Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, 1946-1949: Τόμος Α΄

by Γιώργος Μαργαρίτης

Ο τελικός απολογισμός του κόστους της τριετίας 1946-1949 σε αίμα μπορεί να γίνει κατά προσέγγιση μόνο, εξαιτίας της δυσκολίας ακριβούς προσδιορισμού, αφ' ενός των απωλειών των παραστρατιωτικών σωμάτων από την κυβερνητική πλευρά και αφετέρου των απωλειών του Δημοκρατικού Στρατού, ιδιαίτερα στους καιρούς της ήττας. Από τα γνωστά πάντως και προσβάσιμα μπορούμε να κάνουμε ορισμένες πρώτες εκτιμήσεις. Οι συνολικές απώλειες του Εθνικού Στρατού έφθασαν τους 44.000 αξιωματικούς και οπλίτες (14.000 νεκροί). Στο Δημοκρατικό Στρατό, οι νεκροί, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ανήλθαν στους 25.000 περίπου. Όσο για τα θύματα στους παραστρατιωτικούς μηχανισμούς και τους αμάχους, εκεί οι διαφορές στις εκτιμήσεις είναι σημαντικές με κοινό, όμως, χαρακτηριστικό ότι αναφέρονται σε πραγματικές εκατόμβες. Συγκριτικά, η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922) είχε κοστίσει στον ελληνικό στρατό 37.000 νεκρούς ή εξαφανισθέντες. Ο πιο "ήπιος" πόλεμος του 1940-1941 (Εληνοϊταλικός και ελληνογερμανικός) κόστισε 15.000 νεκρούς και αγνοούμενους και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι "μόνο" 8.000 νεκρούς. Αν θεωρήσουμε ότι στην περίπτωση του εμφυλίου τα θύματα της μίας και της άλλης πλευράς προέρχονται από την ίδια την ελληνική κοινωνία, τότε προφανώς βρισκόμαστε μπροστά στη μεγαλύτερη πολεμική αιματοχυσία που γνώρισε η χώρα από την ανεξαρτησία της, το 1830, ως σήμερα. Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια σκληρότατη πολεμική αναμέτρηση. Έναν πόλεμο ολοκληρωτικού μάλιστα χαρακτήρα, δηλαδή από εκείνους που δεν αφορούν μόνο τους στρατούς και τους ενόπλους αλλά την κοινωνία ολόκληρη. Περισσότερα από ένα εκατομμύριο άτομα, άμαχοι, εκτοπίστηκαν και προσφυγοποιήθηκαν στη διάρκεια του πολέμου αυτού.

Genres: History, Nonfiction

695 pages, Paperback

First published December 1, 2000

About the author

Ο Γιώργος Μαργαρίτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Νίκαιας, στη Γαλλία, όπου το 1981 ανακηρύχθηκε διδάκτορας. Δίδαξε «Σύγχρονη Πολιτική και Κοινωνική Ιστορία» στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το 2004, ενώ τα προηγούμενα είκοσι χρόνια εργαζόταν επίσης ως καθηγητής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Έχει πάρει μέρος ως εισηγητής σε πολλά επιστημονικά συνέδρια ενώ έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά σχετικά με την περίοδο της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης και συμμετάσχει σε συλλογικά πονήματα.

Reviews

[Eternauta · Rating 4 out of 5]

Ο εμφύλιος πόλεμος έχει απασχολήσει την ελληνική ιστοριογραφία των τελευταίων 30 ετών περισσότερο από κάθε άλλη ιστορική περιόδο ή συγκυρία της νεότερης ιστορίας μας. Η συγγραφή αλλά και η ανάγνωση οποιουδήποτε έργου, είτε ακαδημαϊκής είτε - πιο συχνά - προπαγανδιστικής / "δημοσιογραφικής" έρευνας είναι αναπόφευκτο να διαθλάται μέσα από το πρίσμα προσωπικών πεποιθήσεων ή και εμπειριών (προσωπικών, οικογενειακών κλπ) και άρα να φορτίζεται συναισθηματικά.

Αν μη τι άλλο αυτό το φαινόμενο μαρτυρά - δυστυχώς - πόσο εξακολουθεί η σκοτεινή κληρονομιά του εμφυλίου να τροφοδοτεί το συλλογικό πολιτικό και αξιακό discourse της χώρας μας, έστω και σε επίπεδο ασυνείδητο για τους πολλούς (αφού άλλωστε η φυσική μνήμη του εμφυλίου ξεθωριάζει μαζί με το βιολογικό τέλος της γενιάς που τον βίωσε). Οι πολιτικές οσμώσεις της μεταπολίτευσης συγκροτήθηκαν εν πολλοίς στην προσπάθεια του εν διαμορφώσει νέου πολιτικού κατεστημένου να "ξεμπερδέψει" με αυτήν την προβληματική περίοδο.
Εγχείρημα μάταιο αφού η ίδια η συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας, οικονομίας και κρατικής διοίκησης μεταξύ του 1949 και του1974 είχε ως συνεχές πεδίο αναφοράς τον διχασμό και την ακόλουθη συντριβή του εσωτερικού εχθρού μέσα στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου. Αναπόφευκτα η μεταρρύθμιση αυτού του μοντέλου δεν μπορούσε να ολοκληρωθεί με ευχολόγια εν μια νυκτί.
Μάταιο εγχείρημα επίσης διότι τα πολιτικά σχήματα στην περιφέρεια του αναδυόμενου κέντρου (είτε ως κόμματα, οργανώσεις είτε ως συμπάθειες/νοοτροπίες) εξακολουθούσαν να αυτοπροσδιορίζονται ή να ερμηνεύουν την κοινωνία γύρω τους με όρους εμφυλιοπλεμικούς. Αναλόγως των συγκυριών δε, οι κύριοι φορείς εξουσίας ανεξαρτήτως πολιτικού προσήμου εξακολουθούν να αναπαράγουν την ρητορική του εμφυλίου (έστω και αμφίσημα, μασκαρεμένα) όταν εκτιμούν ότι αυτό μπορεί να αποδώσει πολιτικό κέρδος.

