What do you think?
Rate this book
Documents of Twentieth-Century Art
Flight Out of Time: A Dada Diary
Hugo Ball―poet, philosopher, novelist, cabaret performer, journalist, mystic―was a man extremely sensitive to the currents of his time and carried in their wake. In February 1916 he founded the Cabaret Voltaire in Zurich. The sound poems and performance art by Ball and the other artists who gathered there were the beginnings of Dada. Ball's extraordinary diaries, one of the most significant products of the Dada movement, are here available in English in paperback for the first time, along with the original Dada manifesto and John Elderfield's critical introduction, revised and updated for the paperback edition, and a supplementary bibliography of Dada texts that have appeared since the 1974 hardcover edition of this book.
352 pages, Paperback
First published January 1, 1927
23 people are currently reading
664 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 15 of 15 reviews
October 29, 2024
Hugo Ball, looking sheepish and faintly silly in his homarine ‘magic bishop’ costume, has in some ways become the defining image of dada, that weirdest and most elusive of all art movements. You know, this guy:
Dada was a whim which became an event which became a movement, which spread across the world and birthed Constructivism in Germany and Surrealism in France; but in the early days, in Zurich, it was just a nightly hotch-potch of music and crowd-work at what became known as the Cabaret Voltaire. Although others (Richter and Huelsenbeck in particular) later wrote memoirs of those times, Ball's diaries are the only first-hand contemporary document.
He comes across as a serious-minded, sensitive, almost monkish character, spurred by the momentous times he was living in to think deeply about Germany, culture, and (increasingly) religion and the esoteric. He had twice tried to enlist in the Germany army and been refused on medical grounds; later, travelling to the Belgian front under his own steam to see what was going on, he became convinced that the whole war was a horrific catastrophe.
It is this background that underlies the irrational, or rather anti-rational, nature of early dada. ‘There is an unpleasant relationship between politics and rationalism,’ he was writing, before the Cabaret was imagined. ‘The citizen nowadays is a commodity too.’ Rational Western thought had led literally to a dead end, and Ball, along with many of his friends, was horrified by the automation and machinery that was intruding into human conflict.
Art, Ball thought, was the opposite of this.
(Job done, as many historians of dada might comment.) ‘Every word that is spoken and sung here says at least this one thing,’ he asserted: ‘that this humiliating age has not succeeded in winning our respect.’ Language itself, in fact, was part of the problem – it had been ‘abused and corrupted’ by journalism and bureaucracy, and needed to be somehow rejuvenated.
This was the impulse behind Ball's Lautgedichte or ‘sound-poems’, which, far from being a random joke or triviality, are startlingly programmatic – a careful attempt to ‘return to the innermost alchemy of the word’. He was looking for a communication of emotion through sheer phonology, without any intervening semantics.
It's striking, looking through this diary, how short-lived the Cabaret Voltaire was – it ran for a mere four months or so before everyone dispersed, in many cases to bigger cities and bigger things. Not in Ball's case, though. He seemed shaken by the experience – by the emotion generated in performing, and also by the ideas he had investigated. He moved to the Ticino and retreated into his books, studying ancient Christian mystics and alchemy, still dreaming of a way to regain Europe's lost sense of the numinous.
Much of the diary, especially in its later stages, shows Ball wrestling in detail with German intellectual history: with Luther, with Kant, with Nietzsche, with Goethe, with Hegel, with Novalis, and many others. Having some grounding in German thought will definitely be an advantage for the casual reader. It's fascinating, though, seeing him on this journey of trying to understand, in essence, where things went wrong. ‘I am eager to give up my Germanity,’ he says at one point. But he can't.
The diaries are sometimes a livewire, sometimes a slog; a key piece of countercultural memoir; a vital insight into a time and place; a living argument about art and culture in an era of spiralling technological advance and civilisational collapse. It certainly doesn't seem like much of a joke these days.
Dada was a whim which became an event which became a movement, which spread across the world and birthed Constructivism in Germany and Surrealism in France; but in the early days, in Zurich, it was just a nightly hotch-potch of music and crowd-work at what became known as the Cabaret Voltaire. Although others (Richter and Huelsenbeck in particular) later wrote memoirs of those times, Ball's diaries are the only first-hand contemporary document.
He comes across as a serious-minded, sensitive, almost monkish character, spurred by the momentous times he was living in to think deeply about Germany, culture, and (increasingly) religion and the esoteric. He had twice tried to enlist in the Germany army and been refused on medical grounds; later, travelling to the Belgian front under his own steam to see what was going on, he became convinced that the whole war was a horrific catastrophe.
It is this background that underlies the irrational, or rather anti-rational, nature of early dada. ‘There is an unpleasant relationship between politics and rationalism,’ he was writing, before the Cabaret was imagined. ‘The citizen nowadays is a commodity too.’ Rational Western thought had led literally to a dead end, and Ball, along with many of his friends, was horrified by the automation and machinery that was intruding into human conflict.
The war is based on a category error. Men have been mistaken for machines. Machines, not men, should be decimated. At some future date when only the machines march, things will be better. Then everyone will be right to rejoice when they all demolish each other.
Art, Ball thought, was the opposite of this.
[A]ll living art will be irrational, primitive and complex; it will speak a secret language and leave behind documents not of edification but of paradox.
(Job done, as many historians of dada might comment.) ‘Every word that is spoken and sung here says at least this one thing,’ he asserted: ‘that this humiliating age has not succeeded in winning our respect.’ Language itself, in fact, was part of the problem – it had been ‘abused and corrupted’ by journalism and bureaucracy, and needed to be somehow rejuvenated.
This was the impulse behind Ball's Lautgedichte or ‘sound-poems’, which, far from being a random joke or triviality, are startlingly programmatic – a careful attempt to ‘return to the innermost alchemy of the word’. He was looking for a communication of emotion through sheer phonology, without any intervening semantics.
jolifanto bambla o falli bambla
großiga m'pfa habla horem
egiga goramen
higo bloiko russula huju
hollaka hollala
anlogo bung
blago bung blago bung
bosso fataka
ü üü ü…
It's striking, looking through this diary, how short-lived the Cabaret Voltaire was – it ran for a mere four months or so before everyone dispersed, in many cases to bigger cities and bigger things. Not in Ball's case, though. He seemed shaken by the experience – by the emotion generated in performing, and also by the ideas he had investigated. He moved to the Ticino and retreated into his books, studying ancient Christian mystics and alchemy, still dreaming of a way to regain Europe's lost sense of the numinous.
