Ze was een van de eerste vrouwelijke dirigenten van Nederland. Ze trad op in het Concertgebouw met een eigen kamerorkest, maar haar carrière werd getorpedeerd door de oorlog. Toen de nazi’s binnenvielen, ontbond ze haar orkest en werd ze, hoewel van joodse afkomst, actief in het verzet: ze was een van de drijvende krachten achter de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister in 1943. Na de oorlog vertrok ze, volkomen ontgoocheld, aan boord van het passagiersschip Queen Mary naar Amerika, om nooit meer in Nederland terug te keren.
‘Ik ben vijftig jaar te vroeg geboren,’ zou ze vlak voor haar dood verklaren. Het is een intrigerende zin. Zou de vrouw die in haar jonge jaren door een gezaghebbend muziekrecensent werd getypeerd als ‘een dirigente die op weg is om een gewichtige factor in de Nederlandse muziekcultuur te worden’, in deze tijd wereldwijde faam hebben verworven?
Hoe het zij, de prachtige carrière die ze in de Verenigde Staten had, is in Nederland onopgemerkt gebleven. Maar in dit boek wordt Frieda Belinfante (1904-1995), celliste, dirigente, verzetsvrouw en lesbienne avant la lettre, eindelijk uit de schaduw getrokken en in het volle licht geplaatst. En terecht, want een ding staat vast: ze behoort tot de groten van Nederland.
Toni Boumans (1944) werkte jarenlang bij de VARA als radio- en tv-journaliste, onder meer voor Zembla. Samen met twee andere auteurs schreef ze Herinneringen aan Srebrencia. Daarnaast maakte ze bekroonde documentaires over kunstenaar en verzetsman Willem Arondêus en over de vrouw wier biografie ze schreef, Frieda Belinfante.
Toni Boumans, die jarenlang als radio- en tv-journaliste bij de Vara heeft gewerkt, maakte een documentaire over beeldend kunstenaar en verzetsman Willem Arondéus. Daartoe sprak zij ook uitgebreid met Frieda Belinfante, die ook enorm actief was in het verzet tijdens WOII. Belinfante gaf in tweede instantie toestemming voor een documentaire over haar leven. En als uiteindelijk vervolg daarop is dit boek ontstaan, gepubliceerd in 2015. Hoe kan ik nu recht doen aan de rijkdom aan gegevens die Toni Boumans zo uitstekend heeft verwerkt tot deze biografie van Frieda Belinfante? Zijn er lezers van déze tekst van mij die geïnteresseerd zijn in het muziekleven in Nederland tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw, in een vrouw met een sterk karakter en doorzettingsvermogen zoals onder meer gebleken in WOII-verzetswerk en tijdens haar carrière in de VS? Het is een boek dat hier en daar spannender is dan menige thriller. Léés deze biografie. Enkele scenes, hoogtepunten. Frieda werd, gestimuleerd door haar vader, celliste en volgde haar aspiraties om te dirigeren en werd zo een van de eerste vrouwelijke orkestdirigenten in Nederland. Zij ging zowel doortastend als tactisch te werk tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers voerden langzamerhand steeds verdergaande maatregelen door tegen joden; die mochten op den duur bijvoorbeeld slechts binnen een nauwkeurig bepaalde korte periode per dag boodschappen doen, en allerlei soorten activiteiten werden verboden. Die mensen hadden werkelijk, zoals dat heet, geen leven meer. Om vervolgens na registratie opgepakt te worden en de dood in gejaagd. Om hen aan die ellende te laten ontkomen, werd in verzetsgroepen valse persoonsbewijzen gemaakt – Frieda was daar goed in, vervaardigde er honderden – en werd aan fondsenwerving gedaan om vooral brodeloos geworden kunstenaars structureel van een toelage te voorzien – Frieda organiseerde bij haar uitgebreide vrienden- en kennissenkring die best grote bron van inkomsten en deed mee in de distributie van al dat geld. Allemaal