Liefde in het Derde Rijk

by Martin Michael Driessen

Georg, Lore en hun drie verhalen kronkelen als slangen door de twintigste eeuw, elk met een eigen tijdslijn, soms verstrengeld, dan weer apart. Twee zijn gestaalde nazi's, een van hen leeft met de omstandigheden. Klara speelt een belangrijke rol in de Lebensbornorganisatie, - die zich beijverde voor een 'arisch ras' - Lore is haar chauffeuse en Georg is een gewoon soldaat.

De noordse schikgodinnen, de Nornen, hebben het op alle drie gemunt. Met en door hen beleven we de passie van de eerste liefde en het misleide idealisme van jonge mensen die opgroeien in een totalitair regime. Heen en weer geslingerd tussen onschuld en overlevingsdrang, verraad en trouw, overleven ze de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog.

Martin Michael Driessen schrijft zijn meeslepende oorlogsgeschiedenis Liefde in het Derde Rijk vanuit een geheel origineel en verrassend standpunt. Doordat hij haast van binnenuit weet te vertellen roept hij een ongemakkelijke fascinatie op, en de nog ongemakkelijker vraag of dit wel een historische roman is.

Genres: Roman

229 pages, Kindle Edition

First published June 20, 2025

About the author

Martin Michael Driessen is a Dutch opera and theater director, translator, and writer.

He made his debut in 1999 with the novel Gars, followed by Vader van God (Father of God, 2012) and Een ware held (A True Hero, 2013), both of which were broadly reviewed and nominated for literary prizes.

In 2015 his novel Lizzie, written with the highly acclaimed and prize-nominated poet Liesbeth Lagemaat, was published under the pseudonym Eva Wanjek.

Rivieren (Rivers) was awarded the prestigious ECI Literature Prize (formerly the AKO) in 2016. His latest novel, De pelikaan (The Pelican), was published in 2017. His work has been translated into English, Italian, German, and Hungarian.

Martin Michael Driessen (1954) is opera- en toneelregisseur, vertaler en schrijver. Hij debuteerde in 1999 met de roman Gars. In 2012 volgde Vader van God en in 2013 Een ware held, alle door de pers bejubeld en voor literaire prijzen genomineerd. Zijn werk is vertaald in het Italiaans, Duits en Hongaars. In 2015 verscheen de omvangrijke roman Lizzie, geschreven in samenwerking met de dichteres Liesbeth Lagemaat.

Reviews

[Ief Stuyvaert · Rating 4 out of 5]

Driessen houdt van schrijfoefeningen.

Dit keer geen schelmenroman, noch een doorgedreven inleving in het bestaan van een kogel, wel een fantasmagorie.

Drie ogenschijnlijk willekeurig gekozen jonge mensenlevens worden pionnen op het schaakbord van evenveel wispelturige schrikgodinnen.

Dat moet de premisse geweest zijn waarmee Driessen aan de slag ging.

Nazi-Duitsland is de setting.

Wat begint met een idyllisch tafereel tijdens de oogst eindigt - de furiën hebben er zin in - in een gruwelijk crescendo.

Met toch - Driessen heeft er een patent op - een mooi en positief orgelpunt.

Klara wordt nog net geen heilige.

De inmiddels zeventigjarige auteur houdt van schrijfoefeningen omdat één ding vast staat: hij kàn schrijven.

Hij is er een meester in.

Dit is weer een proeve van bekwaamheid.

[Inge Conradi · Rating 3 out of 5]

“Ik had mijn pet moeten afdoen en de zwarte jas uit dacht Lore, en het wimpeltje weghalen. (…) Te laat, want de Spitfire vloog opnieuw aan, ditmaal van achteren.”

Het boek gaat over 3 Duitse jongeren die opgroeien tijdens de opkomst van het Nazi-regime. De schrijver maakt het interessant door gedurfd te kiezen voor het Duitse perspectief in een heftige tijd. Alle drie de hoofdrolspelers kiezen voor het Reich.
De opbouw naar die keuze is goed beschreven, want was het in die tijd wel een eigen keus?

Vanaf de start van WOII gaat het verhaal wat rapper. Je moet als lezer goed opletten, omdat de verhalen elkaar snel afwisselen, soms zonder dat je het doorhebt. Dit is niet altijd even bevordelijk voor de lezer.

In het verhaal worden de jongeren geleid door drie goden, een soort mythologische toevoeging. Heel eerlijk vond ik dat niet zo prettig en ook wat overbodig, want je kan dat deel prima weglaten/niet lezen om het hoofdverhaal te begrijpen dan wel verder te lezen.

Je moet wel een beetje doorbijten met dit boek. Met de vorige boeken van Driessen had ik minder moeite. Toch een extra punt, omdat het perspectief in combinatie met de tijdsgeest interessant gekozen en beschreven is.

[Danny Jacobs · Rating 5 out of 5]

De voorbije week las ik het zoveelste boek op rij van Martin Michael Driessen. In Liefde in het Derde Rijk volgt de auteur drie Duitsers, drie nazi’s die elk op hun manier betrokken waren bij de opkomst en ondergang van het Derde Rijk. De drie hoofdpersonages zijn gekoppeld aan drie schikgodinnen uit de Noordse mythologie die met het levenslot van de personages lijken te spelen als tieners met een flipperkast.

Driessen kiest in Liefde in het Derde Rijk niet voor het traditionele perspectief van het oorlogsslachtoffer of voor het perspectief van de overwinnaar van WO II, maar voor dat van drie Duitsers, drie nazi’s, drie ‘daders’, de een al meer gestaald en overtuigd van de nationaalsocialistische idealen dan de ander.

