από τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση. Τα κομμάτια αυτά τα στήνουν πολιτικά στα πόδια τους οι ισχυροί του πλούτου που φοβούνται τους πραγματικούς τους αντιπάλους, την πολιτική Αριστερά και το εργατικό κίνημα. Σε αυτό το στοιχείο η σύγχρονη Άκρα Δεξιά έχει πολλά κοινά με τον μεσοπολεμικό πρόγονό της. Η στροφή που περιγράφει ο συγγραφέας από τον εθνοφιλελευθερισμό των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων στον εθνολαϊκισμό μετά το 1989-'91 είναι μια προσπάθεια της Άκρας Δεξιάς να δυναμώσει εκλογικά και να κερδίσει μαζικά ακροατήρια με ψεύτικο αντισυστημισμό και δημαγωγικό λόγο που εκτρέπει τον θυμό των λαϊκών στρωμάτων σε ρατσιστική κατεύθυνση. Είναι δηλαδή πολιτικό σχέδιο, δεν είναι αδιαμεσολάβητη έκφραση των ταξικών συμφερόντων των ηττημένων της παγκοσμιοποίησης ή των από τα κάτω, όλα αυτά τα οποία μας λένε οι απολογητές του Ακραίου Κέντρου και της κυρίαρχης τάξης. Η Άκρα Δεξιά δεν είναι γέννημα της λαϊκής δράσης ή της λαϊκής κίνησης όπως την θέλει η συστημική θεωρία του λαϊκισμού. Για παράδειγμα Χρυσή Αυγή δεν γεννήθηκε στις πλατείες όπως λέει το ψέμα το οποίο διαδίδουν συνειδητά οι παπαγάλοι των ΜΜΕ της ολιγαρχίας και του αστικού κράτους, αλλά όπως γνωρίζουμε πολύ καλά από την εργασία του Δημήτρη Ψαρρά (βλ. Η Μαύρη Βίβλος της Χρυσής Αυγής), από υπόγειες διεργασίες ανάμεσα σε στελέχη της χουντικής ΕΠΕΝ και τμήματα του παρακράτους που βρέθηκαν στο payroll της ΚΥΠ.

Υπάρχουν κάποιοι κόμβοι, κάποιες βασικές πολιτικές συνθήκες που λειτουργούν σαν πυκνωτές, σαν λίπασμα για την Άκρα Δεξιά. Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου εντοπίζει και αφιερώνει ξεχωριστά κεφάλαια στον ρατσισμό και στον πόλεμο που είναι κρίσιμοι πυκνωτές. Ο πόλεμος κατά των προσφύγων στα σύνορα της Ευρώπης και γενικά στα σύνορα των φτωχών με τις πλούσιες χώρες. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και τη σύγκρουση NATO-Ρωσίας. Ο πόλεμος στην Παλαιστίνη με τη γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού από το Ισραήλ και τώρα με την επέκταση του στον Λίβανο. Η Άκρα Δεξιά κατάφερε να δυναμώσει, να εξαγνιστεί και να αποκαθαρθεί μέσα από αυτές τις κυρίαρχες συστημικές πολιτικές επιλογές. Έτσι έγινε εφικτή η πρωθυπουργία Μελόνι στην Ιταλία, επειδή η Μελόνι ορκίστηκε ότι θα είναι σωστά γεωπολιτικά τοποθετημένη στις μεγάλες πολεμικές συγκρούσεις του καιρού μας. Έτσι θα γίνει εφικτή μια προεδρία της Λεπέν αύριο στη Γαλλία, την οποία προετοιμάζει σήμερα ο Μακρόν με την πολιτική του. Γι' αυτό και δεν μπορεί να υπάρχει μάχη ενάντια στον φασισμό χωρίς το όχι στον ρατσισμό και το όχι στον πόλεμο. Χωρίς το όχι στον κοινωνικό κανιβαλισμό που θέλει τον φτωχό να επιζητά τον πνιγμό του φτωχότερου (πρόσφυγα) και χωρίς το όχι στην εξοπλιστική κούρσα, στη ΝΑΤΟική κλιμάκωση και στη συμμαχία με το Ισραήλ αν μιλάμε για τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή.

