Prześniona rewolucja

by Andrzej Leder

W Polsce w latach 1939–1956 dokonała się rewolucja społeczna. Okrutna, brutalna, narzucona z zewnątrz, ale jednak rewolucja. Ta rewolucja niesłychanie głęboko przeorała tkankę polskiego społeczeństwa, tworząc warunki do dzisiejszej ekspansji klasy średniej, czyli mieszczaństwa, do najgłębszej być może od wieków zmiany mentalności Polaków: odejścia od mentalności określonej przez wieś i folwark ku tej zdeterminowanej przez miasto i miejski sposób życia. Ta rewolucja pozostaje jednak nieobecna w świadomości społecznej.


To książka o wydarzeniach, które nas ukształtowały, a o których wolimy nie pamiętać. Filozof bada naszą zbiorową amnezję, poddając psychoanalizie traumy najnowszej historii: okupację z Zachodu i rewolucję ze Wschodu, zagładę Żydów i likwidację ziemiaństwa, wyparte winy i nieopowiedziane krzywdy. Prześniona rewolucja to rzadkie w polskiej humanistyce połączenie głębokiego namysłu nad kulturą i literaturą z trzeźwą analizą kwestii politycznych i ekonomicznych – mocna lektura, która każe na nowo przemyśleć „polską duszę”. Andrzej Leder wyjaśnia, dlaczego polska klasa średnia po 1989 roku tak polubiła sushi i jaki to ma związek z Zagładą i komunizmem.
Agnieszka Graff


Andrzej Leder (1960) – filozof kultury. Studiował medycynę i filozofię. Kieruje Zespołem Filozofii Kultury w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Autor książek.: Przemiana mitów, czyli życie w epoce schyłku. Zbiór esejów (1997); Nieświadomość jako pustka (2001); Nauka Freuda w epoce Sein und Zeit (2007).

Genres: Nonfiction, History, Polish Literature, Politics, Philosophy, Sociology, Audiobook

205 pages, Hardcover

First published March 28, 2014

Reviews

[Aleksandra · Rating 4 out of 5]

