Narkokristo, 1896

Arson Trilogy #1

by Ronaldo S. Vivo Jr., Danell Arquero (Illustrator)

Sa pagputok ng Himagsikang Pilipino noong 1896, isang mag-iitik at contrabandista sa Bayan ng Pateros—na kapuwa nag-aasam ng mailap na katarungan—ang makatutuklas ng pamamaraan upang masilayan ang Diyos. Mula sa pagbagsak ng Sanggunian sa kamay ng pinagsamang puwersa ng pamahalaang Kastila at simbahang Katolika, ipakikilala nila ang Kristong kanilang nakita.

"..𝘛𝘪𝘯𝘪𝘵𝘪𝘯𝘨𝘯𝘢𝘯 𝘬𝘰 𝘳𝘪𝘯 𝘣𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘢𝘱𝘰𝘺 𝘢𝘯𝘨 𝘱𝘢𝘨𝘯𝘰𝘯𝘰𝘣𝘦𝘭𝘢 𝘯𝘪 𝘝𝘪𝘷𝘰. 𝘐𝘵𝘪𝘯𝘶𝘵𝘶𝘳𝘪𝘯𝘨 𝘬𝘰 𝘪𝘵𝘰 𝘣𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘩𝘪𝘯𝘥𝘪 𝘮𝘢𝘢𝘱𝘶𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘢𝘱𝘰𝘺 𝘯𝘢 𝘯𝘢𝘨𝘩𝘢𝘩𝘢𝘸𝘢𝘯 𝘯𝘨 𝘴𝘢𝘳𝘪𝘭𝘪 𝘯𝘪𝘵𝘰𝘯𝘨 𝘭𝘢𝘯𝘥𝘢𝘴. 𝘉𝘪𝘯𝘪𝘣𝘪𝘨𝘺𝘢𝘯𝘨-𝘥𝘪𝘪𝘯 𝘬𝘰 𝘳𝘪𝘵𝘰 𝘢𝘯𝘨 𝘬𝘢𝘯𝘪𝘺𝘢𝘯𝘨 𝘱𝘢𝘨𝘯𝘰𝘯𝘰𝘣𝘦𝘭𝘢, 𝘢𝘵 𝘩𝘪𝘯𝘥𝘪 𝘢𝘯𝘨 𝘬𝘢𝘯𝘪𝘺𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘯𝘰𝘣𝘦𝘭𝘢, 𝘥𝘢𝘩𝘪𝘭 𝘮𝘢𝘭𝘪𝘯𝘢𝘸 𝘯𝘢 𝘪𝘣𝘢 𝘴𝘢 𝘯𝘢𝘬𝘢𝘨𝘢𝘸𝘪𝘢𝘯 𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘮𝘢𝘯𝘶𝘯𝘶𝘭𝘢𝘵 𝘯𝘢 𝘯𝘢𝘨𝘬𝘢𝘶𝘨𝘢𝘵 𝘴𝘢 𝘮𝘨𝘢 𝘪𝘯𝘴𝘵𝘪𝘵𝘶𝘴𝘺𝘰𝘯 𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘪𝘵𝘪𝘯𝘢𝘵𝘢𝘮𝘱𝘰𝘬 𝘯𝘪𝘺𝘢𝘯𝘨 𝘱𝘳𝘰𝘴𝘦𝘴𝘰 𝘢𝘵 𝘴𝘦𝘯𝘴𝘪𝘣𝘪𝘭𝘪𝘥𝘢𝘥 𝘵𝘶𝘯𝘨𝘰 𝘴𝘢 𝘱𝘢𝘨𝘣𝘶𝘰 𝘯𝘨 𝘬𝘢𝘯𝘪𝘺𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘢𝘬𝘥𝘢. 𝘒𝘢𝘪𝘣𝘢 𝘴𝘢 𝘮𝘨𝘢 𝘯𝘰𝘣𝘦𝘭𝘪𝘴𝘵𝘢𝘯𝘨 𝘵𝘪𝘭𝘢 𝘱𝘪𝘯𝘢𝘥𝘰𝘥𝘰𝘣𝘭𝘦𝘵𝘦 𝘱𝘢 𝘴𝘢 𝘮𝘨𝘢 “𝘧𝘢𝘴𝘩𝘪𝘰𝘯𝘢𝘣𝘭𝘦” (𝘥𝘢𝘩𝘪𝘭 𝘮𝘢𝘺 𝘱𝘪𝘯𝘶𝘱𝘶𝘯𝘵𝘪𝘳𝘺𝘢𝘯𝘨 𝘨𝘳𝘢𝘯𝘵) 𝘢𝘵 “𝘳𝘦𝘭𝘢𝘵𝘢𝘣𝘭𝘦” (𝘴𝘢𝘯𝘨-𝘢𝘺𝘰𝘯 𝘴𝘢 𝘣𝘶𝘳𝘨𝘪𝘴 𝘯𝘢 𝘴𝘦𝘯𝘴𝘪𝘣𝘪𝘭𝘪𝘥𝘢𝘥) 𝘯𝘢 𝘵𝘢𝘶𝘩𝘢𝘯 (𝘰 𝘯𝘪𝘭𝘢𝘭𝘢𝘯𝘨) 𝘢𝘯𝘨 𝘬𝘢𝘯𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘥𝘪𝘴𝘱𝘢𝘭𝘪𝘯𝘨𝘩𝘢𝘥𝘰𝘯𝘨 𝘱𝘢𝘨...

Genres: Historical Fiction

233 pages, Paperback

First published January 1, 2025

About the author

Ronaldo Soledad Vivo, Jr. is the author of the Dreamland Trilogy—'Ang Kapangyarihang Higit sa Ating Lahat' (The Power Above Us All), 'Ang Bangin sa Ilalim ng Ating mga Paa' (The Abyss Beneath Our Feet), and 'Ang Suklam sa Ating Naaagnas na Balat' (The Loathe Within Our Rotting Flesh). He is an award-winning author, having been a finalist for both the Madrigal-Gonzales First Book Award and the National Book Awards for novels, and a recipient of the Gawad Bienvenido Lumbera for short fiction. He is the founder of UngazPress, a collective of writers from the town of Pateros. As a musician, he operates Sound Carpentry Recordings, which releases music on cassette, CD, and vinyl for worldwide distribution. He also serves as the drummer for bands such as Basalt Shrine, Abanglupa, The Insektlife Cycle, Dagtum, and Imperial Airwaves, among others.

Reviews

[Gab of Green Gables · Rating 4 out of 5]

"Hindi nakakabayad ang awa"

Panibagong trilohiya ang hatid ni Sir Nal dito sa Arson at sinimulan niya ito sa Narkokristo, 1896 sa genre ng historical fiction.

