De gezichtslozen

by Alicja Gescinska

In 2019 brengt Mona enkele weken door in Beiroet om daar te werken aan een nieuwe reportage. Op zoek naar beelden die haar sterken in haar roeping als kunstfotografe vindt ze onverwachts vriendschap bij Ruba, Juhaina en de Palestijnse Suhaila. Wanneer Suhaila Mona meeneemt naar de plek van haar geboorte – het vluchtelingenkamp waar haar moeder nog steeds woont – zal niets nog hetzelfde zijn. In de vriendschap die zich ontvouwt leert Mona anders te kijken naar de wereld en zichzelf, en naar dat wat de vier vrouwen het diepe verlangen om hun eigen leven te leiden.

Genres: Fiction, Collections

81 pages, Kindle Edition

First published February 20, 2025

About the author

Alicja Gescinska (Warschau, 1981) is schrijver en filosoof. Haar filosofische debuut De verovering van de vrijheid (2011) oogstte alom lof. Met haar debuutroman Een soort van liefde (2016) won ze de Debuutprijs 2017 en werd ze genomineerd voor de Confituur Boekhandelsprijs. Haar essay Thuis in muziek. Een oefening in menselijkheid (2018) stond op de shortlist voor de Socratesbeker. Intussen komen mensen om (2019) werd bekroond met de Liberales-boekenprijs 2019. In 2020 schreef ze het essay voor de Maand van de Filosofie: Kinderen van Apate. Over leugens en waarachtigheid . In 2021 debuteerde ze als dichter met de bundel Trojaanse gedachten. Haar theatermonoloog Apate spreekt verscheen in het voorjaar van 2022, waarin zij spreekt over de leugen als deugd.

Reviews

[Ilse · Rating 5 out of 5]

"The right to have rights, or the right of every individual to belong to humanity, should be guaranteed by humanity itself."
- Hannah Arendt

Het was me al duidelijk geworden dat mens-zijn een privilege was dat niet voor de hele mensheid weggelegd was.

Aan het woord is Mona, een fotografe die naar Beiroet reist met het doel om een fotoreportage te maken, met in haar hoofd het beeld van Libanon als de bakermat van de beschaving en Beiroet dat ooit als het Parijs van het Midden-Oosten bekend stond, een exemplarisch oord van tolerantie en diversiteit. Weg van huis wil ze zich ook bezinnen over wat ze wil in het leven, een eventuele professionele toekomst als fotografe, haar kinderwens. Tijdens de zoektocht naar zichzelf kantelt haar blik naar buiten door haar ontmoetingen met twee Libanese vrouwen waarvan ze een appartement huurt en met een zwangere Palestijnse verpleegkundige die haar meeneemt naar het Palestijnse vluchtelingenkamp waar zij geboren werd en waar haar moeder nog altijd woont. Niet alleen ziet Mona Beiroet door deze ervaringen door een andere bril, de vrouwen confronteren haar ook met de balk in het eigen Europese oog wanneer het gaat om de mensenrechten, hoe Europa toelaat dat de Middellandse Zee een massagraf is geworden. Vanuit schaamte en schuldgevoel gooit Mona haar leven over een andere boeg wanneer ze thuiskomt, gesterkt in de kracht van beelden, niettegenstaande haar besef van de machteloosheid van kunst.

Het is niet omdat het slechter kan, dat het niet beter moet.

Onder de indruk van het Palestijnse vluchtelingenkamp Shatila dat ze in Beiroet bezocht in 2017, getuigt filosofe Alicja Gescinska in deze aangrijpende en indringende ideeënnovelle over het leven van verschillende generaties vluchtelingen in de kampen, hoe zij omgaan met de eindeloze tijdelijkheid, het precaire bestaan, hun dromen van terugkeer. De kampen zijn openluchtgevangenissen, ontsnappen naar is Europa levensgevaarlijk, de toestand uitzichtloos, de levensomstandigheden in ballingschap schrijnend, maar de wil om te leven, de veerkracht zijn daarom niet minder.


