Beeldend kunstenaar Jan Montyn meldde zich in 1944, als negentienjarige, vrijwillig bij de Duitse marine. Zijn spectaculaire levensverhaal werd door Dirk Ayelt Kooiman vastgelegd in Montyn, dat het midden houdt tussen een biografie en een roman. Het boek is gebaseerd op historische feiten, maar is tegelijkertijd meer dan een feitelijk relaas over de werkelijkheid van de loopgraven aan het Oostfront en de napalmbombardementen van Vietnam. Het heeft ook eigenschappen van een roman, doordat het gebeurtenissen uit de recente geschiedenis belicht vanuit een bijzonder, controversieel standpunt.
Kooimans vader was hoogleraar kerkgeschiedenis. Als 'zoon van de professor' waren de verwachtingen van zijn ouders hooggespannen. In een interview met Vrij Nederland zegt hij daarover: 'Tot mijn achttiende ben ik zo'n beetje bezig geweest met aan die druk van mijn milieu te onttrekken.'
Kooiman studeerde geschiedenis en filosofie in Amsterdam. De thematiek in Kooimans boeken is dan ook niet van een filosofische inslag ontbloot. In de boeken van Kooiman spelen verbeelding en werkelijkheid, vervreemding en identiteitsproblemen een grote rol. Ook kunst, literatuur en muziek staan vaak centraal.
Kooiman werd tot schrijven aangezet door de kunstschilder Wim de Haan. In 1971 debuteerde hij met de verhalenbundel Manipulaties. De grote stilte (1975) werd bekroond met de Van der Hoogtprijs 1977. Kooimans grote doorbraak kwam in 1982 met de roman Montyn, het levensverhaal van de schilder Jan Montyn die in de oorlog collaboreerde. Kooiman maakte opnamen van gesprekken met Jan Montyn en reconstrueerde zo zijn leven.
In 1974 richtte Kooiman samen met Thomas Graftdijk het literaire tijdschrift De Revisor op. Met onder meer Doeschka Meijsing, Nicolaas Matsier en Frans Kellendonk behoorde Kooiman tot de zogenaamde Revisor-groep, ook wel aangeduid als de Academisten. Ze zetten zich af tegen realistische, anekdotische literatuur. Kooiman schreef een aantal filmscenario’s, onder andere voor 'Prettig weekend, meneer Meijer' van Orlow Seunke en 'De Dream' van Pieter Verhoeff.
Geweldig boek. Meeslepend, spannend, in sneltreinvaart geschreven. Je zit werkelijk op de huid van de hoofdpersoon en beleeft al zijn avonturen mee alsof je t zelf bent. Stimuleert om t leven vol te leven en nooit gas terug te nemen! Mooi!
Erg mooi boek, einde wel wat afgeraffeld waardoor t einde beetje onrealistisch overkwam. De stukken over de 2e wereldoorlog super mooi beschreven.. beordeel nu maar eens wat goed of fout was in de tweede wereldoorlog.
Montyn wordt nog altijd veel gelezen door leerlingen voor de leeslijst. Lees er De aanslag, Damo's Doka of Het bittere kruid bij en je hebt een thema voor het literair werkstuk. Ik ben dan altijd nieuwsgierig waarom juist deze boeken de tand des tijds hebben doorstaan. Vaak is het te herleiden tot leraren (of tot de dikte van het boek, hallo Het gouden ei) maar bij deze niet direct.
En ik snáp dat vooral jongens dit boek lezen. Het is één en al actie en oorlog en vrouwen (en mannen) en geld. Maar daar houdt het ook op. Ik dacht zo vaak - 'maar Jan, wat voélde je hierbij?'. Op maar weinig plekken overstijgt dit het niveau van schrale mannenroman, er wordt zelfs hier en daar gegeild op jonge(re) vrouwen. Bingo! Pluspuntje is wel dat er tenminste óók gegeild wordt op jonge mannen. Maar of dat het nou beter maakt..
Als je een boek wil lezen over jong zijn en niet nadenken tijdens de Tweede Wereldoorlog en het schuldgevoel wat daaruit voort kan vloeien, lees dan Elke dag een druppel gif van Wilma Geldof.