Dito ko nakilala sina Isaak na mag-iitik at Domeng na contrabandista na may kanya kanyang motibo sa kanilang pinagdaraanan sa panahon ng mga Kastila.

Maraming karakter ang ipinakilala sa nobelang ito at dahil ang setting ng storya ay 1896, naisip ko ang magaganda kong alaala pagkabasa ng Noli Me Tangere lalo na't may Padre, Don at Doña dito sa Narkokristo.

Oo ibang istorya na ito pero may mga elemento dito tulad ng pagiging bayolente at ang pagsunod sa duo na sina Isaak at Domeng gaya ng nabasa kong mga duo sa Dreamland trilogy.

Hanga ako sa research na ginawa ni Sir Nal at talagang nakita ko ito sa Narkokristo na may mga pangalang binanggit na parte ng ating kasaysayan. Na-educate rin ako sa history ng Pateros dahil sa mga historical figures na binanggit.

Ramdam na ramdam ko rin ang atmosphere ng nobela na dinala ako sa dating panahon dahil sa mga salitang cuadrillero (lokal na opisyal/tanod) at karsada (kalsada). May parte ng storya na mala-horror ang dating sakin, nakakakilabot.

Lumikha si Sir Nal ng panibagong perspektibo sa panahon ng mga Kastila sa kanyang nobela at hanga ako sa dedikasyon niya sa pagbibigay boses sa mga karakter na kanyang ipinakilala.

Hinarap ng mga karakter ang iba't ibang suliranin sa kanilang panahon na aking ikinalulungkot dahil nangyayari pa rin ito sa kasalukuyan.

"Labanan ng apoy ang apoy" sabi ni Sir Nal sa dedikasyon niya sa aking kopya 🔥

[kianareadsbooks · Rating 4 out of 5]

Nakrokristo, 1896 ni Ronaldo S. Vivo, Jr.🩸

Bilang guro ng Araling Panlipunan, parang nirerebyu sa akin ng libro na ito ang mga pangyayari noong panahon ng Kastila pero sa katauhan na nila Isaak at Domeng. Naalala ko rin ang isa sa mga paksa na itinuturo ko, “La Soberanía Monacal en Filipinas” ni Marcelo H. Del Pilar. Parang ibinalik ako sa pagkakataong unang beses kong mabasa ang mga akda ni Dr. Jose Rizal na Noli Me Tangere at El Filibusterismo.

Naging matagal bago ako nakasabay sa kwento (mga bandang gitna na) dahil sa kakaibang paraan ng naratibo, pero nung nakuha ko na yung sayaw ng kwento, ayaw ko na matapos ito.

Ang mga palitan ng mga linya na iba ang tama kapag inulit ito ng isang karakter pero nasa ibang sitwasyon na. Katulad ng linya na ito:
“Hindi nakakabayad ang awa”

May mga parte ng libro na parallel hindi lang sa nangyari noon pero pati sa ngayon. Parang sa nangyayari sa ngayon, masasabi lang ng mga tao mas masakit kapag ikaw na ang nakaranas. Kapag hindi mo danas, tahimik at wala kang pakialam.

Ang mga pang-aabuso ng mga nasa itaas, ang mga laban ng mga pinagkaitan ng pribilehiyo. Ang mga magarbong pagdiriwang na nagpapakita na hindi patas ang mundo sa mga laylayan. At hindi ka makakasigurado kung sino ang kakampi at kaaway mo. Kitang kita ito sa lahat ng parte ng libro.

Kaabang-abang ang mga susunod na mangyayari sa karugtong na libro. Sana may pa-book signining ulit sa MIBF, hindi na kinaya sa PBF 😭

Arson Trilogy 🔪

[Caireadsalot · Rating 5 out of 5]

I’m in my reading slump era, and I could say na this book never bore me at all. Kada basa ko sa bawat pahina, gustong-gusto ko nang malaman yung kasunod. Siguro kasi ngayon lang ako nakabasa ng ganitong klaseng pagsusulat—laging may pasabog kada tapos ng chapter kaya kating-kati akong basahin yung kasunod. Alam na alam ng otor pano pasakayin ang mga tulad kong mambabasa sa paraan ng pagsulat niya. Like yung transitions ng POV and transitions ng mga ganap, galing!

Though sobrang nabitin ako sa huli—siguro kasi may mga hindi pa rin nasagot sa tanong ko, o baka nakaligtaan ko lang intindihin. Anyways, ang galing! Saya basahin. Minahal ko nang higit yung karakter ni Domingo/Domeng—sobrang cool ng character niya!

Dagdag ko lang pala— I think most people can relate to Isaak’s character. In a sense, iniisip natin na linear ang buhay: mag-aaral tayo nang mabuti, susunod sa magulang, susunod sa pamahalaan, at magiging masipag sa paghahanapbuhay. Pero ang totoo, hindi talaga ganoon kadali ang realidad na ginagalawan natin. For sure, may instance sa buhay natin—tulad ni Isaak—na makakapagbago ng ating pananaw sa buhay at yung society na kinabibilangan natin. Mare-realize natin ang mga sakit at paghihirap na nararanasan ng mga tao sa lipunan, lalo na kapag ang mga malapit sa ating buhay ay yaong nakaranas nito.

[Elena ( The Queen Reads ) · Rating 4 out of 5]

This book was absolutely anger-inducing — the kind that makes your blood boil and your feelings rage with every chapter. The writing is sharp and powerful, pulling you right into the injustices and intensity of the story. I only wish it had been longer, because there was so much more I wanted to see explored. Still, it’s a strong, gripping read that leaves you unsettled in the best way.

[Rise]

Mararating na nila ang kahustuhan ng unang bahagi ng kanilang pag-aaral. Nakalatag na ang mga talang pinagtibay ng kanilang mga isinagawang pagsusuri. Pinakamahalaga ay ang mga kasunod na preguntas de investigación o salitang sa Aleman ay forschungsfragen—na kanilang dadalhin sa Universität Heidelberg sa Alemanya—para sa gagawing pagsasala ng mga kapuwa iskolar at propesor. Sa gagawing presentasyon, layon nilang itanghal ang kanilang mga materia tulad sa nangyaring Exposition de las Islas Filipinas noong 1887, sa Parque de la Vuelta del Duero, Madrid.

[They are on the brink of completing the first phase of their study. The findings, certified by their investigation, are now on file. The most important thing are the new preguntas de investigación or what in German is called forschungsfragen—what they plan to bring to the Universität Heidelberg in Germany—for peer review by fellow scholars and professors. In the upcoming presentation, they aim to showcase the specimens, just like what was done in the Exposición de las Islas Filipinas in 1887, in Madrid’s Parque de la Vuelta del Duero.]