(Juliana Séraphim (1934 -2005))

Wat was het verschil tussen mij en de mensen in de vluchtelingenkampen? Dat ik het recht had op zo’n document, met een paar stempels, data, nummers en bladzijden te veel, trots in meerdere talen declameert dat ik bij de Europese Unie hoor, die generositeit. Dat ik het recht had op een loper die de deuren van de wereld opent, de toegangspoort tot het leven zelf, en zij niet. Het recht op recht.

Via het veranderende perspectief en bewustwordingsproces van Mona stelt Gescinska de dubbelzinnigheden in het Europese vluchtelingenbeleid op scherp. Als dochter van Poolse vluchtelingen die op haar zevende met haar familie uit Warschau naar België verhuisde, weet Alicja Gescinska waarover ze spreekt. Ook al lijkt de verhalende vorm wat tekort te schieten om haar ideeën daadkrachtig te dragen en helemaal op te gaan in de persoonlijke evolutie van Mona, toch overtuigen de zorgvuldige opbouw, de kristalheldere stijl, en vooral de ingetogen, diepmenselijke toon en beschouwingen.

Warm aanbevolen in deze tijden waarin ontluisterend, zelfs ontmenselijkend taalgebruik over staatlozen en vluchtelingen bon ton lijkt te zijn geworden, onze democratische meerderheid doelbewust vluchtelingen opvang ontzegt en er zelfs prat op gaat mensen op straat te laten slapen als ‘ontrading’, meer dan tienduizend gerechtelijke veroordelingen van dit beleid ten spijt.

(**** ½)

[Jeroen Decuyper · Rating 4 out of 5]

"Later, na vele omzwervingen door de stad, drong het tot me door dat God in Beiroet tegelijk met de namen van de wijken van gedaante veranderde. Het geloof was deels af te lezen aan de kledij die iemand droeg, maar vooral aan de plek waar iemand sliep, aan wat hij graag at en dronk of juist niet. Maronieten, Griekse katholieken en orthodoxen, soennieten, sjiieten, en druzen leefden hier, misschien toch vooral, naast elkaar." (p. 13)

Rake novelle over Libanon, het lot van de Palestijnen en het leven in de kampen in het zuiden van het land, door het oog van de lens van Nona, een kunstfotografe die de 'gezichtslozen' uit de titel een gezicht probeert te geven. Met de impliciete boodschap dat het niet is "omdat het slechter kán, dat het daarom niet beter moet".

[Diederik · Rating 5 out of 5]

Een parel.

[Sara · Rating 3 out of 5]

3.5

Knappe novelle die kritisch kijkt naar hoe we met vluchtelingen omgaan. Het mocht van mij echter nog wat kritischer en nog wat menselijker, wat dieper graven in bepaalde verhalen.

“Geen twee verhalen waren hetzelfde; niet in het verleden, niet vandaag, en toch vielen al die mensen op de vlucht onder datzelfde verontmenselijkende, generieke containerbegrip van 'vluchteling’, van zijn menselijke individualiteit ontdaan, altijd onzichtbaar. De vluchteling is dit, de vluchteling is dat, de vluchteling is altijd iets wat wij niet willen, nooit is hij zichzelf, een mens, zelden krijgt hij een gezicht.”

[Cathérine · Rating 4 out of 5]

4,5 *

[Stéphane Vande Ginste · Rating 4 out of 5]

Een mooie novelle. Brandend actueel ook. Het eenvoudige, maar prangende relaas van fotografe Mona, die geconfronteerd wordt met de harde realiteit van vluchtelingenkampen in Libanon.
"De vluchteling is dit, de vluchteling is dat, de vluchteling is altijd iets wat wij niet willen, nooit is hij zichzelf, een mens, zelden krijgt hij een gezicht. En zo, me lezend verdiepend in hun lot, wist ik wat er in me keerde; de opstandigheid boog de onmacht, die altijd verlammend is, om tot een idee. Opeens stond het me helder voor de geest wat ik bij mijn terugkeer zou doen: die mensen een gezicht geven. Een kwestie van hen te kunnen zien."
(p. 79)

Dit boekje zouden wij, burgers van de Europese unie, allemaal moeten lezen. En dan worden wij misschien ook wakker.

