Het is een groot taboe in Nederland: domheid benoemen. Want domheid wordt geassocieerd met ‘lage intelligentie’.
De domheid in dit boek is geen eigenschap, maar een politieke strategie. Beter weten, of kunnen weten, en toch vasthouden aan bewezen onwaarheden, onterechte beschuldigingen en misleidende frames.
In deze messcherpe analyse laat Sander Schimmelpenninck zien hoe dat soort domheid Nederland steeds meer in zijn greep heeft. Het vult talkshows, bepaalt verkiezingen en maakt je tot een influencer van formaat.
Maar het tast ook de democratie, de rechtsstaat, de wetenschap en de journalistiek aan. Daarom moet domheid als strategie worden ontmaskerd. Niet om mensen als dom ‘weg te zetten’, maar om te beschermen waar domheid het op gemunt heeft: de open, democratische samenleving.
Sander Schimmelpenninck (1984) is journalist, columnist bij de Volkskrant en presentator van de Zelfspodcast. In de tv-serie Sander en de kloof stelde hij kansenongelijkheid aan de kaak, in zijn boek Sander en de brug (ruim 27.000 verkocht) deed hij voorstellen om daar iets aan te doen.
Ik was in eerste instantie wat huiverig over dit boek - het is immers retorisch nooit verstandig de ander dom te noemen - maar Schimmelpenninck is in dit werk heerlijk hard voor de rechtse strategie. Misschien moeten we het beestje gewoon bij de naam noemen: domheid. Schimmelpenninck beschrijft de cultivering van domheid waarbij domme uitspraken die losgezongen zijn van de feiten als 'volks', 'eerlijk' en 'authentiek' worden gezien, terwijl kennis 'elitair' en 'hooghartig' is. Te idioot voor woorden eigenlijk.
Geen pathetisch Arjen van Veelen gedoe met 'we hadden moeten luisteren'. Xenofobie is xenofobie, fascisme is fascisme en rascisme is rascisme. Dat is waar de mensen voor vallen. Kappen met die onzin.
Qua timing heeft Schimmelpenninck dit uitermate goed ingeschat met de verkiezingswinst van Trump vandaag. Herken domme argumenten, ga er niet in mee, en vertrouw je instanties die feiten presenteren.
2,5/5 Leest als een vermakelijke column van 150 pagina’s, al raakt Schimmelpenninck’s analyse kant noch wal. Wetenschappelijk onderzoek wordt slechts anekdotisch aangehaald en de argumentatiestructuur voelt lukraak en contextloos. Wat overblijft is een polemisch, opzettelijk polariserend, ongenuanceerd en cynisch boekje, bedoeld voor het linkse feestdagengeschenkpubliek.
Wat een gemiste kans is dit boek! Op de inhoud - of de boodschap zo je wil - is weinig aan te merken. De punten die de heer Schimmelpenninck wil maken, zijn duidelijk. En ik kan me er voor het overgrote deel ook in vinden. Het zijn ook punten die gemaakt moeten worden. Dit boek komt op een goed moment.
Het probleem met dit boek is de vorm en het ongepolijste taalgebruik. Het boek leest alsof er nog een redactionele slag of twee overheen hadden gemoeten. Bij een belangrijk betoog als deze is het van cruciaal belang dat er een heldere structuur en opbouw in het verhaal zitten die de inhoud versterken, en deze missen wat mij betreft voor een groot deel.
Er zit op macroniveau wel een duidelijke structuur in - het boek is opgedeeld in drie stukken: “wat is domrechts?”, “welke instrumenten en technieken gebruikt domrechts” en “wat kunnen we er tegen doen?”. In die segmenten zelf ontbreekt echter een logische lijn. Het doet me soms denken aan het kringgesprek van vroeger waar een klasgenootje ging vertellen over het weekend, wat verzandde in losse anecdotes aaneengerijgd met “en toen, en toen…”. Dit uit zich bijvoorbeeld als Schimmelpenninck aan het eind van een brei van argumenten een slotparagraaf hangt die begint met “Mijn punt:”. Als je die verheldering nodig hebt, is het voorgaande stuk duidelijk niet effectief.
