Kleine heilige dingen

by Annemieke Dannenberg

Judith woont samen met haar moeder in een flat van de kerk. Ze zit in haar eindexamenjaar en wil graag naar het conservatorium. Op haar cellodocent na, komt Judith alleen maar in contact met strenggelovige mensen: op haar evangelische school, in de kerk of bij de Alpha-cursus. Totdat ze bij de snackbar Dorian ontmoet en haar hele wereld op z'n kop wordt gezet. Deze eerste grote liefde ontketent een strijd tussen intuïtie en het verlangen om bij de gemeenschap te horen. De grens tussen religieuze extase en waanzin wordt flinterdun, terwijl Judith zich haar toekomst probeert voor te stellen.

Genres: Literature

288 pages, Kindle Edition

Published February 25, 2025

Reviews

[Mirjam Kok · Rating 4 out of 5]

“als een hert dat verlangt naar water, verlangt mijn ziel naar haar” iykyk

[Laura Van Rijnsbergen · Rating 4 out of 5]

Judith is een heel interessant personage! Met een leven waar ik me weinig bij kan voorstellen, dus ik ben blij dat ik een boek hierover heb gelezen. Ze wordt steeds een beetje gekker en dat is goed gedaan! Je snapt haar wanhoop maar je snapt toch ook weer niet helemaal waar ze mee bezig is. Maar door haar opvoeding en de belachelijk strenge ouderlijke figuren in haar omgeving snap je wel hoe ze kan worden en denken hoe ze is.

[Hannah · Rating 5 out of 5]

Heel snel uitgelezen. Moest lachen en huilen om “de jongerenwerker in onze kerk die voor altijd alleen moet blijven.”

[Sophie · Rating 4 out of 5]

kan je dit wel lezen met je gedoopte voorhoofd denk je dan^ nee leuk, ging er als een trein doorheen, wel soort vage mengelmoes van refo- en evangelische cultuur, wat soms verwarrend was.

[Julia]

Een strenggelovig meisje wordt geconfronteerd met gevoelens en ideeën buiten haar veilige en bekende wereld, en de emotionele en spirituele spagaat waarin ze terecht komt drijft haar tot waanzin. Ze hunkert ernaar God daadwerkelijk te ervaren om haar dwalende, zondige gedachten te verdrijven.
Door mijn eigen achtergrond herkende ik heel veel. Voor een buitenstaander komen de religieuze gemeenschap en haar eigenaardigheden wellicht al snel over als krankzinnig, maar Dannenberg schetst een hele herkenbare werkelijkheid, vol referenties die gewoon kloppen. Ze doet dit met een bepaalde droogheid en humor, maar zeker ook met respect. De gemeenschap is een vangnet, maar wel een waar je in verstrikt kunt raken. Herkenbaar, mooi, verrassend, vervreemdend, verontrustend.

[Marlies · Rating 4 out of 5]

Dit was het eerste boek dat ik uit las dit jaar - ik weet niet wat dat zegt over mijn absurde (absente) leesgedrag in 2025, maar ik ben blij dat dit het eerste boek was. Well done Annemieke ❤️

Erg intrigerend boek, kreeg er af en toe jeuk/kotsneigingen van. Niet lezen als je al een hekel hebt aan alles dat met religie te maken heeft, ik vond het soms moeilijk om daar doorheen te lezen en bij het karakter Judith te blijven. Vroeg me wel vaak af of mensen écht zo zijn, maar dat is wellicht onwetendheid?

[Mijke · Rating 5 out of 5]

Dit is het boek voor mij van 2025

[Kirsten Paoline König · Rating 3 out of 5]

Let op:
Deze review bevat enkele spoilers en triggers betreft thema's van het boek die niet op de achterflap vermeld staan.

Ik heb nooit eerder een jeugdboek/YA gelezen zoals dit. De auteur verweeft in dit debuut met veel kennis van zaken een opvoeding in een compleet religieuze bubbel met een (voor zover door mij waarneembaar als niet-medicus maar iemand met praktijkervaring) psychose/psychotisch gedrag en het ontdekken van zichzelf als lesbienne.

