قحطی بزرگ: 1917 تا 1919 میلادی / 1296 تا 1298 شمسی

by Mohammad Gholi Majd, محمد کریمی (مترجم)

سال نشر: بهار 1387

نویسنده در این کتاب به ابعاد و علل قحطی بزرگ در ایران در سال های پایانی جنگ جهانی اول می پردازد و نقش انگلستان را در آن برجسته می کند

Genres: History, Iran, Historical

235 pages, Paperback

First published August 1, 2003

Reviews

[Sattar Shayesteh Far · Rating 4 out of 5]

قحطی بزرگ
یتیم خانه ای به نام ایران
در خلال جنگ جهانی اول بین سالهای ۱۹۱۷ تا۱۹۱۹ ایران بی طرف توسط انگلستان و روسیه به تصرف کامل در آمد . انگلیسیان و روس ها با خروج غله و مواد غذایی از ایران باعث قحطی و از بین رفتن نیمی از جمعیت ۲۰ ملیونی ایران شدند.
۸.۵ تا۱۰ ملیون کشته بر اثر قحطی
افسوس
نکات جالب
میزان کشته های ایران بر اثر قحطی.(۱۰ ملیون نفر)بیشتر از تعداد کشته های درگیر جنگ یعنی ۸.۵ ملیون نفر بوده.
۱-بر اثر قحطی تجار ایرانی و بازاریان رحم به مردم نکردند و غله خود را احتکار کردند تا گرانتر بفروشند همین باعث بیشتر شدن تلفات شد.
( چه حکایت اشنایی)
۲-مهمترین احتکار کننده خود شخص احمد شاه قاجار بوده که حتی به اسرار امریکایی ها غله خود را بالاتر از قیمت نمیفروخته.
۳- بیشترین کمک به ایران از طرف دولت ایالات متحده و مردم امریکا بوده،
۳-زمان قحطی دولت امریکا در پی فرستادن محموله ای بوده که برای کل کشور کافی و باعث تلفات کمتر ایرانیان میشده که با دخالت انگلیس این محموله به شمال اروپا فرستاده شده.
۳- روس ها بعد از انقلاب روسیه و هنگام خروج از ایران به طور وحشیانه به مردم و هرچه داخل خاک ایران بوده یورش میبردند و ویران میکردند.
چه مردم فراموش کاری
و حالا بعد از گذشت دقیقا ۱۰۰ سال ایرانیان این برهه هولناک تاریخی را به راحتی فراموش کردند و دوباره به راحتی به انگلستان و روسیه اعتماد میکنند و حتی مردم عاشق شبکه های مانند بی بی سی و منوتو هستند که به واقع سلاح ایران را نمیخواهند.

[Mostafa · Rating 4 out of 5]

4 stars
ایران در سه دوره گرفتار قحطی بوده است. قحطی اول سال ۱۲۵۰ در دوره ناصرالدین شاه بود که منجر به شورش هایی شد که بعدا به شورش نان معروف شد .... قحطی دوم موسوم به قحطی بزرگ در دوره احمد شاه و جنگ جهانی اول و قحطی سوم در ابتدای دوره پهلوی دوم در زمان جنگ جهانی دوم بوده است

هولناک تربن دوره قحطی در ایران در دوره جنگ جهانی اول بوده که تقریبا بنا به گفته نویسنده بیش از یک سوم جمعیت ایران ( حدود ۸ میلیون نفر)کشته شده اند
دلایل متعددی را می توان برای قحطی برشمرد
اول: خشکسالی و کمبود بارش باران در سالهای ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۶

دوم: فساد گسترده حاکم در ایران و احتکار غله توسط ملاکان، سیاست مدران و حتی خودِ شاه به طوریکه اجرای اصول اقتصادی بازار آزاد و حرص و طمع بینهایت ملاکان و سیاست مدارانی که خود یک پا زمیندار عمده بودند آنها را بر این داشت که فقر و فلاکت و گرسنگی مردمی را که به خوردن پِهن و سگ و گربه روی آورده بودند را ببینند اما حاضر نباشند محصول خود را به قیمت بفروشند

سوم: خرید گسترده غلات توسط قوای مهاجم به ایران، روسها از یک طرف و انگلیسی ها از طرف دیگر برای تامین ارزاق نیروهایی که وارد ایران کرده بودند