Normaliter kan ik leven met goede inhoud, matige vorm. Maar in dit geval ben ik vrij onvergeeflijk omdat dit boek een centraal onderdeel in het publieke debat zou moeten innemen - het debat over de uitholling van onze rechtsstaat. Als “wapen” is dit boek ineffectief omdat het de ammunitie bevat voor de tegenpartij om het boek onderuit te halen. Domrechts kan zich nu lekker focussen op de vorm en die onderuit halen, terwijl de inhoud onbesproken kan blijven.
Ik hoop op een tweede editie, wellicht met de hulp van een talentvolle co-auteur die het verhaal kan aanscherpen.
Het punt dat Sander maakt is scherp, maar er zit veel te veel herhaling in het boek. Het voelt als één lange Volkskrant-column. Geestig geschreven; dat wel, maar op de helft was zijn verhaal wel duidelijk. Het feit dat er veel persoonlijke frustratie en rancune in lijkt te zijn verwerkt maakt het ook niet sterker. Een gemiste kans!
Helaas een zeer actueel boek en relevant voor de tijdsgeest. Helder uitgelegd, ben het eigenlijk met al zijn punten helemaal eens. Absoluut een aanrader. Vergis je niet in de titel, het gaat niet om domme mensen maar juist om slimme mensen die zich willens en wetens dom gedragen. Die domheid inzetten voor hun eigen gewin en om de samenleving verder te polariseren.
Af en toe wel redelijk wat herhaling, maar heb het met veel interesse geluisterd. Fijn dat Sander het zelf voorlas.
Een goed betoog. Het ironische is dat de analyse waarmee Schimmelpenninck de strategie van opzettelijke verdraaiing van feitelijkheden door, wat hij domrechts noemt, blootlegt, zal worden ontkend door diezelfde doelgroep. Desalniettemin verfrissend om eens een ander geluid te horen.
Dit boek is niet per definitie een pleidooi tegen het populisme. Domheid mag dan wel veel geassocieerd worden met populisme, maar het is breder dan dat, een vak apart. Domheid zien we dagelijks voorbijkomen en lang niet alleen van de charismatische populistische leiders, maar juist door hun spreekbuizen op het “vrije” internet, of gejustificeerd door de sussende media.
Dit boek is goed geschreven, dat voorop gesteld, maar tevens een kraakheldere uiteenzetting van alles wat er mis is in het post-democratische tijdperk in spe, waarin de termen van de kernwaarden van de Verlichting als wapens worden gebruikt om diezelfde kernwaarden af te breken. De retoriek strijdt tegen de tastbare realiteit: een kunst die de vertolkers van de domheid zeer behendig in de vingers hebben, maar waar de liberale intelligentsia nog te weinig mee doet.
Ik hoop ten zeerste dat we snel in een tijd komen te leven waarin een talkshowhost, in “de woorden van de gewone man” tegen een bullshitter durft te zeggen: ‘Waar de fuck heb je het over man? Dit is bullshit.’
“Democratie drijft, net als in de tijd van de Grieken en Romeinen, op het vermogen om mensen te overtuigen. Waarmee het cruciaal is dat burgers weten wanneer ze bespeeld of onheus beïnvloed worden.”
[..]
“Domheid heeft het begrip van wat een democratie inhoudt aangetast”
[..]
“Na verkiezingen horen we in Nederland altijd dat we de kiezer serieus moeten nemen. Dat vind ik ook, maar dat doe je dus niet door ze onbekwaam te verklaren en voor ze in te vullen waarom ze eigenlijk radicaal rechts stemmen. Dat doe je door ze aan te spreken op de domheid waarmee ze zich laten misleiden en door de makelaars in domheid keihard aan te spreken op hun destructieve rol.”
——
🎧 Tot me genomen als audioboek
Hoewel de naam van het boek en de naam van de auteur gelijk staan aan provocatie, toch met frisse tegenzin het boekje gedownload voor tijdens het sporten. De audioboekbibliotheek heeft immers ook weer niet zo’n ruim aanbod. Desalniettemin toch wel positief verrast door een paar van de inzichten van de voormalig Quote redacteur thans Volkskrant columnist. Makelaars van domheid, oftewel slimme gewiekste mensen die met populistische hondenmegafonen (fluitjes doet ze geen recht aan) de democratische rechtsstaat ondermijnen, moeten hard worden aangepakt is de boodschap. Michelle Obama liet immers ook het “when they go low, we go high” credo varen en na iedere verkiezing nog meer introspectie over waarom mensen stemmen zoals ze stemmen en hoe complotdenkers te normaliseren, leidt nergens toe, zo concludeert Schimmelpenninck. Of het boek me dus echt tot andere inzichten heeft gebracht weet ik niet, maar wel een paar goede vondsten en interessante analyses. Aan te raden dus voor tijdens het sporten.
