Au crépuscule

by Jaap Robben

1963. Lorsque Frieda pose le pied sur les eaux gelées du Waal, cette jeune femme à l'esprit libre ignore que sa vie s'apprête à basculer. Sur les glaces flottantes, elle rencontre un homme marié, Otto, avec lequel elle entame une histoire d'amour fiévreuse. Mais un évènement inattendu viendra bouleverser leur destin commun. Pour le restant de ses jours, elle en dissimulera le douloureux souvenir. Au soir de sa vie, tandis que Frieda se retrouve à nouveau seule, le chagrin refait surface. Elle ose alors affronter son passé et partir à la recherche de ce qu'elle a perdu. Roman d'une grande sensibilité, Au crépuscule raconte l'histoire poignante de nombreuses femmes, à une époque pas si éloignée de la nôtre.

Genres: Fiction, Roman, Dutch Literature, Historical Fiction, Ebooks, Literature, Novels

384 pages, Mass Market Paperback

Published April 23, 2025

About the author

Jaap Robben (1984) does not write specifically for an age, but for everyone in particular. With his debut novel 'You have me to love' (Birk), he conquered booksellers, readers as well as critics. Birk was awarded the Dutch Booksellers Award, the ANV Debut Award and the Diorapthe Jongeren Literatuurprijs. Only in the Netherlands and Belgium more than 80.000 copies have been sold so far.

Summer Brother (Zomervacht) was longlisted for the International Booker Prize 2021 and received a lot of praise in- and outside the Dutch language borders. Zomervacht was made into an awardwinning movie by Joren Molter.

In 2022 he published his latest and much-discussed novel Afterlight (Schemerleven) that became a bestseller too and was awarded with the Confituur Booksellers Award 2023.
The English translation of Schemerleven (Afterlight) will be published in May 2024.

Robben’s novels are made into films and his work has been published in sixteen languages.

Reviews

[Ingrid · Rating 5 out of 5]

Wat een schitterend boek! Ontroerend, kwetsbaar en openhartig geschreven. Aan het eind moest ik wel even een brok wegslikken.
De man van Frieda is plotseling overleden en nu is zij naar een verpleeghuis verhuisd. Langzaam maar zeker ontvouwt zich haar leven in dit boek waarvan de titel niet mooier gekozen had kunnen worden.
Een aanrader!

What a wonderful book! Touching, vulnerable and candidly written. I had to swallow a bit at the end.
Frieda's husband died suddenly and she has now moved to a nursing home. Slowly her life unfolds in this book whose title could not have been better chosen.

[Katrien Van Wambeke · Rating 5 out of 5]

Liefdevol geschreven. Prachtige zinnen.
Intens triest. Hartverscheurend. Ontroerend. Indrukwekkend.

En dat einde… Och Ietje toch… zo mooi ❤️

[Henk · Rating 4 out of 5]

Een heel sterk boek over de wreedheid en hypocrisie van de maatschappij nog maar een halve eeuw geleden. We leren Elfrida in een van de eerste hoofdstukken kennen terwijl ze op het ijs van de Waal staat, en dit verraderlijk oppervlak is een goede metafoor voor wat haar overkomt in dit boek
Het enige wat jij hoeft te doen is te zwijgen en te bidden

Initieel lijkt dit een vrij standaard boek over een “gevallen” meisje, Elfrida die als tiener in 1963 voor de getrouwde Otto valt. Maar de auteur verteld haar verhaal, gemengd met haar afhankelijkheid in het heden, zo vaardig dat je geëmotioneerd achterblijft als lezer. Een raak boek.

Elfrida, Nijmegen, bloemiste, 21 en Otto de getrouwde dertiger die elkaar op het ijs van de Waal in maart 1963 ontmoeten vormen het hart van Schemerleven. In de huidige tijdslijn kijkt Elfrida terug op haar leven terwijl haar volwassen zoon Tobias (die een vrouw heeft waar Elfrida niet zo kan opschieten) soms op bezoek komt tussen zijn renovaties in. Elfrida, recent weduwe, is hier wel dwingerig, en de moderne tijdslijn deed veel minder met me dan de historische tijdslijn, waar je een enorm verschil ziet tussen een eerste en een tweede kind en de reactie van de omgeving.
We zien krotwoningen als enige optie voor ongetrouwde vrouwen, wat een slechte compensatie blijkt voor enkele momenten geluk met Otto terwijl hij nachtvlinders observeert. De wreedheid van de zusters en de maatschappij is sowieso schokkend (Met meisjes zoals jij heeft niemand geduld) en goed weergegeven door Jaap Robben.

