Waar ik me voor schaam: Over zwijgen en het doorgeven van schuld

by Sheila Sitalsing

Sheila Sitalsings moeder verzweeg tot haar dood een cruciaal deel van haar familiegeschiedenis voor iedereen die haar nabij stond. Sitalsing bleef achter met duizenden-een vragen.


De archieven over de rechtsvervolging van zij die van collaboratie verdacht werden in de Tweede Wereldoorlog worden steeds verder ontsloten. In veel families komt daardoor na ruim tachtig jaar een einde aan het hardnekkige zwijgen over familieleden die aan de verkeerde kant van de geschiedenis hebben gestaan.


Waar ik me voor schaam is een scherpzinnig verslag van een zoektocht naar de werking van intergenerationele schaamte en de totalitaire verleiding. Terwijl de verontrustende echo’s van de jaren dertig nu opnieuw klinken, onderzoekt Sitalsing de overeenkomsten met toen.

Genres: Nonfiction, History, World War II, War

209 pages, Kindle Edition

First published April 24, 2025

About the author

Sheila Sitalsing (1968) is an economist and journalist. She was a correspondent in Brussels for Elsevier, and chief editor economic and politics for the Volkskrant.

Reviews

[Judit Neurink · Rating 5 out of 5]

Het is niet vaak dat je een non-fictieboek leest dat zo geschreven is dat je iedere keer weer de glimlach leest van de schrijver, haar ironie, of de lucht die zij erin stopte opdat ze het onderwerp de baas zou blijven. Sitalsing doet dat meesterlijk met een boek over zware kost: haar grootvader die NSB’er was, en het feit dat haar moeder daarover tot vlak voor haar dood zweeg.
Ik had vaak herkenning bij het lezen. Vanwege de parallellen die ze trekt met aanhangers van de terreurgroep ISIS, waarover ik veel geschreven heb. Dat daders ook slachtoffers kunnen zijn – en zichzelf vaak zo zien. En dan de kinderen van ISIS- en NSB-leden die allebei soortgelijke stigma’s en trauma’s meedragen.
Maar herkenning is er ook omdat ik zelf via DNA-onderzoek en het maken van een stamboom (voor mijn boek DNA liegt niet) stuitte op twee oudooms die NSB’er waren. Ga ik naar de bruine dozen (bij het Nationaal Archief), waar Sitalsing zo beeldend over schrijft? Als ik daartoe besluit, geeft ze me in ieder geval een lijstje mee van adviezen. Zoals de derde wenk: vergeet de context niet. En de achtste: heb compassie. Een lijstje ook waarmee ze het boek, wat toch zo zwaar had kunnen uitvallen, de lucht geeft die het zo bijzonder en leesbaar maakt.

[Annelin Pesman · Rating 5 out of 5]

Wat een bijzonder (goed!) boek. Sheila verteld met humor, kritisch en open over haar leven als nazaat en de zoektocht met haar kinderen naar het effect hiervan. Zo knap geschreven en voorgelezen.

[Leonie · Rating 4 out of 5]

Uitermate boeiend verslag over hoe je moet omgaan met een 'foute voorouder'. De overeenkomsten met het huidige tijdsgewricht zijn behoorlijk beangstigend.

[ianthe · Rating 5 out of 5]

Ik wens iedereen dochters met donkere krullen toe die altijd een waarachtig antwoord bieden. Lees dit boek! Het is zo scherp en sheila Sitalsing ontleedt zo goed hoe een vernietiging van een grote groep mensen niet kan plaatsvinden zonder al die kleine passieve, actieve, schijnbaar alledaagse, graag gebagatelliseerde handelingen van honderdduizenden andere mensen. Gaza wordt wellicht niet genoemd, maar het handelen in rancune en angst zaaien en zondebok wijzen wel. En dat is in the end het echte gif. Wees niet onverschillig ❤️

[Dieuke · Rating 4 out of 5]

Fantastisch geschreven, stijgt uit boven het persoonlijke, en een heel belangrijk verhaal.