Η Ιστορία δεν είναι ένα βιβλίο με αρχή, μέση και δεδομένο τέλος, η Ιστορία δεν είναι γραμμική. Γράφει ο Παπακωνσταντίνου κάπου στο βιβλίο:

«Ωστόσο δεν θα πρέπει να σχηματίσει κανείς μια ιδέα γραμμικής και ακάθεκτης προέλασης της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς. Οι θεαματικές άνοδοι συνοδεύονται συχνά από δραματικές πτώσεις και οι νίκες από διασπάσεις, ενώ οι εκλογικές επιτυχίες της ενεργοποιούν τα αντιφασιστικά αντανακλαστικά των δημοκρατών», και συνεχίζει «εν ολίγοις αν ο άγριος παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός εγγράφει διαρκώς τη δυνατότητα ανάδυσης της Άκρας Δεξιάς, το κατά πόσο αυτή η δυνατότητα θα γίνει πραγματικότητα εξαρτάται όχι μόνο από την ίδια, αλλά σε μεγάλο βαθμό από τους πολιτικούς αντιπάλους της και τα κοινωνικά κινήματα».

Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά, στη Γαλλία όπου είδαμε μια τέτοια μαζική αντιφασιστική κινητοποίηση, που κατάφερε προς ώρας να αποτρέψει μια εκλογική νίκη της Λεπέν, το είδαμε και στην Ελλάδα με την αντιφασιστική κινητοποίηση της προηγούμενης δεκαετίας ενάντια στη Χρυσή Αυγή. Αν σήμερα οι χρυσαυγίτες είναι στη φυλακή και όχι σε υπουργικές καρέκλες δεν το χρωστάμε στο ούτε πόσο ακραίοι ήταν (ακραίοι ήταν κι αλλού αλλά κανονικοποιήθηκαν μια χαρά), ούτε στο κράτος, ούτε σε κανέναν αστικό θεσμό, το χρωστάμε στο μαζικό αντιφασιστικό κίνημα που πάλεψε και νίκησε πρώτα και κύρια στους δρόμους στη σύγκρουση μαζί τους. Ένα κομμάτι αυτής της μάχης έγινε και στις δικαστικές αίθουσες και κατάφερε να κλείσει συνολικά τους δρόμους δράσης της.

Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου εξοπλίζει πολιτικά και ιδεολογικά τους ανθρώπους που καλούνται να χτίσουν τα αντιφασιστικά κινήματα που θα χρειαστεί η εποχή μας, που θα συνενώσουν τη μάχη ενάντια στον φασισμό με τη μάχη για το ψωμί, για την εργασία, την ποιότητα ζωής, τη μάχη για έναν καλύτερο κόσμο.

[Φαιη Μ. · Rating 5 out of 5]

ένα αναγκαίο ανάγνωσμα για όλους μας.

διάβασα το παρόν στα πλαίσια του "αντιφασιστικού Σεπτέμβρη" για τον Πα��λο Φύσσα, για τον Zack/Zackie, για την νέα παπαριά που είπε ο Τραμπ πως η antifa πλέον συγκαταλέγεται στις τρομοκρατικές οργανώσεις και φυσικά για την Παλαιστίνη που δεν έχει δει κανένα έλεος από την δήθεν πολιτισμένη Ευρώπη.
Και ας μην πιάσουμε την πλήρη κανονικοποίηση ακροδεξιού λόγου (βλ Βορίδης και πλευρης στο Υπ. μετανάστευσης) ή τις καταλύσεις της Δημοκρατίας στην κυβέρνηση του Κούλη γιατί δεν θα τελειώσει ποτέ αυτή η εισαγωγή.


αυτό το βιβλίο είναι αναγκαίο να το διαβάσουμε όλοι για να καταλάβουμε την σύνδεση καπιταλισμού και φασισμού και πως το ένα αναβλύζει από το άλλο σε καταστάσεις κρίσεις δλδ είναι φυσική του συνέπεια.

