Geweten: Over Israël en Palestina

by Maurits de Bruijn

Terwijl de Israëlische bommen op Gaza neerdalen, ontvangt de Joodse schrijver Maurits de Bruijn een uitnodiging van een ngo om naar Israël en Palestina te reizen. Hij hij had gezworen Israël nooit meer te bezoeken. Toch besluit hij het beest in de bek te kijken, in de hoop dat hij dichter bij de realiteit komt die hem sinds 7 oktober 2023 vooral via beeldschermen bereikt.

Zo kruipt De Bruijn achter zijn veilige maar kritische toetsenbord vandaan en komt hij oog in oog te staan met Palestijnen die onder de Israëlische bezetting leven en de IDF-soldaten die de checkpoints bewaken. Wat voor land treft hij aan? En hoe is deze werkelijkheid te rijmen met het Nederlandse discours? Wat leert hij over zijn persoonlijke geschiedenis en hoe legt hij dit uit aan zijn Joodse grootouders die werden vermoord in het vernietigingskamp Sobibór?

Geweten is een verdiepend, veelkantig verhaal dat meer losmaakt dan hartjes en haatreacties, over een van de meest mensonterende rampen van de 21e eeuw.

Genres: Nonfiction, Politics, History, Audiobook, Essays

227 pages, Kindle Edition

First published April 23, 2025

About the author

Maurits de Bruijn (1984) schreef eerder de romans 'Broer' en 'De achterkant van de zon'. Van zijn hand verscheen tevens het non-fictieboek 'Ook mijn Holocaust' en de bundel 'Op de sofa. Essays over therapie en het leven'. Daarnaast is hij redacteur van kunsttijdschrift Mister Motley.

Reviews

[Amber Boer · Rating 5 out of 5]

Dit boek heeft me zo zo zo boos gemaakt. Ik wist dat het kut was. Ik wist dat het oneerlijk was. Ik wist dat er op bizarre wijze mensenrechten worden geschonden. Maar ik wist ook vooral nog best wel weinig. Echt heel duidelijk en fijn geschreven. De worstelingen van de schrijver zijn voelbaar. De punten die hij maakt duidelijk. Een geweldig boek als je beter ingelezen wil zijn. En anders gewoon een duidelijke reminder, om stil te staan bij het onderscheid tussen volk en staat, de ongekende censuur die de israelische staat uitvoert, en het feit dat er een fucking genocide plaatsvindt, waar ons kabinet ( en een te groot deel van de wereld) precies niks meedoet en uberhaupt niet van wil erkennen dat deze plaatsvindt.

[Iwan · Rating 4 out of 5]

Deze reportage van een recente reis die Maurits de Bruin maakte, kwam hard bij me binnen.

Het heeft te maken met de combinatie van getuigenissen en onthullend cijfermateriaal - sinds de Nakba van 1948 - die De Bruin de lezer laat zien en voelen.

Aanrader voor iedereen die zich wil verdiepen in het lot van Palestijnen. Denk je: veel te ingewikkeld? De Bruin laat aan de hand van cijfers zien dat deze verdrijving van een volk helemaal niet zo ingewikkeld is.

En als het ingewikkeld wordt, is het ook écht ingewikkeld. Op vijf zesde legt een Palestijnse eigenaar van een boekenzaak het Maurits uit: 'Stel je een piramide voor. Met rechten...

-In de top van die piramide bevinden zich Joodse Israëli's. Zij hebben alle rechten.

-Daaronder bevinden zich de Palestijnen in Israël. Zij hebben politieke rechten maar geen nationale rechten.

-Daaronder bevinden zich de Palestijnen in Jeruzalem. Zij hebben nationale noch politieke rechten - enkel burgerrechten.

-Daaronder de Palestijnen op de Westoever. Zij hebben geen nationale, politieke of burgerrechten. Ze vallen onder militair Israëlisch recht en onder de Palestijnse Autoriteit.

-Daaronder bevinden zich de Palestijnen in Gaza, die onder Hamas leven.

-Daaronder de Palestijnen in de diaspora.'

Van de Bruin schrijft: 'op dit punt van de bureaucratische hel waaraan Palestijnen worden onderworpe moet ik toegeven dat het daadwerkelijk ingewikkeld wordt.(...) Het moet kafkaësk zijn. Het moet onleefbaar zijn.'

Dit deed me overigens denken aan het asielbeleid van Marjolein Faber in het recent gesneuvelde kabinet van Schoof/Wilders. Ook deze Minister van Asiel bedacht systemen die asielprocessen expres ingewikkeld en kafkaësk maken. Alles om vluchtelingen af te schrikken of weg te pesten.

Geweten is een prima instapboek voor iedereen die meer wil weten over het Palestijnse volk. Daarna kun je doorschakelen naar het meer gedetailleerde De 100-jarige oorlog in Palestina van Rashid Khalidi (Bezige bij) dat ik ook nog ga lezen.

Voor mij hét vakantieboek van 2025
Gelezen in de tuin van een 150 jaar oud huis in Meschers-sur-Gironde...

[Astrid Inge · Rating 5 out of 5]

Belangrijk, urgent, broodnodig.
Dit is zo'n boek dat verplichte kost zou mogen zijn op scholen. Natuurlijk behoor ik tot de eigen parochie waarvoor gepreekt wordt, maar juist ook andersdenkenden zouden dit moeten lezen. Het is belangrijk niet alleen te kijken naar een lachende Wilders met Netanyahu of een kabinet dat doet alsof het doof en blind is.
Dank je wel Maurits de Bruijn, voor dit boek, voor je openheid en voor je kracht/kwetsbaarheid.

"Deze oorlog als genocide bestempelen heeft geen politieke kleur. Het is geen mening, geen vermoeden, geen antisemitisme of provocatie."

[Sanne Homan · Rating 5 out of 5]

Om eerlijk te zijn was ik eerst best wel sceptisch over dit boek. Niet zozeer door De Bruijn, ik ken meerdere van zijn werken, maar vooral omdat ik me afvroeg: wat gaat dit boek mij brengen, anders dan wat Palestijnse schrijvers, journalisten en artiesten mij hebben bijgebracht? Waarom moet ik lezen wat De Bruijn hierover te zeggen heeft?

Gelukkig stelt hij deze vraag ook in Geweten, en heeft hij het vaak over zijn eigen positionaliteit als Joodse schrijver binnen het discours en de ‘discussie’ over deze genocide. En ja… gek genoeg kan daar heel wat discussie over zijn.

Door deze dikke laag zelfreflectie, waar het boek onder bedolven ligt, vond ik het interessant om te lezen. Je moet het boek zeker niet lezen omdat je meer wilt weten over de geschiedenis van Palestina (ondanks dat De Bruijn dit echt heel knap samenvat), maar om de invalshoek die De Bruijn te bieden heeft.

[Melanie · Rating 5 out of 5]

Lees dit boek! Het is open, kwetsbaar, persoonlijk en informatief zonder belerend te zijn en geeft hopelijk een duwtje om meer over dit onderwerp te lezen. Om verder te kijken, denken en voelen en niet de ogen te sluiten.

“Noem het geen oorlog, noem het geen conflict, noem het niet ingewikkeld. Het is complex, zoals alle wereldpolitiek dat is, en natuurlijk kent deze strijd een lange geschiedenis, maar als het om Palestina gaat wordt de complexiteit ingezet om alle tegengeluid te smoren, om langzaam een kussen te drukken op de stemmen die zich uitspreken tegen het onrecht, terwijl dat precies onze taak is op aarde.”

[Pieter Serrien · Rating 4 out of 5]

zeer heldere, urgente en eerlijke uiteenzetting over de bittere actualiteit, een absolute must read

[Sabine · Rating 5 out of 5]

Verdieping, duiding en krachtig én kwetsbaar geschreven. Ik hoop dat dit boek veel gelezen wordt.

“Noem het geen oorlog, noem het geen conflict, noem het niet ingewikkeld. Het is complex, zoals alle wereldpolitiek dat is, en natuurlijk kent deze strijd een lange geschiedenis, maar als het om Palestina gaat wordt deze complexiteit ingezet om alle tegengeluid te smoren, om langzaam een kussen te drukken op stemmen die zich uitspreken tegen het onrecht, terwijl dat precies onze taak is op aarde.”

[Rens Hoogerwaard · Rating 3 out of 5]

Viel ietwat tegen. Schrijfstijl was niet helemaal mijn ding denk ik. Laatste stuk wist het nog enigzins te redden. Meer dan een nipte studentennegen zit er niet in.

[Evert Wolters · Rating 4 out of 5]

Elke donderdag, als ik van 18-18.30 uur samen met meer dan 100 anderen voor station Zutphen 'lawaai maak voor Gaza', staat er de laatste weken even verderop, iets van de grote groep vandaan, een mevrouw alleen. Met een bord. Op haar bord staat: "Free the hostages".

Een mini-tegendemonstratie? Misschien. Moedig wel, vind ik.

Een aanvulling - completering - van ons protest voor Gaza. Mij attendeert ze allereerst op de Israëlische gijzelaars die sinds 7 oktober 2023 vast zitten ergens in Gaza. En gelijk denk ik dan ook aan de duizenden Palestijnen die door de Israelische staat worden vastgehouden zonder rechtsgang.

En zo staan beide groepen gijzelaars op mijn netvlies als ik demonstreer vóór Palestina.

Daaraan moest ik denken bij het lezen van 'Geweten' van Maurits de Bruijn. Zeker bij de volgende passage over een gesprek met een kennis ('academiegenoot') tijdens een reis naar Israël. Waar die kennis zegt: "Dus dat, herhaalt hij, dat niemand het Palestijnse naast het Israëlische verhaal blijft leggen maar dat mensen kiezen, is dat niet juist het probleem? [...]”

En dan vervolgt De Bruijn: “Waar hij [de kennis dus] voor pleit is een constant heen en weer schakelen tussen het ene perspectief en het andere, om uiteindelijk een vorm van objectiviteit te bereiken. Maar het zionistische perspectief kan niet zomaar naast het Palestijnse narratief worden gelegd. Het zionisme barst van verdraaiingen, leugens, het verzwijgen en onderdrukken van een gewelddadige geschiedenisen en een gewelddadig heden. Staatspropaganda naast rapporten van mensenrechtenorganisaties leggen en beweren dat beide bronnen vast wat waarheid en vast wat leugens bevatten: het kan alleen maar tot valse symmetrie leiden."

Ik denk dat de mensen die bereid zijn om zich in beide kanten te verdiepen, geen moeite hebben om de assymmetrie te zien. Om de terreur van Hamas niet te vergoelijken én om te zien dat de staatsmacht van Israël ook terreur betekent, voor een hele grote groep rechteloze Palestijnen.

En ja, De Bruijn leunt in zijn boek naar één kant. Maar die andere kant heeft in de afgelopen decennia - althans in mijn leven - ook wel veel ruimte gekregen. Voor mij was zijn boek een welkome correctie. Zoals de enkele vrouw met haar bord dat dus óók weer is.

Luister ook het marathoninterview van de VPRO met Maurits de Bruijn. Minstens zo treffend als zijn boek.

[Donna · Rating 3 out of 5]

Maurits de Bruijn is activist voor Palestina die expliciet zijn Joods-zijn inzet om zijn boodschap geloofwaardigheid te geven. Keihard tegen Israël en de genocide die zij plegen op de Palestijnen met veel historisch besef. Wel een vraagteken bij woordgebruik als het gaat over Israëliërs: als je hen gieren noemt, draag je dan niet ook bij aan dehumanisering?

[Guus van der Peet]

Ik ga dit boek even heel ongevoelig als "fictie" bestempelen (want ondanks de bronnenlijst heel erg geschreven vanuit de eigen ervaring, met een nogal associatieve structuur, door iemand die een paar romans op zijn naam heeft staan). Met dat label is het volgens het Ministerie van Onderwijs immers opeens toegestaan voor middelbare scholieren om dit op hun leeslijst te zetten, zodat ik mijn exemplaar in het gezicht van een welwillende leerling kan duwen wanneer ik het na de vakantie met 5vwo over geëngageerde literatuur ga hebben. 

In dat opzicht is het jammer de eerste helft van het boek zoveel chaotischer is dan de tweede helft, waarin De Bruijn chronologisch zijn rondreis door de bezette gebieden beschrijft. Vanuit een literair standpunt slaagt die structuur er succesvol in om de conflicterende gedachten van een Israel-kritische zoon van een Holocaustoverlevende te verbeelden, maar voor minder ervaren lezers kunnen al die snelle gedachtesprongen misschien wat verwarrend zijn.

Tegelijkertijd dropt hij wel regelmatig genoeg onderbouwde informatie om het verhaal nooit te individueel te maken. Zo weet ik nu dat de Balfour-verklaring uit welgeteld één zin bestaat.

Ooh, en ik wil niet te vaak het woord 'jammer' gebruiken in een recensie van een boek waar ik nogal lovend over ben. Maar ik vond het tevens jammer dat De Bruijn tegen het einde een paar keer naar een school-editie van het boek verwijst, maar dat een Google-search vervolgens zo ongeveer alleen naar zijn eigen Instagram-pagina leidt. Maak dit algemeen beschikbaar.

Voor de mensen die dit lezen en meteen over linkse indocrinatie gaan klagen: ik zal netjes ook iets van Leon de Winter op de keuzelijst zetten.

[Elize Kuiper · Rating 5 out of 5]

Verplichte leeskost voor alles en iedereen.

[Izzy · Rating 5 out of 5]

Krachtig. Genuanceerd. Nodig. Toegankelijk. Ik voelde me minder aangetrokken tot een aantal stilistische keuzes en vond dat sommige stukken meer uitleg of verdieping behoefden, zeker bepaalde standpunten die de schrijver inneemt, maar het is zo'n broodnodige en vooral ook toegankelijke uiteenzetting van wat er op dit moment in Palestina en Israël gaande is, dat ik het niet wil afvallen op zulke punten en graag wil dat iedereen het leest.

[Anne · Rating 5 out of 5]

Lees het, raad het anderen aan. Het was voor mij echt een toegevoegde waarde om de reis van dit boek aan te gaan, ook al heb ik zoals zo veel mensen al allerlei soorten informatie over de genocide tot me genomen in de afgelopen 649 dagen. Het boek is ook nog eens heel goed geschreven, zo eloquent en scherp en kritisch en slim, en het is zo goed opgebouwd. Ik had het niet moeten missen.

[lara]

If you're looking for a detailed history of Palestine and the genocide, this isn't the book for you. Many other works cover that ground far better (and the author even points you to some of them).

That being said, what makes this book worth reading is the author's personal and critical reflection on his own positionality as a (cultural) Jew traveling there. Still, what stayed with me the most wasn't the journey itself nor his reflections on identity, but a theme the book only hints at (through the discrepancies the author experiences and describes): facts alone rarely change people's minds. People interpret facts through their pre-existing worldviews and ideologies. This feels true for the Netherlands at least, where public debates about the genocide are often polarised less by the availability of information (I mean, we have all seen the images on social media) than by the frames through which that information is received.

At one point, the author writes:
"De daadwerkelijke polarisatie waar we het over moeten hebben is niet die tussen zogenaamde zionisten en antizionisten, tussen hen die wakker zijn en degenen die slapen, tussen hen die de Israëlische propaganda slikken en zij die dat niet doen, maar die tussen de staat en zijn burgers. Dat is de grote, schurende kloof."
I partially agree. This is an important observation, of course, but it doesn't fully explain why people accept Israeli propaganda in the first place. Propaganda does not operate in a vacuum. Again, it resonates only with the worldviews people already have (this is why not everyone accepts climate change/vaccines, etc., as a 'truth'). This may help explain why some Dutch Jewish communities are more receptive to Israeli narratives than others. To be sure, I'm not saying this applies to all to the same degree. But what I do think is that Zionist propaganda can tap into deep histories of antisemitism and trauma, making the association with Israel not just political but existential. In that sense, propaganda does not so much convince with 'new facts' as it reactivates long-held fears and identities. These dynamics are described in the book, but I wish they were more developed.

This is why some of the author's other statements came across to me as somewhat naive:
"Maar g-d, ik hoop dat er mensen zijn die dit boek hebben opengeslagen omdat ze het hartgrondig oneens met me zijn."

"Deze oorlog als genocide bestempelen heeft geen politieke kleur. Het is geen mening, geen vermoeden, geen antisemitisme of provocatie."

I understand the ethical urgency behind these statements (duh!). In the face of denialism, insisting that genocide is a fact and not a matter of opinion is necessary. Yet at the same time, the book never fully addresses the tension between this moral insistence and the way ideology and propaganda shape how such 'facts' are received.

I'm not rating this book in stars. It feels wrong to give it less than five (I don't think that I need to explain this). But precisely because it does so, I think it's important to also remain critical of what the book does not do, and to wish for more works that do touch on this topic more in-depth.

Final thought: what about non-Jewish Dutch people who accept Israeli propaganda? Mind you that in 2006, Prime Minister Balkenende called to "regain our VOC mentality". The VOC was responsible for at least two genocides in the Dutch East Indies, but what some chose to remember was the wealth it brought (among other things). Of course, these are not the same thing. My point is simply that mass violence is often rationalised, celebrated even, when it can be folded into a narrative of ...you name it?

[Sterre van der Hemel · Rating 4 out of 5]

Maurits schrijft over zijn ervaringen in Israël en Gaza tijdens een reis die hij maakt in 2024. Hij deelt bovenal de feitelijke vertellingen van de genocide die zich daar al 100 jaar afspeelt.

Zijn activisme, onmacht, verdriet en angst druipt van de bladzijden. Waarbij zijn woordkeuze en weerlegging van de westerse blik een verhelderend inzicht geeft voor menig persoon die wordt geteisterd door verwarrende berichtgeving en gevoelens veroorzaakt door het nieuws en sociale media.

Dit boek is voor iedereen die zich wil verdiepen in hoe de genocide in Gaza zich heeft kunnen ontvouwen en de huidige situatie, en de onmacht van Maurits, en daarmee elk antizionistisch persoon in de westerse wereld, tastbaar maakt.

[Jeltje · Rating 5 out of 5]

iedereen moet dit boek en boeken van palestijnse schrijvers lezen. en zoals maurits de bruijn en isabella hammad zeiden bij ilfu: daar blijft het niet bij. spreek je actief uit, boycot israëlische producten, ga naar sit ins, doe iets.

”Door, waar het op de geschiedenis van Palestina aankomt, onze kinderen een zionistisch sprookje voor te schotelen, maakt Nederland zich niet alleen schuldig aan het faciliteren van genocide - door wapens en geld te sturen - maar ook aan het scheppen van het klimaat waarin een genocide op de Palestinen (vooralsnog) ongestraft gepleegd kan worden.”

[Marit · Rating 5 out of 5]

lees!

[Olivier Versteeg · Rating 5 out of 5]

must read!

we weten allemaal wat er zich afspeelt in gaza maar tegelijk weet ik te weinig en kan het soms zo ver weg voelen en bijna onecht vanuit ons geprivilegieerde stukje land,
dit boek fungeert voor mij als een soort brug, het heeft mij aangewakkerd en helpt mij om woorden te geven aan deze genocide (in hoeverre dat kan).

dit boek laat zien hoe de ideologieën in israel diepgeworteld zitten en hoe er wordt gehandhaafd op deze ideeen ten koste van de palestijnen. Hoe de ene minderheid zich uitspeelt tegen de andere minderheid. Hoe het ene volk moet leven, of overleven, onder het regime van het ander.

[Julia Van der weide · Rating 5 out of 5]

Een heel belangrijk boek. Zou het iedereen aanraden.

[Roos · Rating 4 out of 5]

Extreem belangrijk boek. Een enorme aanrader. Laten we het met elkaar nou eens meer hebben over de kloof tussen staat en burger, in plaats van de kloof tussen burgers.