The 1887 Exposición General de las Islas Filipinas was an event meant to showcase the economic resources and human populations of the Philippines as a colony of Spain. The exhibits included living people from various ethnic groups of the Philippines, among them Igorots, Manobos, and Negritos. They were displayed as if in a “human zoo” for the colonizers to mock and gawk at. Even José Rizal was scandalized by such an exhibition mounted by the “civilized” people of Spain; he viewed it as a violation of human rights. This kind of exposition was a fad during colonial times, meant to assert the superiority of the western colonizers over their subjects.

An “expo” akin to this was recounted in Ronaldo S. Vivo Jr.’s Narkokristo, 1896, a novel that disrupts the template of the Filipino historical novel. Vivo trained his sights on the consequential events in and around Pateros town during the flashpoint year 1896 when the revolution against Spanish occupation broke out. The characters in the novel shared profiles of the novelist's characters in his previous books: corrupt people in power (now in the robes of Spanish friars and military rulers) and victims navigating the maelstrom of violence and forces which transformed them into desperate vigilantes seeking justice to avenge personal wrongs. The readers knew they are situated in a new dreamland world with the same restless nightmares when they are thrust into a spate of killings and injustices, both extrajudicial or state-sponsored (although the two may be synonymous). The readers also knew they will bear the impact of this violence and trauma.

What are the uses of historical novels in an era bursting with information both factual and fake? The outline of events in Philippine Islands, circa 1896, has already been recreated in books and films a hundred, a thousand times over. Do we still need new configurations of characters, motivations, and plot points in the competing narratives of history? These “research questions” are moot once the novel applied its brute and blunt force, i.e., once the characters were triggered and emboldened to enact the ideas of Sun Tzu and Machiavelli.

A novel can retell or reiterate things past. It can tell a good story and entertain readers, explore facets of history already familiar or in a new light. Yet a novel can embroider history just as well. It can falsify things, create new characters, motivations, and storylines in the service of the story or some other agenda. It can be a corrective of history to set the record straight about some unknown characters or unreported/misreported events. At worse, a novel can be a false revision of history.

In 1904, as part The Philippine Exposition in the St. Louis World’s Fair, American organizers boasted off the conquerors’ new possessions: the peoples and natural resources of the new colony. Unlike the Madrid exposition, this one was grittier and more cinematic: “Entire villages were built to replicate those of the Visayans, Bagobos, Samals, ‘Moros’ (as they were called then), Igorots, Tingguianes, Negritos, and 30 other tribes. These villages were ‘stocked’ with over a thousand tribal men, women, and children as living exhibits.”

In the Negrito Village, half-naked Negrito men and boys displayed their bow and arrow skills to curious fair-haired men and boys in suits and bowler hats.

The Igorot Village, spread over six acres with 100 natives, was a World’s Fair hit. Every day, throngs of curious Americans flocked to the village to witness the G-stringed tribe boil a dog for dinner. [Filipinas Magazine, 1994, reprinted in Ortigas Foundation Library]

The 1904 St. Louis World’s Fair would go down in history as the “largest human zoo”. But we are getting ahead of ourselves with the American occupation. Vivo's projected trilogy will be set in three colonial periods (Spanish, American, Japanese). In this opening move, he already dramatized the literal and metaphorical caging of human lives during colonial times. In this novelistic draft of history, we recognized how conquest and colonialism wore the same garb as human trafficking, slavery, and establishment of a human zoo on a massive scale.

So the historical novel could have many functions and purposes. An annotation of historical events; an exposition of human tragedies and capacity for cruelty; a “living exhibit” of crimes, violations, and iniquities; a corrective against ignorance and forgetting. As written in Narkokristo's dedicatory page, the novel resurrects the heroes whose names never reached our consciousness.

If it has power at all, the historical novel could be a diorama of stories that give life and agency to characters who act in unforgiving situations and take justice into their own hands. It arms the subjugated and gives power to the vanquished so they can achieve justice denied them by history. While the novelist has no power to rewrite history, he has the power to reimagine actions and situations, the power to choreograph power plays, and the power to yield power to the oppressed. The historical novel can be a form of redress. In troubled times or at any time, it dispenses justice when no authority can.

But what of the colonial mindset, the caged spirit? The colonized is caged if their mindsets do not allow them to hatch resistance and revolt. The colonizer is caged whose mindsets do not allow them freedom to think beyond their perverse beliefs.

If it has power at all, the historical novel is also a decolonizing instrument. It subverts power and decolonizes worldviews. It overturns notions of racial superiority, manifest destiny, and bigotry. Western pseudoscience, xenophobia, slavery, and racism. These kaput ideas and ideologies propagated through a caged mindset and toxic doctrine of dehumanization cry for obliteration.

The radical novelist decolonizes history by shattering the zoos and cages of the mind. He sets fire to entrenched values and philosophies of race superiority. He arms tortured souls and demystifies the grand spectacle of savagery. He torches imperialistic dreams and razes naked power to the ground.

The radical novelist is an arsonist.

[dyra · Rating 3 out of 5]

Parang default reaction na sa Vivo books ang “nakakagalit. nakakalungkot.”

Habang binabasa ang Natsokristo 1896, kung hindi man biglang nasa Pateros, ay para naman akong biglang nasa klase ng Araling Panlipunan. Pero this time hindi na ko nagkukunwaring nakikinig (😅) Fiction pero hindi malayo ang kwentong ito sa mga totoong dinanas ng mga kasapi ng kilusan. Ikanga ng “dedication” part ng libro. Para sa mga bayaning hindi umabot ang pangalan sa ating kamalayan.

Anyway, masyado siyang masakit at mabigat para sa akin (bilang oa) na para bang dama ko ang bawat “aahgghhkk!” ng bawat karakter. (baka kaya mas biased ako sa dreamland trilogy kasi mas gusto kong tinotorture ang mga pu*** 😝) Nakakabitin ang dulo parang sa dami ng pinagdaanan nila kailangan pa ng mas matinding paghihiganti (eme).

Still, excited pa rin ako sa book 2 at 3 nitong arson trilogy! Hanggang sa susunod na pagsusunog! 🔥⛏️ (nag-crave ako bigla ng itlog na maalat)w

[thisbookbelongstopam · Rating 4 out of 5]

4.25★

Outside of Noli and El Fili, this is the first time I've read a historical fiction novel set in the Philippines and this book definitely set the bar pretty high. The year 1896 means a lot historically to us Filipinos—it was year that sparked the Philippine Revolution which eventually ended the 333-year colonial rule of Spain.

Narkokristo offers a different lens to view the events of 1896 with. Instead of putting the spotlight on the people we've come to know as our national heroes (Rizal, Aguinaldo, Bonifacio, etc.), the author attempts to answer the question "What would an ordinary person experience during these times?"