levensgevaarlijk werk. Een soort van klap op de vuurpijl vormde de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister aan de Plantage Middenlaan. Dat is vlakbij de ‘Hollandse Schouwburg’, die nu sinds kort onderdeel is van het Holocaust Museum. Bij die actie, waartoe Frieda de organisatorische aanzet heeft gegeven, zijn veel voor de Duitsers waardevolle gegevens vernietigd. Martinus Nijhoff, nu vooral bekend als dichter, had in het leger gediend bij de genie, had verstand van explosieven en heeft gezorgd voor tientallen flessen benzol. Op 27 maart 1943 slaagde de actie. Die had wel de keerzijde, dat de meeste van hen die deze verzetsactie pleegden, werden gearresteeerd en vermoord. Enige tijd na de oorlog heeft Frieda haar heil gezocht in de Verenigde Staten, in eerste instantie in New York city, later in Californië, waar zij in 1955 Amerikaanse is geworden. Op kleine schaal begonnen met musiceren en lesgeven (deed ze ook in Amsterdam al met groot plezier), heeft Frieda haar muzikale activiteiten in Orange County soms door toeval en meestal door hardnekkig maar realistisch streven kunnen uitbouwen tot het muzikaal leiderschap van het ‘Orange County Philharmonic Orchestra’. Dat zij als vrouwelijk dirigent een eigen orkest had waarover zij de baton zwaaide, ervoer zij als een uitgekomen droom. En reken maar dat die Hollandse dirigente door muziekliefhebbers hooglijk werd gewaardeerd. Echter, na ‘zeven vette jaren’ begon een zekere ondermijning. Knarsentandend heb ik gelezen hoe díé ontwikkeling zich een weg heeft gevreten in een zo bloeiende cultureel instituut. Overigens heeft Frieda zich geenszins rancuneus betoond en heeft zij diverse concerten bezocht van de Los Angeles Philharmonic Orchestra onder leiding van de toen nog jonge Zubin Mehta. Zelf heb ik, al fietsend en liftend tijdens diverse vakanties in totaal ongeveer 5000 mijl in de VS doorgebracht, ben zo door ongeveer dertig staten gereisd. Door die ervaringen, vooral in de tachtiger jaren van de vorige eeuw, kan ik een beetje meevoelen hoe Frieda de mentaliteit van de Amerikaan (vooral in de vijftiger en zestiger jaren) heeft ervaren als bij nader inzien niet onverdeeld gunstig. Niettegenstaande diverse tegenslagen en ziekten heeft Frieda een zeer hoge leeftijd bereikt. Voorwaar een rijk leven van een zeer bijzondere vrouw (10 mei 1904 – 5 maart 1995). Ik vind dat Toni Boumans zich zeer goed van haar taak heeft gekweten. Haar journalistieke inslag heeft een soepel lopende tekst opgeleverd, die volkomen begrijpelijk is een publiek van niet-kenners op muziekgebied. In dat opzicht heeft het geholpen dat de auteur geen musicologische achtergrond heeft. In de lopende tekst zijn de citaten duidelijk herkenbaar èn sluiten zij stilistisch naadloos aan bij het omringende verhaal. Er staan diverse series prachtige foto’s in het boek. Een nog niet genoemd vooraanstaand element vormt het feit dat Frieda lesbisch is. Dat feit en de gevolgen voor haar maatschappelijke positie en de interacties met diverse groepen en mensen in haar vriendenkring zijn als een duidelijke roze draad in deze biografie geweven. In elke volgende fase van Frieda’s leven zijn er vooral vrouwen voor wie zij gevoelens krijgt en een aantal malen is dat wederzijds. Een voorbeeld is Henriëtte (Jettie) Bosmans, Nederlands componiste en pianiste. In de Nederlandse muziekliteratuur is dat al eerder opgemerkt. ** Van 1922 tot 1929 had Bosmans een relatie met de negen jaar jongere celliste Frieda Belinfante, met wie ze samenwoonde en aan wie ze haar tweede celloconcert opdroeg. Met Belinfante en de fluitist Johan Feltkamp – met wie Frieda overigens nog een aantal jaren