Το βιβλίο αυτό κάνει ξεκάθαρο ότι δεν μας αρκεί ο πόλεμος των ιδεών.
δεν μας αρκεί ένας κουβάς επιχειρήματα ενάντια στον ρατσισμό, την ξενοφοβία, την ομοφοβία/τρασφοβία και φυσικά την θρησκόλαγνεια που συνήθως έχει φυσική κατάληξη το μίσος για μια ορισμένη μειονότητα είτε λέγεται ευραίοι το 40' είτε λέγεται ισλαμιστές στο σήμερα.

δεν μας αρκεί η "ιδεολογική ηγεμονία" όταν ο κόσμος καταφύγει στην λογική "της επιβίωσης του ισχυρότερου".

αυτό που χρειαζόμαστε είναι άμεση λύση του προβλήματος που στρέφει τον κόσμο σε συνθήκες επιβίωσης και δουλείας (οικονομική ή μεταφορική ή κυριολεκτική).

και αυτό το πρόβλημα είναι ένα.

ο καπιταλισμός

και είναι ήδη αργά για αυτή την συζήτηση αφού το αυγό του φιδιού έχει σπάσει προ-πολλού και το δηλητήριο έχει διαποτίσει ξανά διεθνώς την κοινωνία

[chrysa · Rating 4 out of 5]

Firstly, HUUGEEE thank you to the good reads team for adding this book ❤️.
Το βιβλίο αποτελεί μια εξονυχιστική ιστορική ανάλυση της ανόδου της Ακροδεξιάς από το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου μέχρι και σήμερα.
Την παράθεση των γεγονότων έρχεται να κλεισει μια σύνοψη στις τελευταίες δέκα σελίδες.
Υπάρχουν κάποια ελπίζω τυπογραφικά -όπως στην σελίδα 137 που αναφέρεται στην τρομοκρατική επίθεση στην αρένα του Manchester στις 22 Μαΐου του 2017 με ημερομηνία όμως 22 Μαΐου του 2019. Γεγονός το οποίο πιστεύω θα διορθωθεί στις επαναεκδόσεις του!!
«Όταν υποχωρεί η ελπίδα για ανατροπή της δυστοπικής κοινωνικής πραγματικότητας από προοδευτική σκοπιά, όταν η συνείδηση του πολίτη υποτάσσεται στο ζωώδες ένστικτο για την επιβίωση του ισχυροτέρου με εξόντωση το ασθενέστερου,το πεδίο για τον φασισμό μένει ανοιχτό. Και απ’ ό,τι φαίνεται μάλλον δεν τα χούμε δει όλα »

[Alexandros · Rating 3 out of 5]

Το Γκρίζο Κύμα αξίζει να διαβαστεί κυρίως για δύο λόγους: ο πρώτος είναι η πανοραμική επισκόπηση των ακροδεξιών κινημάτων (κυρίως στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως) μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο ενδιαφέρουσες βρήκα τις περιγραφές από τη δεκαετία του '40 μέχρι τις αρχές του '70 στην ηπειρωτική Ευρώπη, ενώ και οι μετέπειτα δεκαετίες δεν με απογοήτευσαν. Ο δεύτερος είναι η ικανότητα του συγγραφέα να γράφει απλά και περιεκτικά, με μία μεταδοτικότητα που καταδεικνύει τη μακροχρόνια δημοσιογραφική του εμπειρία, κρύβοντας πλούτο πληροφοριών μέσα σε αδρές γραμμές χωρίς ωστόσο να κουράζει τον αναγνώστη με την πυκνότητα του λόγου του. Το βιβλίο διαθέτει ένα χαρακτήρα πρωτίστως εισαγωγικό, περισσότερο περιγραφικό και λιγότερο αναλυτικό, και σε αυτό τον ρόλο είναι καλύτερο να περιοριστεί, για τους λόγους που θα εκθέσω κατωτέρω.

