Земја без залез

by Marija Andrijašević, Владимир Јанковски (Translator)

„Земја без залез“ е роман за татко и ќерка, бегство и враќање, во кој силно пулсира идејата за нов почеток. Марија Андријашевиќ ја раскажува приказната за Глорија Сутон, биологина специјализирана за собирање семиња, која по години поминати на студии и „на терен“ се враќа во родниот Сплит за да го посети болниот татко. Внатрешниот заплет на романот и монолошките меандри ќе бидат поттикнати од повторните средби со познати лица од „минатиот“ живот – особено со пријателот од детството Јадран и неговата ќерка Алта. Престојот во Сплит ѝ е преплетен со посети на родното село на татко ѝ во далматинска Загора, каде што таткото ѝ ја всадил на Глорија љубовта кон земјата и растенијата. Сето ова ја враќа во детството преплетувајќи ја со бршленот на спомените и премолчените емоции. А сеќавањата се заводливи, бодликави, лепливи под врелото сонце, каква што е далматинската вегетација. Младата ботаничарка размислува за своите интимни врски, но пред сѐ се труди да ги расплете семејните немири – заминувањето на мајка ѝ и комплицираниот однос со татко ѝ, кој уште повеќе го закоравиле судбината, семејството, неправдата и околностите на поднебјето. Авторката ни раскажува моќна семејна приказна притоа користејќи автентичен за својот регион дијалектен и разговорен стил на израз, слободно преплетувајќи ја нарацијата со монолози, дијалози и дигресии, поетички зачинувајќи ја со бои и мириси својата интимна приказна од детството и соочувајќи се со сегашноста и иднината.

264 pages, Paperback

Published January 1, 2024

About the author

Marija Andrijašević (b. 1984, Split) is a Croatian writer. She holds an MA in Comparative Literature and Ethnology and Social Anthropology (2015) from the Faculty of Humanities and Social Sciences in Zagreb.

In 2007, she won the "Goran for Young Poets" award for her poetry collection davide, svašta su mi radili (david, they did things to me). Her debut novel, Zemlja bez sutona (The Land Without Twilight), was published in 2021. The novel won the "Tportal Literary Award" for the best novel in 2022 and the "Štefica Cvek" regional award as one of the nine best novels published in 2021 in the countries where BCSM languages are spoken.

In 2023, she published a poetry collection titled Temeljenje kuće (The Founding of a House). The collection won the "Štefica Cvek" regional award as one of the seven best books published in 2023.

In 2024, she published a short story collection titled "Liga ribara" (The League of Fishermen).

She is a member of Versopolis, a European platform for emerging poets. She lives between Zagreb and Split and works with Skribonauti, an organization that promotes literature within marginalized groups.

Reviews

[Maja Solar · Rating 5 out of 5]

(nakon godinu i pol) ponovo sam je pročitala, ovog puta u zimskom ravničarskom miljeu (prvi put je bilo u Splitu u sred sparnog gustog jula), i dalje je jednako predivno brutalno razarajuće bolno teško nježno pametno ... mnoštvo je ovde narativnih virova, a pored ekoloških, ruralno-urbanih (Split- dalmatinska Zagora) i klasnih rascjepa, naizgled toliko uvrežena porodipčna priča (odnos otac-ćerka) je zapravo najzačudnija, jer sjenči neke drugačije mape bliskosti i brižnosti, ne one već ucrtane u seksualne i rodne režime, već one u kojima očevi nježno brinu o umirućim očevima, u kojima samohrani otac brine o ćerki koja brine o njemu i pretvara se u njegovu majku, u kojima su muško-ženska prijateljstva deseksualizirana i duboka, u kojima su neke alternativne veze srodstva ono što se ne uvijek s lakoćom strategizira... i to kako i muškarci pate u patrijarhalnim odnosima ovih društava je brutalno prikazano i boli podjednako kao što boli i kada svi drugi potlačeni pate... jezik je težak, barem nama kojima nije bio dovoljan ni mali rečnik na kraju, ali je trud probijanja kroz jezik dodani gušt, baš sve ono što dobra književnost može dati na svim planovima

[Anamarija · Rating 5 out of 5]

Iz ove se knjige sve prelijeva, od stila, do tema kojih se dotiče. Za lijepe rečenice ne treba se čuditi, jer je autorica pjesnikinja. Za žanrovske ladice-pospremalice, pak, skidam kapu do poda. Naime, o ekologiji u nas nitko (ozbiljno) ne piše, a i o klasi je malo dobrih naslova. Stoga, Marija Andrijašević, s pravom je nagrađena!

[secret_place_of_books · Rating 2 out of 5]

Ovo je jedna od onih knjiga koje ti sjednu ili ne sjednu, a meni nikako nije sjela.