[Yvonne Dronkers · Rating 5 out of 5]

Wow wat was dit goed. Maurits de Bruijn biedt zoveel informatie, stelt bij de juiste dingen de juiste vragen en laat zo’n indruk achter. Laat zoveel mogelijk mensen die boek lezen🇵🇸🇵🇸🇵🇸

[Bas · Rating 4 out of 5]

The past 1,5 year, I have read quite a few of these narratives about Palestine, Israël and the genocide in Gaza. They are always difficult but necessary to read and this book is no exception. While I think there exist better and more powerful books, I think this book has 2 things going for it that make it feel distinct. For one it's written by a Jewish person and narrates also the struggles of a Jewish person who breaks with Israel and the zionist narrative. That itself was already very interesting. But because the author is Dutch he also focuses quite a bit on how the influence of the conflict on Dutch society and how the influence of the pro-Israel narrative is so strong there. It was refreshing to read something not focused on the US or Germany. I would certainly recommend this book !

[Julia - my.endless.library · Rating 4 out of 5]

’Israël laat zien dat we absoluut niet in een postkoloniale werkelijkheid leven. Dat de westerse reputatie als poortwachter van mensenrechten volslagen misplaatst is. Dat het ene mensenleven meer waard is dan het andere. Dat het signaleren van oorlogsmisdaden daarentegen niks waard is. Dat een term als staakt-het-vuren compleet betekenisloos is. Dat we niet langer kunnen leunen op heldere referentiekaders, aangezien mensenrechten, oorlogsmisdaden en internationaal recht uitgeholde begrippen blijken te zijn geworden. Of: dat we nooit op die referentiekaders hebben kunnen leunen.’

❤️🇵🇸

⭐️⭐️⭐️⭐️.5

[Joris vleer · Rating 5 out of 5]

Stel (hypothetisch) ik zou uitgenodigd worden voor de verjaardag van een vvd lijsttrekker dan zou ik haar dit cadeau doen, waarna ze het waarschijnlijk toch niet zal lezen en ik niet meer uitgenodigd zal zijn voor haar hypothetische verjaardag.

Los daarvan: dit komt hard binnen en iedereen zou dit moeten lezen

[fen · Rating 5 out of 5]

ik heb dit boek al een tijd geleden beluisterd, maar was het vergeten hier op te zetten. ik doe het alsnog omdat dit onderwerp zo enorm belangrijk is! heel persoonlijk en perfect onderbouwd. ook heel goed voorgelezen door pascal vanenburg

[Mira Innemee · Rating 5 out of 5]

Pfoe. Ik wist dat het vreselijk was, maar ik wist eigenlijk ook best weinig. Precies zoals Mare zei: als je ook maar 1 boek leest dit jaar, laat het deze zijn.

[Fenne · Rating 5 out of 5]

We leven in een tijd waarin het belangrijker is wie sterft dan onder welke omstandigheden.

[Caroline Dijkstra · Rating 5 out of 5]

Bijna niet te doen, zo hemeltergend erg en verschrikkelijk en onverdraaglijk wat Israel al jaren en nu in verhevigde mate aan het doen is. In die wereld neemt dit boek je mee. En dan is alleen maar er naar luisteren (luisterboek) al bijna niet te doen. En belangrijk het wel te doen

[Giulia =)]

Op zoek naar wat ik kan en moet doen besloot ik me na 7 oktober in te lezen en luisteren. Dit is het eerste echte boek. Hoe meer ik weet hoe makkelijker ik het vind om me erover uit te spreken. Het is een goed te lezen instap-boek, dus ik raad het ieder aan. Maar sterren hangen aan zo'n pijn voelt verkeerd.

"Als ik één ding kan bereiken met deze getuigenis, laat het dan zijn dat mijn woorden deel zullen uitmaken van een golf van verzet die lang geleden haar oorsprong vond en nog altijd aan kracht wint. Een golf die tussen de rivier en de zee opsteeg, de wereld over raast en het uiteindelijk onmogelijk maakt dat iemand zich nog kan verschuilen door te beweren dat die het simpelweg niet geweten heeft."