Σε πολιτικό επίπεδο, το ουσιώδες πρόβλημα του βιβλίου βρίσκεται στη μεθοδολογία του, αυτή την κουρασμένη, σολιψιστική θεώρηση που θέλει την ακροδεξιά να εξελίσσεται σχεδόν αποκλειστικά σε σχέση με τον εαυτό της και τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Κινήματα έρχονται και φεύγουν, το ένα εξτρεμιστικό κόμμα αντικαθιστά το άλλο ως αποτέλεσμα είτε της φορολογίας είτε του φόβου κατά του κομουνισμού είτε ως συνέπεια οικονομικών κρίσεων και ανασφάλειας. Οι ιδεολογικές ζυμώσεις στην αντίπερα όχθη, ωστόσο, ελάχιστα γίνονται ορατές στον αναγνώστη ως δυνάμεις ικανές να ασκήσουν ουσιαστική επιρροή στους κόλπους των ψηφοφόρων. Σε κάποια αποσπάσματα γίνεται μια τέτοια προσπάθεια από τον συγγραφέα λ.χ. να εξηγηθεί η εκλογική νίκη του Τραμπ το 2016 εν μέρει και ως συνέπεια της ελιτιστικής στάσης της Χίλαρι Κλίντον απέναντι στα λαϊκά στρώματα προς όφελος των μικρομεσαίων, ελάχιστα όμως θίγεται η υιοθέτηση πολωτικών αφηγημάτων όπως της πολιτικής ορθότητας ή του white fragility, που κηλίδωσαν ανεπανόρθωτα τον ταξικό χαρακτήρα του προοδευτικού χώρου. Ο Παπακωνσταντίνου μας δίνει την αίσθηση ότι το τι θα επιλέξουν οι ψηφοφόροι εξαρτάται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις ορέξεις του εκάστοτε λαϊκιστή/νεοφασίστα και του συστημικού μηχανισμού που τον προωθεί: ελάχιστες αναφορές στην αποτυχία της Αριστεράς να υιοθετήσει ένα αφήγημα ικανό να τραβήξει κόσμο στο πλευρό της (ή στους λόγους για τους οποίους το είχε καταφέρει σε περιόδους κρίσης στο παρελθόν), πολύ περισσότερες όμως στις μεθοδεύσεις των κεντρώων δυνάμεων να προσελκύσουν ψηφοφόρους μέσω ξενόφοβης ή εθνικιστικής ρητορικής με συνδρομή από το βαθύ κράτος, σε μία τετριμμένη πραγματεία βασισμένη στο μοντέλο του fishhook theory: "το Ακραίο Κέντρο συνάντησε με ανοιχτές αγκάλες την Άκρα Δεξιά" καταλήγει ο συγγραφέας, σα να σχεδίαζε το συμπέρασμα προτού καν ξεκινήσει να γράφει τον πρόλογο.

Στο οικονομικό κομμάτι δεν θα σταθώ πολύ: η προσπάθεια συστημικής ταύτισης της ακροδεξιάς και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών αποτυγχάνει κυρίως λόγω της πολλαπλότητας των παραδειγμάτων που ο ίδιος ο συγγραφέας εκθέτει. Ακροδεξιά κόμματα διαφόρων ειδών έχουν κατά καιρούς στραφεί τόσο υπέρ του κρατικού παρεμβατισμού και του σχεδιασμένου κορπορατισμού όσο και υπέρ των ανοιχτών αγορών και της παγκοσμιοποίησης, ενώ πολλές φορές η κατάσταση ξεφεύγει από ένα τέτοιο επιφανειακό δίπολο σε πιο σύνθετες περιπτώσεις. Ο Τραμπ, λόγου χάρη, είναι υπέρ των ελίτ στο εσωτερικό αλλά όχι υπέρ της παγκοσμιοποίησης, βλ. τον οικονομικό πόλεμο με την Κίνα και την ρήξη του με τις Big Tech, που η εφημερίδα Breitbart του Μπάνον αποκαλεί κατά κόρον "ακροαριστερές". Προς το τέλος του βιβλίου θίγεται και η περίπτωση του υπερεθνικιστή Ντούγκιν, θεμελιωτή της Τέταρτης Πολιτικής Θεωρίας, στο μανιφέστο της οποίας χαρακτηρίζει τον μεταψυχροπολεμικό φιλελευθερισμό ως τον μεγαλύτερο εχθρό του. Τι άλλο να πούμε εδώ; Είναι προφανές ότι ο Παπακωνσταντίνου γνωρίζει πολύ καλά το αναγνωστικό του κοινό και τις επιθυμίες του.