Indrukwekkend!

Quotes:
Zo onherstelbaar dood

Mam, wie zou jou nou zoeken?

Nu je niet over hem heen kan lopen begin je lekker met mij

Wat wil je dan, dan hebben we allebei niets meer

Ik werd het beu dat dit mijn situatie was en niet onze situatie

Je bokkige moeder

Ik denk dat ik mijn nieuwe leven eroverheen heb gestapeld

Iedereen leefde altijd verder

Daar moet u maar niet meer aan denken, daar zorgt de Heer nu voor

En er was sowieso niemand meer over om naar me te luisteren

Moeder, mag ik thuiskomen

[Robert Lambregts · Rating 5 out of 5]

Wauw. Schemerleven van Jaap Robben is echt een van mijn favoriete boeken van het jaar. Wat een prachtig beschreven verhaal, met zoveel herkenning bij bijna alle personages. Wat zo bijzonder is aan dit boek is dat het eigenlijk qua verhaal niet heel speciaal lijkt. Er zijn zoveel vrouwen op latere leeftijd bezig met hun verleden, met wat er is gebeurd, met hoe ze verder geleefd hebben enzovoort. Maar de manier waarop het geschreven is, de fijne vertelwijze, waarbij je bij elk personage emoties voelt, en begrip of onbegrip kunt merken bij beslissingen, uitspraken en gevoelens. Het is lastig te omschrijven hoe dit boek me emotioneel raakte en hoe ik eigenlijk haast niet kan snappen dat Jaap Robben op het idee van dit verhaal is gekomen en het op deze manier op papier heeft weten te zetten. Ik denk echt dat de gemiddelde uitgever het idee voor dit verhaal als 'niet bijzonder genoeg' zou hebben bestempeld. Maar toch is het gelukt en ik ben heel blij dat deze op mijn pad kwam. Kleine opmerking voor mensen die het nog moeten lezen: laat even de tijdlijn van alles los. Ik zat me soms af te vragen van 'maar wacht die is zo oud, en die is zo oud, hoe kan het dan dat die...'. Dat wordt duidelijk naarmate je verder komt in het verhaal. Verder dikke 5 sterren, en die geef ik niet vaak.

[Marco · Rating 4 out of 5]

Een onthutsend verhaal van één generatie geleden. Een strijd tegen groot onrecht die vele vrouwen hebben gestreden en die anno 2024 zo ongelofelijk lijkt, maar echt van slechts kort geleden is. Teder geschreven, vol compassie en zeer precies op de gemoedstoestanden van de protagonisten, invoelbaar. Het boek bouwt prachtig op. De wijze waarop Frieda reageert op een motje, de mep die ze uitdeelt, de emoties bij een lidcactus, het wordt gaandeweg duidelijk waar dat vandaan komt. Herinneringen, verdriet, je kunt het wel wegstoppen, maar het haalt je een keer in. Robben heeft het zo geschreven dat je als lezer de pijn en het immense verdriet ervaart. Indrukwekkend.

[Chris · Rating 4 out of 5]

Jaap Robben schreef een intens, ontroerend en hartverscheurend verhaal neer en hij deed dat met een taal die fijnzinnig, soms poëtisch en eenvoudig beeldend klinkt. Er staat geen hoofdstuk, scène of zin te veel of te weinig in. Alle personages voelen als van vlees en bloed en van Frieda of 'Ietje', zijn hoofdpersonage, blijft van begin tot eind een soort wrijving uitgaan die je steeds beter kan begrijpen en plaatsen, naarmate haar geschiedenis zich ontrafelt.

Ook dat ontrafelen, die perfecte compositorische balans tussen wat 'Ietje' als bejaarde vrouw in het heden beleeft en wat ze in het verleden als jonge vrouw doormaakte, doet Jaap Robben subliem. De verhaalontwikkeling voelt organisch aan, terwijl je gaandeweg gaat inzien hoe knap doordacht de opbouw is.

