Rzeczpospolita kryzysowa. Dwadzieścia lat spaceru po linie

by Andrzej Krajewski

POLSKA NAD PRZEPAŚCIĄ

Podręczniki do historii ukazują dwudziestolecie międzywojenne jako czas odrodzenia i stabilizacji polskiej państwowości. Andrzej Krajewski rozprawia się z tym mitem i opowiada o dwudziestu latach zmagań II Rzeczypospolitej z wojną, spiskami, głodem i nie tylko. Wychodziła obronną ręką z tych kryzysów aż do najazdu nazistowskich Niemiec i Związku Radzieckiego.

Autor sięga po mało znane dokumenty z epoki i dzienniki najważniejszych osób w państwie, relacjonuje uliczne starcia i tajne narady w gabinetach, dzięki czemu tworzy wielowarstwową opowieść o Polsce międzywojennej, rzucającą nowe światło na ten okres historii kraju.

408 pages, Paperback

First published March 12, 2025

Reviews

[Swiezakksiazkowy · Rating 5 out of 5]

Polska dwudziestoletnia przeżywa swój renesans jako czas tworzenia się państwa polskiego na zgliszczach chaosu końca pierwszej wojny światowej i nowych porządków podyktowanych nowymi traktatami i ugodami. Jest to czas buntu, nieprzewidywalności i śmiałych, czasem zbyt ryzykownych decyzji. Jest to też czas kiedy tworzą się podwaliny przyszłości.

Autor bierze na warsztat najważniejsze zagadnienia tego okresu. Znakomicie miesza ze sobą podejście historyczne z oddaniem realiów ówczesnych czasów z punktu widzenia normalnych obywateli. Jest tu dużo polityki, droga młodej demokracji ku dyktaturze, niejednoznaczna postać marszałka Piłsudskiego, jego rządy twardej ręki. W tym cały historycznym galimatisie pokutuje nadal nierozstrzygnięta sprawa Kresów, konfliktu z Ukraińcami czy podejścia do Żydów. Naród polski zakleszczony pomiędzy Niemcami, radziecką Rosją, niechętnymi mu Brytyjczykami czy Francuzami nie raz wisi na granicy wojny domowej.

Autor bardzo sprawnie porusza się po wyżej wymienionych tematach. Budzi zainteresowanie i sprawia, że książkę czyta się wybornie. Przyznam, że części poświęcone polityce były wymagające, gdyż mnogość nazwisk i knowań pokazują jak zawikłana jest polityka ogólnie, a przede wszystkim w czasach kiedy wszystko mogło się zmienić z dnia na dzień.

Bardzo polecam. Jest to pozycja obowiązkowa dla tych, którzy chcą rozmontować mity drugiej Rzeczypospolitej i poznać jej blaski i cienie bez lukrowania, a z czystym zdroworozsądkowym podejściem. Dwie dekady państwa polskiego pokazują niestabilność, przewrotność losu i zmierzają ku niechybnej klęsce. Warto się nad nimi zatrzymać, by zrozumieć, że to co dzieje się dzisiaj, sto lat temu nie było dalekie od współczesnych wydarzeń.
Dziękuję wydawnictwu za egzemplarz książki.

[Mariusz · Rating 5 out of 5]

Fascynująca książka, prezentująca alternatywną w stosunku do tej tradycyjnie dominującej w przestrzeni publicznej wersję historii dwudziestolecia międzywojennego. Zamiast wspólnej odbudowy Polski po zaborach – koterie, ścierające się wizje Polski, często uwieńczone przemocą. W porównaniu z walką polityczną lat dwudziestych i trzydziestych, ta obecna wydaje się być zabawą dzieci w piaskownicy. Konkluzja nasuwa się sama – jak wielokrotnie przedtem, tak i wtedy, to nie wrodzy najeźdżcy, lecz przede wszystkim nasza klasa polityczna, czy szerzej – nasz naród, były głównym powodem katastrofy 1939 r.

Autor opisuje wiele mniej znanych epizodów dwudziestolecia. Oprócz znanego większości majowego zamachu stanu z 1926 r., dwa kolejne, oba na szczęście nieudane.

Gdy Polska prowadziła wojnę obronną 1920 r., jej sojusznicy, jak się okazuje, bynajmniej nie wspierali jej jednoznacznie. Ponieważ punktem odniesienia była słynna poniekąd linia Curzona, działania Polski po jej wschodniej stronie uznano za imperializm. Alianci wręcz przebierali nogami, by znormalizować relacje handlowe z ZSRS, sytuacja w pewnym sensie analogiczna do Konferencji Jałtańskiej ćwierć wieku później. Skoro tylko wojna polsko-sowiecka zakończyla się traktatem ryskim w marcu 1921 r., Związek Sowiecki przystąpił do aktywnych działań wywrotowych na wschodnich terenach Polski.

To że relacje polsko-ukraińskie i polsko-żydowskie w okresie międzywojennym nie były kordialne, było generalnie wiadomo. Czego nie każdy jest świadom to skali tych animozji.

Wisienką na torcie jest rzetelna relacja o gospodarczych wyzwaniach, przed którymi stanęła II Rzeczpospolita. Globalny kryzys w połączeniu z hiperinflacją oraz postrzeganą przez szerszy świat wątpliwą trwałością polskich granic, powodował brak dostępu do globalnych rynków kapitałowych i konieczność pójścia na daleko idące ustępstwa w stosunku do dawców kapitału, często graniczące z częściowym przekazaniem suwerenności. Pożyczanie pieniędzy pod zastaw monopolu zapałczanego, czy w połączeniu z oczekiwanymi koncesjami granicznymi w stosunku do Niemiec, obrazują skalę tych wyzwań. To otwierające oczy fakty, dalekie od sukcesu reformy Grabskiego, która wydaje się być jedynym wydarzeniem ekonomicznym tego okresu, którego Polacy są świadomi.

Czyta się książkę lekko, pełna jest ona ciekawych, stosunkowo mało znanych faktów. Podsumowując, świetna lektura.

[Dorota · Rating 3 out of 5]

Książka przystępnie napisana i ciekawa, ale przez skupienie się na kryzysach historia II RP potraktowana jest nieco wybiórczo. Mi osobiście brakowało ciągłości narracyjnej i trochę bardziej pogłebionej analizy. Ale jeśli ktoś szuka przystępnej pozycji o kryzysach II RP, na pewno warto.