Δεκεμβριανά 1944: Η μάχη της Αθήνας

by Μενέλαος Χαραλαμπίδης

Όπως κάθε γενικό και πολιτικά στοχευμένο αφήγημα, έτσι και αυτά που αφορούν τα Δεκεμβριανά –του «δεύτερου γύρου της κομμουνιστικής ανταρσίας» για τη Δεξιά, ή του «ηρωικού Δεκέμβρη» για την Αριστερά– χαρακτηρίζονται από την επιλεκτική χρήση του παρελθόντος, τις «σιωπές» για τις δύσκολες πτυχές της μάχης ή ακόμη και τις στρεβλώσεις των γεγονότων. Πίσω απ’ όλα αυτά τα αφηγήματα κρύβονται οι πολιτικές ευθύνες των πλευρών που ενεπλάκησαν στη μάχη.

Στην κρίσιμη περίοδο του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη συνταράχθηκε από την πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ των δυνάμεων που συγκρότησαν την Αντίσταση και διεκδικούσαν κεντρική θέση στις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις και των εξόριστων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων που επιδίωκαν την επάνοδό τους στην εξουσία. Η Ελλάδα υπήρξε η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα όπου η ένταση αυτής της αντιπαράθεσης οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση τις μέχρι τότε συμμαχικές δυνάμεις του ΕΑΜ και των Βρετανών, πριν ακόμη από τη λήξη του πολέμου. Τον Δεκέμβριο του 1944, ενάμιση μόλις μήνα μετά την πανηγυρική απελευθέρωση της πρωτεύουσας, ξέσπασε «η Μάχη της Αθήνας», η σφοδρότερη στρατιωτική αναμέτρηση που έγινε ποτέ στην πρωτεύουσα.

Εβδομήντα χρόνια μετά, πολλά ερωτήματα γύρω από τα «Δεκεμβριανά» παραμένουν αναπάντητα. Ο κεντρικός τους ρόλος στις πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στον Εμφύλιο και στο διχαστικό κοινωνικοπολιτικό καθεστώς των επόμενων δεκαετιών συγκρότησε ιδεολογικά φορτισμένες ερμηνείες. Όπως κάθε γενικό και πολιτικά στοχευμένο αφήγημα, ο «ηρωικός Δεκέμβρης» της Αριστεράς και ο «δεύτερος γύρος της κομμουνιστικής ανταρσίας» της Δεξιάς χαρακτηρίζονται από την επιλεκτική χρήση του παρελθόντος, την αποσιώπηση ή διαστρέβλωση των γεγονότων και τη συγκάλυψη των πολιτικών ευθυνών.

Το βιβλίο αυτό, η πρώτη επιστημονική μελέτη που επικεντρώνεται στα ίδια τα γεγονότα στηριγμένη σε αδημοσίευτες κυρίως πηγές, επιχειρεί να δώσει απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα: Ποιες ήταν οι αιτίες που οδήγησαν στο ξέσπασμα των μαχών και σε ποιο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο εκδηλώθηκαν; Πώς εξελίχθηκαν, μέρα με τη μέρα, οι συγκρούσεις που μετέτρεψαν την πόλη σε πεδίο μάχης (από τις μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Γουδί, στου Μακρυγιάννη, στους στρατώνες των Παραπηγμάτων στο Κολωνάκι και στους Αμπελόκηπους μέχρι τις οδομαχίες της Ομόνοιας, των Εξαρχείων και του Μεταξουργείου, από τις φονικές μάχες στους λόφους του Αρδηττού και στο Αλεποβούνι μέχρι το βομβαρδισμό της Καισαριανής και την προέλαση των Βρετανών από το Φάληρο προς το κέντρο της Αθήνας); Τέλος, καταγράφοντας τη δράση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, η έρευνα προσπαθεί να φωτίσει τα δύσκολα ζητήματα των εκτελέσεων, της ταυτότητας των θυμάτων και των νεκρών αμάχων από τους βρετανικούς βομβαρδισμούς, τα οποία εξακολουθούν να καθορίζουν τη μνήμη των Δεκεμβριανών.

Πρόλογος
Εισαγωγή

Η ΔΥΣΚΟΛΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Μετά τους πανηγυρισμούς
Το αίτημα της τιμωρίας των δωσιλόγων
Η εμπλοκή στη συγκρότηση του νέου εθνικού στρατού

ΜΕΤΑΞΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ
Το συλλαλητήριο του ΕΑΜ
Μετά τη σφαγή στην πλατεία Συντάγματος
Αθήνα, Βρυξέλλες, Λονδίνο. Συμμαχική βοήθεια ή ξένη επέμβαση;
Η επιλογή μικρής κλίμακας επιχειρήσεων από τον ΕΛΑΣ
Οι δωσίλογοι και οι Χίτες
Η κατάληψη των αστυνομικών τμημάτων
Η τιμωρία των προδοτών
Οι συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας Μια μάχη που δεν την επιδίωκε κανείς

6 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ. Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Η επίθεση του ΕΛΑΣ στο μέτωπο Μακρυγιάννη - Πλάκα - Πλατεία Συντάγματος
Ένας στρατός σε σύγχυση
Ο κρεμασμένος ελασίτης στα κρατητήρια της Χωροφυλακής
Η στάση του ΕΛΑΣ απέναντι στους Βρετανούς
Η επίθεση του ΕΛΑΣ στο ανατολικό μέτωπο
Το ζήτημα των αμάχων
Από τις αποτυχίες σε Γουδί και Μακρυγιάννη στην κατάληψη της Σχολής Ευελπίδων
Απέναντι στα βρετανικά άρματα μάχης

ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΛΑΣ
Η δεύτερη γενική επίθεση του ΕΛΑΣ
Το ζήτημα της αντιμετώπισης των βρετανικών δυνάμεων ξανά στο προσκήνιο
Σχέδια για την εκκένωση της Αθήνας από τους Βρετανούς
Οδομαχίες στο κέντρο της Αθήνας
Προπαγάνδα: Ένας παράλληλος πόλεμος
Η διεθνής διάσταση των δεκεμβριανών Από ένα σχολείο της Κυψέλης στους βρετανικούς στρατώνες του Κολωνακίου
Βρετανική πολεμική αεροπορία. Το απόλυτο όπλο

Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Η άφιξη των βρετανικών ενισχύσεων
Η έναρξη των βρετανικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων
Από το μακελειό στον Αρδηττό στις οδομαχίες της Ομόνοιας
Η κατάληψη των Φυλακών Αβέρωφ και του αρχηγείου της ΡΑΦ στο Κεφαλάρι
Από τους δρόμους της Αθήνας στην αίθουσα του βρετανικού κοινοβουλίου
Η κάμψη του ηθικού των δυνάμεων του ΕΛΑΣ
Προκαλώντας ασφυξία στον εχθρό
Από τον "περίπατο" της Συγγρού στην "κόλαση" της Πειραιώς
Οι επαφές των εμπολέμων προς επίλυση της κρίσης

Η ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Η πρώτη γενική επίθεση των βρετανικών δυνάμεων
Η κάμψη της επιμονής του βασιλιά Γεωργίου
Η δεύτερη γενική επίθεση. Η εκκαθάριση του κέντρου και των δυτικών συνοικιών
Από στενό σε στενό. Η μάχη του Μεταξουργείου
Η μάχη των φοιτητών του ΕΛΑΣ στα Εξάρχεια
Γηροκομείο Αθηνών. Η τελε...

Genres: History, Nonfiction, Politics

376 pages, Paperback

First published November 30, 2014

About the author

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης (γεν. στην Αθήνα το 1970) έλαβε πτυχίο οικονομικών επιστημών από το Πανεπιστήμιο Πειραιά και στη συνέχεια εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο τομέα της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αρθρογραφεί σε επιστημονικά περιοδικά και έχει διοργανώσει, ως ιδρυτικό μέλος του Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας, δύο συνέδρια για τη δεκαετία του 1940 και για την περίοδο του Μεσοπολέμου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και κυρίως στην περίοδο της Κατοχής ενώ παράλληλα ασχολείται με την τοπική και προφορική ιστορία και την ιστορία της Αθήνας.

Reviews

[Alfred Brendel · Rating 5 out of 5]

Το καλύτερο βιβλίο που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή όσον αφορά τα Δεκεμβριανά του 1944. Must have και must read, αν θέλει κάποιος να λέει ότι έχει μια κάποια ιδέα για το συγκεκριμένο πολύ ενδιαφέρον θέμα.

[Dandelion · Rating 5 out of 5]

Ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει για τα δραματικά γεγονότα του Δεκέμβρη του '44. Απόλυτα εμπεριστατωμένο και με στυλ γραφής που δεν κουράζει καθόλου τον αναγνώστη.

[Nikos Tsentemeidis · Rating 5 out of 5]

Μια αντικειμενική και ψύχραιμη ματιά, βασισμένη σε πολλές πηγές.

Το πιο σημαντικό λάθος της κυβέρνησης τον Δεκέμβρη του 1944 ήταν ότι συμμάχησε με τους δωσίλογους εναντίον του ΕΑΜ, το οποίο ζητούσε να δικαστούν, όπως έγινε σε όλες τις χώρες των συμμάχων.

Από τις μάχες την πλήρωσαν πολλοί άμαχοι, με ευθύνη και των δύο πλευρών. Ήταν η μόνη περίπτωση εμφύλιας διαμάχης, τη στιγμή που ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει ακόμα. Ο Τσώρτσιλ κατηγορήθηκε έντονα από βουλευτές των Εργατικών για την εμμονή του αυτή στην Αθήνα.

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι σε περίπτωση νίκης του ΕΑΜ δε θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετικό το αποτέλεσμα, επειδή δεν είχε διεθνή στήριξη από καμία πλευρά. Υπήρχαν δυνατότητες συναίνεσης, κυρίως με πρόθεση του ΕΑΜ, τις οποίες απέρριπτε η βρετανική πλευρά.

Μετά το πέρας των μαχών υπήρξε ένα σοβαρό πρόβλημα με την αναγνώριση των νεκρών και την εκταφή μαζικών τάφων. Νομίζω ότι το τοπίο παρέμεινε θολό.

Σε κάθε περίπτωση βιβλία σαν αυτό προωθούν την αντικειμενική γνώση και την συμφιλίωση των ακραία αντίθετων απόψεων μετά από τόσα χρόνια. Πάνω σε αυτή την σκληρή αντιπαράθεση έχουν πατήσει πολλοί πολιτικοί εκμεταλλευόμενοι τα πάθη των ψηφοφόρων, προς όφελος τους. Γνωρίζοντας την ιστορια μας και παρατηρώντας τα γεγονότα από μακριά μπορούμε να πορευτούμε μπροστά.

[Miltiadis Michalopoulos · Rating 5 out of 5]

Επιτέλους ! Για πρώτη φορά μια εμπεριστατωμένη περιγραφή των στρατιωτικών επιχειρήσεων του ματωμένου Δεκέμβρη. Όλοι οι προηγούμενοι ερευνητές αναλώνονταν αποκλειστικά στα αίτια και τις πολιτικές διαβουλεύσεις, στα πριν και στα μετά. Με εξαίρεση ίσως μια δύο εργασίες, είχαμε ελάχιστες περιγραφές για τα ίδια τα γεγονότα, την διεξαγωγή των μαχών στις γειτονιές και στις συνοικίες, την στρατηγική και τις τακτικές των αντιμαχομένων. Εδώ για πρώτη φορά, ένας καταξιωμένος ιστορικός, αποφασίζει να καταγράψει λεπτό προς λεπτό και απ' άκρη σ' άκρη όλες τις φάσεις της μεγάλης αυτής σύγκρουσης. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι αποφεύγει την πολιτική διάσταση των γεγονότων. Αντίθετα, περιγράφει και αναλύει προσεκτικά τις εξελίξεις και τον ρόλο των πρωταγωνιστών του ελληνικού δράματος από την ημέρα της απελευθέρωσης μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας. Μια αντικειμενική απεικόνιση και μια διεισδυτική ματιά που τολμά να φωτίσει όσο γίνεται τα σκοτεινά σημεία.
Στο τέλος του βιβλίου αναγνώστης έχει μια πλήρη εικόνα των γεγονότων που οδήγησαν από την απελευθέρωση στον Εμφύλιο 1946-1949.

[Milios Dimitris · Rating 5 out of 5]

Εξαιρετικο βιβλιο,συναρπαστικη αφηγηση παρα την τραγικοτητα του θεματος.
Οι μαχες της Αθηνας ξεδιπλωνονται λεπτομερειακα ,μια προς μια,η διαταξη δυναμεων των αντιπαλων,η τακτικη και η στρατηγικη των επιθεσεων. Οι συγκρουσεις απο επιπεδο περιοχων και γειτονιων μεχρι σε μεμονωμενους δρομους,συγκεκριμενα σπιτια.
Προσωπικες μαρτυριες,απειρες εντυπωσιακες ιστοριες σε κρατουν με κομμενη την ανασα.
Το μεγαλειο του βιβλιου ομως ειναι η αναλυση και η συνθεση σκεψης του συγγραφεα.
Με απειρα ντοκουμεντα κανει μια εξαιρετικη δουλεια για τα αιτια που οδηγησαν στο εμφυλιοπολεμικο ξεσπασμα,την επεμβαση των Βρετανων,το γιατι κερδισε το ενα στρατοπεδο,γιατι εχασε το ΕΑΜ.
Απλα συγκλονιστικο!!!

