Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

by Jan Barszczewski

Надзелены фенаменальнай фантазіяй і талентам прадбачання, Ян Баршчэўскі стаў адным з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры і ўзбагаціў яе, магчыма, адным з самых загадкавых і займальных твораў - кнігаю «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях», у якой шырока выкарыстаны беларускія народныя казкі, легенды і паданні.

Genres: Classics, Fiction, Fantasy

347 pages, Paperback

First published January 1, 1844

About the author

Беларускі і польскі пісьменнік, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры

Reviews

[Alyona · Rating 5 out of 5]

Твор, які варта прачытаць кожнаму беларусу. І я маю на ўвазе не толькі тыя некалькі апавяданняў, што вывучаюць у школе, але ўвесь зборнік. Тут і прыгожыя апісанні беларускага азёрнага краю, і настальгічныя успаміны пра Полацк, і народная мудрасць, і хрысціянскія настаўленнію

Цікава, наколькі адрозніваюцца расказаныя Баршчэўскім апавяданні ад расейскіх казак. Калі ў казках суседзяў той, хто скарыстаўся паслугамі гаворачых жывёл і іншых чароўных істот (залатая рыбка, чароўны шчупак і г.д.), - малайчына, кемлівы станоўчы персанаж, то ў беларускіх за зносіны з духамі напрыканцы канцы казкі ён абавязкова будзе пакараны разнастайнымі няшчасцямі. Мораль сей басни такова: ўзбагачацца можна толькі сумленнай працай з Божай дапамогай. Гэты падыход мне вельмі падабаецца, таму з задавальненнем буду чытаць фантастычныя апавяданні пра Беларусь сваім дзецям.

[U · Rating 4 out of 5]

Кніга страшных апавяданнаў, страшных тым, наколькі распаўсюджанымі на сяле былі ксенафобія, патрыярхальнасць і рэлігійны фанатызм, калі любы чалавек, які мае крыху больш ведаў - вядзьмар, прагне новага - рэнегат і блудны сын, паходзіць з іншага краю - чарнакніжнік.

[Kaciaryna · Rating 5 out of 5]

Найлепшае зімовае чытанне!

[Jenny Sparrow · Rating 4 out of 5]

Не магла абмінуць гэтае выданне, даўно хацела кнігу ў калекцыю. У школе мы чыталі пару апавяданняў, яны запомніліся, хацелася пазнаёміцца з усімі, тым больш у містычным кастрычніку.

Я люблю такога кшталту гатычныя апавяданні. Але, вядома, кніга напісаная ў часы, калі рэлігія спрэс панавала ў галовах людзей і таму “памаліся і пакайся” было галоўнай маральлю амаль кожнай гісторыі, што мне не блізка, бо я вельмі моцна не люблю рэлігію.

Спадабаліся гуманістычныя і патрыятычныя матывы ў кнізе. Асабліва развагі пра тое, як стала дрэнна жыць пры маскалях (і хаця проста пра гэта не гаворыцца, дасведчаны чалавек усё разумее). Рада, што прачытала нарэшце гэтую класіку.

[Natalia · Rating 5 out of 5]

Отличная книга, поэтичная и увлекательная, - такая себе смесь Гоголя и Гофмана. И много-много Беларуси, к которой проникаешься всё большей любовью.

[Ina Makarevich · Rating 5 out of 5]

Цудоуная кнiга! Напiсана хоць i дауно, але такой прыгожай ды зразумелай мовай, а апроч таго з выкарыстаннем шматлiкiх словау, якiя ужываюцца у мясцовасцi, дзе я нарадзiлася.
Сюжэты апавяданняу заусёды маюць сэнс, ды i цiкавыя такiя, што параiла б зняць сэрыял паводле гэтай кнiгi. Тут i звышнатуральнае апiсана так захапляльна, i вясёлыя моманты ёсць, i сумныя - гэта не так, як у шматлiкiх сённяшнiх фiльмах жудасцяу, дзе няма сэнсу цi канечнага цэлю, - у кожным з апавяданняу бачныя прычына дзiвосау, следства, мараль. Усiм раю пачытаць!

[Mikałaj Fiadytnik · Rating 5 out of 5]

Recommendable book about Belarus!

[Dzianis Yermalovich · Rating 5 out of 5]

З назвы і тое што чуў пра кнігу цяжка было ўявіць наколькі яна можа быць актуальная зараз. Вельмі уражаны і раю чытаць ўсім, і заўважаць тое, што паміж радкоў.

[Anastasia · Rating 5 out of 5]

Атмосферные, по-хорошему жутковатые истории Борщевского – настоящее удовольствие, если поймать соответствующее настроение и посвятить им пару вечеров, желательно на природе. Большая любовь описываемым землям в каждой букве, хочется гулять в тех краях и пытаться увидеть своими глазами местную чудь.

[Uladzislau · Rating 5 out of 5]

Амаль усе апавяданні аб'ядноўвае тэма здзелкі з д'яблам (aka цёмнымі сіламі). Героі апавяданняў уступаюць у сувязь з чарнакніжнікамі, пачварамі і іншымі чароўнымі істотамі, прагнучы хуткай нажывы, улады, кахання, звышнатуральных здольнасцяў або ведаў. Але цёмныя сілы патрабуюць ахвяр і за падобныя здзелкі па галаве атрымліваюць спачатку блізкія людзі, а потым і сам ініцыятар дамовы.