The libraries should be burned, and only the things that everyone knows by heart would survive. A great era of the legend would begin.
Much of the diary, especially in its later stages, shows Ball wrestling in detail with German intellectual history: with Luther, with Kant, with Nietzsche, with Goethe, with Hegel, with Novalis, and many others. Having some grounding in German thought will definitely be an advantage for the casual reader. It's fascinating, though, seeing him on this journey of trying to understand, in essence, where things went wrong. ‘I am eager to give up my Germanity,’ he says at one point. But he can't.
The diaries are sometimes a livewire, sometimes a slog; a key piece of countercultural memoir; a vital insight into a time and place; a living argument about art and culture in an era of spiralling technological advance and civilisational collapse. It certainly doesn't seem like much of a joke these days.
April 30, 2011
I love when artists keep diaries. Their brains work in different ways sometimes, because they have to work differently to create something out of nothing. They put brushes to canvas and create something fantastic, duh, but often when they put pen to paper they also write a beautiful text. They see words differently, just like they see images and colors and emotions differently.
Hugo Ball was one of the founders of the Dada movement in Zurich in the early 1900s. Dada was not just about the visual arts though, and I think a lot of people tend to forget that - it was about poetry and theater and performance arts, literature and politics, philosophy, sometimes religion; but it's everything one really never expected any of those things to be. They broke ground. They created a new way of looking at everything, a new way of creating. It was, in other words, the anti-art.
During this period Hugo Ball kept a diary, and here are his thoughts on the whole kit and caboodle. I've seen his art before, but this is the first I really read of his words, and I loved it. The passages below are ones that spoke to me in one way or another - they surprised me, I found myself relating to them, they made me think, whatever. His thoughts on rebellion vs. revolution were inspiring. I haven't read a lot of the other philosophers he discussed, so I'm sure I missed some of the references, but it didn't detract from the connection I felt.
(Page 12)
(Page 56)
(Page 96)
Hugo Ball was one of the founders of the Dada movement in Zurich in the early 1900s. Dada was not just about the visual arts though, and I think a lot of people tend to forget that - it was about poetry and theater and performance arts, literature and politics, philosophy, sometimes religion; but it's everything one really never expected any of those things to be. They broke ground. They created a new way of looking at everything, a new way of creating. It was, in other words, the anti-art.
During this period Hugo Ball kept a diary, and here are his thoughts on the whole kit and caboodle. I've seen his art before, but this is the first I really read of his words, and I loved it. The passages below are ones that spoke to me in one way or another - they surprised me, I found myself relating to them, they made me think, whatever. His thoughts on rebellion vs. revolution were inspiring. I haven't read a lot of the other philosophers he discussed, so I'm sure I missed some of the references, but it didn't detract from the connection I felt.
(Page 12)
Even the demonic, which used to be so interesting, now has only a faint, lifeless glimmer. In the meantime all the world has become demonic. The demonic no longer differentiates the dandy from the commonplace. You just have to become a saint if you want to differentiate yourself further.
(Page 56)
Adopt symmetries and rhythms instead of principles. Oppose world systems and acts of state by transforming them into a phrase or a brush stroke.
The distancing device is the stuff of life. Let us be thoroughly new and inventive. Let us rewrite life every day.
What we are celebrating is both buffoonery and a requiem mass.
(Page 96)
Emmy fainted in the street. We were waiting under a streetlamp for the tram. She leaned against the wall, staggered, and gently collapsed. I got help from passers-by, and we carried her to the first-aid post in the nearby police station. Her little head was resting so peacefully and comfortably on my shoulder as I was carrying her. A strange scene in the police station: the two of us on and by the bed, and six or seven worried policemen's faces around us, giving her some water and stroking her blond hair. On the way home she smiled and said, "Why is your mouth so bitter?"
September 5, 2016
‘De vlucht uit de tijd’ van Hugo Ball, grondlegger van het dadaïsme
(verschenen in STAALKAART #34)
Op 5 februari 1916 opende Hugo Ball samen met zijn latere echtgenote Emmy Hennings het ‘Cabaret Voltaire’, de bakermat van de internationale dada-beweging. In deze piepkleine achterafzaal van een café in de Zürichse Spiegelgasse zou Ball met dada-vrienden als Tristan Tzara, Hans Arp, Richard Huelsenbeck en Marcel Janco literatuurgeschiedenis schrijven. Dada bestaat precies honderd jaar en dat viert uitgeverij Vantilt onder meer met de uitgave van Vlucht uit de tijd, het hoofdwerk van dada-bezieler Ball.
Dada
Dat dada in onze contreien honderd jaar na datum springlevend is en nog steeds tot de verbeelding spreekt, is in onze contreien de verdienste van de Nijmeegse uitgeverij Vantilt en haar onvolprezen ‘Dada-reeks’, sinds 1998 hét referentiepunt voor iedere liefhebber van avantgardeliteratuur. Zo kan wie een idee wil hebben van hoe het er aan toe ging in de Spiegelgasse terecht bij ‘Een avond in Cabaret Voltaire’ (2003), een voorbeeldprogramma samengesteld en vertaald door Jan H. Mysjkin. In dezelfde reeks vertaalde Mysjkin met evenveel bravoure ook werk van Tristan Tzara, Francis Picabia, Raoul Hausmann en Hugo Ball (diens beruchte dada-roman Tenderanda de fantast), terwijl Rokus Hofstede 2 titels van de Belgische proto- en postdadaïst Clément Pansaers voor zijn rekening nam.