[Jason · Rating 5 out of 5]

Μια από τις πιο αντικειμενικές προσεγγίσεις της πιο αμφιλεγόμενης περιόδου της χώρας. Βαθειά ανάλυση όλων των συμβάντων που ουσιαστικά οδήγησαν στην εμφύλια σύρραξη και στην πρώτη εμφύλια διαμάχη των συμμάχων μετα τον πόλεμο. Με ισορροπημένη προσέγγιση μεταξύ ανάλυσης μαχών και πολιτικής, μπορεί κανείς να κατανοήσει πλήρως Πώς άτομα, αποφάσεις και έλλειψη πρωτοβουλίας μπορούν να αλλάξουν το που γέρνει η πλάστιγγα.
Μετά λύπης διαπιστώνει κανείς πώς οι μεγαλύτεροι κερδισμένοι δεν ήταν ούτε η μια ούτε η άλλη πλευρά αλλά οι δωσίλογοι που συνεργάστηκαν με τον κατακτητή και βρήκαν ευκαιρία να γλιτώσουν. Αυτό θεωρώ έχει σημαδέψει και την ελληνική κοινωνία μέχρι σήμερα.

Bottom-line: Ένα πολύ καλό ιστορικό κείμενο για όποιον θέλει να εμβαθύνει στον εμφύλιο ξεκινώντας από τους λόγους που φτάσαμε εκεί.

[Stratis Ross · Rating 5 out of 5]

Ένα από τα καλύτερα χρονικά των δεκεμβριανών από έναν συγγραφέα που το ξέρει το θέμα όσο λίγοι κι αυτό αποδεικνύεται τόσο από τα βιβλία του όσο κι από τους ιστορικούς περιπάτους που οργανώνει στο κέντρο της Αθήνας.
Άξιος!

[Nikos · Rating 4 out of 5]

Εξαιρετικό!Ο Χαραλαμπίδης αποδίδει παραστατικά την κάθε μάχη των Δεκεμβριανών και παρέχει τόσες πολλές λεπτομέρειες για την έκβαση της καθεμιάς που ο αναγνώστης νιώθει οτι τις ζει εκ του σύνεγγυς.Επίσης,προσπαθεί να δώσει απάντηση σ' ερωτήματα που ταλανίζουν την ελληνική κοινωνία ακόμα και στα τωρινά χρόνια.Κατα μεγάλο ποσοστό οτι πιο αντικειμενικό σε βιβλίο που μπορεί να διαβάσει κανείς για τα Δεκεμβριανά.Οτι πρέπει για κάποιον που θέλει να εμβαθύνει στα γεγονότα ενόψει και της επικείμενης συμπλήρωσης 75 χρόνων απο τα Δεκεμβριανά.

[Doros Grigoropoulos · Rating 5 out of 5]

Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας.
Μια εξαιρετικά εμπεριστατωμένη καταγραφή όλου του χρονικού των Δεκεμβριανών. Αυτό που καθιστά το συγκεκριμένο βιβλίο ως must του είδους, εκτός της αποτύπωσης και καταγραφής μέσω πολλών και συχνά αδημοσίευτων πηγών των γεγονότων του Δεκέμβρη είναι το εγχείρημα του συγγραφέα να απαντήσει σε κρίσιμα ερωτήματα που ακόμη και σήμερα αποτελούν ένα κοινωνικό αλλά και ιστορικό ταμπού. Χωρίς να φοβάται ή να αποφεύγει σκοτεινά και ιστορικώς φορτισμένα σημεία-παγίδες ο συγγραφέας καταφέρνει να αποδώσει στον αναγνώστη τα γεγονότα ευδιάκριτα, φωτεινά και ευανάγνωστα.
Μια εξαιρετική επιστημονική μελέτη με μια θαυμαστή και ψύχραιμη γραφή, ένα βιβλίο πραγματική ιστορική κληρονομιά. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης τόσο στο βιβλίο του όσο και στους ιστορικούς περιπάτους της Αθήνας αλλά και στις διαδικτυακές εκπομπές του αποδεικνύει ότι μέσω της σκληρής δουλειάς, της ταπεινότητας, της ψύχραιμης αντιμετώπισης και προπάντων της αντικειμενικότητας μπορεί να υπάρξει ιστορική αλήθεια. Εξαιρετικό!

