อ่าน(ไม่)เอาเรื่อง

by ชูศักดิ์ ภัทรกุลวณิชย์

คำนำผู้เขียนฉบับพิมพ์ (edition) ที่สอง ปรับปรุงใหม่ / ชูศักดิ์ ภัทรกุลวณิชย์

อ่าน(ไม่)เอาเรื่อง : รวมบทความวรรณกรรมศึกษาและบทวิจารณ์วรรณกรรมไทยและเทศ เป็นหนังสือที่รวบรวมข้อเขียนต่างๆ ที่ผมได้เขียนเผยแพร่ในหน้านิตยสารและหนังสือพิมพ์หลายเล่มในทศวรรษ 2530-2540 ไม่ว่าจะเป็นนิตยสาร สารคดี, หนังสือพิมพ์ ผู้จัดการรายวัน, นิตยสาร เนชั่นสุดสัปดาห์, มติชนสุดสัปดาห์ และอื่นๆ หนังสือเล่มนี้พิมพ์รวมเล่มครั้งแรกในปี 2545 และพิมพ์ซ้ำในปี 2548 ทั้งสองครั้งพิมพ์โดยโครงการจัดพิมพ์คบไฟ

ในการจัดพิมพ์ใหม่ครั้งนี้ ผมได้ปรึกษากับสำนักพิมพ์อ่านว่าอยากจะเพิ่มงานบางชิ้นที่เขียนขึ้นหลังจากหนังสือเผยแพร่ไปแล้วหรือที่ยังไม่ได้รวมเข้ามาในการพิมพ์ครั้งแรก โดยจะคัดเฉพาะชิ้นที่ใช้วิธีการวิจารณ์ในแนว “อ่าน(ไม่)เอาเรื่อง” พร้อมกันนี้ก็ถือโอกาสปรับปรุงแก้ไขบทความเหล่านี้โดยเฉพาะการตรวจทานและตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลต่างๆ และในเรื่องระบบการอ้างอิงเพื่ออำนวยความสะดวกต่อผู้สนใจจะศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติม เพื่อให้ฉบับพิมพ์ (edition) ที่สองนี้มีความสมบูรณ์มากที่สุดเท่าที่จะเป็นได้

ทั้งนี้ ผมต้องขอบคุณทีมงานสำนักพิมพ์อ่านทุกคน ตั้งแต่ คุณไอดา อรุณวงศ์ บรรณาธิการ, คุณวริศา กิตติคุณเสรี และคุณเนาวนิจ สิริผาติวิรัตน์ ที่มีความอุตสาหะวิริยะอย่างยิ่งยวดเกินความเป็นบรรณาธิกรมืออาชีพ ในการสืบค้นและตรวจสอบแหล่งข้อมูลและความถูกต้องของบทความเหล่านี้ บทความส่วนใหญ่ในหนังสือเล่มนี้เขียนในรูปของบทความวิชาการลำลองเพื่อเผยแพร่ในสื่อสิ่งพิมพ์มวลชน ด้วยเหตุนี้จึงไม่ได้ระบุแหล่งอ้างอิงต่างๆไว้อย่างละเอียดและเคร่งครัด เพราะจะดูรุงรังและรกสายตาเกินควร การต้องหวนกลับไปค้นและตรวจสอบแหล่งอ้างอิงต่างๆ จึงเป็นภาระที่หนักหนาสาหัสอย่างยิ่ง ในฐานะผู้เขียนเองที่น่าจะรู้ข้อมูลและที่มาต่างๆดีที่สุด ผมขอสารภาพว่าได้ถอดใจไปนับครั้งไม่ถ้วนเมื่อจะต้องกลับไปค้นแหล่งที่มาเหล่านี้ แต่ทางทีมงานของสำนักพิมพ์อ่านก็มิได้ย่อท้อ เพียรพยายามสืบค้นกันอย่างสุดความสามารถและสุดกำลังวังชาด้วยกลวิธีต่างๆนานาที่เหนือความคาดหมาย สำหรับผู้ที่ไม่เคยมีประสบการณ์ในการทำหนังสือคงจะนึกไม่ถึงว่าการทำหนังสือที่ดูเหมือนเป็นเรื่องของสติปัญญาความคิดเป็นสำคัญ แท้จริงแล้วเป็นงานที่ใช้ “แรงกาย” ไม่น้อยไปกว่าการใช้สติปัญญา ทั้งหมดนี้ก็ด้วยเจตนาอันน่านับถือของทีมงานสำนักพิมพ์อ่านที่มุ่งหมายจะให้หนังสือมีความสมบูรณ์แบบมากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ หากหนังสือเล่มนี้จะขาดตกบกพร่องหรือผิดพลาดใดๆในเรื่องของข้อมูลและข้อเท็จจริงแล้วไซร้ ขอให้ท่านรับรู้ว่าล้วนมาจากข้อจำกัดของผมเองโดยแท้