در این میان برابر قرارداد ۱۹۰۷ کشور عملا به سه ناحیه تقسیم شده است. ناحیه شمالی در دست قوای روس ناحیه جنوبی در دست قوای انگلستان و ناحیه وسط که بی طرف بود.... اینگونه ایران که اعلام بی طرفی کرده بود رسما به عنوان یک منطقه جنگی شاهد درگیری های متعددی بین قوای روس و عثمانی( عثمانی در جنگ متحد آلمان بود) بود جنگهایی که عموما در شهر های غربی و آذری نشین ایران درگرفت
بیشتر تلفات و غم انگیز ترین گزارش های قحطی مربوط به مردم همدان و پس از آن مردم ناحیه شمالغربی بود

در نهایت با توجه به اعمال نفوذ انگلستان و تسلطی که بر وثوق الدوله وزیرالوزرای ایران داشتند، خواسته های ایران در کنفرانس صلح ورسای طرح نشد و ایران به عنوان یکی از کشورهایی ‌که عملا یک نسل کشی در آن رخ داد به طوری که ناظران خارجی می گفتند " نسل ایرانی در خطر است" نتوانست از متحدین و شروع کنندگان جنگ غرامت دریافت کند
تسلط قوای روسیه و انگلیس بر دولتمردان ایرانی عامل اصلی عدم موفقیت ایران در طرح دادخواست بود... و اینگونه سرپوشی بر جنایت های دولت های خارجی در جریان جنگ در ایران گذاشته شد

[Mohammad Ali Shamekhi · Rating 2 out of 5]

* درباره ی کتاب و ادعای نویسنده

تلاش نویسنده در این کتاب آن است که با اتکا به گزارش های از طبقه بندی خارج شده ی وزارت خارجه ی آمریکا، خاطرات و یادداشت های چاپ شده ی افسران و مأموران انگلیسی و در نهایت گزارش های روزنامه های ایرانی به بررسی ابعاد و علل قحطی بزرگ سال های آخر جنگ جهانی اول در ایران بپردازد

دعوی نویسنده که در این کتاب برای اثبات آن کوشیده است آن است که: 1) ابعاد فاجعه بسی بیشتر از تخمین ها است - نویسنده معتقد است حدود ده میلیون نفر به دلیل این قحطی کشته شده اند ( یعنی ایران به بزرگترین قربانی جنگ جهانی اول بدل خواهد شد )؛ 2) درست است که خشکسالی در برخی نواحی باعث کاهش محصول شد اما این به تنهایی به قحطی منجر نمی شد؛ 3) بر خلاف القائات انگلیسی ها نقش روس ها و ترکان عثمانی در این قحطی چندان جدی نیست؛ 4) برخلاف القائات انگلیسی ها کیسه دوزی حاکمان و حتی شخص شاه برای کسب درآمد از طریق احتکار در عین ناامیدکننده بودن از علل اصلی قحطی نیست؛ 5) حضور انگلیسی ها و اتخاذ سیاست های گمرکی و مالی آنان علل اصلی پدید آمدن این بحران است؛ 6) انگلیسی ها از چند جهت این قحطی را به این شکل وحشتناک درآوردند: الف. خرید گسترده غله از بازار ایران برای نیروهای خود در ایران و جنوب روسیه؛ ب. ممانعت از واردات کالا از آمریکا و بین النهرین؛ ج. تعلل و در نهایت احتراز از پرداخت حق ایران از درآمدهای نفتی و گمرکی؛ 7) با همدستی انگلستان و وثوق الدوله هیئت ایرانی در گزارش مظالم رفته بر خود به کنفرانس صلح ورسای هیچ اسمی از جنایات انگلیسی ها نبرد

* من و این کتاب

موضوع کتاب به نظرم به اندازه ی کافی کوبنده است - خصوصا اینکه امری با این ابعاد مسکوت مونده. به همین دلیل واقعا خوندن در این زمینه رو توصیه می کنم