Sadržajno me jest privukla, svidjelo mi se što odmah čitatelja baca in medias res, a potom mu retrospekcijski fragmentarno otkriva detalje iz prošlosti.

Glavna junakinja romana je Glorija Suton, koja se nakon godina izbivanja ponovno vraća u svoj rodni kraj, smješten u dalmatinskom zaleđu, Vrje.

Ovo je roman o problemima suvremenog društva, odrastanju, obiteljskim odnosima, teškom radu, zemlji…

Riječ je o kompleksnom romanu, koji se dotiče mnogih aktualnih problema, ali naprosto mi stilski gledano nije legao. No ipak moram naglasiti kako mi se posebno dopalo što je spisateljica veliku pažnju posvetila govornoj karakterizaciji svojih junaka.

Iskreno, žao mi je išta loše napisati o ovoj knjizi, ali osjećam se dužnom iznijeti svoje dojmove bez imalo uljepšavanja.

[Katarina Pavlovic · Rating 5 out of 5]

Najbolja audio knjiga koju sam ikada poslušala i jedna od najboljih generalno sa naših prostora. Lana Barić svojim tako autentično mekim dalmatinskim dočarava tu maglicastu seosku atmosferu i sve nijanse svakodnevnih osecanja koja Marija Andjelic opisuje na način koji kao da je došao sa druge planete.

Audio knjiga je dostupna besplatno na Book&Zvuk Hr aplikaciji.

[Zvjezdana Balić · Rating 5 out of 5]

Uh, kakva knjiga! Rečenice koje čuješ dok opisuju Dalmaciju, riječi koje ti zamirišu dok opisuju prirodu te ljubav oca i kćerke koja je istovremeno komplicirana i jednostavna - bravo, Marija!

[Marija Vurušić · Rating 5 out of 5]

Predivna i dirljiva, koji stil i rečenice, odlično!

[Jakov Skok · Rating 5 out of 5]

Genijalan roman, autorici naklon do poda.

[Nastasia]

Od teskog pocetka do skoro izvrsnog kraja.

[Tiana Ferenčić · Rating 5 out of 5]

U nedostatku boljih riječi iskoristit ću citat iz knjige: "Tekst promjenu ne bilježi istom brzinom ni detaljem ko ljudsko oko, ima skučen okvir. Velika mu mjera stvari promakne jer nema riječi kojima možemo opisati viđeno, osjećano, doživljeno."

[Tihana Knjigožderonja · Rating 1 out of 5]

https://knjigozderonja.wixsite.com/kn...

Evo iskreno: ja sam se s ovom knjigom mučila. Čitala sam je na mahove, nikad u dahu, jer u dahu jednostavno nije išlo. Očekivala sam da će se u nekom trenutku sve te metafore i poetski jezik složiti u jednu veliku sliku koja će me pogoditi. Ali nije. Umjesto toga, osjećala sam se izgubljeno, kao da se probijam kroz maglu. Roman me gušio umjesto da me nosi, iako je bio prepun slika koje bi trebale biti ljekovite i dirljive.

A onda mi je postalo jasno – pa to mi se događa stalno! Kad knjiga osvoji nagradu, ja ostanem hladna. Dakle, problem očito nije u romanima nego u meni. Možda nisam tip čitateljice koja se može prepustiti jeziku samom sebi, možda trebam čvršću radnju, jasnije odnose, likove koji imaju konture. I onda nema pomoći – roman poput Zemlje bez sutona nikako ne može doprijeti do mene.

Mogu sasvim mirno priznati: Zemlja bez sutona je roman koji će mnogima biti čaroban, pun života, gust i zavodljiv poput dalmatinske vegetacije kojom obiluje. Mnogi će u njemu pronaći iscjeljenje, ili barem prostor za introspektivno čitanje. Ali meni je bio naporan, iscrpljujući i na kraju – prazan. I zato ga smještam na onu moju neslavnu hrpicu nagrađenih knjiga s kojima nisam kliknula. Možda je to i dobra lekcija: ne moramo svi voljeti iste knjige, ni isto tražiti od književnosti. Možda književne nagrade ne postoje da bi se svima svidjele, nego da bi poticale raspravu.

Zemlja bez sutona je roman koji će mnogima biti čarolija. Ako volite gustu, poetsku prozu koja je više iskustvo nego priča – ovo će vas osvojiti. Ako ste skloni introspektivnom čitanju i spremni ste se predati jeziku kao rijeci koja vas nosi, pronaći ćete dubinu i katarzu.

Ja? Ja sam ostala na obali. I dok su svi drugi hvalili i plivali, meni je voda bila hladna, mutna i jednostavno – neprivlačna.

Pa eto, očito sam ja ta koja je zemlja bez sutona.

S kojom vi knjigom niste dočekali suton?