อย่างไรก็ตาม ในแง่ของการตีความและการนำเสนอประเด็นความคิดต่างๆในหนังสือเล่มนี้นั้น หากท่านพบว่า “ผิดพลาด” หรือ “ไม่เข้าท่าอย่างยิ่ง” ก็ขอให้รับทราบว่านั่นคือเจตนาสำคัญของผมเอง เพราะผมมีความเชื่ออันแรงกล้ามาโดยตลอดว่า วรรณกรรมและการตีความวรรณกรรมไม่เคยมีเพียงคำตอบเดียว และไม่ควรอย่างยิ่งที่จะเพียง
คำตอบสุดท้าย

วรรณกรรมนั้นไม่มีวันตาย ตราบเท่าที่เราอ่านมันด้วยชุดคำถามใหม่ๆ เพื่อหาคำตอบที่แตกต่างไปจากเดิม หรือกระทั่งล้มล้างคำตอบที่มีอยู่แล้ว

Genres: Nonfiction

456 pages, Hardcover

First published March 1, 2015

Reviews

[Pawarut Jongsirirag · Rating 5 out of 5]

สนุกเเละเข้มข้นมาก

ในสายด้านวรรณคดีศึกษา มักได้ยินชื่อของ อ.ชูศักดิ์อยู่เสมอ ไม่ว่าด้วยเหตุที่ในวงการนี้คนที่โดดเด่นมีไม่มากนักหรืองานเขียนของอาจารย์โดดเด่นมากจริงๆ เเต่ผมคิดว่าน่าจะเป็นส่วนผสมของทั้งสองสาเหตุรวมกันเง จึงทำให้ชื่อของอาจารย์ยังคงเด่นดังอยู่เสมอ

เล่มนี้เป็นงานรวมข้อคิดข้อเขียนที่ลงตีพิมพ์ในนิตยสารหลากหลายหัว (เเม้จะหนักไปทางนิตยสารสารคดี) ในช่วงปลายปี 2530 - ปลายปี 2540

โดยเเบ่งเนื้อหาออกเป็น 4 ส่วนใหญ่ๆ คือ วิจารณ์วรรณกรรมไทย - เทศ / ข้อคิดมุมมองด้านวรรณกรรม เเละ บทความว่าด้วยเเนววรรณกรรม

งานทั้ง 4 ส่วนนี้เปิดมุมมองต่อวรรณกรรมได้ดีมาก ขยายขอบเขตการอ่านเเละเพิ่มเเว่นตาที่ใช้ในการพินิจงานวรรณกรรมในอีกหลากหลายเเง่มุม บางช่วงเนื้อหาค่อนข้างหนัก เช่น การอธิบายทฤษฎีวรรณกรรมต่างๆ จำเป็นต้องใช้สมาธิสูงพอสมควร เพราะหลักการทางวิชาการจัดเต็ม เเต่ด้วยลีลาภาษากึ่งวิชาการจึงไม่ได้ทำให้ทรมานทรกรรมในการอ่านเกินไปนัก กลับกันเเล้วในช่วงของการวิจารณ์วรรณกรรมจะอ่านไหลลื่นมาก อาจารย์นำตัวบทมาทุบตีเเตกให้เราเห็นว่ามีอะไรซ่อนอยู่ภายใต้ข้อความเหล่านั้นบ้าง

