Αναφορά στον Γκρέκο: Τόμος Α'

by Νίκος Καζαντζάκης, Νίκος Μαθιουδάκης (Editor)

Πρόκειται για τη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, την οποίαν ο θάνατος δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει. Γεγονότα και θρύλοι, βιώματα και ελπίδες, όνειρα και απογοητεύσεις, οράματα και χίμαιρες, ιδέες, εμπνεύσεις και έργα, ταξίδια φυσικά και πνευματικά, η πατρίδα και ο κόσμος, πρόγονοι και σύγχρονοι, το πρότυπο του «μελλούμενου ανθρώπου», αναδύονται από τις σελίδες αυτής της πνευματικής αναφοράς που ο Νίκος Καζαντζάκης ένιωσε την ανάγκη να απευθύνει στον μεγάλο Κρητικό «παππού» του: τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Ελ Γκρέκο.
Στη νέα έκδοση της "Αναφοράς στον Γκρέκο" (Απρίλιος 2009), με ανατύπωση του μυθιστορήματος όπως στοιχειοθετήθηκε με μονοτυπία το 1982 στη Λευκωσία, για πρώτη φορά το κείμενο του Καζαντζάκη συνοδεύεται από Επίμετρο, με Ενημερωτικό Σημείωμα του Εκδότη-Επιμελητή και με εικόνες.

«...Θα βρεις, λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες. ... Τέσσερα στάθηκαν τ' αποφασιστικά σκαλοπάτια στο ανηφόρισμά μου, και το καθένα φέρνει ένα ιερό όνομα: Χριστός, Βούδας, Λένιν, Οδυσσέας. Αυτή την αιματερή πορεία μου, από τη μια από τις μεγάλες αυτές ψυχές στην άλλη, τώρα που ο ήλιος βασιλεύει, μάχουμαι στο Οδοιπορικό μου ετούτο να σημαδέψω..."
»Κάτι περισσότερο και καλύτερο από αυτοβιογραφία, η Αναφορά στον Γκρέκο είναι λοιπόν η ιστορία ενός εσωτερικού οδοιπορικού, κάτω από το σημάδι τού Γκρέκο, γιατί αυτός ο ζωγράφος, Κρητικής καταγωγής, μας άφησε πλάσματα που διατρέχονται από φλόγα, που δεν είναι άλλο παρά φλόγα. Είναι, επίσης, η διαθήκη τού Καζαντζάκη, το ύστατο έργο του, όπου εξηγεί τη γένεση των μεγάλων έργων του -μυθιστορημάτων, θεατρικών, και πάνω απ' όλα της "Οδύσειας"- και, με ακρίβεια, τη φιλοσοφική, ηθική ή θρησκευτική σημασία τους. Ακόμη, μας καθίσταται κατανοητός ο τρόπος με τον οποίον ο Καζαντζάκης χρησιμοποίησε κάποιες περιπέτειες των οποίων υπήρξε ο δράστης ή ο μάρτυρας, όπως επίσης και κάποια διαβάσματά του. Όλα ετούτα δίδουν το μέτρο αυτού τού σπουδαίου έργου, που είναι ταυτόχρονα λογοτεχνικό ντοκουμέντο και πνευματική εξομολόγηση ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς που γέννησε ποτέ η Ελλάδα.»

(Από τη γαλλική έκδοση Nikos Kazantzaki, "Lettre Au Greco", Bilan d'une Vie, Plon, Paris 1961.)

«Στο ίδιο επίπεδο με τον κόσμο των φυσικών στοιχείων και, πάνω απ' όλα, ξέροντας σε κάθε πράγμα, σε κάθε τι που υπάρχει, να αναγνωρίζει το ιερό, όταν το συναντά, είχε, για ό,τι είναι ζωντανό,
αυτή την ευλάβεια που υπήρξε ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά -τα πολύ συχνά ξεχασμένα, για τα οποία ο Πεγκύ έγραψε εξαίσιες σελίδες- του αρχαίου παγανισμού...
Ο Τόμας Μανν παραλλήλισε τον Καζαντζάκη με τους μεγάλους Έλληνες ποιητές τής αρχαιότητας, τους προγόνους του· είπε ότι το πνεύμα τού Ομήρου αναβίωσε σ' αυτά τα βιβλία, που κοχλάζουν από εξαιρετική ζωτικότητα, που εγείρονται από ένα πανθεϊστικό συναίσθημα όπου όλη η φύση, μέχρι το ταπεινότερο φυτό τού λόφου, είναι καθαγιασμένη.»