His answer came in the form of abuse by the Spanish government and Church, relentless suffering imposed on the regular Filipino, various ways the colonized have been forced to conform to the colonizers in an effort to survive. But among these tragedies we've already heard countless of times before, the author also tells us the story of how these injustices provided the spark for the "insignificant" Filipino to take matters into their own hands.

The main characters Isaak and Domeng remind me of Ibarra and Simoun from Rizal's novels (yes I know they're the same person lol). Isaak has the innocence and naiveté of Ibarra while Domeng reminds me of Simoun's cunning and quest for vengeance.

The only thing that gave me pause while reading was the role that women played in this historical fiction story. It is not a secret that women were practically treated as servants, decor and playthings during the Spanish colonial rule but I wonder if this was a missed opportunity to tell a story about women in a different way. I don't think that means a woman needs to become a character that will fight and prevail against her abusers but rather, we could've had more insight from the women's perspectives. How are women coping with their brutal realities? What avenues of resistance have they thought of? What are their hopes and dreams for the country?

All the stories of women in this novel are "attached" to a male character—Aling Oropia's grief over her husband, getting Francisca back home was Domeng's driving force, Liwa as the subject of Don Damian and Dr Jurgen's studies, Doña Trinidad's fit of rage over her husband's infidelity. The only character that felt untethered to a man in terms of storytelling was Doña Graciela (Also am I right in thinking he had a dildo custom sculpted? What a baddie!!) and perhaps Manang Sonia but they didn't really get a lot of spotlight and nuanced commentary.

This is historical fiction—how might we rethink and reimagine the roles that silenced and marginalized groups had during this period? But perhaps this is an ask too tall for a male author which is why we truly need more women writing in this male-dominated genre.

--

The title Narkokristo was a curious one for me, I assume it is an amalgamation of "narkotiko" (narcotics) and "Kristo" (Christ) and throughout the novel, I kept wondering why it was called such. I don't believe we get a straight answer out of the novel but I do like to think that the author is portraying different ideas of God through the lens of each character's experience using narcotics as a vehicle for storytelling.

To Padre Blas, God is how he rationalizes his acts of savagery and self-service,
To Mang Selo, God is the resolve to fight for a revolution no matter how treacherous,
To Liwa, God is the mercy of disassociating from her horrid experiences,
To Isaak, God is the harsh truth of the reality he didn't want to confront,
To Domeng, God is the vengeful wrath of a man who has nothing left to lose but his dignity

When asked what he intends for readers to feel after reading his book, Ronaldo Vivo Jr. says that he wants us to "feel angry." Mission accomplished, Sir Nal!

--

Some quotes I highlighted:

"Anong kinabukasan ang naghihintay sa ating mga anak kung hindi natin dadalhin sa kanila ang asam na liwanag ng kinabukasan?"

"Ang patalim na itinarak ay magpapaagos ng dugo, na aanurin lang din ng malakas na ulan at rumaragasang baha, kaya walang manstang maiiwan."

Poot ang nagpatalas sa kaniya, suklam ang humuhulma sa landas na iginawad sa kaniya para tahakin.

Una'y susubukan niyang sundan ang sayaw, hanggang makabuo siya ng sariling indayog—malaya, maligaya, nalulula, nahuhulog sa sariling tuwa nang may kapayapaan, walang ligalig.

"Anong buhay ang naghihintay sa amin sa kabilang dako ng pagsuko sa aming karapatang mamuhay ng marangal? Ang ikalawang buhay sa buhay na walang-katiyakan ay wangis ng mas nakaririmarim na kamatayan."

Ngayon ang tanging nalalabi ay ang katuwiran ng makatuwirang kamatayan.

[Anthony · Rating 5 out of 5]

Isa itong historical fiction na naka-set noong 1890s. Tampok dito ang bidang sina Isaak, isang binatilyong mag-iitik, at si Domeng, isang kontrabandista. Itong dalawang bida ay pinagbuklod ng layuning kamtin ang hustisya laban sa mga mapang-aping prayle, opisyal ng pamahalaan, at mga kaalyado nitong mayayaman.

"Ang nagbigkis sa atin ay ang nasang lumaya sa mapang-alipustang pamahalaang Kastila, ng pambabansot sa atin ng mga halimaw na nakasaya. Ngunit huwag nating kalimutan na higit sa lahat, pinagbubuklod tayo ng iisang dugong nananalaytay sa ating mga ugat. Dugong handa nating padanakin sa sarili nating lupa sa ngalan ng kasarinlan."

Noong una, akala ko malaki ang kaugnayan nito sa Katolisismo kaya ang una kong balak ay basahin ito during Holy Week. Ang dami rin kasing mga readers sa FB ang nagpopost ng April TBR nila tapos kasama ang nobelang ito. Medyo tumpak naman ang first impression ko kasi malaki ang impluwensya ng simbahan sa pamamalakad ng bansa noong panahon ng Español, pero mas malawak pa pala ang saklaw nitong tema.

Ibinubunyag ng nobela na sobrang layo man ng agwat ng mga prayle at principales sa mga indio, abot pa rin nila ito upang ibusabos at ilugmok. Kung ginagamit ng mga prayle ang relihiyon bilang tanikala upang limitahan ang kayang gawin ng mga indio upang hindi sila sumama sa rebolusyon, pwes, nakita na ng mga bida ang Diyos mismo, at hindi na nakakulong sa doktrina ng mga prayle ang aksyon nila upang pakilingin ang hustisya sa panig nila.

Diyos ko, hari ng awa. Nasa iyo ang kapasyahan sa aming kapalaran. Palagi naming itinataas sa iyo. Nais kong suwayin ang aking asawa sa ngalan ng kaniyang buhay, ngunit anong buhay ang naghihintay sa amin sa kabilang dako ng pagsuko ng aming karapatang mamuhay nang marangal? Ang ikalawang buhay sa buhay na walang-katiyakan ay wangis ng mas nakaririmarim na kamatayan. Diyos ko, humihingi po kami ng tawad sa aming mga sala. Diyos ko, igawad Mo po sa akin ang kapatawaran ngayong ang mga hangad kong saklolo ay aking tutuldukan.

Heavy-hitters ang mga linyahan sa akda. Puno ng talinhaga, pero hindi tunog pilit at consistent sa buong kwento. Mayaman at malikhain kung gumamit ng wika pero prangka at makahulugan. Tila dinala ka talaga sa taong 1896. Nakadagdag pa charm ng akda ang paggamit nito ng wikang Español at Aleman at ang kakatwang pagbaybay nito ng mga salita ng isang prayleng mistualng hirap managalog.