Eveneens ter gelegenheid van het dada-eeuwfeest verschijnt er eind oktober bij Vantilt het overzichtswerk Dada. Een geschiedenis van Hubert van den Berg, die eerder met Geert Buelens een bloemlezing avantgardistische poëzie uit de Lage Landen publiceerde – u raadt het al, ook bij Vantilt – onder de titel Dan dada doe uw werk. In Dada. Een geschiedenis beschrijft van den Berg het ontstaan en de ontwikkeling van de internationale dadabeweging zoals die zich manifesteerde in onder andere Zürich, Berlijn en Parijs, maar met bijzondere aandacht voor dada in Nederland en België en de belangrijkste lokale spelers: Theo van Doesburg/I.K. Bonset, H.N. Werkman, Piet Mondriaan, Clément Pansaers en uiteraard Paul van Ostaijen. Verder herbekijkt van den Berg het heersende beeld van dada als een antibeweging en schuift de kunstenaarsbeweging naar voren als een synthese van vooroorlogs avantgardisme en een cruciale schakel in de ontwikkeling van de moderne kunst en literatuur van de twintigste eeuw.
Hugo Ball
Dada was een gebalde maar krachtige artistieke revolutie, een kortstondig fenomeen dat hoogtij vierde tussen grofweg 1916 en 1920. Hugo Ball (1886-1927) stond met de opening van het ‘Cabaret Voltaire’ aan de wieg van de beweging en het is dan ook niet verwonderlijk dat in zijn autobiografisch werk Vlucht uit de tijd slechts enkele tientallen pagina’s handelen over deze bewogen periode (heerlijke lectuur overigens waarin Ball perfect de absurde en levenslustige dadasfeer weet weer te geven).
In Vlucht uit de tijd zien we Ball evolueren van dadaïst tot mysticus. Zoveel is zeker: Ball was niet in eerste instantie of alleen maar dadaïst: anders dan zijn dada-collega’s was hij geen dichter of kunstenaar pur sang, maar eerder een denker, een filosoof, of een ‘onderzoeker’ zoals vertaler Hans Driessen hem noemt in zijn nawoord. Ball studeerde filosofie en sociologie in München en Heidelberg, waar hij het werk van Nietzsche en de Russische anarchisten leerde kennen en verzaakte aan zijn katholieke geloof. In 1910 trok hij naar Berlijn en waagde zijn kans als acteur, om nadien in München zijn geluk te beproeven als dramaturg en aan theater te doen dat ‘experimenteert los van de belangen van alledag’. Daar ontmoette hij ook Wassily Kandinsky (die trouwens passim voorkomt in Vlucht uit de tijd) en waagde zich aan het schrijven van expressionistische gedichten. Toen de Eerste Wereldoorlog (‘het grandioze slachtfeest’) uitbrak, meldde hij zich als vrijwilliger maar werd om medische redenen afgekeurd. Ball, die als een landverrader werd gezien, vluchtte samen met de cabaretière en dichteres Emmy Hennings (in 1920 trouwden ze) naar Zürich in het toen neutrale Zwitserland. Ze stortten zich onverschrokken in de cabaret- en theaterwereld, met als bekend gevolg de opening van het ‘centrum van artistiek amusement’, het ‘Cabaret Voltaire’.
Die opening in februari 1916 betekende voor Ball een artistieke boost, zoals valt af te leiden uit de toon van de dagboeknotities, die rond die periode levendiger en schalkser wordt. De memorabele soirées volgden elkaar snel op, terwijl Ball zich terugtrok in ‘de innerlijkste alchemie van het woord’ om een nieuw soort poëzie uit te vinden: zijn klankgedichten of ‘verzen zonder woorden’ zouden hem wereldberoemd maken. Ball schreef in hetzelfde jaar het dada-manifesto waarin hij zich verzette tegen de ‘institutionalisering’ van dada als een beweging. Hij droeg het beruchte manifest voor op 14 juli 1916 op de eerste ‘voor iedereen toegankelijk dada-avond’ in het Zunfthaus zur Waag: het was ‘een nauwelijks verhulde verzaking’ aan zijn vrienden, zo tekende Ball zelf op. Die dag in juli geldt algemeen als de eigenlijke oprichtingsdag van de dada-beweging, terwijl het voor Ball blijkens zijn notities toen voor hem eigenlijk al voorbij was: ‘Heeft men ooit meegemaakt dat het eerste manifest van een nieuw opgerichte beweging die beweging zelf ten overstaan van de aanhangers ervan herriep? En toch was het zo. Als de dingen ten volle vervuld zijn, zeggen ze me niets meer’. Tzara is not amused en nog voor het einde van zijn annus mirabilis 1916 brak Ball met de dada-beweging – op enkele kleine losse opdrachten na – en koos voor een rusteloos nomadenbestaan, trekkend van Duits naar Italiaans of Zwitsers schuiloord. Op dat moment nam hij het geloof van zijn jonge jaren terug op en vanaf 1920, wanneer zijn religiositeit zijn denken nagenoeg compleet overheerst, vond hij rust in Ticino, Italiaans Zwitserland (hij sluit er een hechte vriendschap met Hermann Hesse, over wie hij later een biografie zou schrijven).
Vlucht uit de tijd
Balls filosofische achtergrond blijkt overduidelijk uit de overwegend ernstige, beschouwende toon van de aantekeningen in Vlucht uit de tijd, een werk dat je zonder meer kan zien als een beginselverklaring, een soort persoonlijk manifest maar dan in de vorm van een dagboek of een autobiografie. Hoewel ‘dagboek’ niet helemaal de juiste term is: in tegenstelling tot wat de achterflap stelt, worden Balls notities niet gepresenteerd zoals hij ze destijds noteerde ‘rechtstreeks en zonder opsmuk’. Het is immers bekend dat Ball tot een jaar voor de publicatie in 1927 (tevens zijn sterfjaar) de aantekeningen grondig heeft bewerkt, passages heeft weggelaten of net heeft toegevoegd. Hier en daar zal Ball de zaken wellicht mooier hebben voorgesteld dan ze werkelijk waren (denk maar aan de lofredes op de zwakke gedichten van Emmy of het devote gejeremieer naar het einde toe). Ondanks, of misschien wel juist omwille van, de manipulaties komt Vlucht uit de tijd over als een spontaan en oprecht ego-document. Door Balls brede interessesfeer en zijn aanhoudend vloeiende stijl laat Vlucht uit de tijd zich heel vlot weglezen.