To nie będzie specjalnie mądra recenzja.
Nie będzie, bo nie jestem historykiem ani socjologiem ani historykiem kultury. Trudno mi będzie zweryfikować dane, na których autor się opiera.
Ale jeżeli założyć z góry, że ja się nie znam, że mam problem z weryfikacją, czy autor ma podstawy do takich twierdzeń, czy nie - zostaje ciągle fascynująca, moim zdaniem, intelektualna propozycja.
Leder stawia dwie hipotezy podstawowe, przy pomocy których próbuje znaleźć odpowiedź na niezwykle ambitnie podstawione pytanie: pytanie o marną kondycję polskiego życia i polskiego dyskursu politycznego tu i teraz.
Zapewne bardzo upraszczam, ale zaryzykuję. Autor zwraca uwagę na dwa zjawiska historyczne - zarządzoną przez hitlerowców zagładę ludności żydowskiej, co zostawiło pustkę w miejscu dawnego mieszczaństwa (oraz, na przykład, pozbawione właścicieli majątki) oraz następnie zarządzoną przez ZSRR radykalną i wymuszoną zmianę stosunków własnościowych (wypędzenie z majątków ich szlacheckich właścicieli, nacjonalizacja ziemi). W oparciu o te dwa fakty Leder stawia tezę, że lata 1939-1956 były w Polsce latami rewolucji, odpowiednika w polskich realiach tych, które zdarzyły się na przykład we Francji (od 1789) i w Rosji/ZSRR (od 1917). Jednocześnie, sięgając do kulturoznawczych i psychoanalitycznych koncepcji, Leder stawia drugą część swojej tezy: że ta rewolucja, owszem, dokonała się, ale w praktyce - cudzymi rękami. W dosłownym tego słowa znaczeniu wymordowanie polskich Żydów i pozbawienie majątków szlachty i arystokracji (oraz innych posiadaczy, oczywiście, upraszczam dla zwięzłości) nie zostało wykonane przez Polaków, a przez najeźdźców, hitlerowskich i komunistycznych. Ale - i tu jest to psychoanalityczne "ale" - to nie jest tak, że my (bo Leder bardzo wyraźnie podkreśla konieczność uznania, że to było wspólne doświadczenie przodków dzisiejszej, powiedzmy, klasy plus minus średniej i generalnie przodków sporej części Polaków) tak całkiem tego nie chcieliśmy. Tezą Ledera jest, że oba te czyny były po cichu i półświadomie pożądane przez tych, którzy w końcu na nich skorzystali: tych, którzy summa summarum weszli na miejsce wymordowanych i wypędzonych; i że jednocześnie, jakkolwiek zaakceptowali profity płynące z tej rewolucji, jej beneficjenci ją "prześnili" - odepchnęli od siebie, wyparli jak zły sen ze świadomości. Stąd, jego zdaniem, słabość i chwiejność sfery symbolicznej dzisiejszej Polski, stąd brak wspólnej sfery symbolicznej, stąd szlacheckie fantazmaty i wymyślone genealogie z małych dworków.
Dla mnie osobiście Leder najciekawszy jest tam, gdzie teoretyzuje na temat rewolucji, jej sensu, tego, co jest jej zadaniem; gdzie jego (i nie tylko jego, on się tu w dużym stopniu opiera na koncepcjach już istniejących) intuicje mają na celu objaśnienie, skąd się bierze przemoc w buntach chłopskich, skąd - rewolucyjny terror, jak je na planie kulturowym wyjaśnić. I druga rzecz - że jak dla mnie, wbrew temu, co się zdaje wielu krytykom, Leder unika tak naprawdę moralnej oceny tego, co się stało. Owszem, pisze o okropnościach, owszem, używa często budzących emocje obrazów, owszem, oskarża przodków sporej części z nas o współudział, przynajmniej w sferze symbolicznej, w zbrodni - ale też mówi, w zakończeniu swojej książki: "[ważne jest] uświadomienie sobie, że to nasi ojcowie czy dziadowie brali, wchodzili, przymykali oczy, ba, zabijali, donosili, zdradzali. Ale też podejmowali decyzje i wyzwania, wędrowali myślami w przyszłość, budowali zręby nowego społeczeństwa".
Generalnie i najkrócej mówiąc: nie podejmuję się osądzić, gdzie, historycznie rzecz biorąc, Leder ma rację, gdzie nie. Niemniej jednak: 1. Dała mi ta książka do myślenia, i to dużo. 2. Dobrze mi się ją czytało, a nie wiem, czy mogę tak naprawdę wymagać więcej od pracy spoza mojej sfery kompetencji.

[Joanna Slow · Rating 2 out of 5]

Dawno żadna książka nie wymęczyła mnie tak jak „Prześniona rewolucja” Andrzeja Ledera.
A jeszcze dłuższy czas minął od czasu bym po tak wymagającej lekturze, nie miała poczucia, że było warto.
Czekała na półce i czekała. Ciągłe odwołania do niej w mojej „bańce” sprawiały, że była stojącym na półce wyrzutem sumienia.
Zupełnie niesłusznie jak się okazało, bo w zasadzie całe jej, bardzo mądre przesłanie, poznałam jeszcze przed lekturą. Da się je, bowiem, jak się okazało, streścić w czterech- pięciu zdaniach, przytaczanych w dyskusjach, które toczyłam i artykułach, które czytałam.
Ale nie z tym wiąże się mój największy problem z „Prześnioną rewolucją”. Wrócił dawno zapomniany koszmar – język. Sposób wyrażania się, który pasuje tyko do akademickiej katedry, a i to tylko wtedy, gdy mówcy brakuje kompetencji. Dziwię się, że nikt nie krytykuje języka profesora Ledera, czy to faktycznie tylko mój odosobniony problem?