Kung pagsasamahin ang naipon niyang poot, makaaapaw iyon ng isang malalim na balon. Poot ang nagpatalas sa kaniya, suklam ang humulma sa landas na iginawad sa kaniya para tahakin. Kung lilingon siya para lamang magdalamhati sa pinagdaanang buhay, sa kaniya, mas mainam nang mamatay—na siyang kataliwasan ng kaniyang nilalayon.

Bagay na bagay ito sa mga mahilig sa historical fiction. At para sa akin, maganda itong introduksyon ng may-akda! Ito ang una kong akdang nabasa ni G. Vivo, at tila hudyat pa ito ng isang bagong trilohiya. Aabangan ko ang mga susunod na libro sa trilohiyang ito at habang naghihintay, idadagdag ko na sa TBR ko ang Dreamland Trilogy niya.

[Sai theengineerisreading · Rating 5 out of 5]

Paalala at pagkilala - para sa akin, ‘yan ang mga rason kung bakit nasulat ni Ronaldo S. Vivo, Jr. ang Narkokristo, 1896, ang unang nobela sa bagong trilohiyang Arson.

Sa ilang manunulat na aking nasubaybayan, lokal man o internasyonal, madalas nauulit kung gaano kahirap sundan ang isang akda na talagang minahal ng mga mambabasa. Sa kaso ni Sir Vivo, niyakap ng Pinoy readers ang kanyang mapangahas at marahas na panulat lalo na ang nobelang Ang Bangin sa Ilalim ng ating mga Paa kaya may halong kaba para sa akin na simulan ang book 1 ng trilohiyang Arson.

Hindi naman mali kung sasabihin kong sikat na manunulat na si Sir Nal dahil ilang book fest at events na ang aking napuntahan na parating dagsa ang mga tagasubaybay sa kanyang panel, talakayan, o signing. Pero isang malaking shift sa kaniyang career bilang nobelista ang magsimula ng bagong mundo. Para sa akin, isang required reading na naman ang nilikha ni Sir Nal na talagang dapat abangan at ipalaganap sa ating komunidad.

Atakeng historikal ang maniobra ni Sir Nal sa Narkokristo, isang napapanahong paalala sa ating mga Pilipino kung ano ang kalagayan at ano ang nangyari sa Pilipinas noong taong 1896. Sa taong ito pumutok ang himagsikang pinamunuan ng mga Katipunero upang matigil ang mahigit sa 300 taong pananakop ng mga Espanyol. Mabisang paalala sa henerasyong lunod sa kung ano ang trending, idinidiin ni Sir Nal ang kasaysayan ng Pilipinas sa pamamagitan ng pagkilala sa mga karakter.

Sa nobela, nasasalamin sa mga karakter ni Domeng, isang contrabandista na sumasamsam ng mga ilegal na produkto sa utos ng prayle ng Pateros, ang sidhi ng pagnanais na makamit ang kalayaan dahil sa personal at iba pang dahilan. May ilang pagkakaiba kay Domeng si Isaak, anak ng mag-iitik at magsasaka, na noong una ay hindi pa mulat sa katotohanan hanggang sa masaksihan nya mismo ang kalupitan ng mga namununo at naghaharing-uri.

Sa kabilang banda, malinaw na imahe ang ipininta para sa miyembro ng pamahalaan at pinuno ng simbahan. Mga kamay na babad sa pang-aabuso at mga kaluluwang puno ng diskriminasyon, pinunan nina Padre Blas, Don Damian Zaldivar, Dr. Jurgen ang papel ng mga kaaway na ganid sa kapangyarihan at salapi.

Meron ding mga karakter na gumuhit ng tanong sa aking kaisipan katulad ni Pedring na isang guardia civil. Madaling ikahon ang kaniyang mga aksyon ngunit kung hahaluan ng logic, mauunawaan kung bakit ganoon ang naging asta ni Pedring.

Ang mga karakter sa taas ay hulmado sa mga tao na nabuhay dati at sa mga nabubuhay pa. Gustong-gusto ko kung paano palaging pinapaikot ni Sir Nal ang kapangyarihan sa kanyang mga akda - laging may pangako ng pag-asa.
Alexa, play Gulong ng Palad by Eva Eugenio:
Gulong ng palad
Ang hantungan
Ang kapalaran kung minsan ay
Nasa ilalim
Minsa’y nasa ibabaw…

Kanina, nabanggit ko na ang Narkokristo ay isang paalala at pagkilala. Paalala sa ating madugong kasaysayan at pagkilala sa mga karakter na siyang salamin ng mga taong nakakasalamuha natin araw-araw.

Masyado na itong mahaba pero isa na namang solid na Akdang Pinoy mula kay Sir Nal. Pasabog at nag-aapoy na finale! Excited na ako para sa book 2!

[Nathan Escudero · Rating 5 out of 5]

Ito ang unang aklat sa trilohiya na Arson ni Ronaldo Soledad Vivo Jr.

Habang nakapila ako sa booth ng Avenida Books noong nakaraan na Philippine Book Festival 2025, pahapyaw kong binasa ang unang kabanata ng bagong aklat ni Ronaldo Soledad Vivo Jr. na "Narkokristo, 1896".

Nanibago ako sa naratibo at paraan ng pagsulat ni Vivo. Naganap ang kuwento noong panahon ng pananakop ng mga dayuhang tiga-Espanya sa Pilipinas, kaya naisip ko na marahil ay itinutugma lamang ng manunulat ang mga salita na ginamit batay sa takbo ng panahon sa kuwento. Saglit ko itong nabanggit kay Vivo matapos niyang mapirmahan ang aklat.

Sa aking pagsama sa tambalang Domeng at Isaak habang binabasa ang aklat na ito, masasabi kong hindi nagbago ang pamamaraan ng pagsulat ni Vivo. Nandoon pa din ang mga sangkap na inihanda ng manunulat na naisahog at naisama sa panibagong putahe na kanyang inihandog para sa masang Pilipino.

Sa aklat na ito ay matutunghayan natin ang mga karanasan ng ating kapwa Pilipino sa kamay ng mga mananakop na tiga-Espanya. Hindi na bago para sa mga Pilipino ang temang ito sapagkat ito ay kasama sa ating kasaysayan na kasalukuyang itinuturo sa ating paaralan.

Nabanggit na din ito sa mga nobela ni Dr. Jose Rizal na "Noli Me Tangere" at "El Filibusterismo" at iba pang mga aklat na may tema ng kasaysayan at pananakop ng mga tiga-Espanya.