Vlucht uit de tijd is een uitvoerige en eclectische bundeling dagboeknotities, overpeinzingen en citaten die in totaal een periode van 8 jaar bestrijkt. Het boek is opgesplitst in 2 grote delen: het start met enkele losse, ongedateerde notities (met als tussentitel ‘Voorspel’) uit 1913 en eindigt met het korte, omineuze bericht ‘We gaan naar Duitsland’ op 29 september 1921. De twee delen houden globaal gesproken gelijke tred met Balls intellectuele ontwikkeling. Hij neemt verschillende gedaantes aan, zet diverse maskers op: van pacifistisch dramaturg (de opgetogen periode in München, 1913), politiek filosoof (de jaren in Bern als politiek journalist van de ‘Freie Zeitung’, 1917-1919 en de voorbereiding op zijn lijvig filosofisch traktaat ‘Zur Kritik der deutschen Intelligenz’) en anarchistisch dadaïst (het oprichten van het ‘Cabaret Voltaire en het wonderjaar 1916) tot belezen literatuurkenner (Ball stond bekend om zijn niet te stillen leeshonger), goedaardige pantheïst (de heerlijk voortkabbelende, naiëve natuurbeschrijvingen) en devoot mysticus (Ball bundelde 3 geleerde hagiografieën tot ‘Byzantinisches Christentum. Drei Heiligenleben’, volgens eigen zeggen de enige sleutel om zijn persoon te begrijpen).
Blader eender waar in Vlucht uit de tijd en de scherpe, heldere stijl springt in het oog. De verfijning zit in de weldoordachte, sierlijke formuleringen en de syntaxische eenvoud (heeft vertaler Hans Driessen zich enkele vrijheden veroorloofd om de leesbaarheid te bevorderen?). Of Ball het nu heeft over Hegel, Proudhon, Simeon de Pilaarheilige of Bakoenin het blijft allemaal even fris en duidelijk. Dito voor de kunsttheoretische stukken over bijvoorbeeld de poëzie van Rimbaud of de immer citeerbare analyse van het werk van Picasso. Wanneer Ball de grote metafysische vragen aanpakt, is hij eveneens op zijn sterkst en zal menig lezer voor zich innemen door zijn klare en nederige kijk op de dingen des levens. Aan de minzijde zullen de tenen van enkele lezers dan weer beginnen te krullen door Balls blinde adoratie voor ‘zijn’ Emmy, het pieus doordrammen over religie en de oeverloze polemiek tegen het protestantisme. Maar laat dat de pret niet drukken: Vlucht in de tijd is in alle opzichten een essentiële toevoeging aan de dada-reeks en verplichte lectuur voor zij die de avantgarde meer dan genegen zijn.
De vlucht uit de tijd van Hugo Ball, uitgeverij Vantilt, vertaald, geannoteerd en van een nawoord voorzien door Hans Driessen, 351 pagina’s, € 22,50
(verschenen in STAALKAART #34)
Op 5 februari 1916 opende Hugo Ball samen met zijn latere echtgenote Emmy Hennings het ‘Cabaret Voltaire’, de bakermat van de internationale dada-beweging. In deze piepkleine achterafzaal van een café in de Zürichse Spiegelgasse zou Ball met dada-vrienden als Tristan Tzara, Hans Arp, Richard Huelsenbeck en Marcel Janco literatuurgeschiedenis schrijven. Dada bestaat precies honderd jaar en dat viert uitgeverij Vantilt onder meer met de uitgave van Vlucht uit de tijd, het hoofdwerk van dada-bezieler Ball.
Dada
Dat dada in onze contreien honderd jaar na datum springlevend is en nog steeds tot de verbeelding spreekt, is in onze contreien de verdienste van de Nijmeegse uitgeverij Vantilt en haar onvolprezen ‘Dada-reeks’, sinds 1998 hét referentiepunt voor iedere liefhebber van avantgardeliteratuur. Zo kan wie een idee wil hebben van hoe het er aan toe ging in de Spiegelgasse terecht bij ‘Een avond in Cabaret Voltaire’ (2003), een voorbeeldprogramma samengesteld en vertaald door Jan H. Mysjkin. In dezelfde reeks vertaalde Mysjkin met evenveel bravoure ook werk van Tristan Tzara, Francis Picabia, Raoul Hausmann en Hugo Ball (diens beruchte dada-roman Tenderanda de fantast), terwijl Rokus Hofstede 2 titels van de Belgische proto- en postdadaïst Clément Pansaers voor zijn rekening nam.
Eveneens ter gelegenheid van het dada-eeuwfeest verschijnt er eind oktober bij Vantilt het overzichtswerk Dada. Een geschiedenis van Hubert van den Berg, die eerder met Geert Buelens een bloemlezing avantgardistische poëzie uit de Lage Landen publiceerde – u raadt het al, ook bij Vantilt – onder de titel Dan dada doe uw werk. In Dada. Een geschiedenis beschrijft van den Berg het ontstaan en de ontwikkeling van de internationale dadabeweging zoals die zich manifesteerde in onder andere Zürich, Berlijn en Parijs, maar met bijzondere aandacht voor dada in Nederland en België en de belangrijkste lokale spelers: Theo van Doesburg/I.K. Bonset, H.N. Werkman, Piet Mondriaan, Clément Pansaers en uiteraard Paul van Ostaijen. Verder herbekijkt van den Berg het heersende beeld van dada als een antibeweging en schuift de kunstenaarsbeweging naar voren als een synthese van vooroorlogs avantgardisme en een cruciale schakel in de ontwikkeling van de moderne kunst en literatuur van de twintigste eeuw.
Hugo Ball
Dada was een gebalde maar krachtige artistieke revolutie, een kortstondig fenomeen dat hoogtij vierde tussen grofweg 1916 en 1920. Hugo Ball (1886-1927) stond met de opening van het ‘Cabaret Voltaire’ aan de wieg van de beweging en het is dan ook niet verwonderlijk dat in zijn autobiografisch werk Vlucht uit de tijd slechts enkele tientallen pagina’s handelen over deze bewogen periode (heerlijke lectuur overigens waarin Ball perfect de absurde en levenslustige dadasfeer weet weer te geven).