ต้องบอกก่อนว่าหลักการวิจารณ์ของอาจารย์จะเน้นที่ตัวบทเป็นหลัก นำตัวบทมาตีเเผ่ถึงความสัมพันธ์ สารที่เเอบซ่อนไว้ระหว่างตัวบท ไม่ได้เน้นที่การไปศึกษาตัวนักประพันธ์เเบบหลักการสมัยก่อน

การอ่านงานกึ่งวิชาการทำนองนี้ มักทำให้คิดอยู่เสมอว่า มันจำเป็นมากน้อยเเค่ไหน ที่เราต้องอ่านวรรณกรรมเเบบวิชาการขนาดนี้ ผมมักได้ยินอยู่เสมอว่างานวรรณกรรมคือการอ่านเพื่อความบันเทิง ถ้าต้องอ่านโดยวิเคราะห์เจาะลึกขนาดนี้มันจะสนุกตรงไหน ยิ่งอ่านยิ่งเครียดไปป่าวๆ เอาความสนุกทิ้งไปหรือไม่

ผมค้นพบว่า การอ่านในเเบบนี้ มันให้ความสนุกอีกรูปเเบบหนึ่งที่การอ่านเพื่อความบันเทิงล้วนๆไม่สามารถให้ได้ ความสงสัยใครรู้ว่ามีอะไรอยู่ภายใต้ตัวบท เหมือนเราเล่นเกมปริศนาที่โจทก์ตั้งต้นไม่เคยเหมือนกันเลย วิธีในการหาคำตอบก็มีมากมายนับไม่ถ้วนเเล้วเเต่ว่าเราอยากจะใช้อะไรไปสู่คำตอบ ถ้าชอบการเสาะหาความสัมพันธ์ภายในตัวบท ก็อาจใช้การอ่านด้วยหลักโครงสร้างนิยม เพื่อหาโครงสร้างความสัมพันธ์บางอย่าง หรือถ้าเราเป็นเฟมมินิสม์ ก็อาจใช้มุมมองของเฟมในการพิจารณาตัวบทว่าการนำเสนอตัวละครหญิงในเนื้อเรื่องเป็นอย่างไร

การอ่านเเบบ Close Reading (ตามคำของอาจารย์) ทำให้เห็นอะไรมากกว่าเดิม นอกไปจากใครทำอะไรที่ไหนอย่างไร ยังได้เห็นว่า ผู้เขียนนั้น เขียนอย่างไร เเบบไหนอีกด้วย จึงเป็นความสนุกในอีกมุมมองหนึ่งที่อยากให้ลองสัมผัสกันดูครับ

[Chalermpong · Rating 5 out of 5]

ผมอ่านเล่มนี้เพราะผมชอบอ่านวรรณกรรม แต่มีหลายเรื่องที่ผมตีความไม่ได้ เมื่ออ่านจบแล้วพบว่าแนวคิดในเล่มนี้ไม่ใช่แค่การอ่านเพื่อตีความ แต่คือการวิเคราะห์สิ่งที่ซ่อนอยู่ในตัวบท "จะโดยจงใจหรือไม่จงใจก็ตาม"