Dit boek is ontzettend relevant in deze politieke tijd. Het laat zien hoe radicaal rechtse partijen bewust ‘domheid’ verspreiden om mensen te laten geloven in onwaarheden. (Social) media speelt hierbij een belangrijke rol. Een probleem is dat ‘domme’ uitspraken vaak gezien worden als volks en gezond verstand, terwijl deskundig advies wordt weggezet als elitair.
Naar mijn mening is het daarom belangrijk dat we het vertrouwen in wetenschappelijk onderzoek terugkrijgen, in plaats van zomaar alles te geloven wat op sociale media voorbij komt. Een fact-checkfunctie op sociale media zou daar zeker bij kunnen helpen. Iedereen mag natuurlijk een mening hebben, maar het wordt lastig om een gezonde democratische rechtsstaat te houden als feiten worden verdraaid.
Wat ik wel jammer vond, is dat het boek soms wat bitter overkomt en dat er een soort persoonlijke rancune uit spreekt. Dat maakt de argumenten voor mij iets minder sterk. Toch laat het duidelijk zien hoe smerige trucjes in de politiek worden gebruikt, terwijl politiek er juist zou moeten zijn voor het algemeen belang. Daar lijken we helaas ver vanaf te zijn.
Daarom is het voor iedereen belangrijk om dit boek te lezen: al is het maar om vanaf nu kritisch naar informatie te kijken en de ‘domheid’ in de politiek beter te doorzien.
het punt van schimmelpenninck is helder en ben ik het ook zeker mee eens. het boek is alleen geschreven als een te lange column. het punt had hetzelfde gemaakt kunnen worden door een artikel van circa 30 pagina’s te schrijven
Prima betoog, maar als fervent volger van Schimmelpenninck niets wat ik hem al niet eerder heb horen zeggen. Volg je hem niet op de voet? Dan is dit boek de perfecte manier om zijn denkwijze te leren kennen. Waarom hij het nou perse “domheid” heeft willen noemen, en niet bijvoorbeeld opzettelijke nalatigheid of moedwillige onwetendheid, dat is mij niet helemaal duidelijk. Misschien omdat domheid nou eenmaal lekker bekt en pakkend is op een cover. Laat Sander dat maar niet horen, want dat gaat lijnrecht in tegen zijn betoog.
Bij het lezen van dit boek kreeg ik verschillende gedachten. Het boek op zich heeft een goede kern en benadrukt de punten waarin radicaal rechts te werk gaat om opzettelijke “domheid” te promoten.
Een controlefunctie op social media posts zou daarin een goede factor kunnen zijn om enkel informatie te plaatsen die wetenschappelijk is onderbouwd betreft politieke punten. Tevens vond ik het een goed inzicht dat tegenwoordig de kwantiteit van informatie als geloofwaardiger wordt gezien dan de kwaliteit. Hier moet natuurlijk wel verandering in komen.
Wel vond ik het storend op wat voor manier het verhaal werd gebracht. Het gaf me een beetje het gevoel alsof de auteur op zijn teentjes is getrapt en daarmee alles van radicaal rechts de grond in wil boren. Het is daarmee ook eenrichtingsverkeer. Het herhaaldelijk gebruik van het woord “dom” vond ik overdreven en begon me in de tweede helft van het boek te irriteren.
Al met al, zeker een boek wat iedereen zou moeten lezen, puur om je opinie te verbreden in de hedendaagse politiek.
Must read! Dit boek gaat niet over domme mensen, maar juist over intelligente mensen die zich tegen beter weten in dom gedragen door onwaarheden te verspreiden. Hiermee veroorzaken ze polarisatie in de huidige samenleving. En dat allemaal voor eigen belang!! Je wordt er niet vrolijker op🥲
Fijn overzicht van de verschillende manieren waarop de democratie ondermijnd wordt. Op zich allemaal bekende ideeën, maar goed dat we het eens van Sander Schimmelpenninck horen. (Oprecht, als er iemand is naar wie de D66/NSC/VVD-bro’s gaan luisteren dan is hij het wel toch?)