(Marcel Brion, της Γαλλικής Ακαδημίας) "Le Monde"

350 pages, Hardcover

First published January 1, 1961

About the author

Ο Νίκος Καζαντζάκης (English: Nikos Kazantzakis) υπήρξε ένας από τους πιο πολυσχιδείς και δημιουργικούς Έλληνες συγγραφείς του 20ού αιώνα, γνωστός για το πλούσιο συγγραφικό του έργο που εκτείνεται από το μυθιστόρημα και την ποίηση έως το θέατρο, τη φιλοσοφία και τη μετάφραση, αλλά και για τη βαθιά στοχαστική του διάθεση που διαμόρφωσε τη δική του κοσμοθεωρία. Γεννημένος στο Ηράκλειο Κρήτης, μεγάλωσε σε μια εποχή πολιτικών αναταραχών και κοινωνικών αλλαγών, οι οποίες επηρέασαν έντονα την προσωπικότητα και την πνευματική του πορεία. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε κοντά στον Ενρί Μπερξόν και ήρθε σε επαφή με τις σύγχρονες φιλοσοφικές και λογοτεχνικές τάσεις. Από τα πρώτα του κιόλας έργα φάνηκε η ανησυχία του για τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα, η αναζήτηση νοήματος μέσα από τη θρησκεία, την τέχνη, την επιστήμη και την πολιτική. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Κίνα και η Αγγλία, και κάθε του ταξίδι κατέγραφε εντυπώσεις που μετουσίωνε σε έργα γεμάτα ζωντάνια, στοχασμό και αλληγορία. Πολιτικά δραστήριος, διατέλεσε για μικρό διάστημα υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Σοφούλη και ασχολήθηκε με θέματα εκπαίδευσης και πολιτισμού, ενώ συνεργάστηκε και με διεθνείς οργανισμούς όπως η UNESCO. Η πνευματική του παραγωγή είναι τεράστια: τα μυθιστορήματα «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Καπετάν Μιχάλης», «Ο τελευταίος πειρασμός» και «Ο φτωχούλης του Θεού» είναι έργα που γνώρισαν παγκόσμια αναγνώριση και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, μεταφέροντας τη φωνή της ελληνικής ψυχής σε διεθνές κοινό. Ιδιαίτερα ο «Ζορμπάς» έγινε παγκόσμιο λογοτεχνικό και πολιτιστικό σύμβολο, χάρη και στη διάσημη κινηματογραφική του μεταφορά. Παράλληλα, ασχολήθηκε με την ποίηση, με κορυφαίο του έργο την «Οδύσεια», ένα μνημειώδες επικό ποίημα σε 33.333 στίχους, το οποίο εκφράζει την αδιάκοπη αναζήτηση του ανθρώπου για ελευθερία και υπέρβαση. Στον τομέα της μετάφρασης, προσέφερε σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας στο ελληνικό κοινό, μεταφράζοντας μεταξύ άλλων την «Θεία Κωμωδία» του Δάντη και έργα του Ομήρου, του Νίτσε και του Δαρβίνου. Ο Καζαντζάκης διαμορφώθηκε πνευματικά από ποικίλες επιρροές: τον χριστιανισμό, τον βουδισμό, την αρχαία ελληνική σκέψη, τον υπαρξισμό, τη φιλοσοφία του Μπερξόν, αλλά και τις εμπειρίες του από την πολιτική και την κοινωνία. Η σκέψη του χαρακτηρίζεται από την ένταση ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα, την ανάγκη να υπερβεί κανείς τα όριά του και να αγωνιστεί για ελευθερία, αλήθεια και δημιουργία. Προκάλεσε πολλές φορές αντιδράσεις για τις τολμηρές του ιδέες, ιδίως σε σχέση με τη θρησκεία, με αποτέλεσμα η Ορθόδοξη Εκκλησία να καταδικάσει ορισμένα έργα του. Ωστόσο, η πνευματική του δύναμη και η λογοτεχνική του αξία αναγνωρίστηκαν διεθνώς. Υπήρξε υποψήφιος επανειλημμένα για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, χωρίς όμως να το κερδίσει, αν και η παγκόσμια απήχηση του έργου του τον καθιστά έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς της εποχής του. Στην προσωπική του ζωή, παντρεύτηκε δύο φορές και βρήκε στο πλευρό της Ελένης Καζαντζάκη μια σύντροφο που στήριξε και διέσωσε το έργο του. Πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ταξιδεύοντας και γράφοντας ακατάπαυστα, μέχρι τον θάνατό του στο Φράιμπουργκ, ενώ η σορός του αναπαύεται στο Ηράκλειο. Η επιγραφή στον τάφο του, «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι λεύτερος», συνοψίζει με τον πιο λιτό και δυνατό τρόπο την κοσμοθεωρία του. Ο Καζαντζάκης άφησε μια παρακαταθήκη που υπερβαίνει τα σύνορα της Ελλάδας, με έργα που αγγίζουν τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, και εξακολουθεί να εμπνέει αναγνώστες, στοχαστές και καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο, αποτελώντας έναν αληθινά οικουμενικό συγγραφέα που έδωσε νέα πνοή στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Reviews