Mijn vriend Ronald wees me op dit boek aangezien ik de laatste tijd toevallig veel boeken heb gelezen over of met een link naar de Tweede Wereldoorlog en dan met name wat zich zoal aan het oostfront afspeelde. Hij had het jaren geleden gelezen. Aangezien het over een Nederlandse jongen ging die uiteindelijk heeft gevochten aan dat oostfront, aan de kant van de Duitsers, was mijn interesse gewekt. Onbegrijpelijk, leek me. Ik vond het uiteindelijk een heel boeiend boek. Bijzonder om te lezen hoe een jongen uit een streng gereformeerd gezin feitelijk uit verveling, allerlei trainingskampen volgt, en uiteindelijk terecht komt aan het front. Als het geen biografie was, dan zou het verhaal onwaarschijnlijk zijn: hoeveel geluk hij keer op keer heeft en allerlei levensgevaarlijke situaties overleeft. Bijna té onwaarschijnlijk. Kooyman heeft het verhaal blijkbaar geschreven op basis van een aantal gesprekken met de hoofdpersoon, en heeft er een boeiend en spannend verhaal van gemaakt. Met heel veel plezier gelezen.
Het spijt me, dit was niet mijn ding. ik begrijp dat je een "leeg" iemand wilde laten zien, maar het irriteerde me. er werd vertelt hoe ik me diende te voelen en daar houd ik niet van. Ik las op de achterkant van het boek dat er een heel aantal mensen waren die juist het gevoel hadden erbij te zijn bij deze beschrijvingen.
de schrijfstijl was simpel genoeg; maar las niet erg vlot voor mij. De eerste ster is voor een biseksueel hoofdpersoon waarbij zijn seksualiteit -hoewel erg prominent- niet de enige karaktereigenschap was. Ik waardeerde het ook erg dat er geen beschrijvende scenes waren van de seks. De tweede ster is voor het in driehonderd pagina's me door vier oorlogen duwen. er werden ten minste geen doekjes om gewonden en de strijd werd niet uitgemolken. Het was een race door de tijd en wel mogelijk maar niet erg waarschijnlijk, denk ik? Er waren wel ontiegelijk veel momenten waarop onze hoofdpersoon Montyn verduveld veel geluk had en overleefde; hij zou je zeggen dat het intuïtie is; ik niet.
? Leeskring Zoetermeer 28/2/2022 🤔 Dit boek komt op een bijzonder moment nu Rusland net vorige week Oekraïne is binnengavallen en deze week dagelijks de verschrikkingen van een oorlog op tv te zien zijn. Dirk Ayelt Kooijman heeft dit boek geschreven naar het waargebeurde verhaal van Jan Montyn. Ik vond het zelf een heel boeiend boek, had halverwege even het idee dat het saai ging worden als er nog een ander oorlogsverhaal zou komen, maar toen kwam er vooral wat meer zelfreflectie waardoor het boek boeiend bleef.
Vandaag heb ik in mijn leeskring een stukje voorgelezen van pagina 251 waar Jan zichzelf afvraagt waarom hij toch weer gekozen heeft voor een oorlogsavontuur...Hij zoekt niet de stilte, maar juist weer de spanning om ook niet teveel te hoeven nadenken...
De andere leeskringleden waren vandaag ook heel enthousiast over het boek en daar was ik ook extra blij om omdat ikzelf nu in de boekencommissie zit en dit boek had voorgesteld ;-) MW 28/2/22
Nu Corona het dagelijkse leven ruw verlamt, en zelfs de bibliotheek haar deuren deed sluiten, werd ik enkele weken geleden ik weer eens naar mijn eigen boekenkast gelokt. En daar kwam ik Montyn tegen. Ik had het boek jaren geleden gekocht en ik had het vaker in de hand gehad, maar ik was nog niet eerder in de verleiding gebracht om er ook echt in te beginnen. Een zonde, zou ik bijna zeggen nadat ik het boek nu heb gelezen. Zo een juweeltje mag niet ongelezen in een boekenkast staan.
Het is een biografie, een beschrijving van het leven van kunstenaar Jan Montyn. Maar wat deze biografie zo bijzonder maakt is dat het geen opsomming is van feiten en verhalen, nee, Kooiman heeft het, in de traditie van Capote, literair gemaakt. Het boek is gebaseerd op waargebeurde feiten, maar het leest als een roman. We leren niet alleen iets over het leven van Montyn, we kruipen onzer zijn huid, we voelen met hem mee.
Grootste thema in het leven van Jan Montyn is de steeds maar terugkerende oorlog. Hij vocht als tiener in de Tweede Wereldoorlog mee voor Nazi Duitsland. Dat is amper voor te stellen als je vanuit onze kant van de geschiedenis naar de oorlog kijkt. Voor Montyn was het eerder een vlucht dan een bestemming. Het zal ook niet zijn laatste oorlog zijn en het tekent zijn leven, zijn dromen, zijn nachtmerries.