In Vlucht uit de tijd zien we Ball evolueren van dadaïst tot mysticus. Zoveel is zeker: Ball was niet in eerste instantie of alleen maar dadaïst: anders dan zijn dada-collega’s was hij geen dichter of kunstenaar pur sang, maar eerder een denker, een filosoof, of een ‘onderzoeker’ zoals vertaler Hans Driessen hem noemt in zijn nawoord. Ball studeerde filosofie en sociologie in München en Heidelberg, waar hij het werk van Nietzsche en de Russische anarchisten leerde kennen en verzaakte aan zijn katholieke geloof. In 1910 trok hij naar Berlijn en waagde zijn kans als acteur, om nadien in München zijn geluk te beproeven als dramaturg en aan theater te doen dat ‘experimenteert los van de belangen van alledag’. Daar ontmoette hij ook Wassily Kandinsky (die trouwens passim voorkomt in Vlucht uit de tijd) en waagde zich aan het schrijven van expressionistische gedichten. Toen de Eerste Wereldoorlog (‘het grandioze slachtfeest’) uitbrak, meldde hij zich als vrijwilliger maar werd om medische redenen afgekeurd. Ball, die als een landverrader werd gezien, vluchtte samen met de cabaretière en dichteres Emmy Hennings (in 1920 trouwden ze) naar Zürich in het toen neutrale Zwitserland. Ze stortten zich onverschrokken in de cabaret- en theaterwereld, met als bekend gevolg de opening van het ‘centrum van artistiek amusement’, het ‘Cabaret Voltaire’.
Die opening in februari 1916 betekende voor Ball een artistieke boost, zoals valt af te leiden uit de toon van de dagboeknotities, die rond die periode levendiger en schalkser wordt. De memorabele soirées volgden elkaar snel op, terwijl Ball zich terugtrok in ‘de innerlijkste alchemie van het woord’ om een nieuw soort poëzie uit te vinden: zijn klankgedichten of ‘verzen zonder woorden’ zouden hem wereldberoemd maken. Ball schreef in hetzelfde jaar het dada-manifesto waarin hij zich verzette tegen de ‘institutionalisering’ van dada als een beweging. Hij droeg het beruchte manifest voor op 14 juli 1916 op de eerste ‘voor iedereen toegankelijk dada-avond’ in het Zunfthaus zur Waag: het was ‘een nauwelijks verhulde verzaking’ aan zijn vrienden, zo tekende Ball zelf op. Die dag in juli geldt algemeen als de eigenlijke oprichtingsdag van de dada-beweging, terwijl het voor Ball blijkens zijn notities toen voor hem eigenlijk al voorbij was: ‘Heeft men ooit meegemaakt dat het eerste manifest van een nieuw opgerichte beweging die beweging zelf ten overstaan van de aanhangers ervan herriep? En toch was het zo. Als de dingen ten volle vervuld zijn, zeggen ze me niets meer’. Tzara is not amused en nog voor het einde van zijn annus mirabilis 1916 brak Ball met de dada-beweging – op enkele kleine losse opdrachten na – en koos voor een rusteloos nomadenbestaan, trekkend van Duits naar Italiaans of Zwitsers schuiloord. Op dat moment nam hij het geloof van zijn jonge jaren terug op en vanaf 1920, wanneer zijn religiositeit zijn denken nagenoeg compleet overheerst, vond hij rust in Ticino, Italiaans Zwitserland (hij sluit er een hechte vriendschap met Hermann Hesse, over wie hij later een biografie zou schrijven).
Vlucht uit de tijd
Balls filosofische achtergrond blijkt overduidelijk uit de overwegend ernstige, beschouwende toon van de aantekeningen in Vlucht uit de tijd, een werk dat je zonder meer kan zien als een beginselverklaring, een soort persoonlijk manifest maar dan in de vorm van een dagboek of een autobiografie. Hoewel ‘dagboek’ niet helemaal de juiste term is: in tegenstelling tot wat de achterflap stelt, worden Balls notities niet gepresenteerd zoals hij ze destijds noteerde ‘rechtstreeks en zonder opsmuk’. Het is immers bekend dat Ball tot een jaar voor de publicatie in 1927 (tevens zijn sterfjaar) de aantekeningen grondig heeft bewerkt, passages heeft weggelaten of net heeft toegevoegd. Hier en daar zal Ball de zaken wellicht mooier hebben voorgesteld dan ze werkelijk waren (denk maar aan de lofredes op de zwakke gedichten van Emmy of het devote gejeremieer naar het einde toe). Ondanks, of misschien wel juist omwille van, de manipulaties komt Vlucht uit de tijd over als een spontaan en oprecht ego-document. Door Balls brede interessesfeer en zijn aanhoudend vloeiende stijl laat Vlucht uit de tijd zich heel vlot weglezen.
Vlucht uit de tijd is een uitvoerige en eclectische bundeling dagboeknotities, overpeinzingen en citaten die in totaal een periode van 8 jaar bestrijkt. Het boek is opgesplitst in 2 grote delen: het start met enkele losse, ongedateerde notities (met als tussentitel ‘Voorspel’) uit 1913 en eindigt met het korte, omineuze bericht ‘We gaan naar Duitsland’ op 29 september 1921. De twee delen houden globaal gesproken gelijke tred met Balls intellectuele ontwikkeling. Hij neemt verschillende gedaantes aan, zet diverse maskers op: van pacifistisch dramaturg (de opgetogen periode in München, 1913), politiek filosoof (de jaren in Bern als politiek journalist van de ‘Freie Zeitung’, 1917-1919 en de voorbereiding op zijn lijvig filosofisch traktaat ‘Zur Kritik der deutschen Intelligenz’) en anarchistisch dadaïst (het oprichten van het ‘Cabaret Voltaire en het wonderjaar 1916) tot belezen literatuurkenner (Ball stond bekend om zijn niet te stillen leeshonger), goedaardige pantheïst (de heerlijk voortkabbelende, naiëve natuurbeschrijvingen) en devoot mysticus (Ball bundelde 3 geleerde hagiografieën tot ‘Byzantinisches Christentum. Drei Heiligenleben’, volgens eigen zeggen de enige sleutel om zijn persoon te begrijpen).