Dit is een goed boek, dat terecht de strategieën van charlatans blootlegt. Intussen lijkt de taal van 'domheid' me niet echt te helpen, ook al omdat het voor Schimmelpenninck wat anders lijkt te betekenen dan de 'opzettelijke onwetendheid' uit de ondertitel. Het is immers geen onwetendheid, maar ontkennen of negeren van feiten en redelijke gevolgtrekkingen. Ook is de toon soms neerbuigend. Hoe S. ook benadrukt dat 'domheid' niet over intellectuele vermogens gaat: die suggestie komt er toch steeds wel in mee. Dat hij Arjen van Veelens artikel in NRC 'larmoyant' noemt, bijvoorbeeld, maakt zijn argumentatie eerder zwakker dan sterker. En toch: S. legt wel de gevaarlijke politieke strategie bloot en doet voorstellen om er wat aan te doen - al lijken die bij elkaar opgeteld nog onvoldoende om het gevaar te keren. Dus blijft de vraag hoe het redelijke midden de democratische rechtsstaat kan verdedigen tegen de trollen. Hoe dan ook: dit boek geeft te denken.
Koop dit boek als je het nog niet met kerst gekregen hebt. Een essentieel geluid in een tijd waarin een onderbuikgevoel als even belangrijk wordt gezien als gedegen onderzoek, een tijd waarin domheid steeds dominanter wordt. Schimmelpenninck doet een oproep om het hierover te hebben, en om als burger én media deze domheid te pareren: niet erin meegaan maar juist keihard benoemen. Want zoals hij zo treffend schrijft: “wanneer de een liegt en de ander niet, ligt de waarheid niet in het midden. Wanneer de een tolerant is en de ander niet, ligt de waarheid niet in het midden.”
Een boek waar ik eigenlijk ook gewoon een beetje boos van word. Waarom zouden er mensen zijn die alleen maar voor eigen gewin bewust domme dingen doen, zeggen en mensen hiervan willen overtuigen? Een interessant fenomeen als je het mij vraagt. Daarnaast vind ik het boek sterk neergezet. Ik ben het eens met sommige reviews die ik lees over de leesbaarheid van het boek en dat dat soms beter en overzichtelijker had gekund. De kern van het verhaal is echter erg duidelijk en belangrijk: hard optreden tegen bewuste domheid en ‘freedom of speech betekent niet freedom of reach’
Actueel boek over hoe domheid de politiek in is gekropen en dat volledig uitgemolken wordt, met, als we niet opletten, desastreuze gevolgen. Sociale media heeft een grote invloed, net als journalisten en vooral talkshows die een viroloog in gesprek laten gaan met Tisjeboy Jay. Kennis vs onderbuikgevoel. Al met al: let op je sociale media gebruik, wees alert op domme retoriek van politici en fact-check waar nodig. Waarom dan toch drie sterren? Omdat ik alle informatie eigenlijk zo goed als al via podcasts en een talk heb gehoord.
Leest weg als een column en vond het interessant om alle tactieken van rechts uiteengezet naast elkaar te zien. Beter voorbereid op m’n volgende wappie/anti-vax/PVV’er/complotdenkker discussie!! Zijn ook maar zielige mensen in het fabeltjesfuik
(2.75) Gelezen voor het boekenclubje. Het was wel oke, maar het voelde heel erg als een lang boek vol met open-deuren intrappen. Het had prima ook een langer essay kunnen zijn, gepubliceerd in een krant of iets dergelijks, en dan had Schimmelpenninck alsnog zijn punt kunnen maken.
Schimmelpennick legt heel helder uit wat strategische domheid is en waarom het zo goed werkt. Als een soort schoolboek legt hij uit welke strategieën worden ingezet, wat het effect ervan is, en wat de rol van (sociale) media in het geheel is. Het resultaat is een toch wel ontluisterend en verontrustend beeld van het publieke debat zoals dat nu wordt gevoerd.
Schimmelpennick is vooral hard voor techbedrijven en media, die domrechts z’n gang laat gaan of zelfs aanmoedigt. De oplossingen lijken daar vooral te liggen. Hierdoor lijkt het boek de gewone burger niet echt aan te spreken. Desondanks is het goed om de strategieën die domrechts bezigt te kunnen herkennen, om er zo actief tegenin te kunnen gaan. Het boek is voor mij echt een doordenker. Ik heb het al een poosje uit maar Schimmelpennicks boodschap blijft wel echt in m’n hoofd hangen.