Grickajmo knjige zajedno!

[Nora · Rating 5 out of 5]

Jedna od boljih knjiga koju sam u zadnje vrijeme pročitala. Tematika, karakteristična za cijelu Dalmaciju, ne samo splitsko zaleđe o kojem autorica piše, meni je bila vrlo bliska, isto kao i govor kojim je roman napisan. Ljudima izvan Dalmacije, mogao bi predstavljati problem, ali vrijedi se pomučiti – roman je ovo koji to zaslužuje.

"Ljudi iz grada, ni drukčiji ni bolji od drugih. S jednim srcem i plućima koji kisik ne udišu nego gutaju, sišu i gone kroz krvotok u zračnim jastucima sve dok netko učen, školovan, ne kaže ishemija, zastoj, ugrušak, udar."

"Što bi uopće moj otac, sa zemljom o kojoj se ne može brinuti? Bez sinova, sa zemljom za koju ga, vidim sad, godinama nije bilo briga ima li ucrtane granice nego ima li budućnost, ima li on na njoj život, ima li njegova kći na njoj život."

Ono što je meni posebnost ovog romana je to što se autorica "obračunala" s tvrdokornim dalmatinskim patrijarhatom na način da ga je ogolila i čitateljima prenijela kroz samohranog oca i djeda koji su odgojili djevojčicu Gloriju koja je priču i ispričala.
Glorijin otac Žare ljubav nije iskazivao riječima, jer on to tako nije znao, on je ljubav iskazivao žrtvom, brigom za dijete i borbom za vlastiti opstanak. S druge srane, majka je ta koja napušta, odlazi i ostavlja vlastito dijete bez trunke obzira i sažaljenja. Majka želi uživati, ne želi obavezu i patnju, želi bolji život. Majka nema ulogu žrtve, već otac.
Isprepliću se u romanu brojne teme, od klasnih razlika u gradu, samohranog roditeljstva, rodbinskih odnosa, odrastanja u Splitu osamdesetih, odnosa selo-grad, odlaska u drugi grad na školovanje, pa do klimatskih promjena, agronomije, sadnje i brige o biljkama i sjemenu.

[Lucija L. · Rating 5 out of 5]

Nešto prekrasno... Na trenutke teško prohodno zbog obilja misli, sjećanja, emocija, boja i mirisa, ispreplitanja prošlosti i sadašnjosti, treba se čitati u malim gutljajima i dugo zadržavati u ustima.
Dalmacija u svim njenim oblicima - prirode i ljudi. Ljudi me ipak više fasciniraju, tako dobro pogođeni karakteri onih odraslih na kršu i makiji, ili pak gradu koji si umišlja da je velegrad. Kompleksan odnos oca i kćeri (mogući pandan tome nalazim u Karakaševom Sjećanju šume i ličkoj varijanti grubog, šutljivog oca) sloj je romana koji me se najviše dojmio, upravo ta duboka, bespoštedna promišljanja o djetinjstvu iz perspektive djevojčice ostavljene od majke, o očinstvu oca ostavljenog s kćeri, o ocu neovisno o njegovoj ulozi oca, o samoj sebi, razvoju svog tijela, sazrijevanju, oprostu...
Roman je dubok i važan, u njemu je bogatstvo čitavog života, baš kao i u sjemenkama koje Glorija skuplja.

[anagord · Rating 5 out of 5]

Doslovno nemam riječi kojima bih mogla dostojno opisati ovo djelo. Od kad sam ju počela čitati, tj. slušati u briljatnoj izvedbi (koja se zajedno s efektnim zvukovima pretvara u neku divnu mješavinu audioknjige i ASMR-a) Lane Barić, ne mogu prestat razmišljati o njoj - o stilu jezika koji se prelijeva poput Glorijine prošlosti i sadašnjosti, temama kojima se pristupa s toliko opreza i melodioznosti, brojnim opisima prirode, živopisnim likovima, raspravama o odnosu sela i grada, rečenicama koje te pogode ravno u želudac i još puno toga.

Zadnja polovica posljednjeg poglavlja? Možda nešto najljepše što sam pročitala u životu do sada.

[b1s3ra · Rating 5 out of 5]

“Овој свет ме гледа од горе и ме присилува збогувањето да го направам лековит залак.”

“Далечината сѐ правеше осамен остров што ќе ме чека мене да го населам, да се насукам на него, да му дадам ново име и да го присвојам засекогаш. Далечината, меѓу другото, и сите луѓе околу мене ги правеше големи како планински врв што не може да се освои.”

“Целиот живот како да одам по ластик што ме растегнува до каде што треба и сега веќе како пружина ме враќа назад.”