اما کتاب به نظرم کتاب دلچسبی نیومد به چند دلیل. اول اینکه منظم نبود. یعنی اینجوری نبود که دلایل له و علیه چیزی رو بگه و بعد اونو بسنجه. بلکه دائم از این نقل قول به اون نقل قول می پرید. نویسنده سهم چیزهای مختلف در قحطی رو درست بیان نکرده بود. دلیل دوم نه چندان مناسب بودن این کتاب، انگلیس ستیز بودن آشکار اونه. این انگلیس ستیزی می تونه علت ایراد اول هم باشه؛ یعنی نویسنده به جای سنجش منظم و قاعده مند عوامل صرفا دنبال اینه که رد انگلیس رو در ماجرا دنبال کنه؛ اینکار حتی به نادیده گرفتن جنبه های دیگر فاجعه مثل احتکار غله توسط حکام و بزرگان ایرانی است. همچنین بی لیاقتی حکام در درک جنبه های حقوقی رو هم پای انگلیسی ها می ذاره - مثلا قراردادی گفته فلان پول باید به پوند پرداخت بشه اما چون ارزش پوند اومده پایین ایران داره ضرر می کنه حالا این عملِ مطابقِ قرارداد ( که البته انگلستان خیلی ازش خوشحاله ) می شه عامل حمله به انگلیس

اما علی رغم همه ی این ایرادها نقش انگلیسی ها در این بحران رقت انگیز پررنگه. باید امیدوار بود نویسنده ای دیگه بیاد و با نظم دادن به این داده ها یک کتاب درس درمون تألیف کنه

همچنین موضوعاتی در این کتاب مطرح شده که جا داره آدم مطالعات مستقل درموردش داشته باشه مثل: طرح "کمیسیون مالی" از طرف انگلیس و روسیه برای کنترل اوضاع مالی ایران و مخالف دولت ایران با آن؛ یا میزان گسترده حضور مؤسسات خیریه آمریکایی در ایران در زمان قحطی. همچنین از مطالب رقت انگیزی که آدم با خوندن این بخش از تاریخ می تونه ببینه حضور گسترده و قدرتمند خارجی ها در سیاست و اقتصاد ایرانه - به نظرم از این حیث ما الان باید قدردان وضع باشیم. دیگر اینکه این دوران از زاویه ی دیگه ای هم مهمه: آمریکا برای دولت و مردم به عنوان جایگزینی برای روس و انگلیس تلقی می شده و دولت حتی می کوشیده به جای ان دو کشور از آمریکا وام بگیره اما متأسفانه سیاست های آمریکا در ایران در دهه های بعد عملا این خوشبینی رو از بین برد و به نظرم آمریکایی ها خراب کردند وجهه ی دوستانه ای رو که می تونستند حفظش کنند

[Randall Wallace · Rating 5 out of 5]

How it possible that Americans aren’t taught in school that the greatest loss of life in WWI happened in Persia (now Iran)? And that being taught the worst WWI stories of death happened in trenches or beaches between white people is actually fantasyland? During WWI, 10 million Persians (Iranians) died from famine and disease, wiping out 40% of the population, a century of population growth. No other country came close to suffering the same death toll during the war. Good luck reading about it anywhere besides this important heavily researched book.

You read how Britain could easily helped Persia by sending grain shipments from India as well as both Mesopotamia and the United States. In fact, the U.S. Department of State records show that the U.S. knew well that the British were exporting large shipments of grain FROM Persia during the actual famine. If only Mike Davis referred readers to this massive genocide at the end of his excellent “Late Victorian Holocausts”. Records show the U.S. backing off during the famine allowing Britain free hand. The cold logic was you could free up valuable Allied shipping space during the war, if grain to Baku (where the British were) came not from the U.S. across the Atlantic but from a closer source to Azerbajian. Once the British had made a strategic plan to feed their men at Baku, that meant starving Persians. We are talking about more than 500,000 tons of grain forced from a neutral country that would then have to starve. Persians at the time knew this was genocide. To stay financially alive, the Persian government also wanted to be paid for oil revenue by Kran (or qiran – Persian currency used from 1825-1932 – other currencies at the time offered Persians a terrible exchange rate), but the British said no. The exchange rate during WWI made the Kran worth 6 to 8 times less at the end of the war than at the beginning. Then the British further twisted the knife by withholding Persia $40,000,000 in oil revenues until 1921 on flimsy pretexts – so how the hell could Persia afford to pay to import food on its own? 40 million dollars was four times the annual budget of Persia. Britain pointed the finger at Persia for not taking care of its own people - never mind that Britain, not Persia, had clearly pulled that trigger by denying payment through Kran, withholding owed $$$ during a major famine, and knowingly taking food away from a starving population.