Από μόνες τους, πάντως, οι σκόπιμες παραλείψεις δεν αποτελούν τόσο σοβαρό πρόβλημα, καθώς το βιβλίο ούτως ή άλλως είναι περιορισμένης έκτασης. Ακόμα και στην περιπτωσιολογία, όμως, υπάρχουν ορισμένες ανακολουθίες που δείχνουν μια προχειρότητα στο πεδίο που ο ίδιος ο συγγραφέας έχει οριοθετήσει. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την Λατινική Αμερική, στην οποία η Χιλή και η Αργεντινή απέχουν μεταξύ τους μόλις ένα υποκεφάλαιο. Από τη μία πλευρά, το οικονομικό χάος στην Χιλή προσκρούει στα "δημοκρατικά αντανακλαστικά" των ψηφοφόρων, με αποτέλεσμα την εκλογική νίκη του αριστερού Μπόριτς έναντι του ακροδεξιού Καστ, παρά το γεγονός ότι ο τελευταίος είχε κερδίσει στον πρώτο γύρο. Το ίδιο οικονομικό χάος, από την άλλη πλευρά, συνιστά την "βαθύτερη αιτία" της άνετης εκλογής του σκληροπυρηνικού ελευθεριστή Μιλέι στην Αργεντινή. Αυτό που δεν εξηγεί ο Παπακωνσταντίνου είναι το πού σταματά το οικονομικό χάος και πού ξεκινούν τα δημοκρατικά αντανακλαστικά, ένα ερώτημα που αναπόφευκτα μας έρχεται στο μυαλό και που θα αποτελούσε το επόμενο βήμα στην προσπάθεια μιας διεξοδικής ανάλυσης του φαινομένου της "νέας Ακροδεξιάς και των συνεργών της." Για να το θέσω αλλιώς: κοινωνικοοικονομικές κρίσεις, ανισότητες, φτώχεια και ανασφάλεια, είναι απαντήσεις εύκολες, επιφανειακές και πασπαρτού, ικανές να εξηγήσουν θεωρητικά το οτιδήποτε: θες Ρωσική Επανάσταση; τσεκ. Θες άνοδο του Χίτλερ; τσεκ. Θες New Deal; τσεκ. Θες εκλογή Αλιέντε; τσεκ. Θες επικράτηση νεοφιλελεύθερων κομμάτων; τσεκ. Θες ευρωσκεπτικιστικά κινήματα εκ δεξιών και εξ αριστερών; τσεκ. Γενικότερα, βάλε ένα "οικονομικό χάος" στην εξίσωση και πιθανότατα θα πέσεις μέσα.

Αυτό όμως δεν λέγεται ανάλυση, αλλά οκνηρία. Το Γκρίζο Κύμα είναι μεν αφιερωμένο στην καταγραφή ιστορικών και πολιτικών εξελίξεων του ακροδεξιού χώρου, κάτι που το καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρον ως ανάγνωσμα, αποτυγχάνει όμως να απαντήσει σε ορισμένα καίρια ερωτήματα που θα έπρεπε να απασχολούν κάθε προοδευτικό:

- Πώς οδήγησαν οι κρίσεις στην άνοδο εξτρεμιστικών μορφωμάτων, δεδομένου ότι σε αντίστοιχες περιόδους στο παρελθόν έχουν κερδίσει έδαφος και οι δυνάμεις του προοδευτικού χώρου;
- Πώς έγινε το Κέντρο "ακραίο"; Γιατί οι μικρομεσαίοι και τα λαϊκά στρώματα (δηλαδή όχι αποκλειστικά οι "νοικοκυραίοι" και οι "αστοί" του αφηγήματος) έχουν στραφεί προς τα συνθήματα της σύγχρονης ακροδεξιάς; Η πρόσφατ�� εκλογή Τραμπ περισσότερο σημαδεύτηκε από την αυξημένη συμμετοχή ισπανόφωνων και μαύρων ψηφοφόρων και λιγότερο από τα λόμπυ και τους δισεκατομμυριούχους.
- Εν τέλει, είναι τα ανωτέρω μονάχα προϊόντα ακροδεξιών ρητορικών και μεθοδεύσεων βασισμένων στη λογική του σύγχρονου ατομικισμού; Ή μήπως πρέπει το ζήτημα να τεθεί υπό μία πιο σύνθετη και ενδεχομένως πιο ενοχλητική οπτική;

Και τα ρωτάμε όλα αυτά για να ακούσουμε τι; Η συγκλονιστική απάντηση καταφθάνει στο τέλος: "...ο αντιφασιστικός λόγος θα λειτουργεί σαν τροχός που περιστρέφεται στον αέρα, αν δεν πασχίζει να ανατρέψει την ίδια την υλική πραγματικότητα που γεννά τον μεταφασισμό." Υλική πραγματικότητα, καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο, ανατροπή και τα συναφή. Αν αλλάξουν οι συνθήκες, θα αλλάξετε και εσείς. Yawn.

Φυσικά, το βιβλίο δεν παραλείπει και την αναγκαία ιστορική αναδρομή στα εγχώρια, από το κόμμα της 4ης Αυγούστου και τον Καρατζαφέρη μέχρι την Χρυσή Αυγή, τον Βελόπουλο, το κόμμα Νίκη και τους Σπαρτιάτες, τα οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ενώνουν τις δυνάμεις τους με το ακραίο Κέντρο, τις αντικομουνιστικές φοβίες και τα συμφέροντα των μεγαλοεπιχειρηματιών, επικυρώνοντας με θριαμβευτικό τρόπο την έμφυτη ροπή του μέσου Έλληνα νοικοκυραίου (αυτού που δεν θέλει να πληρώσει φόρους) προς τον φασισμό και ερεθίζοντας τα αισθήματα ανωτερότητας των προοδευτικών αναγνωστών. Τι δεμένη ανάλυση, τι ωραίες και διορατικές περιγραφές! Από αυτές βέβαια λείπει ένα πολύ-πολύ συγκεκριμένο κόμμα της νεοελληνικής Ακροδεξιάς, στο οποίο ο Παπακωνσταντίνου δεν αφιερώνει ούτε μισή αράδα - ίσως χαλάει κάπως τη αδιάσειστη δομή της ιστορίας και εγκυμονεί τον ακατανόμαστο κίνδυνο της αυτοκριτικής. Μπορείτε να μαντέψετε ποιο;

Θα ήθελα μια πιο συνεκτική ανάλυση. Μια ανάλυση βασισμένη στη διελκυστίνδα μεταξύ αριστερών, κεντρώων/μετριοπαθών και δεξιών κινημάτων μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που ενδεχομένως θα έδινε περισσότερες απαντήσεις τόσο ως προς την κρίση του προοδευτικού χώρου όσο και ως προς τους χαμαιλεοντισμούς της νέας ακροδεξιάς. Κάτι τέτοιο εδώ δυστυχώς δεν συμβαίνει. Από το αυγό του φιδιού, το Γκρίζο Κύμα περιορίζεται στον τρυφερό του κρόκο. Αλλοίμονο για τα ασπράδια, που βιώνουν την καθίζηση στον ωκεανό της ασημαντότητας περιμένοντας την αλίευσή τους από κάποιον περισσότερο τολμηρό.

