ป่วนนาฬิกา: วรรณกรรมคาดการณ์กับอนาคตนอกเวลาทุนนิยม

by สุธิดา วิมุตติโกศล

เรากำลังอยู่ในโลกดิสโทเปียที่เวลาบงการชีวิตของเราหรือเปล่า?

ทำไมชีวิตของเราจึงผูกอยู่กับนาฬิกาอย่างเป็นปกติ
และทำไมเราถึงรู้สึก “ผิดธรรมชาติ” หากทำอะไรโดยไม่อ้างอิงมัน?
ทำไมเราถึงจะเป็นจะตายเมื่อมีอะไรบางอย่างผิดแผน? ผลของการขัดขืนกรอบที่ตายตัวของเวลาคืออะไร? หรือมากไปกว่านั้น
การขัดขืนเป็นไปได้ไหมในโลกที่ทุกอย่างต้องเคลื่อนไหวเป็นจังหวะเดียวกัน? และถ้านี่คือ “ดิสโทเปีย” เราจะหนีออกจากมันได้อย่างไร?

หนังสือเล่มนี้คือการพยายามตอบคำถามข้างต้น
และปรารถนาจะแบ่งปันประสบการณ์ที่เชื่อลึกๆ ว่าไม่ได้เกิดกับตัวเองคนเดียว
โดยผู้เขียนนำเสนอมุมมองเชิงวิพากษ์ต่อเวลา ผ่านการอ่านวรรณกรรมคาดการณ์ 6 เรื่อง
ทั้งในรูปแบบเรื่องสั้น นวนิยาย และซีรีส์แอนิเมชัน งานเหล่านี้จะเปิดเผยแง่มุม
“ดาร์คๆ” ของเวลาและชวนผู้อ่านคิดใคร่ครวญเพื่อ “ป่วน”
นาฬิกาทุนนิยมที่ครอบงำชีวิตของเรา

Genres: Nonfiction

224 pages, Paperback

First published March 1, 2025

Reviews

[Niki · Rating 5 out of 5]

One of the book’s strengths is how it explores many speculative fiction from novels short stories to animated series to explain its ideas. The author breaks down complex concepts in a way that’s easy to follow and engaging. The writing blends depth with storytelling, making it enjoyable for both academics and general readers

[Pawarut Jongsirirag · Rating 3 out of 5]

เป็นหนังสือด้านทฤษฎีวรรณกรรมที่อ่านสนุกเล่มหนึ่งเลยครับ

การนำ "เวลา" มาเป็นวัตถุในการวิเคราะห์วรรณกรรม อาจจะไม่ใช่เรื่องใหม่ใสกิ๊งอะไรขนาดนั้น เพราะเคยเห็นผ่านตามาบ้างว่ามีการนำเวลามาเป็นโจทก์ในการมองวรรณกรรม ไม่ว่าจะเป็นการมองเวลาในฐานะของวิธีการเล่าเรื่องที่ไม่ใช่เส้นตรง หรือการใช้เวลาอย่างกระโดดไปกระโดดมาเพื่อแสดงให้เห็นถึงอดีต ปัจจุบัน และอนาคต ของเรื่อง ฉะนั้นโดยส่วนใหญ่แล้ว การนำเวลามาเป็นวัตถุในการตีความจึงเน้นหนักไปที่การมองเวลาผ่านวิธีการเล่าเรื่อง มากกว่ามองเวลาในฐานะ "ตัวละคร" หลักแบบที่หนังสือเล่มนี้กำลังอธิบาย

หนังสือเล่มนี้เล่าถึงเวลาในสองรูปแบบ คือ เวลาในฐานะของการคาดการณ์อนาคต ซึ่งมักผูกโยงกับนิยาย Sci-fi แนว Dystopia (แต่ก็ไม่ได้จำกัดว่าจะต้องเป็นนิยาย Sci-fi เสมอไป) โดยเป็นการวิเคราะห์ว่านักเขียนใช้ปัจจัยอะไรในการ "มอง" อนาคตรูปแบบนั้น และการมองอนาคตแบบนั้นมันทำให้ย้อนกลับมามองปัจจุบันในมุมมองไหนได้บ้าง ซึ่งวรรณกรรมในรูปแบบนี้ จะถูกเรียกว่า Speculative Fiction ซึ่งการศึกษานิยายประเภทนี้ ทำให้เกิดมุมมองต่อปัจจุบันในรูปแบบใหม่ ความเป็นไปได้มากมายที่เราอาจไม่เคยนึกถึง ซึ่งจะส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงปัจจุบันเพื่อให้เกิด (หรือไม่ให้เกิด) อนาคตแบบที่นิยายได้บอกเล่าเอาไว้

ส่วนเวลาในแบบที่สอง คือ เวลาในมิติของทุนนิยม ที่ส่งอิทธิพลต่อรูปแบบการใช้ชีวิตของเรา เป็นดั่งมือที่มองไม่เห็นคอยชักใยความคิดและพฤติกรรมการใช้ชีวิตของเราในทุกมิติเลย