Minder aanwezig, maar net zo precies gedoseerd en ingebed, is de poëtische symboliek van de nachtvlinders. De mot die tijdens Frieda's eerste avond in het verzorginstehuis vast komt te zitten in het web van een spin aan de buitenkant van het raam - iets wat haar danig overstuur maakt - lijkt haar herinneringen aan die verzwegen voorhuwelijkse tijd met Otto te triggeren. Uiteraard leer je ook daar als lezer waar die fascinatie en angst vandaan komen.

Dat je als mannelijke auteur zo diep onder de huid en in het hoofd van een vrouwelijke protagonist kan kruipen, dwingt sowieso respect en bewondering af. Jaap Robben weeft tenslotte ook nog een aantal mooie details en beklijvende beelden door zijn pakkend en gevoelig verhaal (de voetjes, zowel die van haar overleden Louis als die van 'haar geheim') ... en toch houd ik het bij 4*; misschien omdat het onderwerp me ondanks de sublieme uitwerking niet meteen aansprak (hoewel ik heel blij ben dat ik het gelezen heb), maar wellicht omdat ik erop reken dat hij ooit een nóg betere roman zal schrijven.

[Yara Anne · Rating 5 out of 5]

Wát een boek. Hartverscheurend en pijnlijk frustrerend.
Met tranen over mijn wangen de laatste zin een aantal keer gelezen.

Och Ietje, wat had ik vrouwen als jij gegund dat ze zonder consequenties voor hun eigen liefde hadden mogen kiezen. Of op z’n minst een fijne psychotherapeut hadden om al dat leed mee te delen. Al dat zwijgen en die eenzame pijn maken me boos. En tegelijkertijd besef ik me wat een vrijheid we sindsdien hebben, zonder die strenge kerkelijke moraal. Dank aan alle vrouwen die hier sinds de jaren zestig zo hard voor gevochten hebben.

[Iwan · Rating 5 out of 5]

De derde roman van Jaap Robben is wat mij betreft zijn meest intense en ontroerende. Jaap liet me glimlachen, genieten en stond in directe verbinding met mijn traanbuizen. Jammer dat dit decennia-omvattende epos voorbij is.

[David Troch · Rating 5 out of 5]

Dag Jaap,

Wil je dat alsjeblieft nooit meer doen? Ik bedoel, dan mocht je mee naar een koffiebar en dan doe je dat. Nota bene in een koffiebar waar ik voor het eerst kwam. Er zijn er heel wat in Gent. Ik heb zo mijn favorieten. Maar af en toe wil een mens iets anders. Dit plekje stond al een tijdje hoog op het lijstje. Het kwam er nooit van. Een kwestie van wachten op het juiste gezelschap. Dat gezelschap is al eens een medemens, maar vaker lectuur, of potlood en het notitieboekje. Nu was jij het.

Ik dacht, laat ons maar eens met elkaar kennismaken op een neutrale plek. Wie weet dacht de jongedame naast ons hetzelfde. Zij deelde haar koffie met een auteur die liever anoniem wenste te blijven. Zelf vind ik het niet altijd prettig als iemand ostentatief naar het boek in mijn handen begint te gluren, dus laat ik dat zelf maar zoveel mogelijk achterwege. Ben jij een gluurder, Jaap? Kan jij zeggen wie het was?

Hm, vast niet. Nog voor de latte macchiato voor ons stond, schonken we elkaar al alle aandacht. Om ons gesprek zo onbevangen mogelijk aan te vatten, had ik je jasje thuisgelaten. Sinds gisteren draag je de woorden verbluffend, fenomenaal en indrukwekkend weer om je heen. Geduldig lagen ze naast mijn leeszetel te wachten. Daarin kampeerden we tijdens de rest van onze kennismaking. Het leek me beter, veiliger.

Na wat je in de koffiebar deed, durfde ik je nergens meer mee naartoe nemen. Ik bedoel, een man behoort in een openbare gelegenheid niet te beginnen grienen. Ook al is het dan besmuikt. Ook al kan hij zijn emoties achter opengevouwen pagina’s verbergen. Feit is, van meet af aan propte je een krop in mijn keel en die bleek met een latte macchiato niet weg te slikken.

Zou dat met anijsmelk wel gelukt zijn, denk je? Zoveel koffiebars in Gent en op geen enkele kaart is anijsmelk te vinden. Kan jij me een plekje aanbevelen om het eens uit te proberen? Dan mag je weer mee. Want, al zette je me daar in de koffiebar behoorlijk voor schut, na onze eerste ontmoeting ben je nog lang niet van me af.

