Osmanlı Kahvehaneleri

by Ahmet Yaşar (Editör), Selma Akyazıcı Özkoçak, Uğur Kömeçoğlu

Kahvehane; Kültürel birikim ortamı, sosyalleşme mekânı ve siyasi iktidar karşısında halkın sesini duyurabildiği bir kamusal alan? Osmanlı toplumunda 16. yüzyıl ortalarında bir şehir mekânı olarak gelişen kahvehaneler, yepyeni bir sivil deneyimin gelişmesine katkıda bulundular. Değişik zümrelerden ve kültür seviyelerinden insanların kahve içmek ve sohbet etmek amacıyla gittikleri bu yerler, kısa zamanda toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayan bir konuma geldi. Bu kitap, beş akademisyenin bu konudaki çalışmalarını bir araya getiriyor. Makalelerin en önemli ortak yanı "kamusal alan" kavramsallaştırmasının bir çeşit eleştirisi ve Osmanlı'da kahvehane kamusallığını anlama çabası. Selma Özkocak; kahvehanelerin gelişiminin daha geniş ölçekli gelişmelerle, örneğin 16. yüzyıl ve sonrasında artan şehirleşme, şehre göç ve bunun bir sonucu olarak sosyalleşmedeki yükseliş ve bütün bunların da özel alanın ve daha çok ev yaşamına ait geleneksel konukseverlik yapısının dönüşümü ile ilişkilendirilmesinin önemini vurguluyor. Uğur Kömeçoğlu; kahvehaneleri Sennett'in "aktör olarak insan" biçiminde kavramsallaştırması ve kamusal alanın bir sosyallik formu olarak okunması üzerinden irdeliyor ve bu mekânda gerçekleşen meddah, karagöz, ortaoyunu, âşık gösterileri gibi toplumsal performansları mekânsal ve eleştirel kamusallığın öğeleri olarak sunuyor. Ahmet Yaşar; kahvehanelerin, Osmanlı İstanbul'una girişi sırasında ve sonrasında devlet erkânı ve ulema arasındaki kötü şöhretini inceliyor ve siyasi iktidarın kahvehane kamusallığı üzerindeki kontrolünü irdeliyor. Ali Çaksu; 1826 yılına kadar Osmanlı siyasetine belirgin biçimde yön veren yeniçerilerin kahvehanelerle ilişkilerini inceliyor ve yeniçeri kahvehanesinin kahve ve tütün içilecek bir yer olmasının yanısıra bir edebiyat salonu, isyancı karargâhı, karakol, tekke, iş bürosu ve mafya kulübü gibi işlediğini örneklerle ortaya koyuyor. Cengiz Kırlı ise 1840-1845 yıllarına ait "havadis jurnalleri" adını taşıyan bir dizi belge üzerinden, mezkûr dönemde sıradan İstanbul insanının kahvede, sokakta, çarşı ve pazarda ve hatta evlerinde yaptıkları sohbet ve dedikoduları inceliyor.

142 pages, Paperback

First published October 1, 2009

Reviews

[Onur Daylan · Rating 4 out of 5]

Habermas'ın kamusal alan terimini temel alan makaleler etrafında toplanmış bir kitap. Kahvehanenin kendi oluşturduğu "protokamusal alan" ve "protokamuoyu" konularını incelemek için faydalı. Gastronomi konusu arkada kalsa da tüketimlerin sınıfsallığı ve "homojenleşmesi" üzerine iyi çıkarımlar var.

[idil · Rating 2 out of 5]

Büyük bir hevesle başladığım Osmanlı kahvehaneleri hakkındaki makalelerin derlendiği bu kitap ne yazık ki beni hayal kırıklığına uğrattı. Toplanılan makalelerdeki bilgiler birbirini tekrar ediyordu. Bu nedenle kitabın Osmanlı kahvehanelerinin farklı yüzyıllardaki işlevini detaylı bir şekilde ele almasıni bekleyen bir okuyucu olarak beklentilerimi karşılamadı. Yine de Osmanlı kahvehaneleri hakkında genel bir bilgiye sahip olmak isteyen bir okuyucu için güzel bir derleme olabilir.

[Aleks · Rating 5 out of 5]

Çok başarılı, muhteşem bir kaynak.

[Mert · Rating 4 out of 5]

Osmanlı kahvehaneleri hakkında beş adet makaleden oluşan bu kitap çeşitli açılardan kahvehaneleri inceliyor. Kesinlikle a'dan z'ye bir değerlendirme yok. Ancak kamusal alanının oluşmasından, yasaklara, yeniçerilerden, kamuoyu oluşmasına, karagözden müdavimlerine kadar pek çok önemli bilgiyi barındırıyor. Detaylarda gizli ufak bilgiler, anekdotlar çok faydalı.
Özellikle sosyal medyanın çok konuşulduğu, tartışıldığı günümüzle geçmişin kahvehanelerinin pek çok benzerlikler göstermesi aslında çok da şaşırtıcı değil. Kahve hiç bir zaman sadece kahve olmamış.