Panny służące. Historia nadużycia

by Alicja Urbanik-Kopeć

Pod koniec XIX wieku w samej tylko Warszawie pracowało prawie 40 tysięcy pokojówek, garderobianych i panien do wszystkiego. Młodych imigrantek ze wsi, samotnych w dużym mieście, bezbronnych. Ta książka jest opowieścią o nadużyciach, których na służących dopuszczali się właściwie wszyscy, którzy się z nimi stykali. Od Kościoła, zainteresowanego zbawieniem ich duszy, ale już nie sprawiedliwą karą dla molestujących panów domu, przez panie, które służbę ignorowały, poniżały i zwalniały z byle powodu, aż po emancypantki i socjalistów, którzy chcieli pomóc, ale nie wiedzieli jak.

Genres: History, Nonfiction, Poland, Feminism, Polish Literature

312 pages, Hardcover

First published June 5, 2019

About the author

Badaczka historii literatury i kultury polskiej XIX wieku, autorka książek historycznych.

W 2017 roku obroniła doktorat w zakresie kulturoznawstwa w Instytucie Kultury Polskiej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Oprócz kulturoznawstwa ukończyła też w 2014 roku filologię angielską w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2019 roku adiunktka w Instytucie Historii Nauki PAN oraz koordynatorka do spraw Szkoły Doktorskiej Anthropos.

Jej zainteresowania naukowe to dziewiętnastowieczna nowoczesność (od spirytyzmu, poprzez wystawy i wynalazczość, po społeczne ruchy emancypacyjne, zwłaszcza emancypację kobiet), analiza dyskursu emancypacyjnego XIX i XX wieku, edukacja kobiet i grup wykluczonych[3].

Pracuje w Pracowni Dziejów Oświaty i Antropologii Kultury w Instytucie Historii Nauki PAN.

Reviews

[Wojciech Szot · Rating 4 out of 5]

Zawsze to trochę kłopot, gdy prawie w tym samym czasie wyjdą dwie książki na ten sam temat. Gdy wyszła książka Joanny Kuciel-Frydryszak pisałem, że los służących był jak “niewolnictwo w białych rękawiczkach” i po książce Urbanik-Kopeć należy to powtórzyć - służące były traktowane jak przedmiot używany do mometu aż się popsuje. Reperowanie nie miało sensu, a ich sytuacji nie byli w stanie poprawić nieliczni publicyści i publicystki, którym na losie służby zależało.

Opowieść Urbanik-Kopeć jest najciekawsza jednak nie w przedstawieniu polemik wokół zawodu sprzątaczki, a ukazaniu społecznego tła ich funkcjonowania - tak od strony pochodzenia, jak i dalszych losów pań “do wszystkiego”. Sporo uwagi autorka poświęca prostytucji służących, temu jak łatwo wpadały w sieć sutenerów, ale i jak same nie miały innego wyjścia po byciu służącą. Praca “u państwa”, która zaczynała się o czwartej rano od napalenia w kominku, a często kończyła późno w nocy, dewastowała fizycznie i psychicznie. Służące były poddane ustawicznej kontroli, a przemoc seksualna jak i fizyczna dotykała je dużo częściej niż inne grupy. Urbanik-Kopeć przygląda się wielu ciekawym aspektom tej przemocy. Na przykład zaskakująco częstemu wypadaniu służących z okien - ile z nich wywróciło się podczas karkołomnych porządków, a ile zostało wypchnięta przez odrzuconego pana domu? Nigdy się tego nie dowiemy, ale codzienność służącej była potworna i jest to ważna książka, którą warto przyswoić.