[Ilse K. · Rating 3 out of 5]

3,5⭐

[Jelmer · Rating 5 out of 5]

Prachtig en ontroerend geschreven. Boekentip @GeertWilders

[Katrin Laureyssens · Rating 4 out of 5]

4,5 sterren

Ondanks de confronterende problematiek, in één keer uitgelezen. Prachtig geschreven novelle over de schaduwkant van de mensheid: hoe gaan wij om met vluchtelingen, hoe komt het dat wij enkel de glitterkant van wat wij beschaving noemen willen zien?

"The right to have rights, or the right of every individual to belong to humanity, should be guaranteed by humanity itself."
- Hannah Arendt

[Baftinella · Rating 4 out of 5]

4.5*

[Guinevere De Raymaeker · Rating 5 out of 5]

In één keer uitgelezen: grote fan van de schrijfstijl.

[Nikki · Rating 4 out of 5]

3,75

[Flerm · Rating 4 out of 5]

Heel sterke boodschap, schrijfstijl voelde soms wat geforceerd voor mij - straks leesclub, mss kom ik tot nieuwe inzichten

[Carine Goris · Rating 5 out of 5]

A must read

[Noortje · Rating 3 out of 5]

Ending made me tear up

[Sander Steggink · Rating 5 out of 5]

Wat een mooi, zorgvuldig boekje. Een must-read!

[Laurie · Rating 4 out of 5]

heel aangrijpend boekje over Beiroet en vluchtelingen. ‘Aan iedereen kleeft bloed, niemand gaat vrijuit, zelfs de goddelozen niet, ieder mens is een mens is een mens.’

[Katrien De Schrijver · Rating 4 out of 5]

Na een lezing van de auteur meteen aan het lezen geslagen. De beelden uit haar presentatie herken ik feilloos beschreven in haar boek. Het verhaal, kort en krachtig, raakt diep. En ook na de laatste letter gaat het leven weer door, ploeteren we verder, of blijft er toch iets hangen?

[Marnix Verplancke · Rating 4 out of 5]

De 31-jarige kunstfotografe Mona reist naar Beiroet om er aan het project Triumph of Tolerance te werken, waarin ze wil tonen hoe mensen met verschillende culturele en religieuze achtergronden met elkaar hebben leren samenleven. Alleen merkt ze al snel dat er in Libanon vooral naast elkaar geleefd wordt en dat de Palestijnse vluchtelingenkampen van 1948 er nog steeds zijn. ‘Rattenholen’ worden ze genoemd en wie erin zit heeft geen toegang tot het land. Vertrekkend vanuit een reis die ze zelf maakte, schreef filosofe en essayiste Alicja Gescinska een novelle die tot denken wil aanzetten, over hoe wij naar de rest van de wereld kijken en de vluchtelingen op ons eigen continent liever niet zien, en hoe je als Palestijn het vaderland kunt missen dat zelfs je ouders nooit hebben gekend.

[JolienH · Rating 5 out of 5]

LEZEN! IEDEREEN!

[Mathilde · Rating 2 out of 5]

Beirut och Beirut - wat zou je betoverend kunnen zijn zonder die jarenlange aanslagrn. De setting v dit boek, Beirut, voelt dichtbij omdat ik het ken en de spanning op straat heb gevoeld. De schizofrenie van decadente discotheken met westerse jongeren afgewisseld met de agessief gillende en met vlaggen wapperende Herzbolah aanhangers die plots door de straten rijden. De zinderende spanning naarmate je naar de Syrische grens komt waar het strenger en conservatiever is. De openlijke halve oorlogssituatie met haltes waar soldaten je paspoort controleren in het zuidrn, tegen Israel aan.