Meer, ik kan me wel voor het hoofd slaan dat ik je zinnen niet deelde met de jongedame naast ons. Toen zij vertrok, keek ik haar over je schouder aan. Er was een kleine blijk van herkenning. Een monkellachje in azuurblauwe kijkers. Al zal het vast mijn verbeelding zijn geweest. En toch, stel je eens voor wat er allemaal gebeurd zou kunnen zijn als ik haar had aangesproken met: Het lukt me niet goed om aan iets anders te denken.

goede groet, David

[Ron Roelandt · Rating 4 out of 5]

Wat was het goede aan die goeie ouwe tijd? Wellicht dat we genoegen namen met hetgeen er was, wat we lazen, het weinige wat we zagen. Ik ben van het begin van de zestiger jaren, en hoewel er bij ons thuis veel mocht en veel kon, waren er dingen die slechts gefluisterd werden, zaken waar nog schaamte van gesproken werd. De provincie van de jaren zestig lag in de schaduw van de kerk, ook voor de families die minder straf geloofden. Respect - zonder te beseffen dat vrij respect meer waarde gehad zou hebben als opgelegd respect. Economische groei was dankzij het collectief. Regelmaat. Als de natuur. Lente, zomer, herfst, winter.

Tegen het decor van dat provinciaal Nederland in die beginjaren zestig wordt de 21-jarige Frieda aan het eind van zo’n strak omlijnde koude winter verliefd op Otto. Hij is de dertig al gepasseer, getrouwd bovendien. Frieda raakt in verwachting. Schande. Haar ouders geven haar, met hulp van meneer pastoor de kans zich terug in het gelid te plooien als ze haar kind afstaat. Otto geeft haar de kans abortus te plegen en opnieuw te beginnen. Frieda’s daad van verzet: ze kiest voor haar kind.
Ze ziet Otto voor het laatst als haar kind net geboren is, twee voetjes die ze in een doek gewikkeld in de armen van een vroedzuster de deur uitgedragen ziet worden. In een ziekenhuis komt ze bij, haar kind is dood, Otto weg, ze staat er helemaal alleen voor. De enige optie is thuis aan te kloppen, bij haar ouders die haar eerder de deur gewezen hebben. Vanaf dan wordt het kind letterlijk doodgezwegen.

Later trouwt Frieda met Louis, ze krijgen een zoon, Tobias. Geen van beiden weten iets over het kind dat hun echtgenote en moeder in een vorig leven gebaard heeft. Niemand weet het. Frieda heeft het zwijgen dat haar in dat jaar 1963 is opgelegd op geen enkele manier kunnen doorbreken. Een leven lang draagt ze het geheim met zich mee, nooit een woord, nooit de mogelijkheid om het immense verlies te verwerken, het verdriet een plaats te geven.
Ze is in de tachtig als Louis plotseling overlijdt. In plaats van elkaar troost te kunnen geven botst het steeds heftiger tussen moeder en zoon. Frieda’s innerlijke bitterheid laat geen enkele ruimte meer voor een straaltje zonnelicht of iets van positiviteit.

Natuurlijk gaat het boek verder, maar het heeft geen zin om meer van de inhoud prijs te geven.
Jaap Robben’s “Schemerleven” maakt indruk. Niet alleen om hoe hij Frieda neer weet te zetten, maar vooral de manier waarop het verhaal geconstrueerd is. De beschreven gebeurtenissen zijn geconcentreerd in 1963 en vandaag, 2022. Daartussen liggen zestig jaar, die Robben bijna onbeschreven laat. Slechts enkele passages worden aangeroerd, lichte penseelstreken op een bijna wit doek. Maar precies op die manier weet hij perfect de beklemmende sfeer van Frieda’s leven weer te geven. Monddood, het is een uitdrukking die bij me opkomt. Het lijden dat voortkomt uit het moeten zwijgen.

“Schemerleven” is een ode aan het woord, het gesproken woord en het geschrevene.

Jaap Robben – “Schemerleven” (2022)
●●●●○ (4,5/5)

PS: 1963, 1922. Andere werelden.

Je vind de volledige recensie, met een prent en een fragment, op mijn blog "Ron de tijd": https://rondetijd.blogspot.com/2023/0...

[Nathalie Depoorter · Rating 5 out of 5]

Voor mij is dit Het boek van 2022. Zo ontzettend mooi geschreven, korte maar heerlijke en vooral rakende zinnen. Een ontdekking en vooral een aanrader!