[Stratos · Rating 3 out of 5]

Με κούρασε με την φλυαρία του. Το σταματώ! Και πόσο όμορφα ξεκίνησε με τον μεγάλο συγγραφέα να ενδοσκοπεί στα παιδικά κι εφηβικά του χρόνια...Στη συνέχεια κάπως με τα φοιτητικά του χρόνια αλλά όταν ξεκίνησε τις υπαρξιακές του αναζητήσεις στο Αγιο Όρος και στα Ιεροσόλυμα, ξεκίνησε και το δικό μου αναγνωστικό μαρτύριο. Να με συγχωρείς Καζαντζάκη αλλά δεν άντεξα και σταμάτησα.... Για να μην έχεις παράπονα όμως έπιασα ένα άλλο δικό σου το οποίο το έγραψες σε ηλικία 25 χρόνων. Ελπίζω να μην με απογοητεύση κι αυτό...

[Ismini · Rating 5 out of 5]

Δεν πρόκειται για αυτοβιογραφία, ούτε για μυθιστορηματική αυτοβιογραφία. Το βιβλίο αυτό είναι ένα ευαγγέλιο και ο Καζαντζάκης ένας ευαγγελιστής της ίδιας της ζωής που με τον υπερβατικό του λόγο εξυψώνει το πνεύμα και την ψυχή του ανθρώπου. Εδώ δεν μιλάμε για λογοτεχνία, μιλάμε για ατόφια φιλοσοφία γι' αυτό και κατ' εμέ ο Καζαντζάκης θα έπρεπε να θεωρείται όχι απλά ένας από τους καλύτερους συγγραφείς, αλλά ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες φιλοσόφους όλων των εποχών. Η ανάγνωση της Αναφοράς στον Γκρέκο είναι μια δρασκελιά ελευθερίας, μια δρασκελιά προς τα μπρος, προς την εξέλιξη του ανθρώπου, προς τα πάνω, προς τον θεό και προς τα μέσα, προς την ψυχή και την ενδοσκόπηση.
Παραθέτω δύο μόνο από τα αγαπημένα μου αποσπάσματα:
"Τι ζητούσα; Να πειθαρχήσω σ' ένα ρυθμό αυστηρό, να καταταχτώ σ' ένα στρατό που κίνησε για την ανώτατη ελπίδα. Να μπαρκάρω κι εγώ στη χριστιανική Αργώ, με τους νηστικούς, κουρελιάρηδες, παρθένους ηρώους- και το κόκκινο πανί θα τανυστεί, και θα τιναχτεί από το κατάρτι το μυστικό κλήμα της μετάληψης, και θ' αρμενίζουμε κουρσάροι ν' αρπάξουμε από τις πλάτες του Θεού το χρυσόμαλλο δέρας της αθανασίας."
"Ο κόσμος είναι το Μοναστήρι μας, ο αληθινός καλόγερος αυτός που ζει με τους ανθρώπους και συνεργάζεται με το Θεό απάνω στο χώμα, ο Θεός δεν κάθεται απάνω από τα σύννεφα σε θρόνο, παλεύει στη γης μαζί μας. Η μοναξιά δεν είναι πια ο δρόμος του αγωνιστή, κι η αληθινή προσευχή που πάει ίσια γραμμή και μπαίνει στο σπίτι του Θεού είναι η γενναία πράξη, έτσι προσεύχεται σήμερα ο αληθινός πολεμιστής."