Toch kwam dit alles niet heel duidelijk naar voren in dit boek. Het was een vrij dunne verhaallijn over n fotografe die ook naar de Palestijnse vluchtelingenksmpen ging en werd wat belerend door te wijzen dat ook wij in het westen mensonterend met vluchtelingen omgaan. Hoe sterk dat ook klopt - ik had gehoopt een nieuwe kijk op het lev er n in zo’n kamp of een diepere connectie te voelen. Het bleef erg oppervlakkig.

[Taylah De Mol · Rating 5 out of 5]

Top dit! Lezen allen!

[looneybooks79 · Rating 4 out of 5]

http://looneybooks79.blog/2025/03/08/...

In 2019 reist Mona, een kunstfotografe, af naar Beiroet in Libanon, een land dat op een kruitvat lijkt te staan dat elk moment kan ontploffen. Reden hiervoor is de strijd tussen Hezbollah en de Israëlische strijdmachten. Tijdens haar verblijf wil ze een reportage maken dat de ziel van Beiroet en het land wil vastleggen. Ze wordt bevriend met enkele bewoners, Ruba en Juhaina, de Palestijnse Suhaila, een oude vrouw Basma, Jamal met zijn ReHope Center en kok Amin die de ziel van Libanon in een heerlijke tabouleh vastlegt.

Mona, die merkt dat iets als een 'ziel van een land en zijn bewoners' op camera vastleggen minder evident lijkt dan verwacht, komt dan ook vaak in conflict met Ruba en Juhaina, die haar foto's vaak niet confronterend genoeg vinden, en ook Suhaila, over hoe de Westerse wereld kijkt naar de mensen die in het conflictgebied wonen. Veralgemening en stempeldrukkerij wordt problematisch en termen als 'zij' duwt de bevolking in een slachtofferrol.

De confrontatie tussen de realiteit en het beeld dat in de rest van de wereld wordt tentoongespreid is voor Mona enerzijds hartverscheurend maar vooral ook verhelderend en doet haar inzichten krijgen die ook hier in België nazindert bij de vluchtelingenproblematiek.

Eens terug thuis gaat Mona dan ook aan de slag om haar fotoreportage vorm te geven tot het vreselijke nieuws dat de wereld stil deed staan... tot haar wereld stil bleef staan!

In deze novelle van iets meer dan honderd pagina's weet Alicja Geschinska de actualiteit rond een oorlog in het Midden-Oosten en het binnenlandse vluchtelingenprobleem aan te kaarten. Met een open blik en vooral haar heerlijk open taal zien we door Mona's ogen hoe de wereld anders is dan wij ze soms zien of aanhoren via (social) media! Tergelijkertijd worden we ook nog maar eens geconfronteerd, in één kort hoofdstuk, met een ramp in 2020 dat een land compleet destabiliseerde en vijf jaar later nog steeds nabloedt.

En laten we niet vergeten dat ook Libanon, net als Gaza en de Jordaanse Westoever, te lijden hebben onder het juk en de bommen van Israël, dat meer onschuldige slachtoffers maakt dan nodig.

[Wendy · Rating 4 out of 5]

Zeer sterke novelle, jammer genoeg ook zeer actueel.

Mona brengt enkele weken door in Beiroet, voor een fotoreportage. Ze komt daarbij in contact met een aantal vrouwen, waaronder iemand uit een vluchtelingenkamp. Dit opent haar ogen: niet iedereen krijgt dezelfde kansen in het leven, niet iedereen wordt gelijk behandeld. Er zijn ‘gezichtslozen’ op deze wereld, die óók een gewoon leven, maar die dat door omstandigheden (te wijten aan andere mensen’) niet kunnen krijgen, en die toch de hoop moet opgeven.

