Η καχεκτική δημοκρατία: Κόμματα και εκλογές, 1946-1967

by Ηλίας Νικολακόπουλος

Το τέλος του Εμφυλίου πολέμου και η επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας προσδιορίζουν τα χρονικά όρια της ιστορικής περιόδου που ο τίτλος αυτού του βιβλίου χαρακτηρίζει ως καχεκτική δημοκρατία: μια ιδιότυπη σύζευξη αυταρχισμού και δημοκρατίας, αποκλεισμού και ευημερίας, ιδεολογικής οπισθοδρόμησης και πολιτιστικής άνοιξης.

Εξεταζόμενη υπό το πρίσμα αυτό η καχεκτική δημοκρατία (ή, σύμφωνα με άλλους επιθετικούς προσδιορισμούς, "δύσκολη", "δυσανεκτική", "περιορισμένη", "επισφαλής", "ελεγχόμενη", πειθαρχημένη", "επιλεκτική", "κηδεμονευόμενη" κ.ο.κ.) συμπυκνώνει, με έναν ιδιαίτερο αλλά πάντως αποκαλυπτικό τρόπο, τις κυριότερες αντιφάσεις που διατρέχουν τη νεότερη και σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία.

Στόχος του παρόντος βιβλίου -όπως υποδηλώνει και ο υπότιτλός του- δεν είναι η συνολική πολιτική και κοινωνική μελέτη της καχεκτικής δημοκρατίας, αλλά μόνο η διερεύνησή της κάτω από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία, εκείνη που αφορά την ιστορική συγκρότηση των πολιτικών παρατάξεων, την παρουσία και δράση των πολιτικών κομμάτων στην εκλογική σκηνή και τις περιοριστικές συνθήκες που σφράγισαν την εξέλιξη των κοινοβουλευτικών θεσμών μέχρι τη βίαιη κατάλυσή τους στις 21 Απριλίου 1967.

Πρόκειται για μια μελέτη που αναφέρεται στην πολιτική ιστορία της μετεμφυλιοπολεμικής / προδικτατορικής Ελλάδας, δομημένη με κατευθυντήριο άξονα την εκλογική διαδικασία. Η συστηματική ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων εντάσσεται έτσι σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και υπηρετεί το κλασικό αξίωμα ότι "ιστορία είναι η πολιτική του παρελθόντος και πολιτική η ιστορία του παρόντος".

Genres: History, Politics

428 pages, Paperback

First published November 1, 2001

About the author

Ο Ηλίας Νικολακόπουλος ήταν Έλληνας πολιτικός επιστήμονας και ομότιμος καθηγητής εκλογικής κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Γεννήθηκε 1947 στην Αθήνα. Οι γονείς του ήταν πολιτικοί εξόριστοι. Περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Βαρβάκειο και σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Λωζάννη. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη θεωρία πιθανοτήτων στο Πανεπιστήμιο του Παρισίου 6 και το 1984 αναγορεύθηκε διδάκτωρ του τμήματος νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1986 εξελέγη λέκτορας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 2003 τακτικός καθηγητής.

Επί σειρά ετών συνεργαζόταν με τον τηλεοπτικό σταθμό Mega Channel για την παρουσίαση των εκλογικών διαδικασιών. Αρθρογραφούσε τακτικά σε εφημερίδες (Τα Νέα κ.λπ.) και διατηρούσε την εκπομπή ιστορικού περιεχομένου "Στο Κόκκινο". Επίσης, υπήρξε πρόεδρος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

Απεβίωσε στις 30 Ιουνίου 2022, σε ηλικία 75 ετών, από καρδιακή ανακοπή ενώ κολυμπούσε σε παραλία της Σύρου, οπού βρισκόταν για να συμμετάσχει στα "Σεμινάρια της Ερμούπολης".

Reviews

[Pinko Palest · Rating 5 out of 5]

δεν πρέπει να υπάρχει καλύτερο βιβλίο για την ελληνική πολιτική ιστορία οποιασδήποτε εποχής. Ή μάλλον το μόνο που το συναγωνίζεται είναι η πρώτη εκδοχή του κειμένου, που κυκλοφόρησε από το ΕΚΚΕ το 1985. Στη συγκεκριμένη έκδοση απουσιάζει το κεφάλαιο της μεθοδολογίας και μερικοί από τους πίνακες και χάρτες, καθώς και το κεφάλαιο για τις εκλογές του 1936, έχει προστεθεί όμως ένας επίλογος για τις πολιτικές εξελίξεις μεταξύ 1964 και δικτατορίας, καθώς και πολύ ενδιαφέρον οπτικό υλικό, από φωτογραφίες και γελοιογραφίες. Εν αντιθέσει με άλλους πανεπιστημιακούς, η γραφή του Νικολακόπουλου είναι όχι απλά στρωτή αλλά σχεδόν λογοτεχνική, με λεπτή ειρωνεία. Γίνεται εξαιρετική χρήση παραθεμάτων από άλλα κείμενα, όπου σπάνια το τσιτάτο ξεπερνά τις 2 γραμμές (εν αντιθέσει με την πάγια τακτική πολλών Ελλήνων να παραθέτουν ολόκληρα σεντόνια άλλων συγγραφέων) και όπου σκοπός του είναι να διανθίσει το κείμενο και να δώσει έμφαση. Το βιβλίο διαβάζεται εξαιρετικά ευχάριστα και όσοι ενδιαφέρονται για την ελληνική πολιτική ιστορία χάνουν αν δεν το έχουν διαβάσει ήδη