[Christos Bouras · Rating 2 out of 5]

Μου άφησε διφορούμενες εντυπώσεις το βιβλίο του αρθρογράφου της συντηρητικής Καθημερινής και υποψηφίου με την ακροαριστερη ΑΝΤΑΡΣΥΑ κ. Παπακωνσταντίνου. Στα θετικά τα πολλά στοιχεία, δεδομένα και ιστορικές αναφορές με παραπομπές για την ακροδεξιά σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο.
Στα αρνητικά εντόπισα πολλά περισσότερα.
Προκατάληψη. Είναι ένα βιβλίο όπου ο συγγραφέας σε πολλά σημεία "τσουβαλιαζει" το κέντρο στην πλευρά της καπιταλιστικής ακροδεξιάς. Ειδικά στις αναφορές του για την Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία με λίγα λόγια της επιρρίπτει την ευθύνη για την άνοδο της ακροδεξιάς. Δεν γίνεται πιστευτός.
Ασυνέχειες. Η γραφή του δεν έχει μια συνεχεία (στα πρώτα κεφάλαια σίγουρα) πηγαίνοντας πίσω μπρος και από χώρα σε χώρα με ακατανόητες συνδέσεις. Με δυσκόλεψε.
Ξεκάθαρα φίλο πουτινικος. Καμμία αρνητική αναφορά στον μέγιστο Φασίστα Πούτιν. Για τον συγγραφέα δεν υπάρχει ακροδεξιά στην Ρωσία . Κάτι ψελλίζει για τον πόλεμο στην Ουκρανία στο τελευταίο κεφάλαιο αλλά σαν να ακούς τον Αυγερινό στο Open του Ιβάν
Να σημειώσω ότι και για την Κίνα δεν γράφει τίποτα αρνητικό. Ο Σι είναι εξάλλου σύντροφος
Μην σπαταλήσετε χρήματα να το αποκτήσετε. Μπορείτε να διαβάσετε πιο αντικειμενικά κείμενα και να κατανοήσετε την Ακροδεξιά.

[Dimitris Alexakis · Rating 4 out of 5]

Ενδιαφέρον βιβλίο για την πορεία της Ακροδεξιάς από το τέλος του Β' παγκόσμιου πολέμου μέχρι και σήμερα. Περισσότερο δημοσιογραφικό παρά θεωρητικό προσφέρει ένα κατατοπιστικό πανόραμα κομμάτων και κινήσεων.

[Χριστόφορος Νικολάου · Rating 3 out of 5]

Πέρα από το ότι σου δίνει την ευκαιρία να απολαύσεις την ευρυμάθεια, τον ερευνητικό νου (κληρονομιά του αυστηρού επιστημονικού παρελθόντος του), τον κριτικό νου και την άμεση αλλά μεστή δημοσιογραφική γλώσσα του ΠΠ, (τα οποία είναι ήδη γνωστά), το τελευταίο του αυτό βιβλίο αξίζει για τρεις λόγους.
Ο πρώτος είναι ότι καταπιάνεται με ένα θέμα (την άνοδο της "νέας ακροδεξιάς") που με κάποιον παράξενο τρόπο είναι την ίδια στιγμή απολύτως στο προσκήνιο χωρίς να μιλάει κανείς γι' αυτό.
Ο δεύτερος είναι ότι για πρώτη φορά, αυτή η νέα ακροδεξιά παρουσιάζεται σε ένα ιστορικό context και συνδέεται άμεσα (όπως θα έπρεπε) με τον "ελέφαντα στο δωμάτιο" δηλαδή την ανοχή, στήριξη και επιβράβευση των "ορφανών" του ναζισμού και του φασισμού στην μεταπολεμική Ευρώπη την αμέσως επόμενη μέρα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόσφατα έργα όπως οι "Δωσίλογοι" του Μ. Χαραλαμπίδη αλλά και παλιότερα όπως αυτό του Δ. Κουσουρή έχουν αναδείξει αυτό το θέμα στην μεταπολεμική Ελλάδα. Ο Παπακωνσταντίνου είναι ωστόσο ο πρώτος που ανάγει τις ρίζες της νέας ακροδεξιάς στα ερείσματα που απέκτησε και διατήρησε η παλιά ακροδεξιά στο "βαθύ κράτος" και τους μηχανισμούς ασφαλείας του από πολύ νωρίς (ήδη τα τέλη της δεκαετίας του 40).
Ο τρίτος λόγος είναι για μένα το μικρό απόσπασμα που αποτελεί ο σύντομος μα τόσο καίριος επίλογος του βιβλίου (με τίτλο "Η παρεξηγημένη σχέση Δημοκρατίας-Αγοράς") στον οποίο ο ΠΠ χωρίς να μασήσει τα λόγια του αλλά με απολύτως πειστικά επιχειρήματα καταδεικνύει ακριβώς αυτό που υπονοεί ο τίτλος. Ότι δηλαδή οι "αγορές" και η υποταγή στις επιθυμίες τους, όχι μόνο δεν συνδέονται με την εδραίωση της δημοκρατίας αλλά ευθύνονται οργανικά για την διάβρωση των δημοκρατικών αξιών που, σε συνθήκες κρίσης και αβεβαιότητας, ανοίγουν τον δρόμο για τους Τραμπ, τους Μπολσονάρο, τους Νετανιάχου, τους Πούτιν και τις Λεπέν αυτού του κόσμου.