Alicja Gescinska verwoordt dit allemaal op een bijzonder mooie manier. Haar zinnen raken echt.
Ik heb er zoveel aangeduid, en die zeggen meer dan dat ik verwoord zou kunnen krijgen. Dus ik laat haar (boek) zelf spreken:

‘Terwijl ik sprak, kwamen mijn leven en mijn bekommernissen me zo banaal voor dat een gevoel van schaamte me overviel. Hoe verklaar je aan iemand die in een vluchtelingenkamp is geboren, en dan nog wel in een oorlog en in een schuilkelder godbetert, dat je vierduizend kilometer hebt gevlogen om jezelf te vinden, om na te denken over de vraag of je wel kinderen wilt. Om te ontsnappen aan de angst dat de twee werelden, kinderen en kunst, niet samen zullen gaan.’

‘Wat is het moeilijkste aan het leven in een kamp?' vroeg ik na een korte stilte.
Suhaila verzonk even in de zwijgzaamheid van een diepe overpeinzing. 'Dat we niemand zijn. Niks. Stof dat iedereen het liefst onder de mat van de geschiedenis wil vegen. Ongewenst in de ogen van de Libanezen op zijn best, maar vooral onzichtbaar voor de buiten-wereld.’

'Wij zijn gevangenen van de uitzichtloosheid. Er is niets dat een mens zo gevangen houdt als een gebrek aan perspectief.’

‘Niet bang zijn. Het besef dat aan alles een einde komt is het begin van onze hoop.’

‘Verontwaardigd zijn over een gebrek aan menselijkheid bij anderen is makkelijker dan dat gebrek bij jezelf te bespeuren. Nooit had ik oog gehad - een kwestie van niet willen zien? - voor die schimmen van mensen in de schaduw van mijn eigen bestaan, ze bestonden ook bij ons, diegenen wier toekomst hun ontzegd werd vanwege hun pech op de verkeerde plek geboren te zijn.’

‘Geen twee verhalen waren hetzelfde; niet in het verleden, niet vandaag, en toch vielen al die mensen op de vlucht onder datzelfde verontmenselijkende, generieke containerbegrip van 'vluchteling', van zijn menselijke individualiteit ontdaan, altijd onzichtbaar.
De vluchteling is dit, de vluchteling is dat, de vluchteling is altijd iets wat wij niet willen, nooit is hij zichzelf, een mens, zelden krijgt hij een gezicht.’

‘Iedereen die naar Beiroet komt en de mensheid om zijn beschaving bewondert, zou meteen daarna moeten doorreizen naar mijn kamp en dan de vraag beantwoorden of de mens echt wel beschaafd is, wanneer hij dit onrecht en deze wantoestanden toelaat.’

Dit is er echt helemaal op. Zo schrijnend, maar zo prachtig verwoord. Een aanrader.

****(*)

[Michel Schynkel · Rating 3 out of 5]

Alicja Gescinska is een vrouw met het hart op de juiste plaats. Iemand die iets te vertellen heeft ook. Om die redenen lees ik graag haar filosofisch werk. Deze twee eigenschappen zijn echter niet noodzakelijk de belangrijkste ingrediënten voor een sterk literair werk. Hoewel de auteur vaak fraaie zinnen pent en ‘De gezichtslozen’ verre van een slecht boek is, is het geen meesterwerk. Dat komt vooral doordat Gescinska net iets te hard een boodschap wil overbrengen, eerder dan de lezer zelf conclusies te laten trekken. Dat is geen probleem wanneer je een essay schrijft, maar je novelle eindigen met iets wat veel weg heeft van een beknopte samenvatting – om maar één voorbeeld te geven - is toch wat vreemd. Dat einde komt ook heel abrupt. Er zat hier nog meer in dat kon uitgewerkt worden. Net op het moment dat het hoofdpersonage zichzelf wat lijkt gevonden te hebben, wordt ze immers opnieuw geconfronteerd met sterke gevoelens van onmacht. Hoe is ze daar verder mee omgegaan? Dit verhaal bevat zoveel ideeën dat een roman misschien meer aan de orde was geweest dan een novelle.
Los daarvan, toch blij dat ik dit boek gelezen heb.