Mniej tu nawiązań do literatury, więcej researchu prasowego i bibliotecznego, językowo jest przyzwoicie, choć trochę nie popisała się redakcja - w książce jest sporo powtórzeń, dublowane są dowcipy, a nawet niektóre refleksje autorki. Do tego zabieg, którego nie lubię, czyli przepisywanie treści obrazka, który jest zreprodukowany na stronie obok. Choć rozumiem, że dla osób niedowidzących może to być akurat pozytyw, więc jestem w stanie zrezygnować z własnego komfortu. Wciąż też brakuje mi opowieści o służbie poza miastami - w dworkach, na wsiach, trochę studium porównawczego. Ale mimo tego powoli idziemy w dobrym kierunku - ludowa historia Polski się pisze. Całkiem dobrze się pisze.

[Inna Zolotar · Rating 5 out of 5]

Дуже цікаве дослідження про роботу служниць, або, як їх часто називали, пань до всього, на польських територіях трьох імперій. Книга багата на соціологію, на цитування різноманітних досліджень щодо походження, умов праці, вікові групи, релігійну та класову приналежність двохсторонніх стосунків - пани-слуги, а також багато цитат з преси того часу. Не оминає це дослідження також теми еротизації образу служниці, сексуальної експлуатації, ролі церкви чи різноманітних організацій, що опікувались та виховували дівчат та жінок, що потрапили в складну життєву ситуацію. Вразила кількість обов'язків та годин "невидимої" праці, а також умови як роботи, так і проживання. Словом, рекомендую всім, кому близька ця тема!

[Miarka · Rating 5 out of 5]

Kocham jak ktoś prosto tłumaczy mi dlaczego potrzebujemy socjalizmu

[Kami · Rating 3 out of 5]

Temat poruszony w ksiązce jest bardzo ciekawy i autorka wykonała bardzo rzetelną pracę w poszukiwaniu źródeł opisujących życie służących XIX wieku w Polsce. Biorąc pod uwagę ogólne zacofanie społeczeństwa w tamtych czasach znamienne jest, że istniały nawet czasopisma dla służących (w dużej mierze analfabetów). Poza tym nie zdawałam sobie wcześniej sprawy, jak dużą część społeczeństwa stanowiły wtedy służące. Książka jest właściwie przeglądem źródeł z epoki, na szczęście wydanych w świetny i przystępny dla czytelnika sposób - z wieloma obrazkami, które stanowią ilustracje do treści poszczególnych rozdziałów i powołanych tam źródeł. Na pewno jest to dobry początek do zgłębiania tej tematyki dalej.

[JJ · Rating 2 out of 5]

Jak mnie ta książka zmęczyła... Strasznie. Temat ważny i wart uwagi, ale sposób realizacji jak dla mnie bardzo mało strawny. Książka stanowi zbiór informacji na temat warunków życia i traktowania służących na przełomie wieków, zebranych głównie z gazet wydawanych w tym czasie, tj „Przyjaciel sług”, które są cytowane na potęgę. I z tych właśnie cytatów, statystyk i stwierdzeń składa się większość tekstu. Doceniam trud włożony w zebranie materiału i przebrnięcie przez stosy gazet, stąd moje 2 gwiazdki. Choć w zasadzie niczego nowego się nie dowiedziałam, a szkoda....

[Pebro · Rating 2 out of 5]

Wbrew temu, co jest w podtytule, książka nie mówi o XIX wieku, a o przełomie XIX i XX wieku. Nawet mam wrażenie, że więcej jest początku XX wieku, co wynika z większego dostępu do słowa pisanego. Z książki wyłania się opis służącej, opisywanej głównie przez prasę i nieliczne pamiętniki. Obraz mówiący głównie o tym, że była to osoba głównie niewykształcona, leniwa, gotowa okraść pracodawców i o wątpliwej moralności. Czy tak było w rzeczywistości? Inne pozycje nie dają takiego jednoznacznego obrazu.

[stercz · Rating 5 out of 5]

Świetnie porządkuje i unaocznia to, co wiadomo o sytuacji służących i ich relacjach z pracodawcami, a także szerszym kontekstem społecznym. Być może odrobinę ograniczające jest oparcie prawie całego wywodu o źródła prasowe, ale za to jest to risercz o imponującym zakresie.

[Kasia Olm · Rating 3 out of 5]

3,5 stars.