5 gwiazdek za treść
-3 gwiazdki za język

[Piotr Szymański · Rating 5 out of 5]

Ta książka powinna być obowiązkową lekturą każdego polskiego intelektualisty. Mam świadomość, że to zdanie pisano już wiele razy o mało wartościowych pozycjach, ale w tym przypadku jest to uzasadnione. Autor konstruuje narrację organizującą wydarzenia "prześnionej rewolucji" tj. przejścia od porządku feudalno-średniowiecznego I i II RP (+zabory) do tej prawie nowoczesności jaką mamy w Polsce. Porusza temat jak naziści zlikwidowali żydowskie mieszczaństwo, jak komuniści zlikwidowali polskie ziemiaństwo. Pisze o tym jak chętnie Polacy przejmowali własność po obu tych wymordowanych grupach społecznych. Pisze o tym jak stalinizm zastąpił imaginarium terrorem. O tym jak lewica porzuciła współczesną Polskę ustępując sojuszowi liberalizmu gospodarczego z Kościołem Katolickim - który po wojnie z elementu arystokratycznego establishmentu staje się w zasadzie chłopski w sensie kadrowym. Pisze o tym jak w IIIRP odradzające się mieszczaństwo nie potrafiło wypracować symboli znaczących w sensie lacanowskim (patrz deklaracja praw człowieka po Rewolucji Francuskiej czy konstytucja USA po rewolucji ojców założycieli) w efekcie dzisiejsze mieszczaństwo w sensie autowyobrażenia to ni to awansowane chłopstwo ni to część tokijsko-nowojorsko-londyńskich elit. O tym jak szczytowym osiągnięciem Donalda Tuska było "nie róbmy polityki" bo jego formacja mieszczan wywodzących się ze zmian majątkowych po latach 1953-56 nie potrafiła wypracować poczucia misji - przez co dziś 4 czerwca 1989 nie jest w żadnym sensie symbolem znaczącym, ba - na gruncie prześnionej rewolucji - łatwo kontestować jego ugruntowanie. Polecam, prawie każda strona nadaje się na wartościowy cytat.

[Anna Wilczyńska · Rating 4 out of 5]

Dobra rzecz, bardzo wartościowe argumenty, ale trzeba być gotową/ym na to, że:
- to jest książka naukowa, nie popularnonaukowa. Przestawienie się na ten rodzaj konstruowania treści może być trudny i wymagać czasu. Dla mnie oznaczało to czytanie niektórych rozdziałów po dwa razy. Na pewno za jakiś czas muszę przeczytać tę książkę ponownie.
- autor długo wyprowadza wnioski. Bardzo trafne wnioski, ale trzeba być cierpliwym,
- zasadność argumentów w tej książce daje ostro po mordzie.

[Martyna Antonina · Rating 3 out of 5]

3,75☆

Powieść-psychoanaliza, która podejmuje sobą próbę rekonstrukcji pojęciowej polskiej rewolucji, przez samego autora określanej mianem "prześnionej", a więc: trzecioosobowej, nieuświadomionej, jakby przegapionej i niedoświadczonej naprawdę. Podtytuł tej książki to "Ćwiczenie z logiki historycznej", jednak czyta się ją bardziej jak ćwiczenie z logiki literackiej, bo sfera stylistyki tegoż dzieła to istna hiperbola języka w ogóle (o czym świadczą "fantazmaty", "uniwersalia", "impiria" oraz "transpasywności" pojawiające się tam (uwaga: eufemizm) w lekko niezdrowych ilościach). Natomiast jest to błona, przez którą można się przedrzeć i która w końcowej konkluzji jest chyba nawet otoczką zamierzoną. Ze względu na swoją objętość nie jest to może najwnikliwszy tytuł względem polskiej, (post)komunistycznej tożsamości, ale nie odbiera mu to swojej ogólnej ważności.
W każdym razie - jest to trudna językowa przeprawa, ale nikt nie powiedział, że literatura musi być łatwa i przyjemna.