Zoals steeds een echte aanrader.

[Jan Molenaar · Rating 4 out of 5]

Well written.
Mythical in nazi german setting.
Patially reminds me of Jonathan Littells book where horrors of the nazi's are part of a continuing story.
Faith an nordic gods
Historic

[Inge Janse · Rating 5 out of 5]

Na successief drie boeken voortijdig beëindigd te hebben, was ik even vergeten hoe ongelofelijk tof lezen kan zijn. Gelukkig was daar Liefde in het derde rijk, een boek dat op vele prettige manieren doet denken aan het achtste leven (voor Brilka) van de immer onuitspreekbare Nino Haratischwili.

Nee, natuurlijk is het niet net zo goed als dat boek. Haha. Pannenkoek. Driessens boek is veel korter, in pagina's, bestreken tijd, personages, magisch-realisme, immersieve werking.

Maar de vergelijking is apert. Beide schrijvers doen iets met theater (noem je zoiets een dramaturg? of zijn het scriptschrijvers? afijn), en dat lees je terug in de werelden die ze in een handvol woorden scheppen, en de onconventionele stijl, en de theatrale ingrepen. Allebei verweven ze een handvol levens met elkaar, die schijnbaar niets maar in het echt alles met elkaar te maken hebben. Allebei tonen ze de schoonheid van ieders leven, ongeacht aan welke kant van de lijn je staat (een lijn die sowieso zeer perspectiefafhankelijk is). Allebei geven ze je als lezer het constante idee dat dit wel echt gebeurd moet zijn, zo overtuigend wordt het gebracht. En allebei gooien ze wat sterrenstof in de ketel om net wat meer magie mogelijk te maken dan we in onze triviale excellevens gewend zijn.

Nogmaals: Driessen is geen Haratischwili. En dat hoeft ook niet. Liefde in het derde rijk is op zichzelf meer dan goed genoeg. De hoofdpersonen zijn geloofwaardig as fuck, de gebeurtenissen even bizar als aannemelijk, en het algehele sentiment wonderschoon.

[Isabelle · Rating 4 out of 5]

• Gelezen voor Literaire Kritiek. Liefde in het Derde Rijk is een sobere, maar gelaagde roman die de lezer confronteert met morele dubbelzinnigheid en de verleidelijke kracht van ideologie. Ondanks enkele tekortkomingen in de uitwerking van de mythologische laag, weet Driessen met zijn beheerste stijl en psychologische scherpte een beklemmend tijdsbeeld neer te zetten. Hij toont hoe liefde, in welke vorm dan ook, een destructieve kracht kan worden wanneer zij zich hecht aan een verkeerde zaak. Daarmee is deze roman niet enkel een verhaal over het verleden, maar ook een spiegel voor het heden — over hoe gemakkelijk menselijke overtuiging kan ontsporen.

[Roman · Rating 4 out of 5]

Wat een geweldige verteller is die Driessen. In één adem (uit)gelezen, het relaas van drie jeugdige personen in nazi-duitsland en hun (deels) onderlinge verknoping. Is het lastig je te verplaatsen in karakters die overtuigend de nazi-ideologie aanhangen? Het blijken toch ook de omstandigheden die in ieder geval medebepalend zijn voor de keuzes: lichamelijk gebrek, liefde, de behoefte aan erkenning. Valt veel over te zeggen (ideaal boek voor leesclubs), maar het verteltalent van de auteur is fenomenaal en geeft je (mij) als lezer geen rust. Tot de laatste bladzijde ...

[Sonja B. · Rating 3 out of 5]

Dat Driessen beter dan goed zou schrijven (NRC Handelsblad) vind ik nogal overdreven. Het boek beschrijft het leven van drie Duitse jongeren voor, tijdens en na WO II. Apart is dat de schrijver de schikgodinnen uit de Noorse mythologie als interpreterend en voorspellend koor in zijn verhaal inbouwt. Dit voegd niet echt iets aan het verhaal toe. Driessen laat wel overtuigend zien hoe makkelijk manipuleerbaar jongeren kunnen zijn.

[Lex van Baar · Rating 3 out of 5]

Prachtige verhaallijn. Drie jonge gewone mensen vlak voor, tijdens en net na de tweede wereldoorlog. Hoop, gewone gebeurtenissen, liefde, maar ook gruwelijkheden worden beschreven.
Martin Michael Driessen heeft als schrijver drie figuren uit de Noordse mythologie in het verhaal verweven. Voor mij voegt dat echter niets toe, het hindert me zelfs bij het lezen en is ongeloofwaardig. Het doet afbreuk aan het verhaal dat verder meer dan de moeite waard is.

[Jessie · Rating 3 out of 5]

3,5 ster

[Herman Verhoeven · Rating 4 out of 5]

Alhoewel het geromantiseerd is, draagt dit werk bij tot een beter inzicht van de invloed van het Nazisme op het leven van jonge mensen. Drie jonge mensen worden gevolgd voor en tijdens WOII.

[Harold · Rating 4 out of 5]

Een interessant, niet-lineair verhaal over de gebeurtenissen van drie jonge mensen in de Tweede Wereldoorlog. De mythologische toevoeging met de schikgodinnen voegt voor mij niet veel toe, en het laatste stuk in de tegenwoordige tijd vind ik ook overbodig. Wat overblijft is een heel goed geschreven, aangrijpend liefdesverhaal.