De sterkste schouders: wat de geschiedenis ons leert over (on)eerlijke belastingen

by Reinier Kooiman

Belastingen zijn de zenuwen van de staat. Maar hoe belangrijk ook, we hebben nauwelijks een idee hoe de lasten van onze samenleving verdeeld worden. Moderne belastingstelsels zijn zo complex geworden dat zelfs de meest ervaren fiscalisten moeite hebben het te doorgronden, laat staan dat we kunnen beoordelen of het eerlijk is. Reinier Kooiman bewijst dat een democratisch gesprek over belastingen niet ingewikkeld hoeft te zijn. Hij neemt de lezer mee naar het dertiende-eeuwse Bologna, Perugia en Siena, waar destijds een fiscale revolutie plaatsvond en waar fundamenteel werd nagedacht over wat rechtvaardige belastingheffing is. De heldere principes voor eerlijke belastingheffing die toen zijn ontstaan zijn actueler dan ooit, maar in de loop der tijd vergeten en vervangen door principes die op geheel andere leest zijn geschoeid. Overtuigend laat Kooiman zien hoe de huidige belastingkolos aan de basis ligt van een steeds ongelijkere wereld. Een rechtvaardigere maatschappij is mogelijk, en het begint met een radicaal nieuw perspectief op belastingen.

392 pages, Kindle Edition

Published September 22, 2025

Reviews

[Bas Romijn · Rating 5 out of 5]

Zeer goede uiteenzetting. Een boek dat ik niet gemakkelijk in een stuk kon doorlezen. Hernieuwde inzichten over belastingwetten, moraal en ontduiking. Gebaseerd op eeuwenoude belastingwetten en moraal. Laat ons ‘moderne belastingsysteem’ ongekend oud lijken. Ik hoop dat de voorgestelde shift ooit komt.

[Martijn · Rating 4 out of 5]

Geeft een goed inzicht in hoe belastingen tot stand zijn gekomen en hoe ze in de huidige maatschappij werken. De schrijver geeft hierbij ook een interessante suggestie voor een ander systeem, wat de lezer aan het denken zet over wat eerlijk is.

[Erik Jansen · Rating 2 out of 5]

Ons belastingstelsel is bijzonder complex en je moet al een ervaren fiscalist zijn om de regels en wetten van het hele stelsel te kunnen doorgronden. Dat maakt het ook moeilijk voor een buitenstaander om te beoordelen of ons stelsel nu rechtvaardig is of niet. Volgens Reinier Kooiman, zelf fiscalist en docent aan de Universiteit van Amsterdam, is het leerzaam om naar de geschiedenis te kijken. In de middeleeuwen kwamen de onafhankelijke Italiaanse stadsstaten zoals Perugia en Piacenza op democratische wijze tot een belastingheffing gebaseerd op draagkracht en dat werd vertaald in een belasting op vermogen. Volgens hem kunnen we daar een voorbeeld aan nemen, het principe van “de sterkste schouders”.

Merkwaardig genoeg gaat hij vervolgens in een onderhoudend vertelde geschiedenis uitgebreid in op alle problemen die deze steden al snel ondervonden bij de vermogensbelasting, zonder aan zijn eigen overtuiging te twijfelen. Na de opkomst van de indirecte belasting (op consumptie) en de directe inkomstenbelasting (op loon en winsten), is de vermogensbelasting uit beeld geraakt. Is er nu weer reden om tegemoet te komen aan de luide roep van de vox populi voor een vermogensbelasting voor de spreekwoordelijke 1% die 50% van het vermogen op deze wereld bezit?

Na een uitgebreid historisch overzicht waarin ook economen en filosofen als Adam Smith langs komen met hun pleidooi voor inkomstenbelasting en niet vermogensbelasting, want die dood de technologische innovatie en het opstarten van nieuwe bedrijven, verzandt het boek toch in een breedvoerig uitgesponnen betoog over het vervangen van de inkomstenbelasting door een vermogensbelasting. De auteur besteedt vele pagina’s in de laatste hoofdstukken met weinig ter zake doende argumenten waarom dit zo’n geweldig idee is. Toch is al meteen duidelijk dat het niet gaat werken, want hij gaat ervan uit dat - na een herverdeling van vermogen - de burger zijn nieuwe vermogen zal sparen of beleggen, en niet zal uitgeven. Wil de totale belastingopbrengst gelijk blijven dan moet al het huidige vermogen belast blijven, en niet verdwijnen naar extra consumptieve uitgaven.