Het boek is vanaf het allereerste begin geestig geschreven, zonder overigens te spotten met het religieus doordrenkte leven van de opgroeiende Judith/Judy. Judith is enerzijds gewend aan de doctrine in alle aspecten van haar leven, maar aanschouwt ze anderzijds met een soort droogheid.

Haar diepste wens is de aanwezigheid van God eens écht te voelen, liefst vervuld van hem te zijn - dan hoeft ze zich niet steeds schuldig te voelen over seksuele gedachten en haar verlangen naar het conservatorium te gaan.

Dit is ontzettend goed gedaan: ik heb jarenlang van dichtbij kennis gemaakt met verschillende aspecten van de christelijke bubbel die de auteur beschrijft, en was zelf te recalcitrant, eigenzinnig en zelfdenkend opgevoed om me erin verstrikt te voelen, maar zo gaat het op bijbel-avondjes, tienerweekenden en tijdens het zingen van opwekkingsliederen. Mooi dat in de roman zowel de fijne aspecten van zo'n vangnet als de mogelijkheid verstriktheid erin aan bod komen.

Judith denkt tijdens een tienerkamp oprecht de aanwezigheid van God te ervaren, wanneer ze vanuit een spleet in de vloer een dimensie ziet toenemen. Als lezer dacht ik even dat dit een seksuele ervaring was, want die twee hangen vanaf dat moment in het verhaal sterk samen. Ze ontmoet terloops een meisje (Dorian) dat totaal eigenzinnig is en toenadering zoekt - en voelt zich fysiek enorm tot haar aangetrokken. Maar vanaf dit punt neemt wat Judith heeft ervaren in omvang toe, en ga je als lezer steeds meer twijfelen. De kloof die met haar gelovige omgeving ontstaat is pijnlijk voelbaar.

Wat ik mooi vond, is dat Dorian door de hechte kring rondom Judith als een Damian wordt gezien maar voor de (niet in de religieuze striktheid betrokken) lezer een frisse wind is die me sterk deed denken aan de persoon die Esmee was: vrij in haar liefde, respectvol naar het geloof van het meisje dat ze begeert, beide handen (en benen) in de moestuingrond.

Na de 'openbaring' op de tieneravond vertonen zich behalve scheuren in de vloer ook scheurtjes in het leven van Judith. De zalvende manier waarop de leiding van het kamp en haar vrienden op haar gedrag reageren is enorm goed getroffen. Er wordt heel pijnlijk een tweespalt duidelijk die niet gelijmd gaat worden - maar die uiteindelijk dus niet alleen gaat over op God vertrouwen tegenover op een meisje verliefd worden, maar ook over mentaal uitgedaagd worden.

De avond dat Judith (na al eens naar de crisis opvang te zijn gebracht door Dorian) in haar waan Dorian iets aandoet, vond ik persoonlijk erg confronterend. Ik ben dat meisje vanuit Dorians perspectief geweest, op zo'n avond - en dat is afschuwelijk. Ik heb zelf ervaring met het dweilen-met-de-kraan-open door hulpverleners vooraf en een vanaf het moment suprême zeer adequate opvang, maar helaas komt Judith met wat medicijnen op een wachtlijst en moddert ze wat door.

Behalve dat ik het verhaal heel origineel vond, fijn en grappig geschreven, is het doorspekt met uitspraken die typisch zijn voor een christelijke bubbel. Ik vond dat zelf heel grappig, omdat het van buitenaf zo ongemakkelijk is, maar kan niet inschatten hoe een lezer met minder bijbelkennis dit ervaart.
Ook vind ik het verfrissend dat Dorian niet afwijzend staat ten opzichte van de opvoeding van Judith, Judiths moeder (die zwanger werd van getrouwde ouderling in de kerk op haar 16de..) voor zichzelf een ander narratief weet te maken dankzij haar dochter en dat aan het einde van het liedje (de psalm lol) ruimte blijft voor een nog niet ingevulde, wellicht andere manier van god ervaren dan Judith wellicht met de paplepel meekreeg.