[Sarah Sophie · Rating 4 out of 5]

Zu Beginn konnte mich die Annäherung zwischen der sehr jungen, naiven Frieda und dem verheirateten Otto nicht abholen. Zu schnell waren die beiden mit ihrer Anziehungskraft..
Ich bekam aber im Laufe der Geschichte immer mehr Einblick in die Umstände unter denen Frieda lebte als junge Frau und wie sie versucht hat sich zu emanzipieren, von ihren Eltern abzunabeln und ihr Leben selbst in die Hand zu nehmen. Leider ging dabei einiges schief und sie tappte in sämtliche Fallen der damaligen Gesellschaft.

In der heutigen Zeitebene ist sie über 80, mürrisch geworden und sehr in sich gekehrt. Frieda hat ihren Mann Louis plötzlich und unerwartet verloren und muss aufgrund ihrer Hilfs- und Pflegebedürftigkeit aprubt ins Altenheim ziehen. Erst da beginnt sie aufzuarbeiten was sie ihr Leben lang verdrängt hat.

Ich mag die Sprache des Autors sehr, er schreibt schnörkellos und taktvoll in Szenen, die unter die Haut gehen. Als männlicher Autor hat er sich in die Gefühlswelt einer Frau sehr gut hineinversetzen können. Auch beschreibt er das Älterwerden, das Abrechnen mit dem eigenen Leben am Ende eines Solchen sehr eindringlich. Auch fand ich toll, dass man viele kleine niederländische Einflüsse beim Lesen merkt ( z.B Anismilch oder typisches Gebäck etc..)

Wie oft habe ich kopfschüttelnd da gesessen und wollte Frieda rütteln.. beeindruckend, wie sie all ihre Schicksalsschläge so überstanden hat. 4 Sterne ⭐️

[Tamara · Rating 5 out of 5]

Wat een ontdekking is dit boek. Meteen ook fan van Jaap Robben.

In "Schemerleven" leren we Elfrieda kennen, of beter "Ietje" want zo wordt ze het liefst genoemd. In een dynamisch vertelperspectief waarbij de lijn van het heden en verleden elkaar afwisselen, vertelt ze ons het verhaal van haar eerste liefde. Deze romance met een getrouwde man was helaas niet enkel rozegeur en maneschijn, en Jaap Robben slaagt erin om de lezer te betrekken bij het voelen van al deze emoties. Zeer knap geschreven. Niet enkel maakt hij de afstand tot de hoofdpersonages zeer klein, waardoor je als lezer zeer betrokken raakt, ook kan hij zijn personages zeer overtuigend neerzetten. Heel knap om als mannelijke dertiger een vrouw in al haar aspecten en intimiteit te kunnen weergeven, ook op hogere leeftijd. No-nonsense, zonder taboes, zonder te romantiseren. Dit boek is geschreven met heel veel liefde, respect en waardegevoel. Een boek dat diep raakt, waarvan je de personages niet meteen kan afschudden. Was even heel stil na de laatste pagina, en daar hoorde ook een traantje bij.

[Merel Wildschut · Rating 4 out of 5]

3,5 ⭐️
Robben schrijft zijn personages met zoveel liefde; ik kan niet anders dan van ze gaan houden. Wat een kwetsbaar verhaal. Een frustrerend verhaal ook: waarom práten mensen niet met elkaar?! Al dat zwijgen.. zo pijnlijk. Wat had ik Frieda een ongelooflijk goede therapeut gewenst. Een CW: stilgeboorte.

[Marieke (mariekes_mesmerizing_books) · Rating 3 out of 5]

Actual rating 3.5 stars.

I needed to like this book so much. I wanted to promote it because it was originally written in Dutch (my mother tongue) and translated into English, and the blurb sounded so intriguing. An 81-year-old woman who just lost her husband and thinks back to that winter of 1963 when she fell in love for the first time. With a married man. And becomes pregnant.

I’ve seen so many images of that winter, one of the coldest ever. The Big Freeze, a year in which the Eleven Cities Tour was skated. Two hundred kilometers through wind and freezing cold, over canals and rivers, along bridges, and on again over the river. This tour was called the hell of 63. This was all I thought about when I started reading the book.