Αξίζει να διαβαστεί με προσοχή.

[foteini_dl · Rating 4 out of 5]

Η Ακροδεξιά διεθνώς συνεχίζει την ανοδική πορεία των τελευταίων χρόνων. Στην Ελλάδα, τα κόμματα πιο δεξιά της Δεξιάς συγκέντρωσαν αθροιστικά περίπου 18% στις πρόσφατες ευρωεκλογές.

Η δε Αριστερά -ή ας συμπεριλάβουμε και το Κέντρο και ας πούμε η Κέντροαριστερά- δεν φαίνεται, επί του παρόντος, να μπορεί (α) να ξεκαθαρίσει σε ποιες και ποιους απευθύνεται, (β) να είναι μέσα στην κοινωνία (και όχι να την παρατηρεί από κάπου ψηλά) και να μιλάει με και για αυτή και (γ) να πείσει για το περιεχόμενο της πολιτικής της πρότασης (και, προφανώς, να το κάνει ελκυστικό). Έλλειψη ξεκάθαρης στρατηγικής και επικοινωνίας, αυτά είναι δεδομένα.

Όπως είναι δεδομένο και ότι αξίζει να διαβαστεί αυτό το βιβλίο. Όχι μόνο γιατί κάνει επισκόπηση της πορείας της Ακροδεξιάς σε διεθνές επίπεδο, άρα λειτουργεί και σαν «για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι», αλλά γιατί σε κάνει να σκεφτείς και τι δεν κάναμε (κάνουμε) καλά και φτάσαμε εδώ που φτάσαμε.

[Alex · Rating 5 out of 5]

Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου είναι άκρως ενδιαφέρον και επίκαιρο. Προσφέρει συγκεντρωμένη γνώση για το πώς η Ακροδεξιά έχει μεταμορφωθεί και εδραιωθεί σε συστήματα εξουσίας σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ επισημαίνει τη συνεργασία και συνενοχή θεσμών και κοινωνικών δομών των σύγχρονων αστικών κρατών και του μεγάλου κεφαλαίου με αυτή. Ταυτόχρονα, δεν παραβλέπει ότι η καταπολέμησή της απαιτεί βαθιές δομικές αλλαγές, επιστρέφοντας στον πυρήνα της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Για τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται για μεγάλο αφηγηματικό πλαίσιο και επισκόπηση της Ακροδεξιάς σε διεθνές επίπεδο, το βιβλίο είναι λίρα εκατό. Αν, αντίθετα, ψάχνει πιο συγκεκριμένη και επικεντρωμένη ανάλυση για την ελληνική πραγματικότητα ή πολυφωνική σύγκριση (αριστερά-δεξιά-κέντρο), ίσως να χρειαστεί επιπλέον συμπληρωματικές αναγνώσεις.