Persia suffered the Mongol Invasions of the 13th century, but The Great Famine and Genocide of 1917-1919 was “the greatest calamity in Persian history”. Some say the toll of from cholera and typhoid was greater than the toll from famine. One report shows the death toll from cholera to be 200 per night, just in Tehran. Throughout the countryside one could find villagers picking grain out of dung, or the eating of grass or alfalfa. All that eating of grass led to peritonitis and “a lingering agonizing death”. One reporter found, “Moribund people lying by the side of the road, their glassy-looking and unnaturally large eyes being eaten by flies and the terrible sun, and with leaves and grass protruding from their mouths because they were without strength to move or swallow”. If we had World Civilization, we’d all know about Persia during WWI, but Western Civilization historically treats all non-westerners as the “other”, and so only Western deaths count, not those of the rest of the world, the bystanders.

The author sees the Great Famine of 1917-1919 to be “possibly the worst holocaust of the twentieth century”. I am amazed how the western press will NOT cover this story EVER. How can anyone deeply committed to social justice, not know this story? Especially given that the US/CIA removes Iran’s Mosaddegh in 1953 and installs the brutal Shah/SAVAK regime – why not EVER talk about the deeper backstory of Persia in WWI? It makes no sense - all Progressives should be conversant in this and with Mike Davis’s above-mentioned book. Ignoring this bit of history seems idiotic when you understand that back in 1914 it was said, “Persia is as large as Austria, Germany and France combined with a population of 20 million.” In 1920, Persia was down to 10 million (Caldwell and Sykes). We all know the names of WWI battles and yet can’t cough up a tear, or any thought for Britain’s decision 102 years ago to guarantee the decimation of a population three times the size of any of Europe top players? Complicating factors were hoarding, mostly by merchants and landowners. And to be fair, Russia and Turkey had also seized large amounts of Persian foodstuff’s during their occupation of Persia at the beginning of the war. But, Russia had no more than 75,000 troops in Western Persia and they were gone by the end of 1917, so how could Russia have been that big of a villain in this story? Also, in Mianeh, the British committed a blatant war crime by destroying the local food reserves during a time of famine.

Also, it should be mentioned the supporting role of lack of transport: 100 miles away would be food but no transport – Persia at time had been not permitted to develop rail and so had less than 100 miles of track in the country. And the British deprived Persia of gasoline, so good luck transporting anything. In fact, the price of gas at the time in Persia was $6 a gallon! And to make it worse, between any two points in Persia you might not have a passable road.

At the time, Persian rugs were Persia’s largest industry and the industry was deeply hit. And I’d hate to have been a Persian cat in some famished district. In the end, remember what no one still will tell you, “Persia was the greatest victim of the Great War.” During WWI, Persia was a neutral country yet Britain brazenly violated Persia’s neutrality first in 1914 when it illegally and happily occupied Persian oilfields (present day Khuzestan). So many love to believe in conspiracies these days, why not believe in something bigger than 9/11 and Area 51 and something that had an infinitely larger death toll, and can be easily proven to all those merely preferring to live with blinders off? Invaluable book. I’ve give this book “six stars” if possible, because it’s criminal for the West to ignore the cost routinely borne by non-Westerners for Western greed and affluence.

[Shaghayegh.l3 · Rating 3 out of 5]

این کتاب پر از اطلاعات و آمار و بررسی‌هاییه که قایم بودن و سالها لاپوشونی کردنش ناامیدی و غم عظیمی رو به همراه میاره. اطلاعاتی که به محض دونستن به مات و مبهوت بودنمون از این دنیا اضافه می‌کنن، اما برای روحیه‌ی حساس و مزخرفی که من دارم کتاب خوبی نبود. همیشه از تاریخ و جنگ و بدبختی فاصله گرفتم چون هنوز هم تو این دوران شرایطش مهیاست و نمی‌خوام خرده دلخوشی‌های که برای خودم دست‌و‌پا کردم با تلخی و تیرگی‌ها از بین برن. بخاطر همین از خیلی جزئیات صرف‌نظر کردم و کلی خوندمش.