Ik miste wel wat afgeronde eindjes, met name in de plots sterk veranderende vriendschappen (anderzijds: die kunnen in zo'n bubbel ogenschijnlijk sterk zijn, maar blijven nergens als de lijm van god er niet langer tussen zit), en had wat moeite met de manier waarop de geestelijke gesteldheid van Judith enigszins wordt vermeden lijkt het.
Daar kun je tegenin brengen dat hierop juist door deze in het midden te laten geen label wordt geplakt en voor interpretatie vatbaar is (ik zie er psychotisch gedrag in). En dat Judith na het slot van de roman ruimte krijgt zichzelf te ontdekken en ontwikkelen (hoewel ik daarbij het gevoel had dat het nog harder uit de hand kon gaan lopen).

Het boek is redelijk grafisch op seksueel gebied, maar tegelijkertijd wat bedekt expliciet. Ik was geen fan van de spicy scènes, terwijl ik graag een goed geschreven verhaal zie met goed geschreven same sex scènes.

Al met al 3 sterren: een echt fijne, originele toevoeging in het aanbod.


---
Tijdens het lezen (gedachten en citaten)

10
Moeders zondagse jurk en vlecht, niet mogen leren op zondag - de toon is direct gezet wanneer de hoofdpersoon (Judy) die stiekem en schuldbewust probeert te masturberen op een kussen in hetzelfde bed alsnog samen met haar moeder moet bidden.

'Goedertierenheid', 'Het was God die door mij heen werkte' en 'bekeerlingen' zijn al voorbijgekomen, en het schrijfstijl is heel droog, en daardoor grappig. Het doet me denken aan het heerlijke naïeve van 'Hoe ik per ongeluk een boek schreef'. Maar dan vanuit een meisje dat vele vanzelfsprekende zaken in haar opvoeding heel twijfelachtig voorzichtig tegen het licht begint te houden.

19
Van Lodenstein is een scholencluster van middelbaar reformatorisch onderwijs in de Bible Belt, waar leerlingen van heinde en verre naartoe komen gereisd per trein of elektrische fiets, maar vooral in rok. Judy's klasgenootjes van de lagere school die haar nogal fysiek pestten, gaan hier veelal heen. Judy mag, ondanks enige angst vanuit haar achtergond of dit niet 'te vrij' zal zijn naar een evangelische middelbare school en zal daarna traditiegetrouw naar de evangelische pabo in Ede gaan. Ze zou zelf liever met haar cello het conservatorium kiezen, maar als ze dan niet Gods instrument is kan dit natuurlijk niet de bedoeling zijn.


---
Voor het lezen

Leesexemplaar!
Dit jeugdboek werd verkocht als 'een meisje dat zich wil ontworstelen aan het strikte web van een evangelisch gezin'. Maar met enig verstand van zaken is een alpha cursus of jeugdkamp van de EO echt niet zo onontworstelbaar als het verkoopgesprek deed voorkomen en dan strengere christelijke milieus daadwerkelijk zijn.

Het zal dus met name het kerkelijk en gezinsmilieu zijn dat de blauwdruk voor de hoofdpersoon vormt vermoed ik vooraf, en dat schat ik vooraf in als niet zozeer evangelisch maar reformatorisch of gereformeerd.

Ik ben vooral benieuwd of de auteur zaken uit het eigen leven heeft weten om te ombuigen naar een voor een brede doelgroep interessant verhaal. Let's go!

[Inge Conradi · Rating 4 out of 5]

Schrijfster: Annemieke Dannenberg
Klas: 4,5,6

‘ Ik denk aan Dorian. Dat onze ontmoeting ergens goed voor moet zijn. Ik heb ‘ja’ gezegd en sinds ik ja heb gezegd voel ik me vreemd.”