ซึ่งอ.สุธิดานำเอาการมองเวลาทั้งสองแบบมาผสมรวมกัน เพื่อให้เราเห็นถึงการมอง "เวลา" ในรูปแบบใหม่ที่หลุดพ้นจากกรอบของทุนนิยม ผ่านนิยาย Speculative Fiction ที่เป็นเหมือนโมเดลตั้งต้นของการมองเวลาในรูปแบบใหม่ๆ ที่ฉีกออกไป (หรือยังคงหนีไม่พ้น) เวลาของทุนนิยมที่เราคุ้นชิน ผ่านการอธิบายทฤษฎีในช่วงต้น และตัวอย่างการวิเคราะห์นิยายหลายเรื่องในช่วงท้าย เพื่อให้เราเห็นว่า หากเราถอดรื้อมุมมองด้านทุนนิยมที่เราคุ้นชินออกไปแล้ว เวลายังมีรูปแบบอื่นอีกมากมายที่เราไม่เคยนึกถึงมาก่อน และให้เรากลับมาทบทวนคุณค่าของเวลาใหม่อีกครั้ง ว่าทุกวันนี้เรากำลังใช้ชีวิตโดยมองเวลาด้วยความหมายและรูปแบบเพียงหนึ่งเดียว โดยไม่เคยตั้งคำถามอะไรเลยใช่หรือไม่

ในภาพรวมแล้ว ป่วนนาฬิกา เป็นหนังสือทฤษฎีวรรณกรรมที่อ่านง่ายและสนุกมากเล่มหนึ่งเลยครับ ผมไม่ค่อยเห็นงานแบบนี้มากนัก นอกจากงานวิชาการแท้ๆ เข้มๆที่ส่วนมากจะออกมาในรูปแบบของบทความรวมเล่มหรือที่ตีพิมพ์อิสระตามวารสาร แต่ที่ออกมาเป็นหนังสือเล่มจริงจังเลยนี่ไม่ค่อยจะมี หนังสือเล่มนี้นับได้ว่าเป็นเล่มบุกเบิกเลยก็ว่าได้

ในเชิงเนื้อหาแล้ว ผมว่าสามารถนิยามได้แบบง่ายๆว่ามันคือ Speculative Fiction 101 + ด่าทุนนิยม ที่น่าจะถูกใจคอนิยาย Sci-fi ไม่น้อย เพราะทำให้การอ่านงานประเภทนี้ดูจริงจังและมีน้ำหนักชวนคิดได้มากขึ้น นอกเหนือไปจากเรื่องเทคโนโลยี หรือ การผจญภัยต่างๆที่เป็นฐานของความสนุกของ Sci-fi อยู่แล้ว แต่เมื่อเพิ่มมิติมุมมองต่อเวลา รวมถึงการคาดการณ์อนาคตที่ยืนอยู่บนพื้นฐานของความจริงเข้าไปอีก ทำให้เห็นว่านิยาย Sci-fi อาจจะเป็นนิยายที่สะท้อนสังคมได้มากกว่าที่เราคิด เพราะมันทำนายความเป็นไปได้ของสังคมที่เราคงปฏิเสธไม่ได้ว่ามันยืนอยู่บนข้อเท็จจริงในปัจจุบัน ดังเช่นตัวอย่างนิยายหลายเรื่องที่นำมาวิเคราะห์อย่างละเอียด ที่ อ.สุธิดาแสดงให้เห็นว่า ต่อให้เรื่องมันจะดูประหลาดมหัศจรรย์แค่ไหน แต่เมื่อเรามองมันให้ชัดลงไปแล้ว นิยายพวกนี้เชื่อเชิญให้เราตั้งคพถามมากมายต่อสังคม ว่าอะไรเป็นเหตุให้โลกอนาคตเป็นไปตามที่นิยายคาดการณ์ และเราต้องการอนาคตแบบนั้นหรือไม่ หากมันไม่ใช่อนาคตที่เราต้องการ เราจะต้องทำอย่างไรเพื่อป้องกันไม่ให้อนาคตแบบนี้เกิดขึ้นจริง

การป่วนนาฬิกา จึงไม่ใช่แค่การป่วนเวลาตามชื่อของมันอย่างเดียว แต่มันคือการป่วนเวลาแห่งความจริง ที่ชวนให้เราตั้งคำถามที่เราไม่เคยคิดถึงมันมาก่อน และทำให้เราตระหนักรู้และสร้างความเป็นไปได้ใหม่ๆ นอกกรอบของเวลาที่ติดฉลากทุนนิยมไว้อย่างแนบแน่น เพื่อสร้างทางเลือกของอนาคตที่ไม่ใช่โลก Dystopia แบบที่ Speculative Fiction แสดงให้เราเห็นล่วงหน้า

[Haritlak · Rating 4 out of 5]

Thought-provoking. At first, I found the introduction somewhat repetitive, but once I got into the main chapters, the book became far more engaging and and almost impossible to put down. The author does an excellent job of presenting complex ideas in a clear and accessible way.

This sense of connection, I believe from a shared, universal feeling of being trapped in an oppressive capitalist system— which many of us can’t imagine escaping, except through some form of apocalyptic rupture. I wish I had read or at least watched all the stories mentioned in the book beforehand, so I could have had firsthand experience.