Subalit ang mga tauhan sa nobelang ito ay matindi ang hinagpis sa naranasan na marahas at walang awang pang-aapi ng mga dayuhang mananakop. Ang kalayaan na matagal na gustong makamit ay nagsisimula na magningas sa nobelang ito. Ang apoy nito ay dahan dahang kumakalat at nagpapa-alab sa puso ng bawat isa. Ang harap-harapang karahasan na dulot na pang-aalipusta ng mga dayuhang mananakop ay unti-unting nagbubukas sa mata ng bawat isa at naghahatid sa kanila tungo sa hangad na kasarinlan at kapayapaan.

Ang hindi inaasahan na tambalan nina Domeng at Isaak ang magbibigay ng gabay sa mga mambabasa upang marating nila ang bawat sulok ng nobela at lubos na maunawaan ang nais na ipahiwatig ng mga tauhan sa nobelang ito.

Isang napakahusay na nobela ang "Narkokristo, 1896" sapagkat matagumpay na naibalik tayo ng manunulat na si Ronaldo Soledad Vivo Jr sa kasaysayan ng Pilipinas noong kasagsagan ng pananakop ng mga dayuhan.

[Highnyzbibliofiles · Rating 5 out of 5]

1986 was a turning point in Philippine history, as it marked the official beginning of the revolution against Spanish rule. Filipinos are familiar with the major names who fought—our great heroes José Rizal and Andrés Bonifacio—but Narkokristo offers a glimpse into the possible lives of those below the ranks of the Katipunan (Kataas-taasan, Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan / Highest and Most Respected Society of the Children of the Nation). It is a raw and brutal narrative of the injustice that plagued the country.

As Book 1 of the Arson Trilogy, the novel focuses on the area now known as Metro Manila, offering a vivid picture of how farmers and workers under elite Penisulares and Insulares may have plotted a revolution. But it also gives us an unusual story—a horrific scientific exploration that ignites a desire to impose justice, carried out by the unlikely duo of Isaak, the salty egg vendor, and Domeng, the finder of contraband goods. After witnessing something unspeakable, they come together to avenge their families.

True to Sir Nal’s signature style, Narkokristo paints a graphic and cinematic portrayal of violence, tension, and bloodshed. The reader is never quite sure how each highlighted event connects to the next—which is brilliant. One of the most compelling elements is the cultural reference to the origin of the red egg, tracing it back to the municipality of Pateros. The novel reads like a classic, with each line crafted like a symphony of words unfamiliar to our everyday tongue.

With Sir Nal’s visceral depiction of events, readers are transported into the heart of Manila, especially within the historic walls of Intramuros. The novel seeks to give voice to the unsung heroes of the revolution, leaving readers feeling honored. Bound by Filipino blood—once derogatorily labeled as Indios—we are reminded that it is the same blood that ran through our heroes, the same blood that fought for our freedom.

Mabuhay ang Katipunan! Mabuhay ang mga Anak ng Bayan!

So now we ask: Who’s next to get burned? Because Narkokristo will surely set our hearts on fire with Filipino pride.

[Kristine Joy · Rating 5 out of 5]

Narkokristo,1896 ni Ronaldo S. Vivo Jr.

Dinampot ko ang aklat na ito na walang bahid ng kahit na anong kaalaman sa paraan ng pagsusulat ng may akda. Hindi naman ako nabigo dahil unang pahina pa lamang ay nakuha na agad ang interes ko. Mabigat, malalim at may pinaghuhugutan.

Ang Rebolusyong 1896 ang naging hudyat ng mga Pilipino para lumaban sa mapang aping pamamahala ng mga Kastila. Sa akdang ito, para akong binalik sa mga nangyari sa nakaraan. Nakakagalit. Nakakaiyak. Nakakatakot. Nakakadurog ng puso. Kitang kita sa akdang ito ang hirap, panloloko at pang aalipusta na dinanas ng mga Pilipino sa kamay ng mga Kastila.

May parte ng libro na katulad sa mga nangyayari sa kasalukuyan. Madaling magsawalang bahala lalo na kung hindi ka naman apektado sa mga pangyayaring nagaganap sa paligid diba? Kapag hindi mo danas, tahimik at walang pakialam. Pero kapag namulat ka sa katotohanan na laging kawawa ang mga nasa laylayan, magiging bukas ang isipan mo sa mga karahasan na nararanasan ng tao. Yung patuloy na pang-aabuso ng mga nasa itaas, ang patuloy na paglaban ng mga pinagkaitan ng pribilehiyo, kitang kita mo sa librong ito.

Sabi nga ng professor ko sa college, hindi lamang dahil kay Bonifacio, Rizal, Aguinaldo at mga kilalang bayani ang pagkakakamit natin ng kalayaan. Utang natin itong kalayaan na tinatamasa natin sa mga taong hindi naisulat sa mga aklat ng kasaysayan, yung mga ordinaryong tao na nagbuwis ng buhay para ipaglaban ang pagiging malaya. Sila ang mga tunay na bayani na kung tawagin ay Unsung Heroes.

Napakahusay ng pagsulat. Nabigyang buhay ang boses ng lahat ng karakter sa libro. Alam mong pinag isipan maigi ang ilalagay sa nobela, hango sa mga totoong pangyayari. Isa rin sa nagustuhan ko ay ang pagpapakilala sa kasaysayan ng Pateros lalo na sa paggawa ng itlog na maalat.  Pagkatapos ko basahin ang Narkokristo,1896, mukhang kailangan ko magnilay nilay dahil mag aantay pa ako ng kasunod nito.

Mabuhay ang Katipunan. Mabuhay ang mga Anak ng Bayan!

Ang tanong: Sino ang susunod na susunugin?

Maraming Salamat sa isang magandang akda.

[Deniel de Silva · Rating 5 out of 5]

Muling nagbabalik ang matapang na panulat ni Sir Ronaldo para lumikha ulit ng mga pangungusap na lumalantad sa, ika nga sa synopsis ng trilohiyang ito, "pagkabulok ng isang lipunan na minamaniobra ng dahas." Katulad sa Dreamland Trilogy, maaaninag pa rin ang kasukdulan ng mga pangyayari dahil sa pag-iral ng karahasang mula pa rin sa kamay ng mga maykapangyarihan.

Kung tutuusin, mula sa kontemporaryong panahon ng Dreamland, lumipat si Sir Ronaldo sa yugtong historikal para ipamalas na ang "pagkabulok ng isang lipunan" ay laganap na noon pa man. Magmula man ito sa kapusukan ng mga dayuhang mananakop o sa kasakiman ng mga naghaharing-uri, iisa pa rin ang mukha at hubog ng karahasan. Dahil sa teatro ng karahasan, laging may nang-aapi at may naaapi.

Umiikot ang librong ito sa panahon ng pagsiklab ng himagsikan sa iba't ibang bayan matapos mabunyag ang Katipunan. Dahil dito, nagkaisa ang mala-bakal na espada ng pamahalaang Kastila at krus ng simbahan upang sugpuin ang nagkaisang suklam at poot ng masang ilang siglong pinagdusa.