Judith woont samen met haar moeder in een klein appartement. Ze zijn strenggelovig. Ze zien God als dé vader en zo wordt er door hun geleefd. Judith haar wereld is klein.
Het boek is geestig geschreven, zonder op enigerlei wijze te spotten met het geloof. Judith is enerzijds gewend aan de doctrine in alle aspecten van het leven, maar aanschouwt ze anderzijds met een bepaalde droge humor.

En dan ontmoet ze bij de patatzaak Dorian. Een eigentijdse meid, die vol in het leven staat. Dorian laat Judith de wereld zien buiten de kerk. Dat doet Judith veranderen en verlangen. Tijdens een kamp denkt Judith de aanwezigheid van God te ervaren en dan ontstaan de eerste scheurtjes. Een kleine kloof tussen het leven in de gelovige omgeving en het leven met Dorian.

Ik was niet zo bekend met het intense leven van de christelijke bubbel. Maar het mag je niet weerhouden dit boek te lezen. Het is een mooi, zacht boek over de ontwikkeling van een meisje met ambitie (conservatorium) en het volwassen worden. Enige kleine minpuntje (heb ik momenteel met meerdere boeken) zijn de slordige taalfouten. Maar goed, dat heeft verder weinig te maken met de inhoud die het lezen waard is.

[Lalagè · Rating 3 out of 5]

Judith groeit op in een mix van refo en evangelisch: haar moeder komt uit de gergem, zelf ging ze naar een refo basisschool en nu een evangelische middelbare school. Waar ze kerken kan ik niet helemaal plaatsen, ik vermoed een soort gereformeerde kerk met evangelische neigingen. (Nu komt er een liedje van Elly en Rikkert in mij op: ‘hokjes vakjes’)

Wie de christelijke wereld van binnenuit kent, zal veel herkennen. Wie er niks over weet, zal sommige dingen niet kunnen plaatsen en zich vooral verbazen. Judith heeft een bijzondere ervaring met God, maar als ze daarover vertelt, is de reactie: ‘maar zo openbaart God zich niet!’ en dan denk ik: wat willen jullie nou? Judith ziet wel vaker visioenen en ik vraag me dan af of het literaire poëzie is of een soort dromen. Tegen het einde neemt dit een onverwachte wending.

Het boek leest erg vlot en ik ben steeds benieuwd hoe het verder zal gaan, welke keuzes Judith zal maken. Het einde is een beetje abrupt en ik denk al een paar dagen na over wat ik nou van dit boek vind, ik kan het toch niet helemaal plaatsen.

[Mo Janssen · Rating 3 out of 5]

Ik heb dit boek al een paar weken uit, maar een review schrijven stel ik al die weken al uit. Ik weet niet zo goed wat ik van het boek moet vinden. Het boek is mooi, het is heftig, het gaat over thema's die mij enigszins aangaan. Indrukwekkend, absoluut. Ik ben verward, maar ook wel geraakt. in ieder geval een aanrader! Een meisje dat liefde vindt in een wereld waar iedereen haar pusht om iets te zijn wat ze niet wil zijn :)

[Ruut Willemsen · Rating 5 out of 5]

Prachtig boek, wel heel verdrietig. Een zoektocht naar jezelf als eigenlijk alles in je leven tegenzit en je eigenlijk ongewenst was maar je moeder je toch heeft genomen. En dan ook is heel heel gelovig is geworden en God gevonden heeft. Muziek is het enige waar je er mag zijn, een cello. En Dorian bestaat zij echt of niet ?

[Henneke Wateringen · Rating 4 out of 5]

Citaat. De strijkstok wordt een verlengde van mijn arm, mijn cello wordt Dorian, doe mijn ogen dicht.
Met mijn billen op de stoel en mijn Voeten stevig op de grond hoor ik hoe de klanken uit mijn bekken breken…….. uit het hart van mijn cello stijgt de muziek op langs de bomen, slingerend als rookpluimen. Ik voel de vlam in mijn hand zolang ik speel. Heel bijzonder verhaal. Hoe geloof ook zoveel verwarring te weeg kan brengen. Maar gelukkig is er de muziek.