[Hans Buijze · Rating 5 out of 5]

Sheila Sitalsing werkt de schok te weten dat je grootvader een nsb’er was om tot een handboek hoe om te gaan als dat je overkomt. Daarmee stijgt ze ver uit boven een persoonlijk verhaal en maakt ze een boek dat uiteindelijk eindigt in een pleidooi tegen de verrechtsing van Nederland en de rest van de wereld maar niet zonder de lezer een diep inzicht gegeven te hebben in wat het betekent om te horen bij die grote groep nazaten van foute Nederlanders.
Indrukwekkend en knap, humoristisch soms en cynisch als het gaat om de uitvluchten van daders, leerzaam en voor iedereen lessen bevattend over zwijgen, schuld, schaamte, de troost van lotgenoten, compassie en rekenschap. Haar kinderen als klankbord zijn als een Grieks relativerend koor.

[Carin Slotboom-Meijers · Rating 4 out of 5]

Aan het licht brengen is heilzamer dan onder het vloerkleed vegen, laat Sheila Sitalsing in deze familiegeschiedenis op een mooie en goed gedocumenteerde (voor zover ik het kan inschatten) zien.

[Marleen de Sterke · Rating 4 out of 5]

Bijzonder hoe Sitalsing het verleden van haar voorouders recht in de ogen kijkt, niet vergoeilijkt. Geen goedkope vergelijkingen met het heden, maar een heel eerlijk en open en doordacht verslag met alsnog een link naar vandaag. Aanrader.

[Anne · Rating 4 out of 5]

4.5

[Marloes · Rating 2 out of 5]

Een belangrijk, maar droog en zakelijk document. Helaas vond ik het erg afstandelijk geschreven en voelt het meer als een journalistieke essay in plaats van een persoonlijke ervaring met een donkere familiegeschiedenis en de schaamte die daarbij komt kijken. het fenomeen 'schaamte' werd zelfs theoretisch en wetenschappelijk beschreven, maar hoe Sheila zich écht voelt? Dat weet ik eigenlijk nog steeds niet.

[Henny · Rating 4 out of 5]

Goed geschreven. Boeiend. Mooi om haar pubers een rol in het verhaal te geven.

[Jort Fokkens · Rating 3 out of 5]

Een goed geschreven boek over het 'aanwezige verleden' waarover haar moeder nooit heeft willen spreken. Ik sluit me aan bij de meeste andere reviews.

Wat ik echt vind tegenvallen is het politieke pamflet dat ook verweven is in dit boek, en daarbij verwijst ze naar de usual suspects als Baudet en Trump. Ik vind dat gevaarlijk en ongepast. Het gemak waarmee dat altijd gaat, terwijl ik grote verschillen zie met de Nazi's, vind ik stuitend.

Het had Sitalsing gesierd als ze, wanneer ze toch over de accomoderende houding en meebuigende ambtenarij spreekt, ook gesproken had over de schandalige wijze hoe de overheid heeft gehandeld tijdens de coronaperiode. Toen constateerde ik weinig verschillen met het verleden: uitsluiting en mensen tegen elkaar opzetten. En de grote grijze massa hoorde je toen ook niet. Jammer.

[Elize Kuiper · Rating 5 out of 5]

Prachtig prachtig prachtig geschreven door Sheila Sitalsing

[Annemijn W · Rating 5 out of 5]

Vijf hele dikke sterren. Een prachtige combinatie tussen een familiegeschiedenis, een persoonlijke zoektocht en een politiek pamflet. Gelachen en een traantje weggepinkt.

[Rens De · Rating 4 out of 5]

"Het waarom achter het waarom ... Van diepgewortelde overtuiging, ideologische verblinding en kwaadaardigheid naar opportunisme, ongeinformeerdheid en onnozelheid."

