Τα δαρβινικά δεινά

by Γιάννης Μανέτας

Τι είπε πραγματικά ο Δαρβίνος; Γιατί μια κατά βάση βιολογική θεω­­ρία κίνησε το ενδιαφέρον τόσο διαφορετικών ως προς την ιδεολογία και τη συγκρότηση φιλοσόφων, οικονομολόγων και κοινωνιο­λό­γων; Τι βρήκαν εκεί ο υπέρμαχος των αγορών Χέρμπερτ Σπένσερ, ο συγγραφέας του Κομμουνιστικού Μανιφέστου Καρλ Μαρξ και ο αναρ­χικός ακτιβιστής Πιοτρ Κροπότκιν;

Πώς τα ίδια τα γραπτά του Δαρβίνου έγιναν επιστημονικό άλλοθι για τους απολο­γη­τές μιας άδικης κοινωνικής δομής, η οποία εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια βλέπει την ανισότητα δύναμης και πλούτου ως τη φυσική ανθρώπινη κατάσταση; Γιατί η ίδια γραμμή σκέψης θεωρεί τον πόλεμο έμφυτο δαρβινικό χαρακτηριστικό με προσαρμοστική αξία, και συνεπώς αναπόφευκτο; Πώς μια επιστημονική θεω­ρία για την εξέλιξη των οργανισμών και τη φυσική επιλογή οδήγησε στο κίνη­μα του κοινωνικού δαρβινισμού και στην αποτρόπαιη ευγονική των ναζί;

Γιατί μετά το σύντομο μεταπολεμικό διάλειμμα ο κοινωνικός δαρβινισμός αναβιώνει στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, όπου χωρίς ντροπή εξυμνείται από αρκετούς πολιτικούς ηγέτες, συστη­μικούς διανοητές, επιστήμονες και διαμορφωτές της κοινής γνώμης; Πώς μια ανθρωπότητα με τη σημερινή κοινωνική και οικονομική δομή και την εκκωφαντική ανισότητα θα διαχειριστεί την επερχόμενη κλιματική κρίση και τους κινδύνους της Βιοτεχνολογικής Επανάστασης;

Υπάρχει άραγε κάτι που θα μπορούσε να ονομαστεί ανθρώπινη φύση; Δηλαδή ένα σύνολο συμπεριφορικών χαρακτήρων και αξιών που να περιγράφει συνοπτικά τον άνθρωπο; Που να είναι συνάμα καθολικό και να περιλαμβάνει διαχρονικά και χωρι­κά όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς; Και είναι άραγε αυτή η φύση βίαιη, πολεμο­χαρής και εγωιστική; Κι αν όντως υπάρχει κάτι τέτοιο, από πού προέρχεται; [...] Είναι ο άνθρωπος από τη φύση του ιδιοτελής ή ανιδιοτελής; Απατεώνας ή έντιμος; Μοχθηρός ή αλληλέγγυος; Φιλοπόλεμος ή ειρηνιστής; Εγωιστής ή αλτρουιστής; Αρπακτικό ή πρόβατο; Γεράκι ή πε­ριστέρι; Ευαίσθητος ή απαθής; Άπληστος ή μετρημένος; Άδικος ή δίκαιος; Ανταγωνιστικός ή συναγωνιστικός; Εντέλει, είναι από τη φύση του κα­κός ή καλός; Το γεγονός και μόνο ότι διαθέτουμε λέξεις για όλους αυτούς τους αντίθετους χαρακτήρες μάς υποδεικνύει ότι η ανθρώπινη συ­μπεριφορά μπορεί να βρεθεί μετακινούμενη σε οποιαδήποτε θέση μεταξύ των δύο αντίθετων άκρων του εκκρεμούς.

Genres: Evolution

488 pages, Paperback

First published February 5, 2025

About the author

Ο Γιάννης Μανέτας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Σπούδασε Φυσιογνωσία και Γεωγραφία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, και απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα Βιολογικών Επιστημών από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας το 1976. Από το 1978 έως το 2014 εργάστηκε στο ίδιο πανεπιστήμιο. Το 1993 εξελέγη καθηγητής Φυσιολογίας Φυτών. Έχει επίσης εργαστεί ερευνητικά στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών επιστημών «Δημόκριτος», στον Πειραματικό Σταθμό «Abisco» της Λαπωνίας και στα Πανεπιστήμια Stirling (Σκωτία), Göteborg (Σουηδία), Essen και Karlsruhe (Γερμανία).

Reviews

[Aris Zacharis · Rating 5 out of 5]

Μία πολύ καλή ανάλυση για τις σκοτεινές προεκτάσεις της θεωρίας του Δαρβίνου. Κινείται σε ένα ευρύ φάσμα επιστημών, όπως βιολογία, ψυχολογία, ανθρωπολογία, εξέλιξη, κοινωνιολογία, φιλοσοφία. Αναλύεται διεξοδικά αν ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ιδιοτελής, πολεμοχαρής, ανταγωνιστικός. Ωστόσο ο Μανέτας μας δείχνει και τη θετική πλευρά του ανθρώπινου είδους σε πείσμα των κοινωνικών δαρβινιστών. Τέλος ο συγγραφέας επαναλαμβάνεται κατά σημεία, ωστόσο ίσως το κάνει και σκόπιμα για να δώσει έμφαση σε κάποια σκεπτικά και να εμπεδωθούν από τον αναγνώστη. Για όποιον ενδιαφέρεται για τις προεκτάσεις της θεωρίας της εξέλιξης το προτείνω.