getrouwd is geweest – vormde ze het Amsterdamsch Trio. In Amerika raakte Frieda bevriend met Bobbie Minkin en haar gezin. Die vriendschap heeft vijfentwintig jaar geduurd, tot aan het eind van Frieda’s leven. Dat die vriendschap ook een intiem karakter had, hebben zij verborgen gehouden. In het boek komen logischerwijs zeer veel namen voor. Frieda had organisatietalent en dat impliceert dat zij een grote kring van vrienden om zich heen had verzameld en van anderen die haar waardeerden en/of haar aandacht vroegen. Zij heeft tijdens en buiten de oorlog van die contacten gebruik gemaakt, bijvoorbeeld ook in de benarde situaties op haar vlucht uit Nederland. Maar goed, vele van de genoemde personen, vooral van hen die in het Nederlandse muziekleven een rol hebben gespeeld, zijn mij enigermate bekend. Zoals daar zijn: Willem Mengelberg, Eduard van Beinum en Willem van Otterloo (dirigenten), Willem Pijper, Matthijs Vermeulen (componisten), Marius Flothuis (componist, orkestbestuurder, musicoloog, schrijver). Voor mij heerlijk om daar verder in te duiken. De auteur van dit boek is er verstandig mee omgegaan. Want namen noemen is één ding, ze begrijpelijk en aantrekkelijk in een context plaatsen is nog wat anders. Boumans heeft in dit boek als het ware gewerkt volgens het motto: genoeg om het interessant te maken, niet te veel, om afleiding te voorkomen. (In dit verband vind ik het jammer dat het boek geen register heeft.) JM ** Onder redactie van Helen Metzelaar is in de Bibliotheek Nederlandse Muziek het boek ‘Zes vrouwelijke componisten’ verschenen. Een van hen is Bosmans, wier portret de omslag siert. In hoofdstuk 4 van dit boek (pag. 119-164) heeft Ellen Looyestijn Henriëtte Bosmans voor haar rekening genomen. Gepubliceerd bij de Walburg Pers in 1991. https://www.goodreads.com/book/show/5... Helen Metzelaar heeft eigenstandig ‘Zonder muziek is het leven onnodig’. Henriëtte Bosmans (1895-1952), een biografie’ geschreven, gepubliceerd bij de Walburg Pers in 2002. Daarin is een hoofdstuk gewijd aan Frieda Belinfante. https://www.goodreads.com/book/show/5...
Biografie van Frieda Belinfante, een (met name in de Verenigde Staten) bekende dirigente en celliste maar bovenal een buitengewoon bijzondere en intrigerende vrouw.
Frieda Belinfante was de eerste vrouw ter wereld die de vaste dirigent werd van een professioneel orkest. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat ze in het verzet, terwijl ze zelf joods was. Haar leven blijkt spannend genoeg om me steeds te blijven boeien. Dit boek is een prachtige beschrijving van een geweldige vrouw, die voor veel mensen iets heeft betekend.
Ik vind dat mevrouw Boumans een schitterend portret geschreven heeft van Frida die een heel bewogen leven heeft gehad. Ik hoop dat meer lezers haar leven leren kennen.
Heel blij dat er een boek is over deze bijzondere vrouw! Haar leven krijgt van mij 5 sterren, maar jammer dat het niet wat mooier is opgeschreven, daarom toch slechts 3 sterren. Dat ligt dus zeker niet aan Frieda B.!
Ik vond het een prachtig boek, goed geschreven en veel van geleerd. Klein minpuntje ‘lesbienne avant la lettre ’ klopt natuurlijk niet én Frieda was wel erg ideaal. Dat laatste had misschien iets minder gekund. Toch echt 5 sterren!!
Een aangrijpend verhaal van een sterke vrouw, die altijd positief bleef, een leven lang! De lange weg om dirigente te worden maar ook de 2e Wereldoorlog heeft invloed op haar leven!
It is a moving story of a long life with music, through music as a motivation and a means to survive. Frieda has kept up her high moral standard in war, friendship and adversities in life until the end. A gripping story.