[zofia maria nadzieja maria · Rating 3 out of 5]

polska inteligencja pisze książki o świecie, gdzie nie ma już polskiej inteligencji, dla polskich inteligentów

[Fellow · Rating 3 out of 5]

Od dłuższego czasu zajmuję się wpływaniem na decyzje innych ludzi. Od pewnego czasu pomagam w tym wpływie także innym. Z tego powodu muszę odbywać duże ilości studiów na temat ludzi na których staram się wpłynąć. Książką Andrzeja Ledera zamykam pewien rozdział tych studiów.

Wiódł on przez analityczną socjologię (Diagnoza społeczna, E-konsument w europie, Polski konsument - typologia, zachowania), analizę narracji i mitów, które myślimy sami o sobie (No dno po prostu jest Polska) oraz różnego rodzaju komentarz do Polskiej hisotorii najnowszej (Polactwo, Prześniona Rewolucja, Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju, Jakoś to będzie. Szczęście Po Polsku oraz dużo książek Jacka Santorskiego)

Delikatnie mówiąc nie są to łatwe lektury, niemniej jeśli ktoś ma ochotę zrozumieć dużo lepiej rodaków (a przy okazji siebie) to mocno pomagają.

Książka Ledera jest w tym zestawie istotną pozycją pomimo swoich wad. Autor nie ukrywa swojej lewicowej perspektywy. Nawet gdyby ukrywał to typowy dla postmodernistów język zdradziłby go na drugiej stronie. Jak na mój gust za dużo tu też Hegla, Źiżka, Lacana. Opinie takie jak to, że Lech Wałęsa jest "najwybitniejszym polskim politykiem" (patrząc tylko na XX i XXI wiek: Dmowski, Piłsudzki, Kaczyński, Tusk wydawaliby się lepszymi kandyadatami do tego miana) czy ,że Niemcy są odpowiedzialne za "największą zapewne zbiorową zbrodnię w historii" (autor zapomina o rewolucji kulturalnej Mao czy dokonaniach Dżyngis Chana).

Przepracowanie tego co przeorało Polskę i jej strukturę społeczną przydaje się do umieszczenia analityki socjologicznej w kontekście. 200 stron postmodernistycznego języka wydaje się być sporą ceną - ale zapłaciłem ją z chęcią.

[Marcelina · Rating 3 out of 5]

Ciekawa diagnoza współczesnej sytuacji lewicy oraz samoświadomości (albo nieświadomości) klasy średniej ALE mam taką niepopularną opinię, że książki wydawane przez głównonurtowe wydawnictwa, szczególnie dotyczące tematów które mogą być istotne dla wszystkich nie powinny być pisane w języku tak bardzo akademickim. Przez to że ta książka ma tak skomplikowany i wydaje się aż przesadnie bujny język naukowy jest absolutnie nieprzystępna. Brzmi to trochę tak jakby Pan Leder pisał tylko do swoich kolegów akademików i tylko z nimi chciał rozmawiać . Może to być szokujące, ale większość ludzi nie posługuje się językiem akademickim na co dzień. Na koniec myślę że jest tu za dużo psychoanalizy za mało konkretów. Jestem też przekonana, że nabawiłam się alergii na słowo IMAGINARIUM i FANTAZMAT 😶‍🌫️

[dominika · Rating 5 out of 5]

Absolutnie znakomita, choć niezwykle trudna książka, której autor podejmuje się karkołomnej próby wyjaśnienia obecnej kondycji naszego kraju w oparciu o powojenną rewolucję, jaka jego zdaniem została dokonana rękami innych i przez to przez samych Polaków "prześniona". Mimo, że jest to jedna z najtrudniejszych i najbardziej męczących (ale w dobrym sensie) książek, jakie miałam okazję przeczytać to zdecydowanie warto, bo pomaga lepiej zrozumieć nasze społeczeństwo i mechanizmy, które nimi rządzą.