[Maikel · Rating 5 out of 5]

“Het is gebeurd en het kan dus weer gebeuren.” Als iemand doordrongen is van deze woorden van Auschwitz-overlevende Primo Levi, dan is het Volkskrant-columniste Sheila Sitalsing wel. Groot was voor haar dan ook de shock toen ze rond het overlijden van haar moeder ontdekte dat haar grootouders NSB-ers waren en niet zo’n beetje ook. Het levert een meeslepend, gevoelig en persoonlijk relaas op dat tegelijk een krachtig betoog is over de wenselijkheid om het oorlogsarchief (door Sitalsing steevast ‘bruine dozen’ genoemd) online raadpleegbaar en doorzoekbaar te maken. En wat vorm betreft: wat kan Sitalsing schrijven! Wat bij mij nagalmde, was de oproep om nooit onverschillig te worden en niet op te geven met opstaan tegen antidemocratische en antirechtsstatelijke tendensen en sentimenten. Want de bruine dozen leren: niets doen is altijd erger.

[Saskiasauce · Rating 5 out of 5]

Je opa blijkt een NSB-er. Wat betekent dat? En hoe zat dat precies met je moeder? Sheila Sitalsing krijgt van haar moeder een geschrift, op het laatst van haar leven nog getypt. Daaruit blijkt dit besmette verleden. Hoe gaan we om met schuld en schaamte na de oorlog en de archieven die hierover de documentatie bevatten. Ik vond het een ontzettend goed boek, dat me ook dagen later nog bezig houdt. Na de oorlog is onze blik op het verleden meermaals aangepast. Dat zie je bijvoorbeeld ook goed terug in de discussies over de toekomst van de Nationale dodenherdenking. Wie herdenken we en waarom? En mogen nakomelingen van NSB-ers hierin ook een rol spelen - en dat zijn er heel veel, als je gewoon rekenkundig doorrekent. En hoe zit dat met al die mensen die ‘niet anders konden’, of ‘gewoon voor het avontuur’ meededen aan de NSB. Wat is daarvan waar en wat is welbewust bagatelliseren van de eigen rol om de consequenties te ontkomen?

[Leen · Rating 5 out of 5]

Heel indrukwekkend boek, absolute aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis, politiek, ethiek - nou ja, voor iedereen die een beetje geïnteresseerd is in de samenleving en die beter hoopt te maken.
Sitalsing ontdekt na het overlijden van haar moeder dat haar grootouders fout waren in de oorlog - én dat haar moeder daar haar hele leven lang over heeft gezwegen - en beschrijft hoe ze na een lange zoektocht manieren vindt om met dit foute familieverleden om te gaan. Ze schrijft over schaamte als nazaat van een NSB’er, over pogingen om de (mis)daden van je (voor)ouders te begrijpen, over na-oorlogse repressie en zwijgcultuur, over de moeizame openstelling van de archieven, en het belang van openheid en ‘rekenschap geven’. En over de overeenkomsten tussen de manier waarop de NSB haar grootouders tot ontmenselijking van een bevolkingsgroep dreef, en de huidige retoriek van (steeds populairdere) xenofobe, nationalistische en rechts-radicale partijen. Alles heel helder en gevat opgeschreven, met een mooie afwisseling tussen Sitalsings persoonlijke verhaal en de bredere maatschappelijke context.

[Inno van Lieshout · Rating 5 out of 5]

Bijzonder goed geschreven boek. Sheila Sitalsing schrijft over meer dan alleen haar grootvader die lid was van de NSB. Ze schrijft bijvoorbeeld ook over het schuldgevoel van nakomelingen van zulke foute familieleden. Haar relaas is duidelijk en zeer leesbaar.
Zeer goed!

[Marly · Rating 5 out of 5]

Uitzonderlijk goed geschreven analyse van de schaamte die de journalist Sitalsing overspoelt nadat ze er, na de dood van haar moeder, achterkomt dat haar opa een NSB’er was. De lezer wordt ook een spiegel voorgehouden: straffen we (nog steeds) de (klein)kinderen van wie “fout” was in de oorlog? Waarom zijn zoveel mensen ervan overtuigd dat zij, in oorlogssituaties, vanzelfsprekend aan de goede kant zullen staan? En wat hebben we eigenlijk geleerd van de omstandigheden waarin Hitler en het nazisme konden groeien?
Sitalsing onderzoekt moedig de pijn en de schaamte en heeft een elftal wenken opgesteld voor nazaten van wie foute familie had in de oorlog. Ik ben erg onder de indruk van de afgewogen manier van schrijven, van de parallellen met de huidige samenleving. Bijzonder boek!