Ευτυχώς, βέβαια, ο κόσμος που ζούμε ανήκει σε ένα άλλο ιστορικό σύμπαν που μας επιτρέπει να κρατήσουμε μια ψύχραιμη απόσταση από τα γεγονότα. Το συγκεκριμένο βιβλίο εκδόθηκε ακριβώς την περίοδο που το ιστοριογραφικό ενδιαφέρον για τον εμφύλιο εκφράστηκε με μελέτες μεθοδολογικά προσεγμένες, και κυρίως με εργασίες που έθεσαν ερωτήματα πέρα από την ιδεολογική πεπατημένη. Με άλλα λόγια, σε μια περίοδο που το πρίσμα μέσα από το οποίο κοιτάξαμε το πρόσφατο παρελθόν μας αποϊδεολογοποιήθηκε (όσο αυτό ήταν ή είναι δυνατό).

Ο Μαργαρίτης ξεκίνησε να γράφει ένα βιβλίο που όπως και ο ίδιος ομολογεί στην εισαγωγή φιλοδοξούσε να περιγράψει την ελληνική εμπειρία του εμφυλίου διχασμού σε επίπεδο οικονομικό και κοινωνικό (άρα ξεφεύγοντας από τα στεγανά της παραδοσιακής ιστορικής αφήγησης που έδινε έμφαση στα πρόσωπα και στους κομματικούς και κρατικούς μηχανισμούς). Το υλικό του τον παρέσυρε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο και πολύπλοκο. Συγκυριακά ήρθε να προστεθεί και η 16τομη δημοσίευση των αρχείων του Ελληνικού Στρατού απο την ΔΙΣ μόλις λίγους μήνες πριν την προβλεπόμενη έκδοση του βιβλίου! Χαρά ή εφιάλτης? Το βιβλίο ξαναγράφτηκε από την αρχή και ο συγγραφέας - κάπως απολογητικά - προϊδεάζει τον αναγνώστη ότι ουσιαστικά το τελικό κείμενο είναι work in progress.

Πράγματι, τα κεφάλαια συχνά δεν δένουν μεταξύ τους, η υπομονή του αναγνώστη δοκιμάζεται (ειδικά κάποιου που όπως εγώ βαριέται φρικτά την στρατιωτική ιστορία), και σε πολλά σημεία η γραφή γίνεται φλύαρη, γεμάτη λεπτομέρειες που ενδεχομένως δεν προσφέρουν πολλά στον μη εμμονικό μελετητή! Δύσκολο να γίνει best seller.

Και όμως σε όσους ενδιαφέρονται για την περίοδο ανεξάρτητα από ιδεολογική τοποθέτηση, το βιβλίο είναι χρήσιμο και σε κάποια σημεία του αποκαλυπτικό (δες το τελευταίο κεφάλαιο!!!). Εμένα με βοήθησε να μελετήσω και γεωγραφία (συνιστώ την ανάγνωση των κεφαλαίων με στρατιωτικό περιεχόμενο με έναν καλό άτλαντα ανά χείρας). Πιο ουσιαστικά τα πρώτα κεφάλαια που σκιαγραφούν το γενικό κοινωνικό/οικονομικό πλαίσιο της εποχής και δίνουν το θεωρητικό απόσταγμα της ερμηνείας του Μαργαρίτη. Πολλά και ενδιαφέροντα έχουν γραφτεί έκτοτε και σίγουρα ο ενημερωμένος αναγνώστης θα διαβάσει αρκετά σημεία με κριτική επιφύλαξη.

Ενδεχομένως να μην είχα την υπομονή να διαβάσω όλα τα κεφάλαια εάν δεν συνέδραμε η καραντίνα αλλά νιώθω πιο πληροφορημένος για την περίοδο και σίγουρα θα αναζητήσω τον β' τόμο στα ράφια των βιβλιοπωλείων όταν με το καλό αυτά ξανανοίξουν.

[Stratos · Rating 3 out of 5]

Μια πολύ αναλυτική περιγραφή του Εμφυλίου Πολέμου από την οπτική πλευρά του συγγραφέα. Βιβλίο κυρίως για μελετητές της εποχής με μια εκτενή και λεπτομερειακή περιγραφή των γεγονότων μέσα από μια τεράστια βιβλιογραφία αλλά και από αρχεία του κράτους. Απαραίτητο μόνο για όσους θέλουν να μελετήσουν την περίοδο αυτή.

[Airam Avitok · Rating 5 out of 5]

Από τα πιο ψυχοφθόρα βιβλία για τον Εμφύλιο. Από έναν ιστορικό της περιόδου και με πολύ καλή γραφή. Σίγουρα από τα καλύτερα βιβλία για τον Εμφύλιο!!

[Χρήστος Γιαννόπουλος · Rating 5 out of 5]

Σπάνια υπάρχουν συγγράματα/έρευνες που να περιγράφουν μία κατάσταση ολοκληρωτικά από όλες τις πλευρές.Λόγω πειορισμών,κάπου θα χωλαίνει.Το συγκεκριμένο έργο είναι μεν πυκνογραμμένο αλλά αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα.