Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hıristiyanlıkta ve İslamiyette Kadının Statüsüne Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım

by Fatmagül Berktay

Kadının ikinciliğinin doğal kabul edilerek bunun onun bedeninin denetlenmesinin meşru gerekçesi sayılması her üç tektanrılı dinin ortak özelliği. Bu ortak özellik, tarihsel ve coğrafi olarak üç geleneğin de aşağı yukarı aynı ya da birbirine yakın topraklarda ve benzer maddi koşullarda benzer gereksinimlere yanıt olarak doğup gelişmeleriyle açıklanabilse bile, ilginç olan, bugünkü ifadelerinde de kadınlara ilişkin tutum ve anlayışı odak almaları.

Günümüzdeki Protestan ve İslamcı köktendinciliğin de kadının konfmu ve denetimi üzerinde yoğunlaştuğunu ve kendilerini toplumsal cinsiyet ve kadının. "doğru" toplumsal rolü aracılığıyla meşrulaştırdıklarını görüyoruz. Karşılaştırmalı yaklaşım, bu konuda da, partikülarizme ve oryantalizme düşülerek dinsel canlanışı salt İslam'a özgü bir olgu olarak görme yanılgısına engel olacak ve köktendönciliğin, İslam'ın "egzotik"alanıyla sınırlı ve anlaşılmaz bir şey olmadığının görülmesine yardım edecektir.

Genres: Feminism, Nonfiction, Sociology, Religion, Womens, Psychology, Feminist Theory

272 pages, Paperback

First published January 1, 1996

Reviews

[burcu okay · Rating 5 out of 5]

O kadar güzel bir çalışma ki köşe başında keleşle bekleyip erkek öldüresim geldi.
Akademik üslublu öneri bırakamayacağım buraya ama kitabın kapağını tshirte bile bastrırıp gezebilirim şuan.

[B. Aybuke Tekgul · Rating 5 out of 5]

Akademik yayınların kitaplaşmasının dezavantajı, alan-dışı okurların okumasını zorlaştırıcı bir dil kullanması oluyor olsa gerek. Fatmagül Berktay'ın doktora tezi olan bu kitapsa tüm akademikliğine, geniş dipnotları ve kaynakçasına rağmen su gibi okunuyor! Çok uzun zamandır okumaktan bu kadar zevk aldığım, düşünerek, yeniden düşünerek, dönüp dönüp tekrar bakarak okuduğum bir kitap olmamıştı!

Yazarın söylediği gibi, "yasak meyveyi yeme ve kendi adını koyma hakkını" korumak isteyen kadın arkadaşların, belki nasıl mücadele edeceğimizi değil ama, neyle, ne kadar köklü bir düzenle, binlerce yıllık bir gelenekle bastırıldığımızı derli toplu ve oldukça objektif bir şekilde okumak istediklerinde başvurulacak bir kaynak kitap Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın.

[Kam Sova · Rating 5 out of 5]

Adının aksine sadece Hristiyanlık ve İslamiyet'e değil, Mezopotamya dinleri, felsefe, köktendincilik gibi birçok farklı alana da değiniyor. En sevdiğim kitaplar arasında yerini kolayca aldı.

[Koray · Rating 5 out of 5]

Tek tanrılı dinlerin tarihsel süreçte genellikle erkekler tarafından yorumlanması ve bu yorumların ataerkil bir bakış açısıyla şekillenmesi, yeniden üretilmesi bilinen bir gerçek. Kitap, bu ataerkil yorumların kadınlar üzerindeki baskıcı ve eşitsiz etkilerini net bir şekilde ortaya koyuyor. Bu metin, sadece akademik bir eleştiri değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitliği mücadelesine de güçlü bir katkı. Patriyarkal yapıların, kutsal metinler ve gelenekler aracılığıyla nasıl meşrulaştırıldığını açığa çıkarmak büyük bir cesaret örneği.

[hümeyra · Rating 5 out of 5]

I'm not afraid of god I'm afraid of men (I'm afraid of both)

[Ezgi · Rating 2 out of 5]

Keşke Arapça öğrenmeden bu işe kalkışmasaymış dediğim yazar. Örneğin, fitne kelimesi Arapça 'imtihan' demektir, ayetteki anlamı da tefsir edilirken bu karşılığı kullanılmalı. Fitne kelimesinin Türkçe'ye geçişi olumsuzdur. Yazar fitne kelimesinin yanında kargaşa diye parantez içinde açıklamıştır. Çok yazık, tefsir yaparken takip edilmesi gereken bağlamları öğrenmeden, modern tefsirlere göz atmadan ayetleri açıklamıştır. Aynı zamanda Tevrat'ın Tekvin bölümünde de detaylı araştırma yapmaksızın ikilem olduğunu söyleyip geçiştirmiştir. Kitap, feminist teoloji açısından kutsal kitaplardaki kadın tipolojisinin araştırıldığı nadir kitaplardan biri olduğu için değerli yine de. Kadın çalışmalarının bu konuda artması lazım ama kutsal kitaplardaki metinlerin tefsirlerini bağlam çerçevesinde bilgi sahibi olan insanlar tarafından yapılması şart.

[taha · Rating 5 out of 5]

ataerkinin doğuşunun ve yükselişinin geçmişten günümüze kadar dinlerin yaşadığı değişimlerle nasıl paralellik gösterdiğini harika bir şekilde anlatıyor. kitap beni okurken bolca düşünmeye sevk etti ve benim için okuma süreci ufuk açıcı bir deneyime dönüştü. herkesin okuması gerektiğini düşündüğüm bir kitap. okuyun okutturun.

[İremini · Rating 5 out of 5]

Bana farklı bakış açıları kazandıran bir kitap oldu. Akademik olduğu için sözlüğe fazlasıyla başvurmak durumunda kaldım. Yer yer açıp araştırma yaptım üstünde. Zor bir kitap ama okuması keyifliydi.

[Merve Büker · Rating 5 out of 5]

“İster Arap Yarımadası'nda, isterse Eski Yunan'da olsun, erkek fantazisi hep aynıdır: Kadının, erkeğin kendi eliyle biçimlendirip can verdiği, yani özgür iradeden ve öznellikten yoksun, tümüyle erkek denetimi altındaki bir Galatea olması!”


Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, Fatmagül Berktay’ın doktora tezinin kitaplaştırılmış hali. Yazar önsözde bu durumun olumsuzluklarından ve dezavantajlarından bahsederek başlıyor kitaba. Bolca terim kullanarak biraz gözünüzü korkutuyor önce, sonra ritim düşüyor ve başlıyor size en temelden “kadın” olmanın ne demek olduğunu ve dünya tarihinde nasıl algılandığını anlatmaya.

Kitap dört ana bölümden oluşmakta. Başlangıçta Ana Tanrıça vardı diyor yazarımız. Kadının çağlar öncesine dayanan değerinden bahsediyor. Üretkenliğin temsilcisi olduğuna ve kadın olmanın bilgileliğine değiniyor.

Sonrasında ise ataerkil topluma geçişle birlikte kadının aile ve toplum içinde nasıl değiştiğini anlatıyor aşama aşama. “Beni kadın yaratmayan Tanrı’ya şükürler olsun” diyen yahudi din adamları çıkıyor karşınıza burada. Yazar bölümü şöyle bitiriyor: “Cinsiyet ayrımıyla kutuplaşmış ve bir cinsin diğeri karşısında böylesine eşitsiz bir konumda olduğu bir dünyada, "kadın yaratılmadığı için" şükredenlerin, "selamet"e bilmiyoruz ama, mutluluğa kavuşmaları mümkün olabilir mi?”

İlerleyen bölümlerde ise, Ruh-Beden karşıtlığına felsefi açıdan değiniyor. Pek çok farklı filozofa referans veriyor. Son bölümde ise Kadının şu anki konumundan ve özellikle İran devriminden bahsediyor.

Kitabın alt başlığı: Hristiyanlıkta ve İslamiyette kadının statüsüne karşılaştırmalı bir yaklaşım. Fakat buna katılmıyorum. Çünkü yazar hem üç büyük dinden bahsediyor, yalnızca İslamiyet ve Hristiyanlık değil, hem de büyük dinler dışında eski uygarlıklar ve yaşayışlara da bolca yer veriyor. Bu bakımdan bahsedilenden daha kapsamlı bir kitap olduğunu düşünüyorum.

Kitap konu itibariyle agresif bir dile sahip olabilecekken, yazarın kaleminin sakinliği en sevdiğim noktalardan biri oldu. Konuyu pek çok farklı yönden ele alıyor, sonrasında da derleyip toplayıp final yapıyor her bölümde. Kitap akıcı olsa da kolay okunan bir metin olduğunu düşünmüyorum. Tavsiyem yavaş yavaş okuyup sindirilmesi.

Kesinlikle daha çok okunması gereken bir metin. Okuyacak olan herkese şimdiden keyifli okumalar diliyorum.

“Amacımız barış olduğu zaman, savaşı anlamsız kılmanın yolu, karşı-silahlar üretmek değil, tümüyle silahlardan arınmış bir dünya kurmaya cesaret etmektir!”

[beyduck · Rating 5 out of 5]

Berktay hanım kesinlikle okunması ve el üstünde tutulması gereken bir değer. Türkiye'de konuş(a)mayanların sesi, konuşul(a)mayan bazı konuların irdeleyicisi olması bakımından literatüre katkıları çok önemli. Kitabı okumanızı tavsiye ediyorum.

[Maide Karzaoğlu · Rating 3 out of 5]

Her ne kadar kitap bir doktora tezi olsa da, yazarın ideolojik yaklaşımı açıkça hissediliyor. Farklı alanlardan örnekler verse de, bunları uzman görüşleriyle desteklemek yerine, kendi yorumlarıyla aktarmayı tercih etmiş daha çok. Bu durum, yazarın dinlere karşı önyargılı bir tutum sergilemesine ve argümanlarını basite indirgemesine neden olmuş. Ben bu kitabı konsept olarak yanlış buldum: Bu kitap dinlerin karşısında kadın değil, tarihin, tarih yazımı ve oluşumunun içerisinde kadın konsepti içerisinde olmalıymış gibi geliyor. Tarih bağlamında muhteşem bir kitap olacakken din bağlamında pozitivist ve çok yanlı, bir tez olamayacak kadar ideolojik denilecek seviyede yanlı görünüyor. Son bölümde İranlı kadınların mücadelesini güzel toparlamış ama gönül isterdi aynı yaklaşımla örneğin Mormonları da ele alsaydı. Gibi gibi. Uzun uzun üzerine konuşulabilmesi açısından pozitif, argümanlar ve ideolojik kaynakları konusunda olumsuz yaklaşıyorum kitaba…

[Beyza Nur Çeçdepe · Rating 5 out of 5]

dünyadaki herkese bir kitap okutma şansım olsaydı o kitap, bu kitap olurdu. noktasından virgülüne her şeyiyle feminist mücadeleye hizmet eden çok çok önemli bir kaynak. doğru bir başlangıç ve toparlama kitabı. açıklamaları yaparken ele alınan farklı bağlamlar ve konuya bütünsel yaklaşım kafanızdaki dağınık puzzle'ı yerli yerine oturtacak. dilerim kadın/erkek çok kişi okur. ayrıca eklemeden edemeyeceğim, epey etkileyici. fatmagül hanım önsözünde tezi yazma nedenini, "ataerkilliğin yalnızca köklerinin değil, bugün hala varolduğu yetmiyormuş gibi her gün durmadan yeniden üretilen kalıplarının, en azından altı bin yıldır değişmediğini görmek, insanda gerçekten umutsuzluk ve karamsarlık yaratabiliyor. belki de bu yüzden; yani bir tür karamsarlıkla baş etme yolu olarak bu tezi yazıp ortaya çıkarmak istedim. size düşman bir şey hakkında bilgi sahibi olmak, onun üzerinde belli bir güç sahibi olmuşsunuz ve onunla baş edebilirmişsiniz gibi bir duyguyu da beraberinde getiriyor" şeklinde açıklıyor.

[Ilayda · Rating 5 out of 5]

A must-read for everyone. It is well thought and very well researched analysis of religion (specifically of Christianity and Islam), creations of patriarchy and where it all comes from. I very much enjoyed how the book goes into early history, Sumerian Laws, views of Aristotle and Plato, similarities and differences regarding women's status in times BC and how it evolved AD. It was very interesting to read the paradoxes and concepts around "veiling", why some women chose to wear the veil and how it is viewed amongst different sexes. I do agree that, if we want to achieve an equal world without patriarchal norms, feminism has to look into theology and should not be afraid to deal with difficult issues and should not shy away from it.

[Ayça Aksu · Rating 4 out of 5]

"Modern zamanlar" diye adlandırdığımız günümüzde dahi ikincil plana itilmeye zorlanan kadınların toplumsal boyuttaki yerlerini, tek tanrılı üç dinin genelinde anlatsa da; yazar konuyu felsefik, toplumsal ve tarihsel açılardan da alarak başarılı bir şekilde incelemiş. Söz konusu din olduğunda haklı olarak, her zaman tartışılacak bir yön bulunur. Her şeye rağmen farklı bakış açıları kazandırması açısından güzel bir kaynak.

[Gizem · Rating 5 out of 5]

Özellikle sonucu çıktı alıp dağıtmak istedim, iyi bir gözlemciyseniz ve buram buram ataerki içine doğduysanız zaten gözlemlediğiniz şeyleri toplu olarak okuyorsunuz. Güzel bir kitaptı, bazı terimler okumayı zorlaştırabilir ama abartılacak kadar fazla değiller bence. Herkesin görüp çok az insanın konuştuğu bu konuya değindiği için yazara teşekkür ederim.

[cocosch · Rating 4 out of 5]

okunmalı!!

[iremmullaoglu · Rating 5 out of 5]

“…Her üç tektanrılı dinde - Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet- Tanrının cinsiyetinin neden erkek olarak kavramsallaştırıldığı; bunun kadın ve erkek kimlikleri, otoritenin niteliği ve iktidar yapılarına ilişkin düşüncelerimizi nasıl etkilediği; varolan toplumlarda kadınların soyu üretme yetilerinin ideolojik olarak neden küçümsendiği sorularına yanıt arama gereğini de beraberinde getirir.”

“Toprak, insanların ihtiyacı olan her şeyi sunan dişil maddedir; dolayısıyla toprak kadın bedeni için, kadın bedeni de toprak için bir metafordur. Ancak ataerkil sistemlerde, toprağın Ana Tanrıça ve onun cisimleşmesi olan kadınla kurulan olumlu ve kuşatıcı anlamı kaybolurken, bunun yerini toprağın ve kadın bedeninin cansız madde ile özdeşleştirilip yaratıcılıktan yoksun bırakılması alır… Bir zamanlar her şeyin yaratıcısı olan toprak (ve kadın bedeni) sonradan yalnızca erkeğin "can veren tohumu"nu taşımaya yarayan bir araca dönüştürülür.”

[Kübra Sıla · Rating 5 out of 5]

Herkese okutmaya çalıştığım kitap.

[Emek · Rating 5 out of 5]

Uzun süredir feminist çalışmalar okumak istesem de felsefe ve sosyoloji alanındaki (olmayan) birikimim Judith Butler gibi yazarları okumamı imkansız kılıyordu. Bu çalışmanın hiçbir yanı basit addedilemez, ancak o kadar akıcı ve her seviyeden okuyucuyu kucaklayıcı bir anlatısı var ki… Bu denli kapsamlı bir akademik eseri elimden bırakamayacağımı tahmin etmezdim.