Сюжэт не новы і вядомы многім народам у фальклоры і мастацкай літаратуры. А значыць, нягледзячы на сваю фантастычнасць, балючы і знаёмы людзям з іх паўсядзённага жыцця. Што ж стала натхеннем пісаць цэлы зборнік пра такія рэчы?

Баршчэўскі неаднаразова згадвае паводзіны часткі шляхты, што пагарджае мараллю, здзекуецца з сялян і мясцовых нематэрыяльных каштоўнасцей дзеля здабыцця каштоўнасцей матэрыяльных. Апісвае журботны стан, да якога быў даведзены край, а сталага веку пан Завальня не забывае нагадваць маладому пакаленню, што раней, яшчэ пры яго маладосці, трава была зелянейшая, а людзі дабрэйшыя. Хтосьці інтэрпрэтуе зборнік як ноту асуджэння арыстакратыі, што здрадзіла дэмакратычным ідэалам Рэчы Паспалітай і стала на бок царскай Расіі, прычыніўшыся да заняпаду і падзелу першай. У каментарах да выдання адзначаецца, што прататыпам вобраза Белай Сарокі з аднаго з апавяданняў, відаць, стала расійская імператрыца Кацярына II.

Працягваючы гістарычную аналогію, можна заўважыць, што з часу напісання зборніка колькасць здзелак з д'яблам, зробленых беларусамі, не толькі не зменшылася, але і іх дэмаграфія пашырылася на новыя пласты грамадства і прафесійныя колы, а шляхта за свае здзелкі спаўна расплацілася ў пачатку XX-га стагоддзя. Мабыць, калі б твор быў перакладзены на беларускую мову і набыў папулярнасць раней за 1990-я, то хаця б часткі з гэтых здзелак можна было б унікнуць. А мабыць гэта толькі мае фантазіі. Зрэшты, не ўсе чытаюць беларускую літаратуру.

Дарэчы, метафарычны адказ на пытанне што рабіць, калі здзелка ўжо заключана, наступствы не за гарамі, а пажыць яшчэ хочацца, таксама можна знайсці ў кнізе. Крыху фантазіі – і яго можна ператварыць у план практычных дзеянняў дзеля выратавання. Толькі шлях гэта няпросты.

На мой погляд, сацыяльна-палітычнымі інтэрпрэтацыямі гэтых апавяданняў абмяжоўвацца не варта. Для мяне гэта апавяданні і пра сціпласць перад прыродай, навакольнай і ўнутранай, і пра разуменне ўласных абмежаванняў і мімалётнасці жыцця, і, вядома, пра зачаравальную прыгажосць роднага краю.

„О, людзі вялікага свету! Паглядзіце на неба з вашых высокіх і пышных гмахаў, зразумейце гэтыя знакі ў пэўных абрысах аблокаў, якія заўсёды перад вашымі вачыма; Божая рука папярэджвае вас, што няма нічога вечнага на зямлі, гмахі вашы ператворацца ў руіны, моц, багацці, гонар і слава рассеюцца і знікнуць, як лёгкі дым у паветры.“

[Дмитрий Савельев · Rating 4 out of 5]

Трэба вельмі пільна сачыць за тэкстам, бо лёгка заблытацца і згубіцца. Колькі разоў прыязджаюць новыя людзі і апавядальнік змяняецца. А калі страціш сэнс апошняй старонкі, то далей немаведама аб чым гісторыя. На жаль ёсць пачуццё, што бліжэй к канцу арыгінальнасць апавяданняў паціху знікае. Але ўсё роўна ў кнізе ёсць колькі цікавых вобразаў і рэчаў міфалагічнага характару

[Nazarii Zanoz · Rating 3 out of 5]

Доволі етнографішна книжка. Можна дізнатися, в які сили вірили мешканці Півночи Білорусі і що це доволі близькі вірування до наших. Така трохи суміш легенд та казок для дорослих.

[Diana Olesjuk · Rating 5 out of 5]

Ці можна прыдумаць нешта больш атмасфернага для халодных зімовых вечароў? Беларуская віктарыянская готыка гэта казачна, захапляльна, месцамі змрочна і так прыгожа. ❤️

[Veronica Slaunikava · Rating 5 out of 5]

Read in Belarusian.

[Uladzislau · Rating 5 out of 5]

Помню, как купил именно это издание в книжном магазине, а также, как был очарован этой книжкой в юности. Она еще проиллюстрирована Валерием Слауком - кто в теме, тот поймет, что это значит. Вот сейчас перечитал тридцать лет спустя и, надо сказать, теперь стали бросаться в глаза недостатки, которые раньше не замечал. Писать об этом не хочу, но замечу, что в любом случае образ пана Завальни, ставящего горящую свечку на окно, чтобы заплутавшие путники могли найти дорогу к гостеприимному хозяину, так до сих пор и остается самым ярким образом беларусской литературы на сегодняшний день.

[Lesya · Rating 5 out of 5]

Дзіўны твор, які на пачатку даваўся мне вельмі цяжка. Але потым мяне проста ахуталі ўсё гэтыя лягенды, яны так нагадвалі прыказкі і гісторыі з маёй роднай вёскі.
Сапраўдны скарб, што “Шляхціц Завальны”, напісаны ў 1844г быў надрукаваны і захаваны да нашых дзён

[vkos · Rating 4 out of 5]

Практически белорусский Гоголь