[Mahdi · Rating 4 out of 5]

کتابی به غایت دردناک که یکبار دیگر ثابت میکند ما ایرانی ها کم حافظه هستیم و زود همه چیز را فراموش می کنیم

[Andromeda]

تا این صفحه از کتاب بیشتر به نقل قول‌های افراد آمریکایی و انگلیسی درباره مسائلی که در آن زمان شاهد بودند پرداخته شده و کتاب چندان منسجم به نظر نمیرسد ولی حاوی مطالبیست که فکر میکنم حتما همه باید بدانند شاید از علت خیلی از مسائلی که همین الان هم با آنها دست به گریبانیم پرده برداشته شود به عنوان مثال یکی از نقل قول‌هایی که من را به فکر فرو برد در صفحه ۴۶ دنسترویل قحطي هولناك در همدان را اينگونه ترسـيم مـيكنـد:
<<شـواهد قحطـي هولناك بود. هركس كه قدمي در شهر ميزد با آزاردهنده ترين مناظر روبرومي‌شد.
اگر كسي از بي‌تفاوتي خارق‌العاده مشرق زميني‌ها كـه مـي‌گوينـد: « خواست خداست! » برخوردار نباشد، نمي‌تواند اين صحنه‌ها را تاب بياورد.
مردم مي‌ميرند و كسي نيست كه كمكي كند و گاه جسد آدم‌ها آنقدر كنار جاده‌ها - بي آنكه كسي نگاهي به آنها بيندازد – مي‌ماند، تا آنكه از بيم لطمه به ديگران، ديگر چاره‌اي جز دفن آنها نباشد. در خيابان اصلي شهر از كنار جسد پسرك حدوداً نه ساله‌اي عبور كردم كه روشـن بـود در همـان روز مرده بود؛ صورتش ميان گل و لاي پنهان شده بود و مردم از دو سويش بـه شكلي عادي عبور مي‌كردند، گويي او هم يكـي از موانـع عـادي سـر راه است.
اگر لحن حق به جانب متجاوزین را که به نوعی عامل اصلی این فجایع بودند بگذریم جمله بولد شده جمله‌ایست که به شدت انسان را به فکر فرو می‌برد چرا که یکی از دلایل اصلی عدم پیشرفت ما در عصر حاضر هم دقیقا همین طرز فکر نهادینه شده در جامعه ماست که به نوعی جلوی حرکت و تغییر را از ما گرفته

[Kiarash · Rating 1 out of 5]

This book sheds light on what is otherwise little known in contemporary Iranian and WWI history. The reason for 1 star is that it is poorly written. Way too much direct quoting of primary sources and very little of the author’s own analysis. The latter might be a positive given that the introduction and end of chapter 2 are egregiously biased against the Pahlavi monarchy. I haven’t found much published by this author but with the little I’ve gathered from this read I’m obliged to think that he is either today and Islamic Republic sympathizer or a confused leftist.

[WhiteChocolateWiggle · Rating 5 out of 5]

Incredibly eye opening book & well researched book. Author provides official documents and citations to back up all claims as well. My single small complaint is that this book is incredibly matter of fact & to the point. It can be very boring at times, but it doesn’t take away from the incredible amount of information.

[Fateme moghaddasi · Rating 5 out of 5]

کتابیه که تک تک ایرانی ها باید بخونن تا بدونن در گذشته چه بر سرشون اومده :(

[میثم موسوی نسیم‌آبادی]

در جنگ جهانی اول با وجود بی‌طرفی ایران ضربات و خسارات جبران‌ناپذیری چون قحطی و مرگ بر پیکر کشور ما پدید آمد. این قحطی که از سال ۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ میلادی ادامه داشت، بسیار فراتر از تهاجم مغول بود و بزرگ‌ترین فاجعۀ نسل‌کشی در تاریخ ایران به‌شمار می‌رود هرچند تا کنون ناشناخته باقی مانده است (مجد، ۱۳۸۷: ۱۵-۳۱).
محمدقلی مجد (متولّد ۱۳۲۴)، در کتاب «قحطی بزرگ»، که گویی نخستین پژوهش مستقل شکل‌گرفته دربارۀ این قحطی است، با تکیه بر اسناد آرشیو وزارت خارجه آمریکا، خاطرات افسران و فرماندهان انگلیسیِ حاضر در ایران و گزارش‌های موجود در روزنامه‌های آن دوره، انگلستان و عملکرد ارتش او در ایران را مسبّب اصلی این قحطی و وقوع هولوکاست ایرانیان دانسته است (همان: ۸-۳۲).