[Petra Radulovic · Rating 5 out of 5]

Kakav predivan roman! Ponio me poput vodene bujice i uvukao u priču i zavukao mi se u srce. Tekst je dinamičan s lijepo upletenim dijalektom, pršti osjećajima, pršti životom koji je uvijek tako blizu smrti, a glavna tematska nit je, kako sam ja to doživjela, uz mnogo prirode, prilaženje ocu, prepoznavanje ljubavi i pronalazak sebe kroz roditeljsku ljubav.
Ma ja sam oduševljena! Bravo Marija!

[bruna]

Pokucala sam prstom na staklo i rekla ćaći eno jedan grafit za rebe. Na zidu namečeno “ideš mi na kurac”. Ćaća je pokucao prstom malo dalje i rekao eno i jedan za tebe. Na metalnoj ploči ugravirano nekim črčkavim fontom “Pogrebno poduzeće”.

[Rebecca · Rating 5 out of 5]

U životu nisam pročitala tako nešto. Divim se

[Jelena · Rating 4 out of 5]

4.5

[Ena Carić · Rating 4 out of 5]

I thoroughly enjoyed the audio 🌱ersion.

[Златко Стојковски · Rating 3 out of 5]

Многу ме измори романов. Не дека е лош, туку напишан е во еден стил каде нема јасна граница меѓу минатото и сегашноста, меѓу јавето и сонот и меѓу сетилното и сеќавањата. И навистина, капа долу на авторката за несомнената умешност да ги раскаже на тој начин работите. Но за читање е тежок! Навистина тежок, зашто во ни еден момент не знаеш дали си во реалноста или во некое сеќавање во главата на Глорија Сутон, раскажувачката и главниот протагонист тука, дали си во сегашноста или во минатото, дали Глорија пишува за неа сега или за неа како дете... Мора да се има многу концентрација, многу фокус и многу трпение за да се успее да се стигне брзо од почеток до крај на овој роман. Мене изгледа не ми успеа да бидам доволно концентриран на овие топлотни бранови летово, па затоа го влечев со месеци и веројатно затоа не ми се допадна толку колку што очекував. А очекував многу со оглед на оценката тука, на коментарите и на наградите кои ги има земено.

„Земја без залез“ е семејна сага за едно семејство во кое недостасува фигурата на мајка и сопруга, во кое многу работи остануваат премолчени и недоречени и роман за сеќавањата, за растењето во едно селце во далматинска Загора, во близина на Сплит, но и за врските со пријателот од детството, Јадран и неговата ќерка Алта. Огромен дел од романот е напишан како монолог на главниот лик, Глорија, млада ботаничарка која се враќа во родниот Сплит за да го посети татко и кој е речиси пред смртна постела, при што пред неа се распостилаат сите сеќавања од детството, од растењето, од моментите поминати со татко и и дедо и во Врј каде и се родила љубовта за растенијата, но и од доживувањата со Јадран, а создава и нови спомени преку дружењето со неговата ќерка Алта.

Реков, очекував многу од романот, а некако останав разочаран зашто не ми пружи некоја приказна во која ќе можам да се впуштам со уживање. Едноставно приказната ми беше преедноставна и прогресијата на истата ја видов како една рамна линија во која не најдов ужиток. Но, несомнена е творечката умешност на авторката и за тоа секоја пофалба. Ама на моето патешествие низ земјите од поранешна Југославија, ова ќе остане како роман кој дефинитивно ќе го запаметам, но не верувам дека некому би го препорачал.

[Gabrijela · Rating 4 out of 5]

Autorica se nakon pjesničke zbirke odlučuje, čini mi se, detaljnije pozabaviti nekim temama koje je već otvorila u "Davide, svašta su mi radili". Čitajući njezine pjesme, sjećam se da su me se posebno dojmile one koje tematiziraju samoubojstvo oca.
Proetska je forma omogućila razvijanje onoga što je poezijom tek započeto - odnos oca i kćeri, točnije samohranoga oca i kćeri. Posljednja se poglavlja čitaju s knedlom u grlu i susprezanju suza. Priroda je opisana prekrasnim pjesničkim slikama, ali poetskoga ima puno i u opisivanju unutrašnjih svjetova glavnih likova.
Jezik i stil pisanja autentični su i zanimljivi. Posebnost se očituje u načinu zapisivanja upravnoga govora. Vrlo često zapisan je bez navodnika koji bi sugerirali čitatelju da se radi o upravnome govoru, kao npr:
Krenija je od murve, taman je rađala, kažen čekaj, ajmo je obrat, kaže on jebi joj mater.
U početku takav postupak otežava čitanje, ali se na njega može lako naviknuti. Da je barem ostalo isto kroz čitavu knjigu (ponekad se ubacuju dijelovi s crticama kao naznakama dijaloga) jer ovako prošarano djeluje zbunjujuće.