Bir akşam yemeğinin nerede yenileceğine karar vermenin ‘eril enerji’, bu karara uyum sağlamanın ise ‘dişil enerji’ kabul edildiği 2024 yılındayız. Dolayısıyla kitapta da sıkça belirtildiği üzere, ataerkinin değişmezliğini fark etmenin yarattığı umutsuzluğa kapılmamak elde değil. Hem ataerki hem de din, doğrudan parçası olduğumuz ve aynı zamanda bir parçamız olan yapılar. Yüzlerce yıllık geçmişi olan bu kadın düşmanı sistemin günümüzde dahi çok güçlü olduğu gerçeğini kabul etmek istemiyorum bazen. Ancak yine de düşmanı tanımanın, ona karşı güçlenmemize olan faydası inkar edilemez. Bu nedenle böyle bir eserin varlığı bile ne kadar umut verici. Hele direnen kadınların hep var olduğunu vurgulayan bilgiler beni çok mutlu etti. Örneğin Christine de Pisan’ın ta 14. yüzyılda kadın düşmanlığına yönelik eleştirileri… İlaveten Fatmagül Berktay mizahını da iyi ki yansıtmış, patriyarkayla dalga geçme şekli birçok yerde tebessüm ettirdi.

Özetle ÇOOOOOK teşekkür ederim. Böylesine başarılı eserler bazen ‘of kadınlar neler neler yapıyor, ben ne yapıyorum yaaa’ dememe sebep oluyor. Ama olsun, lütfen devam edin.

[Mustafa Doğru · Rating 3 out of 5]

Kitap aslında bir doktora tezi. O yüzden edebi bir dil beklenmemeli. Doğu ve Batı dünyasında kadına ait düşüncelerin nasıl ele alındığı, tek tanrılı dinler karşısında kadına bakış açısının nasıl olduğunu derinlemesine ve sistematik bir biçimde işleyen metin var karşımızda. Üzerinde bir çok durulan nokta günümüz toplumunda aşina olduğumuz konular belki ama bu düşüncelerin kökenini anlamaya ilişkin değerli bir çalışma.

The book is actually a doctoral thesis. Therefore, a literary language should not be expected. Here is a text that deals with how women's ideas are handled in the Eastern and Western world, and how the perspective on women is compared to monotheistic religions, in an in-depth and systematic way. A lot of focus is on the topics we are familiar with in today's society, but it is a valuable work on understanding the origin of these thoughts.

[İmge · Rating 4 out of 5]

Bu tarz kitapları hala yavaş okuyor olmamı esefle buraya not ediyorum.

Son bölümlere kadar herkesin anlayacağı biçimde yazılmış olması, teorik kavramlara yer verilse de anlaşılır olması bu tarz kitapları anlamamaktan, anlayamamaktan korkanlar için büyük bir nimet. Bende yarattığı duygu bu kitabı okuyup anlayabildiğim için mutlu olmam oldu.

[feyza · Rating 5 out of 5]

okurken sürekli tansiyonum çıktı. ancak yazarın da dediği gibi 'size düşman bir şey hakkında bilgi sahibi olmak, onun üzerinde belli bir güç sahibi olmuşsunuz ve onunla başedebilirmişsiniz gibi bir duyguyu da beraberinde getiriyor'.

[D · Rating 4 out of 5]

iki günde okudum. Çok iyiydi.

[Sinem Gömeç · Rating 3 out of 5]

Biri de çıkıp demiyor ki inanmasaydın kardeşim. Yok işte kadın kandırıyor. Kadın şeytan. Kadın tehlikeli. Aklımız yoktu deyin siz şuna. 🙄

[dinozor gibi · Rating 5 out of 5]

Pek kısaca özetlersek, tarihsel süreçte avcı-toplayıcılıktan tarıma geçişle birlikte mülkiyetin artması ve erkekler tarafından kontrol edilmeye başlanması, ataerkil sistemin kökeni olarak görülebilir. Mülk, miras ve soy kavramlarının önem kazanmasıyla değişen aile yapısı içinde normatif sistemler de dönüşür. Kent devletlerinin ortaya çıkışı, egemenlik mücadeleleri, askeri rekabet ve fiziksel güç ihtiyacı gibi sebeplerle kadın doğurganlığının önem kazanması, kadın bedeninin ve dolayısıyla kadının denetimi, bugün hâlâ sona erdiremediğimiz tahakküm kültürünün başlangıç aşamaları olarak karşımıza çıkar.

Tahakküm kültürünün en güçlü araçlarından biri olan dikotomik bakış açısı, iyi ve kötüyü sahneye davet eder ve kadının ızdırabının ateşini iyice harlar. Kadının noksan olduğu inancı ve mal statüsü giderek yerleşirken, örtünme, tecrit gibi uygulamalarla eril zihniyet, ikinci sınıf bir cinsiyet olarak kendi kadınını “yaratır.”