Blader eender waar in Vlucht uit de tijd en de scherpe, heldere stijl springt in het oog. De verfijning zit in de weldoordachte, sierlijke formuleringen en de syntaxische eenvoud (heeft vertaler Hans Driessen zich enkele vrijheden veroorloofd om de leesbaarheid te bevorderen?). Of Ball het nu heeft over Hegel, Proudhon, Simeon de Pilaarheilige of Bakoenin het blijft allemaal even fris en duidelijk. Dito voor de kunsttheoretische stukken over bijvoorbeeld de poëzie van Rimbaud of de immer citeerbare analyse van het werk van Picasso. Wanneer Ball de grote metafysische vragen aanpakt, is hij eveneens op zijn sterkst en zal menig lezer voor zich innemen door zijn klare en nederige kijk op de dingen des levens. Aan de minzijde zullen de tenen van enkele lezers dan weer beginnen te krullen door Balls blinde adoratie voor ‘zijn’ Emmy, het pieus doordrammen over religie en de oeverloze polemiek tegen het protestantisme. Maar laat dat de pret niet drukken: Vlucht in de tijd is in alle opzichten een essentiële toevoeging aan de dada-reeks en verplichte lectuur voor zij die de avantgarde meer dan genegen zijn.
De vlucht uit de tijd van Hugo Ball, uitgeverij Vantilt, vertaald, geannoteerd en van een nawoord voorzien door Hans Driessen, 351 pagina’s, € 22,50
August 3, 2016
I read this in a nonlinear fashion, I haven't read every word in it but I have read most words in it several times over...Hugo Ball...anyone who loves dada loves Ball in his tin foil lobster suit, inaugurating Caberet Voltaire, inaugurating Dada...he claims origin for the term of course and since his activities were earliest I am tempted to believe him over Tzara...the book though, wow not what one would expect! -very post-dada, as in a retrospective glance since even during the dada years themselves Ball was already early on dissociating himself from the movement he had helped to spawn (and in his own view single handedly created..) . the strange parts of the book are its flights into Christian mysticism and lengthy discussion of unheard of early saints...Ball also displays his antisemitism in his antipathy towards Tzara, Janco and others who he views as bringing in a foreign, Jewish, Balkan influence into the German avante-grade. It was disappointing to learn that he had these nationalist , reactionary leanings but I try to love him nonetheless. He also apparently wrote the first ever bio on Herman Hesse with whom he was apparently close, though this biography is not available in English translation to my knowledge at least. His wife-who had a haircut which was ahead of its time and who constructed some rather wonderful puppets- and him later in their lives emigrated to a sort of utopian mountain community which connected the Swiss alps to northern Italy along the coast of Lago Maggiore. Here they were in contact with Hesse and other utopian/mystic early twentieth century intellectuals of that crowd.This ferment, which sometimes included antisemiticism and pre-crypto-fascist myth-making is nevertheless an interesting and heady brew from a lesser known corner of the northern avante-grade consciousness.
July 26, 2017
Der Glaube an die Materie ist ein Glaube an den Tod. Die Maschine verleiht der toten Materie eine Art Scheinleben. Sie ist ein Gespenst. Kant, das ist der Erzfeind, auf den alles zurückgeht. Die Linden dufteten und das Hotel war eine beleuchtete Burg. Wir werden vielleicht Freunde sein. Ich habe mich genau geprüft. Etwas ist morsch und senil in der Welt. Es fehlt ein Konspiration der ewigen Jugend. Die Fische sind mystische Wesen, man sollte sie nicht töten und essen dürfen. Es ist ein Irrtum, an meine Anwesenheit zu glauben. Ich kann mir eine Zeit denken, in der ich den Gehorsam such, wie ich den Ungehorsam ausgekostet habe: bis zur Neige. Das Ich ablegen wie einen durchlöcherten Mantel. Was nicht aufrechtzuerhalten ist, muss man fallen lassen. Es gibt Menschen, die es absolut nicht vertragen, ihr Ich herzugeben. Sie wähnen, dass sie nur ein Exemplar davon haben. Der Mensch aber hat viele Ichs, wie die Zwiebel viele Schalen hat. Auf ein Ich mehr oder weniger kommt es nicht an. Der Kern ist immer noch Schale genug. Das zarteste, innerste Wesen muss sehr empfindlich sein; aber es ist ohne Zweifel auch sehr wunderbar. Wenige gelangen zu dieser Einsicht und Ahnung. Der Orient ist nicht nur eine Landschaft sondern auch ein seelischer Bezirk. Wenn Opiumesser und Morphinisten Aufschlüsse zu geben für nötig hielten, so fände man, dass sie sich eine Welt erbauen, die unserem ach so normalen Europa leider verloren ging oder ihm immer fehlte. Eine Welt der Extreme im Guten und Bösen; eine lebensgefährliche Welt, die tollkühne Einsätze kennt und Verluste; eine Welt von heroischer Denkart. Man soll sich hüten, Zeit und Gesellschaft bei ihrem wirklichen Namen zu nennen. Man soll hindurch gehen wie durch einen bösen Traum; ohne nach rechts oder links zu blicken, mit zusammengepressten Lippen und starren Augen. Man soll sich hüten zu sprechen, zu reagieren. Man wird gut daran tun, nicht einmal beim Erwachen sich einzugestehen, was man geträumt hat. Freilich, wer hat die Kraft dazu? In der Kindheit erträumen sich die Menschen ein so selbstverständliches Ideal ihrer selbst und der Welt, dass die Erfahrung sie nachher immer enttäuschen muss. Zwischen Traum und Erfahrung liegen die Wunden, an denen die Menschen stärben. Hier liegen die Gräber, aus denen sie aufgeweckt werden. Menschen, die ihre Erlebnisse notieren, sind nachträgliche, rachsüchtige Menschen, deren Eitelkeit verletzt worden ist. Sie glauben an eine Art jüngsten Gerichts. Sie werden dann ihre Notizbücher vorlegen. Ich möchte mitunter verloren gehen und völlig verschwinden. Ich habe genug gesehen. Eine sorgfältige Selbstbetrachtung und mehr noch, ein auch nur mäßiges Wissen um die Zerbrechlichkeit menschlicher Träume, legen den Wunsch nahe, das letzte Gericht möchte mit äußerster Schonung und Milde gehandhabt werden. Kann man seine eigenen Gedanken vergessen? Wundervoller Tag. Ihn empfunden zu haben, ist ja auch etwas. Es muss nicht jede Kleinigkeit wahr und richtig sein; man sagt aus Höflichkeit, aus Grazie mitunter auch etwas , was nicht richtig ist: um sich anzugleichen. Wer gegen die Grazie ist, kann sich nicht selbst gefallen. Die abstrakten Blutegel, die Kant der Nation verschrieb, haben sich erschreckend vermehrt. Man sollte die Bibliotheken verbrennen und nur noch gelten lassen, was jeder davon auswendig weiß. Ein schönes Zeitalter der Legende würde beginnen. Das Kind wird der Ankläger sein beim jüngsten Gericht. Emmy ist auf der Straße ohnmächtig geworden. Die letzte Konsequenz des Individualismus ist die Magie, sei sie schwarz, weiß oder romantisch-blau. Wenn unsere abstrakten Bilder in der Kirche hingen, man brauchte sie am Karfreitag nicht zu verhängen. Eine christliche Republik würde verlangen, dass jeder einzelne und gerade der Elendste betrachtet würde, als solle aus ihm alles Höchste und jeder Himmel geboren werden. Der Hegelsche Versuch, die göttliche Vernunft in der Profangeschichte zu beschließen, ist eine unerhörte Lästerung, eine stumpfe Herabwürdigung der paulinischen Lehre von der Durchbrechung des Fatums durch den Gottessohn. Auch Emmy wohnt hübsch: unter der blau gestrichenen Kuppel einer ganz von Sonne erfüllten früheren Betkapelle. Die Punkte der Schmetterlingsflügel zu zählen, soll gut sein gegen die Zeitkrankheit.