[Anna · Rating 4 out of 5]

polecam każdej Polce i każdemu Polakowi - żeby wreszcie zrozumieć to, co od dawna intryguje w polskim społeczeństwie - skąd to zamiłowanie do domków z kolumienkami i życzeniowe myślenie, że gdyby znów było "jak dawniej" czyli "jak być powinno", to (prawie) każdy mieszkałby na wsi w domku z kolumienkami... I dlaczego tak często wychodzi nam, klasie średniej, słoma z butów. Cóż, rewolucji nie będzie. Już była. A myśmy ją przespali...

[Nałogowa Czytaczka Natalia · Rating 5 out of 5]

Jedna z bardzo niewielu książek, które sprawiły, że na polską kulturę spojrzałam inaczej. Nagle wiele wydarzeń i ludzkich zachowań nabrało nowego sensu. Myślę, że argumenty autora można przyjąć z pokorą i zrozumieniem lub odrzucić i znienawidzić. Warto wyrobić sobie własny pogląd. Bardzo, bardzo polecam.

[phero_nike · Rating 2 out of 5]

szkoda strzępić ryja, ale

podobało mi się wymuszenie myślenia na czytelniku, chociaż ta stymulacja wiązała się raczej z niezgadzaniem się z autorem w wielu aspektach.
sama wyjściowa idea bardzo do mnie przemawia, niemniej te 200 stron rozłożenia jej na lancanowskie rejestry (😭) i przeintelektualizowane, miejscami klasistowskie stanowisko ledera to za wiele.

[Gosza · Rating 3 out of 5]

3,5 ⭐️ ciekawe rzeczy, dużo się dowiedziałam, szkoda tylko, że książka jest napisana od ynteligenta dla ynteligentów :v

[Anna · Rating 5 out of 5]

Przesniona rewolucja means as much as ”Slept through revolution” and is an attempt to explain the processes that took place in Poland after the Second World War that lead to creating the society and the nation, as it is today.

Before the war, around 70% of Poland’s inhabitants were peasants.
Despite modern constitution and the awareness of the need to reform, the land reform has only been executed to a limited extend and the social relations in the country, based on the triangle, nobility, peasants, and Jews, have not changed a lot since the medieval, feudal times. The peasant class was largely excluded from political life and there existed a fundamental conflict between the agrarian society and the ruling elites consisting mainly of gentry, officials, military and intellectuals. The middle class consisted in vast majority of Jews.

This social structure was completely eradicated during and after the WWII. The German and Russian occupation followed by communism plowed through the nations social structures turning upside down, erasing and eliminating.
Holocaust of the Jews - created an empty space where the middle class once was, that was filled by a wave of new Polish bourgeoisie with peasant roots. A considerable social advance for many, but not without feelings of guilt.
Communists after the war executed a ruthless land reform breaking a current dominance of the landed gentry and intelligentsia in the process.
The eastern and central parts of Poland that used to be a core of Polishness, were taken over by Russia. The massive displacement of the population from eastern soviet occupied areas to the west to the so called ”recovered” lands that followed, broke even that symbolic continuum. And lastly in order to satisfy Stalin's demands a forced industrialisation was taking place causing large migrations of people from the country into the cities, removing them from their familiar surrounding and the way of life.

The emerging new society, fundamentally deprived of other ethnic groups, quite homogeneous and urbanized, freed from the traditionally dominant elites, found itself in kind of a symbolic emptiness. Since none, or only small groups of Polish society could take responsibility for the revolutionary changes, the revolution itself was perceived as essentially carried out by a foreign hand. That foreign revolution did not produce any new, common symbolic skeleton that could legitimize it. Those that were available were the foreign ones, Russian nationalistic that the communists had with them and that the Poles failed to recognise and internalize.
So a revolution took place since the old agrarian society was transformed into a modern capitalistic one, a lot of people profited and yet so many today are neither satisfied nor happy. According to Andrzej Lieder’s analysis all those years after the revolution Poland is still suffering from feelings that have their origins in pre-war (or even feudal) conflicts that long since ceased to exist. The unresolved feelings that a conscious revolution could have settled still linger like a ghost pain after an amputated body part, and large portions of the society are still angry.
The foreign revolution failed to bring about the much needed satisfaction and the atavistic anger like a thorn or an obsolete organ remains in the nations body. Those are the feelings that are today exploited by the populists that play it like a drum and since reason for that anger are not quite logical and rooted in the long gone past, they cannot be met or overbridged in any kind of logical way that Poland's new elites can device….
This is not exactly an optimistic conclusion and the author does not offer a solution but for someone like me who had pondered the reasons to today's sharp conflicts this is a plausible explanation.