Sonrasında, ataerkilliğin hâkim olduğu aynı topraklarda, birbirine yakın coğrafyalarda tek tanrılı dinler doğar. Ataerkil kültürün meşruluğunu kutsalla perçinleyen dinler, Aristoteles’in söylediği gibi “eksik kalmış erkek” olan kadını, aralarındaki bazı farklara rağmen, ataerkil kültürle aynı statüye yerleştirir; yani ikinci cinsiyet. Bu tesadüf “noksan akla” bile nice sorular sordurur. Herkese sordurmamasındaki noksanlığı ise bilemiyorum.

Fatmagül Berktay’ın, tanrıçalardan başlayarak kaleme aldığı karşılaştırmalı incelemesi, kadın-erkek eşitsizliğinin ve kanıksanmış toplumsal rollerin nedenlerine dair okuma yapmak istediğinde başvurabileceğin iyi bir kaynak. Tez olarak yazılmış olmasına rağmen, dili akıcı ve anlaşılır. Umarım okursun.

[Sude Nur · Rating 5 out of 5]

tüm dünyaya bir kitap okutma şansım olsaydı o kitap bu olurdu hiç şüphesiz. Kitaba başladığım zamankiyle aynı insan değilim artık. Yazarın doktora çalışması olmasına rağmen dili gayet hafif ancak fazla derindi, durup dakikalarca düşündüğüm, kitabı kapatıp birkaç gün elime almadığım oldu, beni çok derin düşüncelere sevk ederken hayat hakkındaki tutumumu da kökünden değişime uğrattı, gerçekten çok çok değerli bir yazar ve eser, saatlerce, durmadan övebilirim. Yani demem o ki, bu eserin kıymetini bilelim.

[Almila · Rating 5 out of 5]

Kadın ve din kavramlarına bakışımı tamamiyla değiştiren bir kitap oldu. Kitap bana aslında sosyolojik olarak kadının toplumdaki yerinin nasıl sömürüldüğünü ve bunu yaparken dindeki motifleri ne kadar ustaca kullanıldığını açıklamak için güzel bir kaynak oluşturdu. Mitolojik ögelerden, dinlerden ve kadınla alakalı her tarihi kaynaktan yola çıkan kitap kesinlikle baş ucu kitabı olmaya aday. Berktayın ellerine sağlık, kesinlikle okumanızı tavsiye ederim...

[Elif Işık · Rating 5 out of 5]

Her insanın okuması gereken bir kitap olduğunu düşünüyorum. Bir kadın olarak yaşadığım coğrafyada ve dünyanın geri kalanında neyin neden olduğunu anlayıp temellendirmeme yardımcı olan bir kitap oldu. Kitabı yer yer üzülerek yer yer öfkelenerek okudum; ancak yine de içimde baskın olan his umut etmek, direnmek ve kendi adımı koyma isteği oldu. Anaerkil bir sistem nasıl olurdu diye de düşünmeden edemedim. ✨

[Efsa · Rating 5 out of 5]

Günümüzde hala devam eden ataerkilliğin nasıl oluşmaya başladığı ve yalnızca Arap Yarımadası’nda değil batıda da izlerine rastladığımız, köktendincilik ile günümüze nasıl ulaştığı, Adem ile Havva’nın diğer dinlerdeki yerinin ve İslamiyetteki yerinin karşılaştırılması gibi birçok detaya değinilmiş. Makale niteliğinde olduğundan dolayı akla geldikçe açıp okuyabileceğiniz bir kitap. Deniz kenarında uzanırken değil de masaya oturup altını çizerek okunması gerek.

[Elçin Yıldızbayrak]

Değerli feminist yazar Fatmagül Berktay'ın doktora tezinin bir ürünü olan kitap Antik Yunan'dan günümüze kadar kadının sosyal statüsünü, alışılageldik normların altında yatan nedenleri sade bir şekilde ortaya koyuyor. Feminist tarih için önemli bir referans.