[Sil · Rating 4 out of 5]

“Ik kan niet geloven dat dit slecht is.
Ik kan niet geloven dat God dit verbiedt.”

[Daniëlle · Rating 4 out of 5]

Knap debuut, ik miste wel wat afgeronde eindjes maar overall echt genoten van de schrijfstijl. Er zat meer geloof in dan ik op voorhand dacht, maar dit is dus de echte realiteit voor sommige mensen waar ik me eerder nog niets bij kon voorstellen.

[Machteld · Rating 4 out of 5]

Bizar hoe de schrijfster van dit boek tussen de regels door veel details van een christelijke jeugd, oftewel dingen die vaak genoemd werden, heeft kunnen verwerken in dit boek.

[elmo beans · Rating 5 out of 5]

Prachtig boek!!! Over geloof, liefde, waanbeelden, vriendschap en nog veel meer. Heeeeeel erg van genoten ♥️♥️♥️

[Rosanne · Rating 3 out of 5]

Mooi verhaal over een (voor mij) hele herkenbare wereld.
Het verhaal blies me niet omver.
3.5 sterren.

[Kirsten Lucas · Rating 3 out of 5]

3.5 ster. Boek leest als een trein en het thema vond ik interessant.

[Patricia De Boer · Rating 5 out of 5]

Wat een mooi en bijzonder verhaal!
Voor mensen met een evangelische kerk achtergrond zullen er veel herkenbare situaties in dit boek voor komen, net als teksten uit psalmen en opwekkings liedjes.
Is dit een christelijk boek?
Dat denk ik niet.
Het geeft wel een inkijkje van het leven in de christelijke bubbel, waarin het jonge meisje Judith is opgegroeid.
En er komen veel teksten uit de bijbel in het boek voor.
Maar het is vooral een coming of age boek waarin Judith op zoek gaat naar wie zij is. Niet alleen in het beschermde christelijke wereldje dat vooral haar referentie kader is, maar ook de wereld daarbuiten.
Ook komt in het boek Judiths worsteling met haar psychische problemen naar voren.
Ik vond het een erg goed geschreven boek, voor iemand die niet in een christelijke bubbel is opgegroeid weet de schrijfster dit verhaal heel treffend neer te zetten.

Judith woont samen met haar moeder in een kleine flatwoning die zij middels de kerk hebben verkregen.
Judiths moeder is als jonge vrouw door de kerk opgevangen toen zij zwanger van huis is weggelopen; en sindsdien draait alles in haar leven in God en de kerk.
En daardoor kent Judith niet anders dan die christelijke bubbel.
Want ook haar school is een christelijke school waar alles om de bijbel en God draait.
Alles wat werelds is, is slecht en komt van de duivel. Dus mag Judith bepaalde boeken niet lezen en is popmuziek ook van de duivel.
Gelukkig is haar beste vriendin Lottie net zo gelovig, en hoeven zij geen invloeden van buitenaf te vrezen.
Tot Judith op straat een meisje van haar leeftijd ontmoet, die het tegenovergestelde is van wat Judith altijd heeft gekend.
Toch heeft ze direct een klik met Dorian, en ontstaat er een hechte vriendschap.
Maar die is moeilijk te combineren met het leven dat Judith altijd gekend heeft een regelmatig vindt er een innerlijke strijd in Judith plaats tussen haar vertrouwde wereld zoals ze die altijd heeft gekend, en iets totaal nieuws.
Het ene moment geniet Judith van het samenzijn met Dorian en de wereld waar zij haar mee laat kennis maken.
Het andere moment heeft zij het gevoel verleid te worden door het kwaad waar zij zich in alle hevigheid tegen moet verzetten.
Maar Dorian laat zich niet zomaar afwijzen

[Marnix Verplancke · Rating 3 out of 5]