January 29, 2021
Llegué a este libro leyendo sobre los dadaístas. Fanático del surrealismo en mi adolescencia, siempre había mirado este movimiento como algo menor, más infantil si se quiere. Sólo tenía a Tristan Tzara como referente y conocía algunas de las técnicas que habían desarrollado. En un encadenamiento de lecturas de manifiestos (pasé por el del Futurismo de Marinetti y otros) llegué al lúcido texto de Hugo Ball. Me sorprendió cómo se destacaba de los sacerdotes del arte como André Breton y imprimía un influjo revolucionario a sus palabras. Y de su pelea con Tzara por el liderazgo del movimiento y su posterior alejamiento.
Por todo eso me intrigaba esa figura: quería saber más de él, de su pensamiento, de su rol y así llegué a este diario. Creo que es una gema porque alcanza altos niveles de reflexión, de poesía y de introspección. Me sorprendí resaltando muchos párrafos y admirando su poderosa y elocuente prosa. Desterró esa imagen de un tibio dadaísmo y me dio mucha información sobre el contexto histórico y cultural más allá del obvio de la posguerra.
Aparecen como leit motif Nietzsche, Herman Hesse (del que fue amigo), Kandinsky, Wilde, Bakunin en unas páginas personales pero que no abusan del intimismo sino que están pensadas ya en un futuro lector (de hecho se publicó en vida del autor).
En la edición que leí es muy disfrutable el prólogo de Paul Auster y hasta hay unas palabras introductorias de Hesse también.
Lectura muy recomendable para quien quiera adentrarse en la escena artística y filosófica de las primeras décadas del siglo XX desde una mente lúcida, fundador de un movimiento icónico que era, cómo se dice de él en el prólogo: “demasiado filósofo para ser artista, demasiado para ser filósofo”
Por todo eso me intrigaba esa figura: quería saber más de él, de su pensamiento, de su rol y así llegué a este diario. Creo que es una gema porque alcanza altos niveles de reflexión, de poesía y de introspección. Me sorprendí resaltando muchos párrafos y admirando su poderosa y elocuente prosa. Desterró esa imagen de un tibio dadaísmo y me dio mucha información sobre el contexto histórico y cultural más allá del obvio de la posguerra.
Aparecen como leit motif Nietzsche, Herman Hesse (del que fue amigo), Kandinsky, Wilde, Bakunin en unas páginas personales pero que no abusan del intimismo sino que están pensadas ya en un futuro lector (de hecho se publicó en vida del autor).
En la edición que leí es muy disfrutable el prólogo de Paul Auster y hasta hay unas palabras introductorias de Hesse también.
Lectura muy recomendable para quien quiera adentrarse en la escena artística y filosófica de las primeras décadas del siglo XX desde una mente lúcida, fundador de un movimiento icónico que era, cómo se dice de él en el prólogo: “demasiado filósofo para ser artista, demasiado para ser filósofo”
June 20, 2021
Hugo Ball, a Dada original with a surprisingly ascetic demeanour. Serious. In search of total art. In search of a truth greater than pale art. In search of a superior language by which to communicate the esoteric truths that have escaped us. World War I is the horrific backdrop to early entries in this diary, and though it provides context for the artistic crisis of faith it’s not much directly referenced, not like in the later Dada works of say George Grosz with his deformed and blown to bits veterans limping through the carnal city.
Ball despises Protestantism, celebrates Catholicism. Asks after the German character to the point of nationalism. “I want to fit in with the whole nation, or not to live.” Saint Hugo Ball of Deutschland, killed by existential anguish in the name of his god.
The bits and pieces that configure a diary are just too fractured; I don’t have the historical knowledge of German literature, philosophy and religion to make sense of it. It’s different when an argument is being mounted and an author tries to light a path through longform writing; a lot of detective work required here. Reading became a chore : (
A better time had with The Dada Manifesto and Kandinsky lecture included at the back of this edition.
Ball despises Protestantism, celebrates Catholicism. Asks after the German character to the point of nationalism. “I want to fit in with the whole nation, or not to live.” Saint Hugo Ball of Deutschland, killed by existential anguish in the name of his god.
The bits and pieces that configure a diary are just too fractured; I don’t have the historical knowledge of German literature, philosophy and religion to make sense of it. It’s different when an argument is being mounted and an author tries to light a path through longform writing; a lot of detective work required here. Reading became a chore : (
A better time had with The Dada Manifesto and Kandinsky lecture included at the back of this edition.