Kakatwa ang mga nangyari sa librong ito. Sapat na iyon para mabago ang takbo ng buhay at pananaw ng una'y inosenteng tauhan na si Isaak, isang mag-iitik. Dahil sa kanyang mga nakita't naranasan, ang kanyang busilak na kaisipan ay biglang napalitan ng nag-aalimpuyong damdamin. Kasama niya sa pagsalunga sa daluyong ang kaibigang si Domeng, isang kontrabandista. Magkaiba man sila ng mga karanasan, iisa lang ang pinag-uugatan ng mga ito. Dahil, ika nga, iisa lang ang mukha ng karahasan.

Tulad ng pinahihiwatig ng pamagat ng librong ito, magkasama sina Isaak at Domeng na natuklasan kung paano nila nakita ang Diyos, at ito ang naging daan, kasabay ng paggamit sa bagsik ng apoy, upang matamo ang inaasam nilang katarungan laban sa iba't ibang anyo ng kasamaang kanilang nasilayan.

Muling pagpupugay sa kahusayan ni Sir Ronaldo! Looking forward sa mga susunod na aklat na bubuo sa Arson Trilogy!

[Ronabear · Rating 5 out of 5]

“Ano ba’ng inaasahan ng nagpapahirap sa mga pinapahirapan? Habambuhay na isusulo ang kaniyang dangal?”

Isa na naman obra galing kay Ronaldo Vivo Jr. Kokonti palang ang nababasa kong akdang Pinoy pero, walang isip-isip, si Sir Nal ang paborito ko.

Nahook ako sa kwento mula simula hanggang dulo. Grabe ang plot twists, hindi ka mapakali habang binabasa.

Sa akdang ito, dinala naman tayo sa panahon ng mga Kastila pero ramdam mo pa rin ang pagkakahawig ng panahon noon sa panahon ngayon. Ramdam mo ang pangaalipusta ng mga may kapangyarihan sa mga mahihirap. Ang pagpapahirap ng pamahaalan sa walang laban. Simula noon, lumalaban na tayo para sa kalayaan. Hanggang kailan pa tayo lalaban?

[KC · Rating 5 out of 5]

Vivo did it again - this was so satisfying and such a page-turner that I finished this in one sitting. This was somehow reminiscent of Noli/El Fili, just a bit more morbid, more gigil-inducing. Also made me stop in the middle just so I could delete some old albums online, because somehow this book reminded me not to hold space for anyone who’s been an AH to us - I cannot stab them but at least I can learn to forget. I need more Vivo books!

[Meta Porikal · Rating 5 out of 5]

Hindi nakaka bayad ang awa!

-Padre Blas

Bagong linya na tumatak sa isip ko habang binabasa ko ito,
Naiimagine ko sa isipan ko ang mga binibigkas ni Padre Blas. counterpart siya ni padre Damaso sa Noli

[Salud_Algabre · Rating 4 out of 5]

Kung sanay sa sulatin ni Ronaldo, baka madali nang mapagtanto ang mga plot twist. Regardless, ang ganda ng pagkakasulat at ng mismong kwento. Sobrang angas ng retribution, palagi at palagi. Siguro nabitin lang ako at sana mas mahaba pa ang kwento sa bawat aspeto ng mga tauhan at kaganapan.

[Jelly · Rating 4 out of 5]

sa totoo lang, medyo nahirapan ako masubaybayan nung una yung nobela pero kalaunan ay naintindihan ko naman. wala akong masabi gaano pero ang ganda ng pagkakasulat ni sir Nal. ramdam na ramdam mo yung bawat mura at talagang mabusisi sa pagsasalarawan ng mga pangyayari.

[rodney · Rating 4 out of 5]

Ay basta.. may kumain na naman ng kung ano dito!

[henry · Rating 3 out of 5]

Hindi nakakabayad ang awa.

Actual rating: 3.25 stars

[Neil Franz · Rating 4 out of 5]

Actual rating: 4.25 stars

[Diane RB (booksandthensome) · Rating 5 out of 5]

So good!

[Arn · Rating 4 out of 5]

Let the fire of rage inside you incinerate them. 🔥🔥🔥

[Cece · Rating 5 out of 5]

ILABAS ANG KASUNOD NA LIBRO!!!!!!

[Kim · Rating 5 out of 5]

isaak at domeng best duo

[Ann · Rating 5 out of 5]

Hangang hanga talaga ako sa kwento at pagsusulat ni Sir Nal. From Dreamland Trilogy to Arson- perfect!

Habang binabasa ko eto ay naalala ko ang mga naturo sa paaralan, kung pano inalipusta ang mga Pilipino sa panahon ng Kastila at kung pano natin ipinaglaban ang ating sarili. Mas nakuntento lang ako dito kasi nasilayan ko ang paghigante nila Isaak at Domeng.

[Veron · Rating 4 out of 5]

Dala ang sensibildad sa noir/vigilante ficiton na ipinamalas niya sa Dreamland trilogy, bumalik si Vivo sa kasaysayan upang magsulat tungkol sa rebolusyon ng Katipunan para sa kasarinlan ng bansa noong 1896. Ang resulta: kuwento na ginagamit ang panahong pamilyar na sa atin (korapsyon ng mga prayle, pagpapahirap ng mga Kastila, etc.) upang makapagsalaysay ng naratibo ng mga di-kilalang rebolusyonaryo.

Unang libro sa nakaplanong Arson trilogy, ang Narkokristo, 1896 ay kuwento ni Domeng, kontrabandista, at ni Isaak, anak ng mag-iitik, sa konteksto ng Himagsikang Pilipino. Magsisimulang mistulang normal ang buhay nila ngunit unti-unti silang mapapalapit sa mga kaganapan sa Pateros na kaugnay sa lihim na kilusan ng Katipunan.

Hanga ako sa pagkakasulat sa dalawang bida. Natuwa rin ako sa mga maliliit na eksena na nagpakita ng katauhan ng mga karakter Nagsimula si Isaak bilang inosenteng batang naninirahan nang payak sa piling ng mga magulang na mag-iitik kung saan siya tumutulong. Sa pagtakbo ng marahas at madugong kuwento, naging simbolo siya ng moralidad at sa kung paano ito unti-unting nawawala dahil sa mundong kinagagalawan. Sabay din nito ang kanyang unti-unting pagkamulat sa lagay ng lipunan.