[Sloddervos · Rating 4 out of 5]

Sheila Sitalsing I <3 u en de taligheid van de tekst







[storytel luisterboek]

[Renate · Rating 2 out of 5]

boeiend en belangrijk maar te lang

[Malou Moen · Rating 4 out of 5]

Ik kwam voor de sensatie (sorry) - maar het heeft me veel stof tot nadenken gegeven

[Kirsten · Rating 4 out of 5]

Een heel interessant boek!

[Leonarda · Rating 5 out of 5]

Sheila Sitalsing doet zeer indrukwekkend verslag van een onderzoek naar het verzwegen foute oorlogsverleden van haar grootouders. De schrijfstijl is verbluffend, door een bijzondere combinatie van ernst, openheid, scherpte en lichtheid. De link naar huidige maatschappelijke en politieke ontwikkelingen maken het boek uiterst actueel. Lezen dus!

[Kim · Rating 3 out of 5]

Ik maak de laatste tijd niet de beste keuzes. Heb het boek geluisterd, maar kon me niet goed focussen. Interessant verhaal, maar het 'zakelijke' overheerste wat mij betreft het 'emotionele' te veel.

[Willem]

Echt heel goed. Dit verhaal moet echt deel uitmaken van ons collectieve verhaal rondom de tweede wereldoorlog.

[Zoe Voorde · Rating 5 out of 5]

kan ik 6 sterren geven?

[Mark · Rating 4 out of 5]

Kort voor haar dood schreef Sheila Sitalsings moeder nog enkele vellen vol met 'familiegeschiedenis'. Haar ouders, Sheila's grootouders, waren NSB-ers, pro-nazi voor en collaborateurs tijdens, die na de oorlog jarenlange celstraffen kregen (die ze uitzaten in Westerbork, het voormalige verzamelkamp van waar duizenden joden en anderen vertrokken en nooit terugkeerden).
Alles samen waren er veel meer collaborateurs aan de nazi-bezetting dan slachtoffers. Toch bleef de stilte rond die eerste groep algemeen. Ook haar eigen moeder hield haar mond over haar ouders en wat zij met hen meemaakte, voor en tijdens de oorlog. Erg herkenbaar allemaal, ook ik mis stukken uit onze familiegeschiedenis, om vergelijkbare feiten. De schaamte werd overgeërfd, maar zorgde er in de eerste plaats voor dat in Nederland de collaboratie verzwegen werd of geminimaliseerd.
Tot voor kort betekende dat wie zich wilde informeren over familieleden archieven moest doorploegen. Het nieuws vorig jaar dat deze archieven gedigitaliseerd zouden en dus gemakkelijk doorzoekbaar zouden worden, joeg angst aan en zorgde voor protesten. Want nu zou je kunnen nagaan welke opa jouw opa had verklikt, bijvoorbeeld.
Journaliste Sheila Sitalsing doorploegde met 'Waar ik me voor schaam' haar familiegeschiedenis met zorg en rapporteerde erover, met evenveel zorg voor nuance en voor humor. Alvast bedankt voor wie me leestips kan bezorgen over dit thema voor Vlaanderen, waar de geschiedenis van de Vlaamse beweging andere kleuren heeft toegevoegd aan de Vlaamse/Belgische collaboratie.

[Bor · Rating 3 out of 5]

Naar aanleiding van dit artikel: https://www.volkskrant.nl/volkskrant-...

Ik vind Sheila Sitalsing geweldig, vooral vanwege haar luister ik altijd naar de politieke podcast van de Volkskrant. Dat is de reden dat ik deze tot mij heb genomen als luisterboek, een medium waar ik eigenlijk niet zo van ben… Maar ik had op een of andere manier toch meer van dit boek verwacht. Ik heb niet per se het gevoel dat ik tot diepere inzichten ben gekomen dan na het interview hierboven, en soms is het boek zelfs een beetje repetitief. Dat is jammer.