[Giorgos Katsoulas · Rating 2 out of 5]

Ωραίο σαν αποσπάσματα φλύαρο και κουραστικό σαν σύνολο.Καπου όλη αυτή η υπερβολή για την μάχη του φωτός με το σκότος θα μπορούσε να δοθεί πιο μηνιμαλιστικα.Βεβαια παίζουν ρόλο και οι εποχές.Αλλα ερεθίσματα άλλες ταχύτητες σήμερα. Μαλλον Δεν αντέχει στον χρόνο.Το σταμάτησα εκατό σελίδες πριν το τέλος και φυσικά δεν θα συνεχίσω τον δεύτερο τόμο.Ισως να μην μου ταιριάζει και ο συγκεκριμένος συγγραφέας. Θα προσπαθήσω ακόμη ένα. Η τον καπετάν Μιχάλη ή το Χριστός ξανασταυρώνεται.

[Searchingthemeaningoflife Greece · Rating 5 out of 5]

-Τί κρίμα να μην μπορού τα πήλινα μάτια του ανθρώπου να βλέπουν τ' αόρατα!

-Ταράχτηκα' τόσο λοιπόν είναι δύσκολο να νικήσεις την αρετή;

[Kyriakos Sorokkou]

Διαβάστε την κριτική για το βιβλίο εδώ.

[Fay · Rating 4 out of 5]

Ο πρώτος τόμος του έργου αυτού σε γενικές γραμμές μού άρεσε αρκετά, καθώς Καζαντζάκης αγαπημένος είναι αυτός! Προς το τέλος, για να πω την αλήθεια όμως, κουράστηκα κάπως με τις περιπλανήσεις του σε Άγιον Όρος, Ιεροσόλυμα και Όρος Σινά. Αλλά ακόμα κι αυτές είχαν το ενδιαφέρον τους, καθώς μέσα από αυτές γνωρίζουμε τον άνθρωπο εκείνο που μετέπειτα θα έγραφε αριστουργήματα, όπως ο Χριστός ξανασταυρώνεται και ο Τελευταίος Πειρασμός!... Ολοκληρωμένη άποψη θα έχω, φυσικά, μόλις διαβάσω και το δεύτερο μέρος...

[Konstantina Papanikolaou · Rating 3 out of 5]

Ειλικρινά, δεν ξέρω τι βαθμολογία να δώσω σε αυτό το βιβλίο... Εξαιρετικό μεν, φλύαρο δε. Ανατριχιαστικό και υπερβολικά ρηχό. Ειδικά η εμμονή με την υστεροφημία και την τιμή του Κρητικού, έδειξαν ότι το βιβλίο γράφηκε στα τελευταία του συγγραφέα και σε μια εποχή υπερβολικά μακριά από την δική μου. Πόσο δε η εμμονή με την πίστη και τον Χριστό, που με άφησαν πλήρως αδιάφορη...

Επειδή ουσιαστικά έχω διαβάσει μόνο το μισό βιβλίο, σταματώ εδώ. Τα υπόλοιπα στο Β' μέρος.

[Harris (GrecOnTrek) · Rating 4 out of 5]

Μια πραγματικότητα της εποχής εκείνης, ένας Καζαντζάκης από την αρχή ,δίνοντας απαντήσεις για τη δημιουργία άλλων μεγάλων βιβλίων του, το πως και το γιατί καμώθηκε στην εικόνα που θαυμάζουμε μέχρι σήμερα!

[Nadia · Rating 4 out of 5]

Αγαπημένος Καζαντζάκης... Πλην όμως, χρήση όρων όπως "ράτσα" και κάποιες αναφορές που υποβαθμίζουν τη γυναίκα.

[Alexandros · Rating 5 out of 5]

Πολυεπίπεδο αριστούργημα...η ψυχή του Καζαντζακη

[Eli · Rating 4 out of 5]

"Το μυαλό φωνάζει, εξηγάει, αποδείχνει, διαμαρτύρεται - μα μια φωνή μέσα μου σηκώνεται: "Σώπα, μυαλό, ν'ακούσουμε την καρδιά" του φωνάζει - ποιάν καρδιά; την ουσία της ζωής, την παραφροσύνη- κι η καρδιά αρχίζει να κελαηδάει".
"Δεν μπορούμε ν'αλλάξουμε την πραγματικότητα. Ας αλλάξουμε τότε το μάτι που βλέπει την πραγματικότητα".
"Όταν η καρδιά πιστεύει κι αγαπάει, χίμαιρα δεν υπάρχει - υπάρχει μονάχα αντρεία, εμπιστοσύνη και γόνιμη πράξη."