In feite drieënhalve ster.
Judith is zeventien wanneer ze in een emotionele en spirituele maalstroom terechtkomt. Ze wordt opgeëist door haar streng-religieuze omgeving en haar moeders hang naar kneuterige gezelligheid, maar er is ook Dorian, een meisje dat aan de kunstacademie studeert en helemaal in het zwart gekleed gaat. Zij opent een wereld en haar hart voor Judith, die vervolgens hevig worstelt met haar liefde en seksualiteit. Er komt automutilatie van, en een eerste orgasme dat ze tot verbijstering van de gemeenschap waarin ze leeft toeschrijft aan de Heilige Geest. Religie heeft veel gezichten toont Annemieke Dannenberg in de 76 korte hoofdstukjes van dit opmerkelijke, maar misschien net iets te expliciete debuut dat een knappe inkijk geeft in de verwarde jeugdige geest. Ze geeft toegang tot liefde en zorgzaamheid, en brengt vaak ook vervreemding en hypocrisie met zich mee. Maar gelukkig heeft Judith haar cello.

[Ninia · Rating 2 out of 5]

Nou, ik vond dit een zeer apart boek. Er kwam meer geloof in dit boek voor dat ik ooit had verwacht wat af en toe ook iets te veel werd. Maar de psychische klachten die de hoofdpersoon heeft springen er vrij snel eruit en op het begin dacht ik Dat dit meer met geloof te mee te maken had dan met een ziekte. Jammer dat het een open einde is en we niet weten hoe het met haar afloopt.

En ik vind dit niet een boek voor jong volwassen, maar ook voor alle leeftijden

[Hanneke · Rating 4 out of 5]

3,5 ster.
Beklemmend hoe de geloofsgemeenschap wordt beschreven waar de hoofdpersoon in opgroeit (wat overigens een bijzondere mix was van evangelisch en reformatorisch wat ik het soms wat ongeloofwaardig vond maken).
De moeder-dochter relatie is complex. Een behoeftige moeder en een geparentificeerde dochter die zich steeds meer los probeert te maken van haar moeder. Die relatie had van mij een nog grotere rol mogen hebben in het boek.

[Sander Brouwer · Rating 5 out of 5]

Ik dacht dat ik voorgoed klaar was met het 'christen-verlaat-kudde'-genre, maar van deze roman heb ik echt genoten. De schrijfster laat op indringende wijze de beklemming en vertwijfeling voelen van iemand die twijfels heeft en zich buiten een geloofsgemeenschap voelt staan. De schizofrene situaties die dit oplevert zijn tenenkrommend en ontroerend. Daarnaast is het af en toe ook gewoon enorm grappig. Sowieso herlezing. 5/5!

[Elin Bäumer · Rating 5 out of 5]

prachtig. Zoveel verschillende thema's komen aanbod, maar niet op de manier dat het te veel is. Het is zo interessant om een kijkje te krijgen in hoe obsessief sommige gelovige denken over God. Daarnaast us de algemene karakter ontwikkeling zo mooi om te zien en ook emotioneel. echt een 6 sterren boek.

[Renske · Rating 4 out of 5]

Dit boek leest als een trein. Bij vlagen heel beklemmende/ongemakkelijke stukken over het opgroeien in een strenggelovige gemeenschap. Ook erg gelachen om sommige beschrijvingen. Het einde voelde onaf en erg abrupt.

[Mirjam · Rating 3 out of 5]

Mooi beschreven hoe moeilijk het is om twijfelende vragen te stellen in de christelijke bubbel, en hoe zondig het voelt om andere wegen te gaan.

[José Muylaert · Rating 3 out of 5]

Een mooi coming-of-age verhaal over hoe leven tussen twee werelden iemand tot waanzin kan drijven. Verteld vanuit de ik-persoon, in fijn taalgebruik en het boek leest makkelijk weg.

[Esra de Lange · Rating 5 out of 5]

Erg mooi! Bijzonder om te lezen hoeveel invloed geloof kan hebben, iets waar ik zelf niet zoveel bij kan voorstellen. Jammer dat het boek eindigt wanneer het eindigt!

[Peter · Rating 1 out of 5]

not my cup of tea