Goden en halfgoden: Filon van Byblos over de Fenicische mythologie

by Jona Lendering, Hein van Dolen

In het hart van de oude wereld leefden de Feniciërs. Maar anders dan de hen omringende volken, zoals de Egyptenaren, Mesopotamiërs, Joden, Grieken en Romeinen, zijn de Feniciërs nauwelijks bekend.



Over dit volk schreef Filon van Byblos ooit de negen boekrollen tellende ‘Fenicische Geschiedenis’. Daarvan resteren alleen nog fragmenten, die weinig vertellen over het verleden van Fenicië, maar wel over de mythologie. De fragmenten gaan over de goden waartegen de samenstellers van de Bijbel zich afzetten en bieden verhalen die de vroegste Griekse dichters inspireerden. Ze zijn weliswaar fragmentarisch, maar uitermate interessant voor classici en godsdiensthistorici.



Filon van Byblos’ ‘Fenicische Geschiedenis’ is tegelijkertijd ook te lezen als het werk van een belezen, Griekstalige geleerde in een welvarende, steeds Romeinser wordende wereld. Hij schuwde de polemiek niet om iets van zijn eigen cultuur te bewaren. Ook al is er weinig over van zijn ‘Fenicische Geschiedenis’, Filon is in zijn doel geslaagd.



Voor ‘Goden en halfgoden’ maakte classicus en Byzantinoloog Hein van Dolen voor het eerst een Nederlandse vertaling van wat er resteert van de ‘Fenicische geschiedenis’. Historicus Jona Lendering schreef de toelichting. Van Dolen en Lendering werkten eerder samen bij de vertaling van Herodotos’ ‘Het verslag van mijn onderzoek’.

Genres: Ancient History

194 pages, Kindle Edition

Published January 30, 2025

Reviews

[Marc Lamot · Rating 2 out of 5]

Dit is voor een keertje een mindere Lendering. Maar dat ligt vooral aan het onderwerp: de vertaling van (door Hein Van Dolen) en toelichting bij (door Lendering) een werk uit de 2de eeuw CE, geschreven door een Fenicische man, Filon van Byblos, die inwoner was van het Romeinse rijk, maar schreef in het Grieks. Filon heeft een ‘Fenicische geschiedenis’ geschreven die meer een soort wereldgeschiedenis is vanaf de schepping, vol met mythologische figuren. En Lendering maakt er een sport van om bij elke figuur toelichting te geven, en daarmee het al niet te volgen verhaal nog ingewikkelder te maken. Ik begrijp het wel, hij illustreert daarmee perfect hoe complex antieke teksten zijn (deze Filon bijvoorbeeld kennen we bijna alleen van citaten bij de 4de eeuwse christelijke schrijver Eusebius), hoezeer we lijden onder ‘data-schaarste’ als het over de Oudheid gaat, en dus hoe weinig we maar met zekerheid kunnen weten over die vervlogen tijden. Perfect legitiem. Alleen, daar stel je de lezer wel behoorlijk mee op de proef. En hoewel ik de laatste weken nogal wat historische studies over het vroegere Fenicië heb gelezen, verdronk ook ik geregeld in de gedetailleerde uitleg en vele speculatieve verklaringen. Met andere woorden: dit is zeker niet bedoeld voor een ruim publiek (en dat hoeft natuurlijk niet). Maar het laat wel zien dat er naast de Griekse en Romeinse klassiekers nog heel wat andere auteurs bestaan, en dat de leefwereld van de antieke oudheid heel wat complexer in elkaar stak dan wij in ons tienerjaren op school te horen kregen.

[Koen Crolla · Rating 3 out of 5]

Wanneer een boek zich in de eerste plaats profileert als een vertaling van de overgeleverde fragmenten van de Fenicische Geschiedenis van Filo(n) van Byblos met commentaar van een historicus, dan schept dat bepaalde verwachtingen, maar jammer genoeg weegt het feit dat dit boek zich op het algemene publiek richt toch zwaarder door. De beweringen van Lendering zijn niet altijd controversieel maar zelden goed verdedigd, en getuigen geregeld van een gebrek aan nieuwsgierigheid – zeker wat taalkundige zaken betreft – die aan het anti-intellectuele grenst. Het geheel is in de grote lijnen acceptabel te noemen voor wat het wil zijn – de lat ligt zeer laag als het op populaire werken over Feniciërs aankomt – maar in de details onnodig slordig en uiteindelijk teleurstellend.

[Paul Groos · Rating 4 out of 5]

Als mensen compleet uitnerden over een obscuur onderwerp en daarbij laten zien dat ze alles weten en alles met alles in verband kunnen brengen, dan mag ik dat graag lezen (of ernaar luisteren). Als dat dan intelligent gebeurt en op overzichtelijke, heldere wijze in begrijpelijke taal wordt opgeschreven en ook nog over oudheid én over mythologie gaat, dan levert dat een fijn boek op. Lendering is er volledig in geslaagd om aan te tonen dat een onbekende en nauwelijks overgeleverde tekst van een totaal obscure auteur (ik had nog nooit van Filon gehoord) interessant en relevant is vanwege het eindeloze kennisnetwerk waar de tekst zich in bevindt. Hij biedt een aangenaam inkijkje in een grotendeels onbekende mythenwereld, geeft een stuk mytheninterpretatie en vergelijkende mythologie, vanuit een enorm scala aan oudheidkundige onderzoeksmethoden. Heel interessant en zeer genietbaar boek.