[Dave Van Rompaye · Rating 4 out of 5]

De Gezichtslozen raakt aan vragen die Alicja Gescinska in haar filosofie steeds stelt. Vrijheid, empathie, menselijkheid, thema’s die ik kende uit haar essays, maar die hier in een verhaal zijn gegoten dat je bijna lijfelijk ervaart.

Gescinska schrijft al langer dat vrijheid niet louter gaat om “doen wat je wilt”, maar om verantwoordelijkheid nemen voor de ander (of de Ander zoals Levinas zegt). In dit boek zie je hoe een samenleving die verantwoordelijkheid juist uitwist, en hoe leeg vrijheid dan wordt. Het deed me terugdenken aan haar overtuiging dat empathie de kern vormt van mens-zijn, en hoe kwetsbaar dat fundament blijkt als we elkaar niet meer herkennen.

De gezichtslozen blijft niet hangen in ideeën, het is soms beklemmend, en tegelijk een morele oefening: je wordt als lezer bijna gedwongen om mee te voelen en na te denken. Het boek is niet alleen een roman, maar ook een filosofische spiegel.

Voor wie Gescinska al kent als denker, voelt dit boek als een logisch vervolg. Voor wie haar vooral als schrijver ontdekt, is het een intrigerende kennismaking met de vragen die haar al jaren drijven.

[Kristof S. · Rating 5 out of 5]

Met ieder boek weer meer fan van Alicja Gescinska; wat is ze een verademing en meerwaarde voor de letteren. Terwijl de Nederlandstalige literatuur gebukt gaat onder – om Peter Terrin te citeren – navelstaarderig huiskamerrealisme, schrijft Gescinska een novelle over Beiroet, de Palestijnse vluchtelingenkampen ginder en de staatlozen bij ons. Een boek met een boodschap, zowaar, vol zinnen om in te lijsten. En met een slot dat, in vorm en inhoud, in het gezicht van de lezer ontploft.

‘De nietigheid van het bestaan was als het laagje stof dat ineens op alles rondom lag, en waar je in het beste geval met je vinger je naam in kon schrijven.’

[Eva Begine · Rating 4 out of 5]

Hoe kan je leven in een wereld waarin “mens zijn een privilege is dat niet voor de hele mensheid is weggelegd?” Mona trekt als kunstfotografe naar Beirut, maakt vrienden zowel binnen als buiten vluchtelingenkampen en keert als een ander mens terug. De boodschap van deze novelle is heel helder geformuleerd en dat maakt het volgens sommigen wat te moralistisch. Snap ik wel, maar met het oog op een jong lezerspubliek trek ik toch de andere kaart: herkenbaarheid kan leiden tot inzichten die velen misschien nog niet hebben, en er zitten tal van zinnen in dit verhaal die raak geformuleerd zijn en aan het denken doen zetten.

[Rony · Rating 5 out of 5]

Jammer dat dit boek moest geschreven worden maar zo blij dat het geschreven werd. (Lisa :-)) Mona vertoeft als fotografe in Beiroet en terwijl ze daar verblijft verandert haar oorspronkelijk project door de mensen die ze er ontmoet.
Alicja Gescinska beschrijft op ontroerende wijze het dagdagelijks leven in Beiroet maar ook de uitzichtloosheid van de vluchtelingenkampen.
Het heeft me diep geraakt.

[Eva Goris (byevamaria) · Rating 4 out of 5]

Een novelle over de Westeuropese Mona die als fotografe naar Beiroet trekt voor enkele weken. Ze sluit er vriendschap met 3 vrouwen, waaronder de Palestijnse Suhaila, wiens moeder er nog steeds in een vluchtelingenkamp woont. Mona leert over het lot van de Palestijnen en van vluchtelingen overal ter wereld, ook van diegenen die naar West-Europa vluchtten en om de hoek van ieder van ons (over)leven. Brandend actueel en daarom een must-read.