[Piotr Krawczyk · Rating 4 out of 5]

Autor, z perspektywy swych profesji filozofa i psychoanalityka zarazem, snuje rozważania dotyczące genezy kształtu współczesnego społeczeństwa. Prowadzi czytelników od okresu pierwszej połowy XX wieku (głównie II wojny światowej) przez czasy PRL aż po współczesność.
Nie jest to lektura łatwa. Nie tylko ze względu na język (Leder nie boi się czerpać z języka psychoanalizy lacanowskiej), ale także ze względu na temat - niektórzy co gorliwsi "patrioci" okrzykną go pisarzem antypolskim. Bez zbędnych zaokrągleń i rozwodnień pokazuje obraz Polaków wraz z jego przewinami dotyczącymi Żydów i samych Polaków. Teoria psychoanalityczna umożliwia przy tym nabrać do tego niezbędnego dystansu.
Myśli Ledera są odświeżające i (przynajmniej dla mnie) odkrywcze. Uderza precyzja i spójność wywodu. Bardzo polecam zainteresowanym tematyką filozofii, socjologii i psychologii oraz przede wszystkim historii.

[Karina · Rating 3 out of 5]

To jest ważna i wartościowa pozycja.
Chciałabym, żeby mogła trafić do szerokiego grona odbiorców. Niestety, sposób konstrukcji zdań i użyty język w znaczący sposób ograniczają tę możliwość. Wyobrażam sobie, że po tę lekturę, w tak podanej formie, sięgną głównie osoby, które nawet bez czytania i analizowania treści zgadzają się z przedstawionymi przez autora tezami.

Czy o trudnych i ważnych dla Polaków kwestiach nie można pisać w bardziej przystępny sposób?

[Tomasz · Rating 4 out of 5]

Hipnotyzująca i odświeżająca analiza polskich fantazmatów które śnimy od pokoleń.

„Zasymilowane pierwiastki, ukrywając pozostawione gdzieś za sobą barbarzyństwo”, pozwalają rozwijać przeciwstawny kierunek ucieczki: do przodu, wraz z globalną cywilizacją. W tej baśni jesteśmy po prostu częścią czegoś uniwersalnego, co pędzi w przyszłość tak gwałtownie, że nie ma żadnej historii ani genealogii. Liczy się tu i teraz. Wakacje w Toskanii, praca w korporacji, co ma angielską nazwę, garnitury od Bossa, narty w Trois Vallees, dzieci na studiach w Londynie, a co najmniej na SGH. Na obiad zaś przysłowiowe sushi. I narzekanie na „ten kraj”. Na „buraczaną mentalność”. Na niewybudowane drogi i pazernych polityków z PSL.”

„Podejmowane w latach 90. działania Jacka Kuronia, wyrwane z kontekstu politycznego i nieosadzone w żadnym politycznym dyskursie, osuwały się w dobroczynność.”