So, I was convinced I would love Frieda's memories. That particular winter, the love story, the pain. But in fact, I liked the present time far more. At 81, Frieda is in need of care and after the death of her husband, she can no longer live alone. So, she moves to a nursing home. Then she starts thinking of her first love and the baby she carried, which no one knows about.

This story shows us so clearly how hard life can be when it's almost over—being washed by so many different people who suddenly see your naked body only a few other people have ever seen. People who fuss and make decisions for you. Shame because of the things you don't remember or can't keep up with. But also the beautiful conversations between a twenty-something nurse who lost his mom and those recognizable cringy conversations with her son Tobias, who is constantly running for his mother but whose actions never seem enough. Because loneliness hits hard.

I really loved the present time but connected less to Frieda's past, even though I felt her pain. And I understand the importance of her story because secrets back then were shoved into a dark corner where no one would ever find them.

But about that hellish winter, I wanted to read about … That was only one chapter of the book.

So now I’m in doubt. Because when I was halfway through the story, I longed to read more. And I shed a tear (or two). But I also skim-read some parts. For now, I am rounding my rating down. I might change my mind, though.

Thank you so much, World Edition, for this ARC!

Follow me on Instagram

[Willem · Rating 5 out of 5]

Gebeurt mij niet vaak, maar dit boek raakte me diep. Bijna tot tranen geroerd.

[Anke · Rating 5 out of 5]

Ontroerend mooi...
Werd er wat stil van bij het dichtslaan op het einde...

[Lien Braeckevelt · Rating 5 out of 5]

Wat een mooi boek. Het verhaal is niet nieuw, maar het is ontzettend mooi en waarachtig geschreven. Knap. Benieuwd naar meer werk van hem!

[Reyer · Rating 5 out of 5]

Het lukt me niet goed om aan iets anders te denken. Steeds zie ik de witte voeten van Louis voor me. Hoe ze onder de foliedeken uitsteken. Zo onbeschermd. Zijn pantoffels verloren in de verwarring en de paniek. Zijn voeten, zo kwetsbaar terwijl hij de ambulance in wordt geschoven.

And this is how you tell a story. Afterlight by Jaap Robben (1984) is the most heartrending and engaging Dutch-language novel I’ve read since Out of Mind by J. Bernlef. It explores themes such as death and life, past and present, loneliness, and family, while portraying the life of a woman in the 1960s. Frequently reminded of the works of Annie Ernaux ( Mémoire de fille , Passion simple ), I am deeply impressed by the author’s empathy and insight.

In short, the novel follows an elderly woman, Frieda, or ‘Ietje’, who, after the sudden death of her husband Louis, reflects on a romance she had before their marriage. Personally, I was most moved by the present-day narrative, in which Robben describes how Frieda is forced to leave the house she has lived in for most of her life, as well as her affection for and frustrations with her son Tobias. Their relationship is depicted vividly; one particular scene, where Tobias rants at his mother, makes their struggles deeply understandable from both perspectives.

The flashbacks to 1963 create both suspense and an additional layer that explores society’s patronising attitude towards women. Throughout the story, it is shocking to discover how little influence ‘Ietje’ (even her name) has over her own life. Interestingly, at an older age, she is once again entrusted to the care of others, albeit with more compassion this time. Some characters, especially her lover Otto, can be quite irritating, yet they all play their role in the well-crafted narrative, where every word seems purposeful.

The novel contains many elements that sparked my thoughts, and I hope to read it again someday. It seems odd that it didn’t receive much recognition in terms of awards; perhaps the structure with flashbacks was deemed too conventional by the juries. In any case, Afterlight stands as an early highlight of my 2025 reading year.

[Marlie Verheggen · Rating 5 out of 5]

Na de eerste pagina’s durfde ik haast niet verder te lezen, maar stoppen kon al niet meer. Het kwam even bijna te dichtbij, gelukkig nam het verhaal een afslag waardoor het wat meer afstand nam. Wat niet wegneemt dat het me op de huid zat, ik het in mijn hart voelde, en in mijn buik akelige koprollen maakte.
Zeer intens verhaal, mooi, vreselijk en herkenbaar, en in mijn eigen stad geschreven.