عجیب‌تر از همه نقش بریتانیا در این فاجعه است. قحطی بزرگ در زمانی اتفاق افتاد که سراسر ایران در اشغال نظامی انگلیس‌ها بود. انگلیسی‌ها نه‌تنها هیچ‌کاری برای مبارزه با قحطی و کمک به مردم ایران نکردند، بلکه مشغول خرید مقادیر عظیمی مواد غذایی از بازار ایران بودند و با این کار خود هم افزایش شدید قیمت مواد غذایی را سبب می‌شدند و هم مردم ایران را از این مواد محروم می‌کردند. انگلیسی‌ها از واردات مواد غذایی به ایران جلوگیری کردند و سبب مرگ میلیون‌ها نفر از ایرانیان شدند. این اقدامات را قطعاً باید جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت به‌شمار آورد. و هیچ تردیدی نیست که انگلیسی‌ها از قحطی و نسل‌کشی به‌عنوان وسیله‌ای برای سلطه بر ایرانیان استفاده می‌کردند (همان: ۹-۱۰).
این استاد و محقّق ایرانیِ مقیم آمریکا معتقد است که جمعیّت ایران در سال ۱۹۱۹ بنابر نرخ رشد طبیعی چیزی نزدیک به بیست میلیون نفر بوده است که تقریباً ۴۰ درصد از آن، یعنی حدود ۸ تا ۱۰ میلیون نفر در این دو سال قحطی تلف شده‌اند (همان: ۱۸-۹۲).

دکتر مجد در ادامۀ این کتاب از حوادث تأسّف‌انگیز و وحشت‌آور دوران قحطی سخن گفته و به توصیف نمونه‌هایی از آدم‌خواری و دزدی کودکان پرداخته است (همان: ۵۵-۵۶) و از زبان محمدعلی جمالزاده، در تلفات قحطی شیراز، می‌آورد:

هیچ غذایی پیدا نمی‌شد، مردم مجبور بودند هرچه را که می‌توانستند بجوند، بخورند – شی‌ء یا حیوان. به زودی گربه و سگ و کلاغ را نمی‌شد یافت. حتی موش‌ها نسلشان برافتاده بود. برگ، علف و ریشه گیاه را مانند نان و گوشت معامله می‌کردند. در هر گوشه و کنار، اجساد مردگان بی‌کس و کار پراکنده بود. بعد از مدتی مردم به خوردن گوشت مردگان روی آوردند (همان: ۷۶-۷۷).
این استاد تهرانیِ دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا مستندات عمدۀ این کتاب خود را اسناد وزارت خارجه آمریکا خوانده و متذکّر شده است که استفاده نکردن از مدارک انگلیسی در این اثر صرفاً به این دلیل است که در انگلستان برخلاف آمریکا که موظّف هستند پس از گذشت سی‌سال اسناد طبقه‌بندی شدۀ خود را علنی کنند، قانون آزادی اطلاعات وجود ندارد (همان: ۱۰-۱۱).

باتوجه به آنچه گذشت، بااین‌که می‌توان گزارش‌های مقامات آمریکایی دربارۀ قحطی در کشور ایران را مغرضانه یا اغراق‌آمیز دانست و در وقوع چنین فرضیه‌ای تردید کرد و تنها قتل‎عام شدن حداکثر صدهاهزار نفر را پذیرفت، اما نمی‌توان کتاب مذکور را هذیان و صرفاً گزارش‌های شخصیِ محمدقلی مجد دانست. چنان‌که احمد کسروی در کتاب «شیعیگری» می‌نویسد:

در سال ۱۳۳۶ [قمری] که جنگ جهانگیر درمیان می‌بود و گرانی نیز پیش آمد و می‌توان گفت بیش از سه یک مردم را نابود گردانید، در آن سال من در تبریز می‌بودم و آشکاره می‌دیدم که بیشتر توانگران دست بینوایان نمی‌گرفتند، خویشان و همسایگانشان که از گرسنگی می‌مُردند پروا نمی‌داشتند [و] مردگان که از بی‌کفنی بر روی زمین می‌ماندند به روی خود نمی‌آوردند (کسروی، بی‌تا: ۴۴).