ถึงแม้ผมไม่จำเป็นต้องตีความและวิเคราะห์วรรณกรรมทุกเรื่องที่อ่าน แต่ก็รู้สึกคุ้มค่ากับการอ่านเล่มนี้ เพราะได้แนวคิดที่ช่วยให้เห็นสิ่งที่ซ่อนอยู่ในตัวบทวรรณกรรม เช่น ความเชื่อ ค่านิยม กรอบคิด ซึ่งแม้แต่ผู้แต่งก็อาจไม่รู้ตัวว่าย้อนแย้งกับสิ่งที่ต้องการจะสื่อ หรือผู้แต่งจงใจปกปิดและสื่อออกมาไม่ครบหรือตรงกันข้าม

ผมว่าแนวคิดนี้มีประโยชน์สำหรับการอ่านสิ่งอื่นๆ มากกว่าวรรณกรรมเสียอีก เพราะวรรณกรรมนั้นเรารู้อยู่แล้วว่าคือ "เรื่องแต่ง" แต่หลายสิ่งที่เป็น "เรื่องจริง" ก็ถูกแต่งไม่มากก็น้อยก่อนที่จะถูกสื่อออกมา

เล่มนี้มีบทวิจารณ์ (ผมว่าน่าจะเรียกว่าบทวิเคราะห์มากกว่า) วรรณกรรมทั้งไทยและเทศหลายเรื่อง เช่น
ข้างหลังภาพ (ศรีบูรพา): ผมอ่านบทวิเคราะห์แล้วทึ่งมาก
คนนอก (กามู): วิเคราะห์โดยสนใจมากกว่าการแสดงถึงความแอ็บเสิร์ดของชีวิต
เรื่องสั้น เทือกเขาคล้ายช้างเผือก, แมวกลางฝน (เฮมิงเวย์): ผมเคยอ่านแล้วตีความไม่ได้

เล่มนี้รวบรวมบทความกึ่งวิชาการในนิตยสารและหนังสือพิมพ์หลายเล่มในทศวรรษ 2530-2540 คนที่ไม่มีความรู้ด้านวรรณกรรมศึกษาอย่างผมก็พอเข้าใจได้ มีส่วนที่ไม่ค่อยเข้าใจอยู่บ้างแต่เป็นส่วนน้อย อ่านจบแล้วพบว่า ถ้าอ่านภาคผนวกซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับทฤษฎีวรรณกรรมและบทสัมภาษณ์ผู้เขียนก่อน น่าจะช่วยให้เข้าใจเนื้อหาทั้งหมดได้ดีขึ้น ส่วนภาค 2,3 เลือกอ่านบทความใดก่อนก็ได้

[Sarawut Kururatphan · Rating 5 out of 5]

หากจะบอกว่าหนังสือเล่มนี้ควรได้ดาว5ดวง คงจะเป็นการใช้อวพจน์ <คุณค่าที่คุณคู่ควร>

[TEERAWUT MAHAWAN · Rating 5 out of 5]

ชีวิตไม่จำเป็นต้องเป็น hero ก็ได้จบแล้ว คุณก็ใช้ชีวิตแบบคนธรรมดาไป -- ข้อคิดจากอดีตคนเดือนตุลา

เอาเรื่องเหมือนกัน!

[Pae Ponsiri · Rating 5 out of 5]

รวมบทความขนาดสั้นเบื้องต้นว่าด้วยการวิจารณ์วรรณกรรมของชูศักดิ์ เน้นไปที่แองโก-อเมริกัน และไทย. การ "อ่าน(ไม่)​เอาเรื่อง" ไม่ใช่การอ่านไปเรื่อยเปื่อยแบบไร้สาระ หากแต่มันพยามอ่านความหมายไปให้ไกลกว่าเดิม คือไม่ใช่แค่มุ่งเอาเนื้อหาสาระที่ปรากฏในเรื่อง แต่มุ่งตีไปไกลกว่าแค่ตัวเรื่อง ตีไปถึงความหมายที่ซ้อน/ปกปิดอยู่ในเนื้อหาที่อาจมาโดยตั้งใจ/หรือไม่ได้ตั้งใจก็ตาม