[Christos · Rating 4 out of 5]

Πρόκειται για ένα πλήρες χρονικό των μαχών που έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβρη του 1944. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης δεν περιορίζεται στο να παρουσιάσει μια πολύ αναλυτική και συνολική καταγραφή της ανάπτυξης των στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά τις 33 ημέρες διάρκειας τους, αλλά δίνει μια ολοκληρωμένη διάσταση των γεγονότων συνδέοντας τις μάχες με τις πολιτικές εξελίξεις και συσχετισμούς, αναλύοντας τις επιδιώξεις κάθε πλευράς, παρουσιάζοντας τις συνέπειες και τον αντίκτυπο των συγκρούσεων σε ελληνικό και σε διεθνές επίπεδο.

[Giorgos RedTape · Rating 4 out of 5]

εξαιρετικό

[Thanasis · Rating 5 out of 5]

Το βιβλίο φωτίζει ένα από τα πιο αιματηρά κεφάλαια της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Με εμπεριστατωμένη έρευνα σε Ελληνικά και Βρετανικά αρχεία, μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων και εκτεταμένη βιβλιογραφία, ο συγγραφέας ενώ εστιάζει στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, εξετάζει και τις πολιτικές, και κοινωνικές συνθήκες που οδήγησαν στα Δεκεμβριανά.

Εξαιρετική πηγή πληροφοριών. Περιλαμβάνει αρκετούς χάρτες, οι οποίοι συμβάλλουν στην κατανόηση των πολεμικών επιχειρήσεων και της εξέλιξης των μαχών. Το βιβλίο αποτελεί απαραίτητη ανάγνωση για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν σε βάθος τα Δεκεμβριανά.

[Dimitris Pantelios · Rating 5 out of 5]

Εξαιρετική δουλειά! Μπράβο!

[Stelios · Rating 5 out of 5]

Σε αυτή του τη δουλειά ο συγγραφέας με εξαντλητικά λεπτομερή τρόπο καταγράφει μέρα - μέρα , περιοχή - περιοχή τη μάχη της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 44 και τον Γενάρη του 45. Παράλληλα καταπιάνεται και αναλύει μια σειρά από θέματα, όχι αμιγώς στρατιωτικά, δίνοντας μια γλαφυρή εικόνα εκείνων των ημερών που σημάδεψαν (μαζί με τον εμφύλιο) και σημαδεύουν για δεκαετίες την ιστορία του τόπου μας. Ένα είναι σίγουρο για όσες και όσους μπουν στον κόπο να διαβάσουν αυτό το ιστορικό βιβλίο : ποτέ πια δεν θα βλέπουν με τα ίδιο μάτι έναν περίπατο στο κέντρο της πόλης ή μια διαδρομή στις περιοχές από την Καισαριανή και το Παγκράτι μέχρι το Γκάζι , του Ψυρρή και το Μεταξουργείο .

[Kostas Sarlis · Rating 3 out of 5]

Καλό βιβλίο και το συνιστώ αλλά φοβάμαι ότι προσπαθεί να είναι περισσότερα από ένα πράγματα ταυτόχρονα δηλ. στρατιωτική, πολιτική και κοινωνική ιστορία (ας πούμε 60/30/10) και τελικά δεν πετυχαίνει κανένα από τα τρία πάρα πολύ καλά. Θα βοηθούσε επίσης ένας επιμελητής για να κάνει πιο στρωτή την γραφή. Τέλος δεν μπορώ να καταλάβω την χρήση των αρχικών γραμμάτων σε ένα βιβλίο ιστορίας. Αν ένα πρόσωπο είναι μέρος μιας ιστορίας που πρέπει να γραφτεί γιατί να παραμένει ανώνυμο;

[Fotis Pagonis · Rating 1 out of 5]

Ο συγγραφέας μάλλον ήταν απ'αυτούς που το 2015 χόρευαν τσάμικο στο Σύνταγμα.

[Antonis Tzortzakakis · Rating 4 out of 5]

Extremely insightful. Facts & data regarding both military & political actions.

[Nikos Ls · Rating 5 out of 5]

Must read μαζί με τους Δοσίλογους