Ik vond haar naam voor het eerst na het zien de film, De Dirigent (The Conductor) over de eerste Nederlandse dirigente, Antonia Brico. Mooie film, waarin de strijd om te mogen dirigeren al goed naar voren komt. Na het zien van de documentaire Willem en Frieda heb ik het boek besteld. Zelfs nog de documentaire van de schrijfster over Frieda op YouTube gevonden en gezien. Dit boek verteld een indrukwekkend leven, in vier delen, zoals zij zelf zei. Het laatste stuk in Amerika is meer opgesomd verteld dan verhalend. Wel passend in de lijn van Frieda zelf denk ik. Vooral de jeugd, zij als jongvolwassene en het familieleven vond ik boeiend, want daarin kun je nog nieuwe dingen, zoals over de Portugese Joden, Joodse synagoge, Concertgebouw en orkesten, leren. Zeker als je Amsterdam en de Joodse buurt redelijk goed kent, is dit ook een mooie aanvulling.
Een mooi boek over een heel interessante vrouw. Frieda Belinfante was niet alleen een van de eerste vrouwelijke dirigenten, maar ook een belangrijk figuur in het kunstenaarsverzet en een hele leuke en bewonderenswaardige vrouw. Het boek geeft ook een klein inkijkje in het lesbische wereldje van voor de Tweede Wereldoorlog. Dit wereldje is na de oorlog bijna verdwenen in de stijve burgerlijke cultuur van de wederopbouw die zeer anti-feministisch was. Mede daarom ging Belinfante naar de VS. De psychologie die achter deze emigratie zat wordt heel goed beschreven. Op zich al belangrijk, want waarschijnlijk is dit een veel breder verschijnsel geweest.
Een mooi, kleurrijk en indrukwekkend levensverhaal. Veel muziek, ook een stuk over het verzetsverleden van deze Frieda Belinfante dus ik kwam aan mijn trekken. Het einde werd een beetje eentonig, maar verveelde daarentegen geen seconde. Het is een prachtig verhaal over het leven van een bijzondere vrouw, van wie ik nog nooit gehoord had. Ook wakkerde het mijn behoefte om meer met klassieke muziek te doen aan: ik realiseerde me dat ik zo weinig ken van de klassiekers en dat ik dat toch echt jammer vind. Werk aan de winkel dus!
We hadden vrijkaartjes gewonnen voor de voorpremiere van de film De Dirigent en onze buurvrouw in de bioscoop noemde dit boek als zeer de moeite waard. En dat is het. Het wondere leven van deze onverzettelijke vrouw die zo haar eigen leven uitstippelde, die zo een grote rol speelde in het Nederlands verzet en de rest van haar leven wijdde aan de muziek en het lesgeven in de Verenigde Staten. Het eind van het boek is fragmentarisch en opsommerig. Maar voor de rest is het een fascinerend boek.
Such an inspiring woman Frieda was. I cried after finishing this book. Boumans did a great job constructing this biography, for which - in my opinion - the chronological order was the best choice. It never reads as an enumeration of facts, which easily could have been the case. I would recommend this book to anyone who wants to learn about the personal effects of WOII on people and to be inspired by the beautiful waywardness of Frieda Belinfante.
Wat een bijzonder levensverhaal. Joodse dirigente, een van de weinige vrouwen die betrokken was bij het gewapende verzet in de Tweede Wereldoorlog. Daarna vertrokken naar Amerika en daar succesvol nieuw leven opgebouwd als dirigente. Zoveel meegemaakt en dan na je 60e de liefde van je leven vinden in een 30 jaar jongere vrouw. Prachtig verhaal
Verzetsheld en een groots dirigent, een heel bijzondere vrouw die je echt goed leert kennen in dit mooie boek. Een heel interessant kijkje in een snel veranderende wereld, en vooral een ode aan de schoonheid van muziek.
Een fijn geschreven boek over een zeer bijzondere vrouw die de Wereldoorlog overleefde, met veel verliezen en trauma’s door gedrag van mensen. Gedesillusioneerd vertrokken naar Amerika waar zij veel heeft gedaan op het gebied van muziek. Boeiend leven.
Een schitterend leven, maar vergeten zal ik dit niet zo snel. Wat een bijzondere vrouw! Tegen het einde van het boek wilde ik eigenlijk nog geen afscheid nemen van haar verhaal en leven.
Very geweldig! Enorm genoten van Frieda’s leven. En wat een leven. Kan het iedereen aanraden om hierin te duiken en haar leven ook voor even te leiden.