Dertien jaar na het succesvolle boek “Beestig China” en het aflopen van zijn correspondentschap in China en meer dan twintig jaar na zijn allereerste reis naar het land, werpt Tom Van de Weghe een blik op het China van vandaag. De voorbije tijd keerde hij ook een paar keer terug naar wat ooit zijn woonplaats was.
China anno 2025 is veel veranderd. Onder de nieuwe sterke man Xi Jingping is de totalitaire controle van de communistische partij op de staat groter dan ooit. Door het ontplooien van de Nieuwe Zijderoute heeft China intussen ook wereldwijd greep gekregen op allerlei economische activiteiten en infrastructuur, ook in België. Bovendien gebruikt en misbruikt China zijn enorme expertise in hoogtechnologie om overal zijn invloedssfeer uit te breiden. Dit terwijl 'de zaak Taiwan' een tikkende tijdbom blijft...
Het boek leest vlot. De auteur weet een resem van uiteenlopende onderwerpen op een boeiende en toegankelijke manier naar voren te brengen, van Xi Jinping’s carrière tot de luchthaven van Luik tot robots. Het boek is zeer een pittige synthese van wat er al voor geschreven is over de Volksrepubliek China. Voor iemand die op korte tijd mee wil zijn met de laatste actualiteitsitems over China van 2025, kan dat boek een grote meerwaarde zijn.
Maar meer dan dat is het ook niet. Een grote afknapper van het boek is de manier waarop de auteur de zaken voorstelt. De auteur wil alles van het hedendaagse China samenbrengen in één groot overkoepelende verhaal, ambitieus, maar het probleem met zo'n verhaalstructuur is dat er weinig ruimte is voor kritische reflectie over hoe de auteur kijkt naar de Volksrepubliek China.
Een goed voorbeeld is het eerste hoofdstuk waar de auteur raast door de moderne geschiedenis van de China. Beknoptheid is geen misdaad, maar waar de auteur voor mij de mist ingaat, is dat hij de tijd van keizerrijk China te veel voorstelt als een “oorsprongsverhaal” voor het hedendaagse China. Hij begint de tweede helft van het eerste hoofdstuk met de volksrepubliek China van 1949, maar benadrukt snel in de volgende paragrafen dat het bestuur een logische voortzetting is van de lange dynastieke geschiedenis die er vooraf ging. Concreet haalt hij het oude concept van Hemels Mandaat boven en koppelt het met de huidige Chinese bewindvoering en de macht van Xi Jinping. Over deze link schrijft de auteur doodleuk in de afsluiter: “Zo is de rode draad van het Chinese bestuur nooit doorgesneden- het heeft zich gewoon een nieuw jasje gegeven.”
Oh Boy, twee punten
Punt een, tijdens de Qing-dynastie, de laatste van de keizerlijke geschiedenis, is het land gerund door mantsjoes, niet Chinezen. De Qing kent ook een bestuursvorm dat gestoeld is op multi-etnische coalitie, totaal anders dan de vorige dynastie en helemaal anders dan wat erna komt. Je kunt zeggen dat er misschien een parallellen tussen Qing en volksrepubliek zijn op een hogere, abstractere niveau, maar dat is het equivalent van beweren dat België en Nederland de Verenigde Nederlanden voortzetten. Op zich niet onjuist, maar het zegt ook niet veel.
Punt twee, als we toch moeten spreken van “Chinese politieke continuïteit,” waarom laat de auteur dan Republiek China weg, je weet wel, de periode die schoon gesandwicht zit tussen de Qing en de Volksrepubliek, dezelfde periode waarin belangrijke figuren als Mao Zedong en Deng Xiaoping zijn opgegroeid en de communistische partij is opgericht?
Om te begrijpen waarom hij geschiedenis zo weergeeft, moet je kijken naar de verhaallijnen dat het boek erna belicht over hedendaagse vasteland China, namelijk dat China een autocratie is en dat China autocratie wil uitdragen als alternatief model van Europese democratische samenlevingen. Om het grote plaatje te vervolledigen, probeert de auteur de origines van de hedendaagse autocratie terug te vinden in het verleden, vandaar de link met het keizerrijk door het Hemels Mandaat, vandaar de weglating van Republiek China dat niet meteen een voorbeeld geeft.
Het probleem is: dat is niet hoe geschiedenis werkt. Het verleden is niet het verlengde van het heden. Het is juist het omgekeerde. Het idee dat men doodleuk verhalen van heden kan terugvinden in het verleden zonder de context van dat verleden te kennen, dat leidt ronduit tot bevestigingsbias en generalisatie.
Bovendien vertrekt die selectieve vertelling vanuit het uitgangspunt van cultureel determinisme. Concreet wekt Tom's uiteenzetting de indruk dat autocratie een soort "default" is van de Chinese samenleving van vandaag en dat democratie te “westers” is of zoiets voor de volksrepubliek China, maar hier is het ding: het narratief dat iets vandaag een gegeven is, maakt niet dat het ook effectief gegeven is. Bedenk u, in 1912 vonden de eerste massaverkiezingen ooit plaats in China na de val van een eeuwenlange keizerrijk. Ook al is het zogenaamde “democratische experiment” een kortstondig project, illustreert die gebeurtenis hoe bepaalde aspecten van de Chinese geschiedenis, waaronder autocratie, niet in steen gebeiteld zijn, noch geschreven staan in de sterren. Hetzelfde geldt trouwens ook voor België met haar verschillende transformatie van het democratische bestuur.
Dit is dus wat ik bedoel met de te grote focus van de auteur op een verhaal verhalen, dat te veel zoeken naar zaken die de auteur’s eigen ideeën van China bevestigen zonder zijn ideeën uit te testen. Allez, als we veronderstellen dat het zijn ideeën zijn. Wat ik enorm in het boek mis, zijn eindnoten die meer duiding kunnen geven bij bepaalde uitspraken in de tekst, want het is soms moeilijk af te leiden waar de auteur zijn informatie vandaan haalt of te weten wat de persoonlijke analyse van de auteur is en welke tekst geleende observatie is. Ik ben niet tegen gebruik van andere analyses, dat kan verrijkend zijn. Ik wil meer transparantie over wat en wie de informatie in het boek vormgeeft
Als leerkracht aardrijkskunde dit boek met heel veel interesse gelezen. Veel achtergrondinfo meegekregen om nog beter lez te kunnen geven in de tweede graad over de Zijderoute, landgrabbing, mondialisering en geopolitieke conflicten in de Zuid-Chibese Zee…