نویسندۀ مشهور انگلیسی، یووال نوح هَراری، هم در رابطه با قحطی حاکم بر بنگال و کشته شدن ده‌میلیون از مردم آنجا می‌نویسد:

انگلیسی‌ها بنگال، ثروتمندترین ایالت هند، را در ۱۷۶۴ تسخیر کردند. حاکمان جدید دغدغه‌ای به جز پُر کردن جیب خود نداشتند. آن‌ها سیاست اقتصادی فاجعه‌باری اتخاذ کردند که بنگال را به کام یک قحطی بزرگ کشید. این قحطی در ۱۷۶۹ شروع شد و ��ر ۱۷۷۰ به مرز فاجعه رسید و تا ۱۷۷۳ به درازا انجامید. قریب به ده‌میلیون بنگالی یعنی یک‌سوم جمعیت آن ایالت در این فاجعه جان باختند (هراری، ۱۳۹۶: ۴۱۶).

منابع:
_ مجد، محمدقلی، ۱۳۸۷، قحطی بزرگ، ترجمه محمد کریمی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.

_ کسروی، احمد، بی‌تا، شیعیگری، بی‌جا، بی‌نا.

_ هراری، یووال نوح، ۱۳۹۶، انسان خردمند: تاریخ مختصر نوع بشر، ترجمه نیک گرگین، تهران، فرهنگ نشر نو.

[Sayyid Ali mar’ashi · Rating 3 out of 5]

«قحطی بزرگ»
پس از پایان مطالعۀ «نگاهی به تاریخ جهان» به این کتاب برخوردم. فهرستش را دیدم و بر خود واجب دانستم که بلافاصله آن را به دست بگیرم.
کتاب در چند بخش مترصد اثبات نقش بریتانیا در قطحی ۱۹۱۷-۱۹۱۹ ایران است و برخلاف ادعای مامورین بریتانیایی که می‌خواستند نقش ارتش‌های عثمانی و روس را در آن قضیه پررنگ کنند، بر اساس مدارک به دست آمده از ایالات متحده و روزنامه‌های محلی هر شهر و اسناد و مکاتبات رسمی دولتی ثابت می‌شود که اصلاً روس و عثمانی در آغاز قحطی در مناطق قحطی‌زده حضور نداشته‌اند. البته این کتاب به خرابکاری‌ها و تجاوزهای روس اشاره می‌کند و لذا خیال طرفداران شعار و ایدۀ «مرگ بر روسیه» راحت باشد و گارد بسته و قضاوت زودهنگام خود را غلاف کنند!
گزارش‌ها از فجایعی که رخ‌داده باور‌نکردنی است و به قولی روضۀ مجسم از حال‌و‌روز نزار مردم بیچارۀ کشوری است که از خود استقلال و اراده‌ای ندارند. یک سیلی از طبیعت و بارش‌های کم می‌خورند و سیلی دیگر از نیروهای متجاوزی که مال و جان و ناموس ایرانی برایشان پشیزی نمی‌ارزد. از همه بدتر لگدی است که از سوی جانیان داخلی، ثروتمندان و محتکران دریافت می‌کنند. این آخری دردش از همه بیشتر است به خصوص اینکه بعد از یک قرن گویا هنوز مجبور به همزیستی با فرزندان و نوادگان این چنین موجوداتی هستیم.
گزارش‌های ماموران خارجی از وضعیت مردم ایران آنقدر تکان‌دهنده است که بارها آرزو می‌کنم واقعیت نداشته باشند اما چه فایده وقتی در ادامه چنین می‌خوانیم که حتی با وجود کمک مستشاران و گاهی دلسوزی نیروی‌های خارجی برخی از این- به ظاهر- ایرانی‌ها به هموطنان خود رحم نمی‌کنند و زالوصفتانه از خون همشهریان خود تغذیه می‌کنند.
چه بگویم؟! چه بگویم از جهل و نادانی کسانی که روزی ایران را با ژاپن و یا حتی همین ترکیه دم دست ما مقایسه می‌کردند دریغ از یک صفحه مطالعۀ آگاهانه.‌ ژاپنی که در جنگ جهانی اول (نزدیک صد سال پیش) آنقدر قدرتمند و صنعتی شده بود که روسیه را شکست داد، بریتانیا و ایالات متحده از آن در هراس بودند و پادشاه خود را حاکم دنیا می‌دانستند. در آن سال‌ها مسابقۀ صنعتی‌شدن کشورها در میانه راه بود و ما هنوز از خط آغاز قدمی پیش برنداشته بودیم. دریغ و صد افسوس.
مطالعۀ این کتاب پس از خواندن تاریخ جهان به غایت می‌چسبد و تصویر بهتری از حال و روز ایران عزیزِ غارت‌شدۀ ما ارائه می‌کند.
باشد که بخوانیم، حرص بخوریم، درس بگیریم و برای ایرانی آبادتر کارها کنیم؛ کمتر نق بزنیم و بیشتر بخوانیم؛ ما این را به آن میلیون‌ها ایرانی تلف‌شده بدهکاریم.