Read
May 4, 2023Men being marched off to their own destruction like machines.
Ball talks about wanting to isolate from the destruction of our times and flee into the deity of beauty and the promises of the supernatural. Words no longer have meaning, the grunt the scream, the cry, the memetic sound is more true and more powerful.
Ball talks about wanting to isolate from the destruction of our times and flee into the deity of beauty and the promises of the supernatural. Words no longer have meaning, the grunt the scream, the cry, the memetic sound is more true and more powerful.
August 23, 2017
Disappointing. Very little in the way of personal details and actual day to day activities and thoughts, related to Dada or otherwise. Lots of, to me, dull exposition and gross generalizations on dry philosophic and religious topics.
January 31, 2021
Illuminates the beginnings of the Avant Garde in Europe . I found this compelling and insightful
December 12, 2023
Para huir un rato, la segunda parte es mucha mas lenta que la primera, lo releré pronto y sin prisa, porq pa eso esta, con calma huida pero a trote lento
El prólogo es cremita
El prólogo es cremita
This entire review has been hidden because of spoilers.
February 28, 2020
Refugiado en Zúrich durante 1916, Hugo Ball (1886-1927), escritor, filósofo y actor alemán, funda junto a un grupo de artistas el dadaísmo, una propuesta artística que pretendía revelarse contra los valores estéticos de la época mediante nuevos esquemas para la poesía, la pintura, la música, la danza, entre otras manifestaciones.
La huida del tiempo relata el origen y tránsito del dadaísmo, a la vez que transmite las semblanzas de Ball y fija su producción intelectual. Es uno de esos diarios que apelan escasamente al recurso de narrar sucesos personales. Su riqueza se halla en una selección de pasajes, elaborada por el propio autor, que ofrece una visión de conjunto sobre los años y las ideas controversiales que parieron su obra.
Más que un diario, es un receptáculo de reflexiones, una confesión intelectual y una rendición de cuentas espiritual. Si se sustrae la materia crítica, académica y filosófica, columna vertebral del entramado de fragmentos, corremos el riesgo de quedarnos sin libro, puesto que los episodios que relatan las memorias de Ball no tendrían ningún asidero sin las ideas que definieron el período más prolífico de su vida, desde que bautiza el dadá hasta que decide retirarse para vivir una vida sin lujos dedicada a cultivar su espiritualidad.
Se abordan, desde un estudio minucioso y un espíritu crítico, prácticamente todas las preocupaciones de la época. Ball expone sus posturas frente a los sistemas de pensamiento, las corrientes filosóficas, las disputas políticas internacionales, así como realiza un análisis y comentario histórico para construir opiniones agudas sobre la sociedad, la cultura, la literatura, el arte, la ciencia y la religión.
Nacido y hecho católico, pero profundamente curioso y analítico, en Ball hay distintos valores e intereses en pugna. En este diario vierte todas sus preocupaciones y preguntas sobre la naturaleza humana y los preceptos que deberían rescatarla de una involución espiritual y moral, así como los problemas de sus búsquedas literarias y el conflicto con su origen y costumbres germanas.
Confluyen la condición del poeta, el inmigrante y el crítico en la figura de un observador del aspecto del mundo y la sociedad, que presenta su testimonio intelectual en el empaque de la memoria.
La huida del tiempo relata el origen y tránsito del dadaísmo, a la vez que transmite las semblanzas de Ball y fija su producción intelectual. Es uno de esos diarios que apelan escasamente al recurso de narrar sucesos personales. Su riqueza se halla en una selección de pasajes, elaborada por el propio autor, que ofrece una visión de conjunto sobre los años y las ideas controversiales que parieron su obra.
Más que un diario, es un receptáculo de reflexiones, una confesión intelectual y una rendición de cuentas espiritual. Si se sustrae la materia crítica, académica y filosófica, columna vertebral del entramado de fragmentos, corremos el riesgo de quedarnos sin libro, puesto que los episodios que relatan las memorias de Ball no tendrían ningún asidero sin las ideas que definieron el período más prolífico de su vida, desde que bautiza el dadá hasta que decide retirarse para vivir una vida sin lujos dedicada a cultivar su espiritualidad.
Se abordan, desde un estudio minucioso y un espíritu crítico, prácticamente todas las preocupaciones de la época. Ball expone sus posturas frente a los sistemas de pensamiento, las corrientes filosóficas, las disputas políticas internacionales, así como realiza un análisis y comentario histórico para construir opiniones agudas sobre la sociedad, la cultura, la literatura, el arte, la ciencia y la religión.
Nacido y hecho católico, pero profundamente curioso y analítico, en Ball hay distintos valores e intereses en pugna. En este diario vierte todas sus preocupaciones y preguntas sobre la naturaleza humana y los preceptos que deberían rescatarla de una involución espiritual y moral, así como los problemas de sus búsquedas literarias y el conflicto con su origen y costumbres germanas.
Confluyen la condición del poeta, el inmigrante y el crítico en la figura de un observador del aspecto del mundo y la sociedad, que presenta su testimonio intelectual en el empaque de la memoria.
September 7, 2007
This is an astounding document not only of an individual life but of a certain place and time. Ball was one of the guiding lights behind Zurich Dada, and this is his memoir/meditation on his tragically abbreviated life. Composed throughout the 1910's and 1920's, it tracks his revolt against his staid bourgeois upbringing, his initial successes in the German expressionist movement, his flight to Zurich to avoid conscription during WWI, Dada, and, finally, his conversion to a mystical and anarchist-tinged Catholicism in the 1920's. A fascinating life from fascinating times.
Currently reading
April 27, 2013"...los interrogantes del dadaísmo siguen siendo los nuestros y cuando hablamos de la relación del arte con la sociedad, del arte opuesto a la acción y del arte como acción, no podemos evitar recurrir al dadaísmo como fuente y ejemplo. Queremos conocerlo no sólo por sí mismo, sino porque somos conscientes de que nos ayudará a entender nuestro propio presente." (Paul Auster)
Read
July 24, 2009The forward is a nice concise history of DADA. Just started into the diary, will updated when finished reading.
Displaying 1 - 15 of 15 reviews