[Symeon Andronidis · Rating 4 out of 5]

Η μονογραφία του Ηλία Νικολακόπουλου που φέρει τον εύγλωττο τίτλο 'Η Καχεκτική Δημοκρατία: Κόμμα και εκλογές, 1946-1967,' αποτελεί μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα όσο και εναργή μονογραφία για το κομματικό-πολιτικό σύστημα της εξεταζόμενης περιόδου που ουσιωδώς φθάνει έως την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967, αποδίδοντας έμφαση, όχι μόνο στην καθαυτό εκλογική ανάλυση που άλλωστε καθίσταται και στόχευση της μελέτης, όσο και στην 'ιχνηλάτηση' (ένας 'κοινός' πλέον όρος στην δημόσια σφαίρα, μετά την εκδήλωση και εξάπλωση του κορωνοϊού), των πολιτικών κομμάτων που έδρασαν αυτή την περίοδο, αποτελώντας έναν κομματικό-πολιτικό 'χάρτη' μέσω του οποίου διαφαίνονται μεταβολές, αντιφάσεις και κοινωνικές μετακινήσεις. Άλλωστε, από τον τίτλο ακόμη του βιβλίου, ο ομότιμος πλέον καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών, θέτει το περίγραμμα ή αλλιώς, την σημαίνουσα κατεύθυνση της μελέτης του: το πολιτικό σύστημα της περιόδου προσεγγίζεται υπό το πρίσμα συγκρότησης μίας 'καχεκτικής δημοκρατίας' (όρος που εισήχθη και έκτοτε χρησιμοποιείται από τμήματα της εγχώριας πολιτικής επιστήμης και όχι μόνο, για την περιγραφή της συγκεκριμένης περιόδου), ήτοι, μίας δημοκρατίας που σημαίνεται ή αλλιώς, εγγράφει την εγκάρσια τομή του Εμφυλίου Πολέμου (και ίσως της δεκαετίας του 1940), όντας Δημοκρατία που όντας "καχεκτική" δύναται να συναρθρώσει τον εμπρόθετο αντι-κομμουνισμό με την πολιτικοϊδεολογική διάσταση της 'εθνικοφροσύνης,' την άρθρωση ενός πλέγματος εξουσίας που συμπεριλαμβάνει τις Ένοπλες Δυνάμεις με τον οιονεί περιορισμό της απόδοσης του δικαιώματος του πολίτη . Η περιώνυμη "καχεκτική δημοκρατία" υπήρξε ουσιωδώς ένα καθεστώς 'εκτάκτου ανάγκης,' που αναπαράγονταν διαμέσου της ανάδειξης και επίδειξης του 'κινδύνου.' Μέσω της καταγραφής της εκλογικής επίδοσης των πολιτικών κομμάτων στις βουλευτικές εκλογές της περιόδου (κάτι που γίνεται και μέσω της παράθεσης εκλογικών χαρτών), της εστίασης στην γεωγραφική διασπορά της ψήφου σε νομού και περιφέρειες όσο και στο επίπεδο της 'μικρο-μονάδας' (συνοικίες και δήμοι των Αθηνών), διαφαίνονται οι επι-γενόμενοι όροι της συγκρότησης σχέσεων κοινωνικής εκπροσώπησης, οι κοινωνικές-γεωγραφικές σταθερές των κομμάτων και οι μετατοπίσεις, η διαμόρφωση των προϋποθέσεων πολιτικής κυριαρχίας, οι τομές σε επίπεδο ψήφου και εκπεφρασμένης υποστήριξης μεταξύ 'Παλαιάς Ελλάδας' και 'Νέων Χωρών,' προσφυγικών και μη-προσφυγικών περιοχών, δίχως να εκλείπει η διάσταση της πολιτικής ανάλυσης που οριοθετεί τρεις μεγάλες πολιτικές κατηγορίες: Δεξιά, Κέντρο (ΕΠΕΚ/Ένωση Κέντρου), και Αριστερά (ΕΔΑ). Επρόκειτο για μία μελέτη βάθους, που ενσωματώνει (ίσως η μοναδική ως προς αυτό), τι τι θα εδύνατο να συμβεί στις εκλογές του Μαϊου του 1967 που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ λόγω επιβολής της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Η μελέτη του Ηλία Νικολακόπουλου κατέστη σημείο αναφοράς για την ελληνική πολιτική επιστήμη, συνέβαλλε στη θεμελίωση, επιστημολογικά-μεθοδολογικά, του κλάδου της εκλογικής κοινωνιολογίας-γεωγραφίας, επηρεάζοντας ανάλογες μελέτες (βλέπε Χριστόφορος Βερναρδάκης & Γιάννης Μαυρής).

[Stratos · Rating 5 out of 5]

Αυτό κι αν είναι από τα απαραίτητα βιβλία όποιου ασχολείται με την πολιτική και την ιστορία του τόπου. Μια καταπληκτική ανάλυση μέσα από τις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου αυτής