Sa kabilang banda, si Domeng ay ipinakilala at nanatiling misteryoso sa malaking bahagi ng simula ng libro. Dahil sa moral na kalagayan ng mga tao sa nobelang ito at sa iba pang nobela ni Vivo, naging kaabang-abang ang unti-uting pagbunyag ng karakter niya. Paborito kong kabanata sa buong libro ay Kabanata XIII, simple ngunit malalim na usapan sa pagitan nina Isaak at Domeng.

Susuhayan ko ang mga nasabi na rin tungkol sa libro sa pagtrato nito sa kababaihang tauhan. Ayon sa pagkaalala ko, hindi ito papasa kahit sa simpleng rekosito ng Bechdel test na may dalawang babaeng karakter na nakipag-usap sa isa’t isa. Naging mga taga-suporta o hostage ang tangi nilang gampanin. Bagamat maaaring naaayon ito sa panahong inirerepresenta, may puwang naman sana ang piksiyon na bigyan ng boses ang mga nawalan nito noon, upang mas mapanindigan din ang layunin ng librong ikwento ang “mga panagalan na di umabot sa ating kamalayan”.

Sang-ayon sa sinabi sa Paunang Salita, masasabi kong natural ang desisiyon ni Vivo na magsulat ng patungkol sa rebolusyon upang mas lumawak ang saklaw ng mga hustisiyang hinahanap ng mga karakter niyang bumabaybay sa mga linya ng kung ano ang tama at mali. Sa kasaysayan, naitatampok at nakakatunggali niya ang mga pinag-ugatan ng mga problemang kinakaharap ng mga karakter niya sa Dreamland at iba pa niyang kontemporaryong akda.

Sa Narkokristo, naibabalik tayo sa mundong unang napuntahan natin sa Noli at Fili. Malaki ang gampanin ng identidad at mga paniniwala sa huwad herarkiyang tumitimbang sa mga lahi, upang sumuporta sa pang-aapi at pananakop ng ibang kolonya sa iba pa. Malaki din ang papel ng wika sa kwentong ginagalawan ng mga indio, Kastilang sumubok mag-Tagalog, Kastilang hindi sumubok, at mga Aleman na siyentipiko. Ngunit pasintabi kay Rizal, di naabot ng mga akda niya ang umaapaw na angas ng huling kabanata ni Vivo.

[Paula M · Rating 3 out of 5]

Favorite Vivo book so far! Full review to be posted!

[Justin · Rating 3 out of 5]

"Lumiliit ang pangarap ng isang busabos, sukdulang ang kawalan nito ay ituring pa ring mithiin para lamang bigyan ang sarili ng katuwiran na huwag tuldukan ang sariling hininga; kapitan pa rin ang paniniwalang may gumagalang kaluwalhatian kung saan."

Ibang Ronaldo 'to.

Oo, naroon pa rin ang dahas/pandarahas, ang kapusukan ng panulat, at ang bangis na humahabi sa bawat talata; pero ngayon ko lang lubos naunawaan (at pinahalagahan na rin) ang kapasidad ni Nal na manalinghaga, bagaman ginagawa na niya ito sa kabuohan ng trilohiyang Dreamland.

Ang sarap basahin ng banat mo sa kasaysayan, Nal! Bilang mag-aaral ng Araling Pilipino, lubos kong pinahahalagahan sa aking mga papel/pag-aaral ang boses ng mga isinasaisantabi (mas prefer ko itong gamitin at mas angkop kaysa sa "maliliit na tao ng lipunan"), sapagkat ang mga micro-narratives na ito ay siya ring bahagi ng ginagalawan nating lipunan, at ang pagkukubli (o ang pagsasaisantabi rito, pili man o hindi, malay man o hindi) ay tahasang paniniil sa katotohanan ng ilan, na maaaring katotohanan ng karamihan.

Bukod dito, gaya nga ng sabi ng manunulat na si RM Topacio-Aplaon, marapat na ang sining ay "nakaangkla sa katotohanan". Isa 'yon sa kamangha-mangha sa nobelang ito. Totoong tao, pangyayari, gayundin ay totoong danas ang nakalapat.

Sana e mag-extend ang trilohiya into a Quartet; banatan din sana ni Nal ang pre- and post-EDSA happenings beyond Duterte's War on Drugs, ie., American independence turned neocolonialism, to EDSA (Uno, in particular), until early 2000s, or even present time—bagtasin yung mukha ng pandarahas at kababuyan ng lipunan, na hindi nagbago nang umakyat si Cory sa posisyon, as opposed to what people believe.

[Z666 · Rating 5 out of 5]

Sa pamamagitan ng pagkatha ng reimahinasyon/alternatibong kasaysayan ng Pilipinas sa taon ng himagsikan, nabigyang-katarungan at katuwiran ng manunulat ang impetus at halaga ng paggigiit sa karapatan ng mga Pilipino. Nang matunghayan ni Isaak, sa tulong at gabay ni Domeng, ang karahasan at kamatayang sinasapit ng mga pobreng kababayan, naisip ng nauna na mayroong mali sa mga pangyayari at kailangang matuldukan ito; tatanungin ni Isaak ang sarili: “Bakit may buhay na itinuturing na mas mababa sa iba?” Sa ganitong pangyayari magiging makatuwiran ang paghihimagsik nina Isaak at Domeng kina Padre Blas at Dr. Jürgen, at pagtugon sa buong reyalidad na nagpahintulot na mangyari ang nangyari sa kasaysayan ng paghihirap ng mga Pilipino.

Ang pagsusulat ay produkto ng himutok sa puso. Dahil may imbalanse sa distribusyon ng ginhawa sa pagitan ng mayaman at mahirap, nagiging daan ang pagsusulat para sa pagtatama ng nakabubugnot na reyalidad (ani Eagleton sa librong How to Read Literature). Kumakatha ang tao para sabay na sabihing may mali sa panahong ito at may mundong higit pa rito (pulso ng utopya, sa mga salita ni Fredric Jameson). Sa panahong nagdarahop ang mambabasang Pilipino sa mapagpalayang imahinasyon, sabi nga nina Arlo Mendoza at Tilde Acuña (sa zine Terorismo ng Texto at ang Manunulat sa Panahon ng Sentimentalismo nitong 2017), malaking oportunidad ang panahong ito ng kaguluhan at kalituhan para maging “hinog ang manunulat” at umakda ng mapangahas na mga akda na hahamon sa “kaayusang neoliberal at kalayaang iilan lang ang tumatamasa.” Kaya lalong mahalaga ang pagturing sa pagsusulat bilang ebalwasyon ng panahon: kailangang gamitin ng manunulat ang wika, ang materyal na mga senyas, para magpabuhay at magpatotoo sa kamalayan at magdistrungka ng kasaysayan at reyalidad.

Imahinasyon ang krudo ng aksyon at kailangang humiraya ng mga bagong naratibo ng pagtubos sa ating mundo.