سیدعلی مرعشی، اسفند ۱۴۰۱

[Hamed]

همین اول بگویم حیف وقتی که گذاشتم، نویسنده انسان متوهم، ضد انگلیس و طرفدار آمریکاست و سعی کرده با استفاده از آرشیو وزارت خارجه آمریکا و خاطرات چند سیاح آمریکایی و ژنرال انگلیسی به نتیجه عجیب کشته شدن حداقل 8 میلیون ایرانی در قحطی آن سالها برسد.
تنها فصل خوب کتاب فصل دوم است که اتفاقات جنگ جهانی اول مربوط به ایران را به ترتیب زمانی آورده.
با این حال شرح قحطی شدید آن دوران از زبان ژنرالهای بریتانیایی و همین طور سیاحان آمریکایی خالی از لطف نیست.
نویسنده تیوری خود را در فصل چهار بیان میکند در ابتدا براورد جمعیت کشور قبل از جنگ را که احتمالا نا دقیق است میگوید.چون از اطلاعات 1860 که تازه آن هم تخمین هست و برآورد 10 میلیون جمعیت داشته است، استفاده میکند و عددی را به عنوان میزان رشد جمعیت در نظر میگیرد و نتیجه میگیرد پس درست قبل از شروع جنگ جمعیت 18 میلیون بوده. و چون برآورد جمعیت بعد از جنگ نیز حدود 10 میلیون بوده پس 8 میلیون مرده اند.
و جالب اینکه مقصر آن هم قطعا انگلستان بوده که ارزاق را خریده و نگذاشته وارد شود. در حالی که ارتش انگلستان حداکثر 100هزار نفر هم باشد چگونه غذای 8 میلیون نفر را خورده.
فصل 8 به تلاش برای حضور ایران در کنفرانس بعد از جنگ در ورسای میپردازد. نویسنده باز با بافتن آسمان و ریسمان به هم مطرح شدن شکایت ایران نسبت به این کشتار عجیب را توجیه میکند که بله باز کار کار انگلیس هاست.

[Negar.Najafi · Rating 3 out of 5]

من قحطی بزرگ رو تموم کردم. همونطور که تو نظراتش گفته بودن تمرکز اصلی کتاب رو نقش انگلیس تو ایجاد این قحطیه، از این نظر میشه گفت کتاب جانبدارانه ایه، کتاب در مورد ایرانه ولی من جز چند صفحه ی کوتاه چیزی درمورد دولت ایران و شاهش ندیدم، ولی در کل واسه اینکه یه تصویر از ایران جنگ جهانی اول به آدم بده خوبه
اها با روندش هم اوکی نبودم 🤔 درواقع روند خاصی نداشت صرفا یه سری گزارشات روزنامه و تلگراف و نامه رو کنار هم چیده بود و هرجا لازم بود یه تحلیل کوتاهی هم ارائه داده بود که خلاصه اش میشد کار انگلیسیاس🤣
بین امتیاز سه و چهار شک داشتم چون حداقل به خاطر موضوع جالب و کمتر دیده شده ای که انتخاب کرده بود سه کم بود ولی متن کتاب خیلی می تونست بهتر باشه و جانبداری کمتری هم داشته باشه. بنابراین به همون سه رضایت دادم.

[Amirreza Najarian Toosi · Rating 5 out of 5]

کتاب خیلی خوب و مستندیه

[Mobaien · Rating 4 out of 5]

به دلیل جمع آوری برخی از اسناد کتاب باارزشیه. این که ادعای کشته شدن این حجم از ایرانیان چقدر درسته نمیدونم و امیدوارم پژوهشی در موردش بشه