„tak autentycznie robotnicze ruchy 1956 i 1980 roku, przez niedosyt jakichkolwiek symboli, znaczących, w których system mogłyby się wpisać, pozostały „nieme” dla oficjalnej historii Polski. W zbiorową pamięć zostały wpisane jako kolejne stacje narodowej martyrologii. Ich polityczny potencjał jest słabo utrwalony w porządku instytucjonalnym i nie znajduje miejsca w żadnej ważnej dziś dla Polaków symbolice…”

[Dagmara · Rating 4 out of 5]

Książka na pewno bardzo kontrowersyjna, ale zarazem nawołująca do głębszej refleksji nad stanem współczesnego społeczeństwa polskiego. Bardzo ciekawe spostrzeżenia Ledera stawiają wydarzenia z ostatnich miesięcy w zupełnie innym świetle i pozwalają spojrzeć na sytuację polityczną z innej perspektywy. Ja osobiście teorię o transpasywności i czerpaniu satysfakcji z cudzego niepowodzenia kupuję, przynajmniej na gruncie polskim, choć jak to w filozofii nie można jej poprzeć niezbitymi dowodami. Polecam każdemu, chcącemu dowiedzieć się skąd pochodzi.

[Maciej · Rating 5 out of 5]

Nie da się napisać krótkiej recenzji tej książki... zatem tylko słowem wstępu. Choć język jest miejscami trudny i trzeba się do niego przyłożyć, zdecydowanie warto. Szerokie spojrzenie A. Ledera na rewolucję społeczną, która dokonała się w Polsce w latach 1939-1956 to praca, która skłoni nas do refleksji i zapewne otworzy oczy.

[Dobiasz · Rating 4 out of 5]

Spodziewałem się pozycji bardziej socjologicznej, niż filozoficznej. I stąd też to nie jest recenzja. Z tego typu książkami można polemizować, a nie recenzować.

Tym niemniej…

To jest książka WAŻNA.

To jest rzecz, którą TRZEBA przeczytać. I o której możemy potem porozmawiać :-)

[anna · Rating 4 out of 5]

very interesting look at the current socio-political situation in poland, and why it's as ridiculous as it is. won't exactly teach you anything you don't already know about our history (and doesn't claim to) but will allow you to look at things from a vastly different perspective. suddenly this country makes snese.

incredibly readable too, despite the author's love of big words.

[Agnieszka · Rating 2 out of 5]

Bardzo interesuję się historią i liczyłam, że tak książka pomoże mi zrozumieć część historii Polski od II wojny światowej. Jednak tego nie zrobiła, za to umęczył mnie niemiłosiernie, ciezko się ją czytało. Dla mnie to taka paplanina w kółko o tym samym, zupełnie nie dążąca do celu, niewiele wnosząca. Wystarczyło tak naprawdę przeczytać opis z dokładki i zyskalabym taką samą wiedzę.

[Monika · Rating 4 out of 5]

Absolutnie świetna, wymagająca, czasami trudna, dająca ogrom informacji. Dalej mam poczucie, że jestem za głupia na ten tytuł i że wiele mi umknęło ale to świetnie motywuje do poszerzania swojej wiedzy. Fantastycznie się tego słuchało.

[Adrianna · Rating 5 out of 5]

Ledera warto przeczytać, żeby lepiej zrozumieć to, co i dlaczego obecnie dzieje się w Polsce. To książka o straconych szansach i opuszczonych polach, o pozostawionych samych sobie osobach i tematach. Gorzkie, ale prawdziwe.

[sarkazmuje · Rating 5 out of 5]

Jedna z najlepszych książek jakie czytałam w życiu.

[Krzysztof Katkowski · Rating 5 out of 5]

Były krytyki, są krytyki, ale klasyk i cholernie ważny punkt odniesienia.

[Bartosz Hryniewicz · Rating 5 out of 5]

Mega poszerza perspektywy

[Joanna · Rating 5 out of 5]

Wspaniała! Sumująca, podkreślająca, analizująca i odpowiadająca w ostatniej części na wszystkie pytania, które rodziły się wcześniej. I na podstawowe: dlaczego tak jest?
Otwierająca oczy. Obowiązkowa!

[Maksymilian Zięba · Rating 4 out of 5]

4.5

[Aleksandra · Rating 2 out of 5]

Bardzo ciekawa i interesująca książka, ale jakbym miała opisać jednym słowem to „wydumana”. Przede wszystkim ze względu na język.