[Lili Bammens · Rating 4 out of 5]

Knap geschreven, ontroerend, maakte me soms triest.
Mooi taalgebruik.
Soms een beetje geforceerd (verzorger slaan als die washandje voor de ogen houdt bvb)maar toch in één ruk uitgelezen.
Het roept bij mij wel een paar vragen op die ik eens aan Nederlandse vriendinnen moet stellen: Stonden er in Nederland in 1963 nog huizen die tijdens WOII gebombardeerd werden en die nog steeds niet hersteld waren? Was de woningnood zo hoog dat er mensen in die krotten woonden? En zelfs op straat?
Gelezen voor de Damolegi leesclub - 3,5 ster.

[Nike · Rating 5 out of 5]

Ik kan alleen nog maar een oooooh toevoegen aan de vele oooooh’s en aaaaaah’s. De lofzangen zijn terecht. Dit boek laat je niet onberoerd, het is met zoveel inlevingsvermogen en zachtheid geschreven.

Ja, ik heb geweend. En neen, ik ween niet gemakkelijk bij een boek.
Maar dat einde!
Krak, zei mijn hart.

[Jovana De · Rating 4 out of 5]

Bijzonder thema geschreven door een mannelijke schrijver.

De basis: het leven van Ietje verloopt ietwat anders dan gepland op het moment dat ze Otto ontmoet. Dit gesitueerd in de beginjaren '60 waarin de tijden voor vrouwen toch anders waren dan vandaag de dag.

De inhoud: We volgen Ietje in twee periodes in haar leven, die van dat ze een jonge vrouw is en die wanneer ze op latere leeftijd haar man verliest en in een verzorgingstehuis terecht komt. We krijgen te lezen hoe de keuzes en de periode in de tijd waarin zij geleefd heeft invloed heeft gehad op haar hele leven en op haar verhouding tot haar zoon, het te verwachten kleinkind, haar man en eigenlijk ook zichzelf. Deze zijn zeer pakkend en beeldend neergezet vind ikzelf. De onmacht van Tobias, haar zoon, die na het overlijden van zijn vader opnieuw balans zoekt in de verhouding tot zijn moeder spreekt boekdelen. Maar ook de beklemming en de sociale keuzes die werden afgedwongen in haar jeugd lokken bijna een fysieke reactie uit. De kleine en grote reactie die uit Ietje komen nu ze in een verzorgingshuis terecht is gekomen, gedwongen in een leven van rouw en verlies, maken dat je meer begrip krijgt voor ouderdom en verdriet. En hoe ze uiteindelijk toch de confrontatie aangaat met haar verleden kan bijna alleen maar ontroering uitlokken.
De opbouw van het verhaal tussen verleden en heden, en hoe die in verbinding met elkaar staan is spelenderwijs gedaan en heeft een goed effect op het verhaal.

Het einde: Bij het einde werd mij eigenlijk duidelijk met welke motivatie Robben dit verhaal heeft geschreven. De opbouw van het hele boek kwam hier bij elkaar. Zeker een geslaagd einde.

[Vincent Coomans · Rating 5 out of 5]

Och, wat een wondermooi en hartverscheurend boek!! 🖤

[Ilse K. · Rating 5 out of 5]

4.5⭐

[Herman · Rating 4 out of 5]

****1/2

[Joris · Rating 5 out of 5]

Ik las dit boek als buddy read en vond het erg goed. Robben schrijft op een nuchtere manier, helder en precies, zonder onnodige opsmuk. Alles wat beschreven wordt voelt doordacht en dat zorgt ervoor dat het emotioneel makkelijk binnenkomt. Je leeft vanzelf mee met Frieda, zonder dat het zwaar aangezet wordt.

Het verhaal draait om Frieda, een oudere vrouw die terugkijkt op een beslissend moment uit haar verleden. Ze is gevormd door gemis, keuzes die ze nooit helemaal heeft kunnen verwerken. Wat me erg raakte, was hoe Robben de beklemming van de tijdsgeest voelbaar maakt: hoe weinig ruimte er was voor vrouwen, hoe stil verdriet en schaamte werden gehouden en hoe die dingen zich vastzetten in een leven.

Wat ik sterk vond, is dat het boek zonder sensatie of grote wendingen toch onder je huid kruipt. Het thema van leven in de marge van je eigen verhaal en hoe verleden en keuzevrijheid elkaar in de weg kunnen zitten, wordt mooi uitgewerkt.

Ik ga zeker meerdere boeken van Jaap Robben lezen.

[Gerbrand · Rating 4 out of 5]

Frieda Tendeloo, 81, blikt terug op gebeurtenissen begin jaren ’60. Nijmegen. Over een buitenechtelijke relatie. Over ongepland zwanger raken. Over hoe alle betrokkenen daarmee omgaan. Over hoe men er in Nederland in die tijd tegen aankeek.