Hij gaat niet in op de vraag of de gemiddelde burger wel gemotiveerd zal zijn om zijn uitgespaarde belastinggeld op de bank te zetten waar het weinig rendeert, en waar het overgeleverd is aan de grillen van de beurs (en van Trump!), en waar het meer wordt belast dan het opbrengt. Dat klinkt als een “vrijwillige” belasting. Dat gaat niemand doen. Onmogelijk om zo de hoeveelheid kapitaal op peil te houden.
Het is toch voor iedereen duidelijk dat, als er geen verplicht pensioenstelsel was, niemand zou sparen voor zijn pensioen en de voorkeur zou geven om zijn spaargeld te steken in de aanschaf van een woning, zoals zzp-ers nu doen. Geen betere spaarpot dan de eigen woning of de eigen zaak. Iedereen casht toch ook de “overwaarde” van zijn huis om een camper te kopen of een tweede huis in Frankrijk of Italië, of in het gunstige geval een schenking te doen aan zijn kinderen?

Het enige zinvolle in zijn voorstel is dat het te belasten vermogen al het vermogen betreft, ook de eigen woning, die nu is uitgezonderd van de vermogensbelasting. Maar dat is tevens een politiek heikel punt. Verder had hij zich beter kunnen richten op de fundamentele vraag of de economische motieven van de voorstanders van een belastingvrijstelling voor vermogen wel houtsnijden. Wat is de rol van het kapitaal bij de bevordering van nieuwe bedrijvigheid? Hij beperkt zich nu tot de constatering dat we ons principieel niet alleen door economische motieven moeten laten leiden, maar ook door ethische motieven. Maar dan speelt de discussie tussen gevolgenethiek (wat geeft het meest positieve resultaat) versus deugdethiek (wat is principieel het meest rechtvaardig) evengoed weer op. Slachten we de kip met de gouden eieren om solidair te zijn in armoede?
Juist hier ontstaat maatschappelijke wrijving.

Zo heeft Emmanuel Macron in 2017 de vermogensbelasting in Frankrijk afgeschaft en vervangen door een onroerendgoedbelasting. Daarmee wordt al het onroerend goed belast, ook de eigen woning boven de 800.000 euro. Reden voor de afschaffing van de vermogensbelasting was de hoge kapitaalvlucht en het gebrek aan investeringen in bedrijven in Frankrijk.
Maar deze argumenten hebben de ‘gele hesjes’ niet kunnen overtuigen. De huidige politieke onrust in Frankrijk gaat dus feitelijk vooral over de verdeling van de lastendruk, en niet over de hoogte van de collectieve voorzieningen of de voorgenomen bezuinigingen (pensioenen, gezondheidszorg). Macron heeft waarschijnlijk vooral de schijn tegen, dat hij de vermogenden ontziet, ten nadele van het gewone volk.

Voor een uitgebreide bespreking zie Civis Mundi

[Simon Lambrecht · Rating 3 out of 5]

Wat begint als een interessant idee, de huidige fiscale stand van zaken in een historisch licht bekijken, wordt sterk en met heel veel voorbeelden uitgewerkt. Kooiman maakt voor mij, ondanks zijn vlotte taal en duidelijke zakenkennis, één grote zonde: het boek lijkt een honderdtal pagina’s te lang. Zeker de laatste twee hoofdstukken voelen als veel geblaat en weinig wol.

Alsnog een aanrader, zeker voor die heel specifieke persoon wiens interesseveld zowel de fiscaliteit als de Italiaanse stadsstaten in de late middeleeuwen omvat.

[Thijs Scheepmaker · Rating 3 out of 5]

erg interessant boek dat, naast een zeer boeiende historie van belastingen in de italiaanse stadstaten bespreekt, ook een enorm interessant alternatief belastingsysteem voorstelt. door de vele kleine hoofdstukjes leest het boek prettig, echter had ik zeker in de eerste hoofdstukken het gevoel erg veel herhaling van eerder gemaakte punten opnieuw te lezen. de laatste twee hoofdstukken spraken mij het meeste aan. zeker een aanrader.