Na een wat stroef begin was ik toch wel erg nieuwsgierig hoe dit verhaal zou aflopen. Jaap Robben doseert zorgvuldig. En het einde stelde niet teleur. Ontroerend ook. Net als bij Young Mungo dacht ik wel toen ik het boek dicht sloeg, is dit geloofwaardig? Zeker wat betreft de rol van Otto in het verhaal. Maar in een ruk (nou ja drie) uitgelezen. Dat gebeurt niet zo vaak!

Thomas de Veen in NRC gaf deze roman 2 sterren (maar hij gaf ook Alkibiades 2 sterren denk ik dan gelijk…). Zoals de NRC-analyse van de lezers top 50 deze week aangaf, lezers gaan kennelijk meer dan recensenten voor een goed verhaal. En dat verklaart ook het succes van dit boek ondanks een matige recensie. Meer dan 4000 ratings op GR (score 4,43) en bijna 3000 ratings op Hebban (score 4,5).

[Babywave · Rating 4 out of 5]

4,5 Sterne.

Frieda ist über 80 und nach dem plötzlichen Tod ihres Mannes Louis , zieht sie in ein Pflegeheim.
Tobias ihr Sohn, ist mit der Auflösung des Hausstandes im Elternhaus beschäftigt , hat ein liebevolles aber auch teilweise angespanntes Verhältnis zu seiner Mutter.

Frieda hatte schon immer ihre Launen und Ausbrüche. Weder Louis noch Tobias wussten, was sie nie los lies.

Wir gehen in Erinnerungen mit Frieda in eine Zeit zurück, die für sie schön begann und extrem traumatisch endete.

Jaap Robben breitet nach und nach Friedas Geschichte vor dem/der Leser:in aus und entführt uns in die dunkelste Phase ihres Lebens. Die ganze Zeit kündigt sich ein Unheil an, man gönnt Frieda ihr anfängliches Glück, möchte ihr aber permanent zurufen, dass sie sich fern halten und schützen muss.
Was sie durchmachen musste ist schrecklich, prägend und unvergesslich.
Der Schreibstil ist literarisch gesehen nichts besonderes. Die Sprache ist einfach, aber unheimlich gefühlvoll aber zeitgleich auch ehrlich und voller Leid.

Immer wieder wechseln wir zwischen der Gegenwart und der Vergangenheit. Wir begegnen einer Frau, die einiges verkraften musste aber trotzdem weiter funktioniert hat.
Mich hat außerdem beschäftigt, wie schnell ein Leben vorüberzieht. Man wird älter, verliert den/die Lebenspartner:in , gibt ein selbstständiges Leben auf, ist immer mehr auf Hilfe angewiesen, wird abhängiger, auch von einem ganz unbekannten Menschen. In Friedas Fall muss sie sich z.B. von einem jungen Pfleger waschen lassen. Für mich war es sehr gut beschrieben wurden, welches Schamgefühl eine Person dabei überfällt und wie man dies aufgeben oder einfach nur gut überspielen muss, da einem einfach keine andere Wahl bleibt.

Mich hat so einiges in diesem Buch zum Nachdenken angeregt.
Es geht um die Rolle der Frau Anfang der 60iger, ihre nichtexistente Selbstbestimmung. Die Aufgabe von eigenem Willen und der absoluten Unterordnung in eine patriarchale Gesellschaft.
Generell werden Themen wie Verlust, Liebe, Familie, das Älter werden , das Zurückblicken hier eindrücklich beschrieben. Es gibt ein Bild in Friedas Kopf, welches sie nie verlassen hat . Erinnert man sich dann an den ersten Satz des Buches zurück, trifft es einen noch etwas härter.

Eine beeindruckende Geschichte mit einer unglaublich starken Protagonistin. ❤️

[Lucia Jane · Rating 5 out of 5]

Prachtig. Het raakte me vanaf de eerste pagina.



Citaat:

Er waren nog weinig momenten geweest waarop ik naar hem kon kijken zonder dat hij terugkeek. Dat ik hem kon zien als een los mens. Het was soms nauwelijks voor te stellen dat deze man ophield bij zijn huid, terwijl hij voor mij zovele malen groter voelde dan zijn lichaam.