“Ik lig, ik hoef niet meer. Doe alles maar. Dan zak ik weer weg in dromen. Vier uur op, twee uur af. Precies dat ritme. Angstbeelden flitsen op, in een bezeten ijltempo.”
En dan volgt het zinnetje dat me doet huiveren.
“Alles is er nog.”
Alles is er nog. Hoeveel kunnen vier woorden zeggen? Hoe lang kun je weg zijn uit de verschrikkingen van een oorlog? Nooit lang genoeg kennelijk. Dan gaat hij verder.
“Ik lig weer in het besneeuwde niemandsland, in het oogverblindend schijnsel van de Russische lichtkogels, roerloos weggedoken achter een minieme terreinverhoging die even later een stijfbevroren, onder de sneeuw gestoven menselijk lichaam zal blijken.”
Soms komt hij iemand tegen die ook heeft gevochten. Aan één blik hebben ze genoeg. Of, zoals Kooiman het geweldig verwoordt:
“Ze herkennen elkaar. Ooit hebben ze over de rand van het bestaan gekeken. En ze hebben het overleefd.”
De manier waarop Kooiman literaire technieken gebruikt om het leven van Montyn invoelbaar te maken is geweldig. De passages van de beklemmende jeugd in een streng gereformeerd gezin zijn pijnlijk, maar door de pen van de schrijver tegelijk ook schitterend.
“Want in den beginne was er angst, en die angst was alles overheersend. Vooral wanneer het donker was op zolder en de dakpannen klepperden in de wind. Dag zag ik in iedere beweging van de gordijnen, in iedere schaduw, een grijzende duivel.”
Montyn moet ontsnappen uit die benauwde omgeving, maar hij is nog te jong. Hij kan nog niet vertrekken. Gelukkig ontdekt hij de racefiets.
“Ik had een fiets gekregen voor mijn verjaardag, weliswaar een afdankertje van mijn oom uit Apeldoorn, maar niettemin… Het was een echte Raleigh, een herenfiets met knijpremmen. Geen van de jongens had er zo een. Uren was ik bezig hem te schuren, tot er geen spatje verf meer zat op het blanke metaal, en daarna lakte ik hem, laag na laag, tot hij diepzwart glansde alsof hij nieuw gemoffeld was. – En ik trok de polders in, alleen… Achter de horizon lokte het onbekende. Vrijheid heette dat onbekende.”
Dan gaat het van kwaad tot erger. Jan bevindt zich op de snelweg naar de hel.
“De volgende stap was dat ik, wanneer het mooi weer was, eenvoudigweg de fiets pakte en er op uittrok, de polder in. Dat was ongekend… De fiets! Op zondag! En dat voor een zoon van een ouderling! Er werd geschreeuwd en gedreigd, er werd geweend en er klonk tandengeknars, maar het mocht niet baten. En het eindigde ermee dat ik ronduit weigerde nog langer naar de kerk te gaan. Ik hield het niet uit tissen die vier muren. Die somberheid, die bleke gezichten boven ’t zwart. En die zondvloed van woorden die me absoluut niets te vertellen hadden… - Dan maar naar de hel.”
Jan heeft in zijn hoofd allang afscheid genomen van God, van de kerk. Hij is al mijlenver weg. Maar vader zal nog hoop hebben gehad. Maar dan is er het moment waarop Jan zegt dat hij niet naar de kerk zal gaan vandaag.
“’Ik ga niet naar de kerk. Ik ga straks zeilen met Pim…’ Stilte. Alles en iedereen, moeder, de zusjes, de mussen in de dakgoot, tot de pendule op de schoorsteenmantel toe, houdt de adem in. Maar dan opeens een schrille kreet en een opeenvolging van wilde bewegingen, in zo’n razend tempo dat het lijkt of de tijd, die even heeft stilgestaan, de schade in wil halen. Mijn vader is opgesprongen uit zijn stoel, met uitpuilende ogen. Zijn vest is grijs van de as. En hij vertrapt iets, zomaar op het vloerkleed. Mijn vader heeft zijn kostelijke zondagse sigaar verkeerd om in de mond genomen… En hij heeft gevloekt! Mijn vader heeft gevloekt!”
Is het nog steeds zo verwonderlijk dat Jan uiteindelijk de oorlog in is gevlucht? Kooiman brengt het leven van Montyn ook veertig jaar na het schrijven van het boek dichtbij. Zowel de schrijver als de kunstenaar zijn inmiddels overleden. De verhalen blijven overeind. Een doorsnee biografie over het leven van Montyn had de tijd misschien niet overleefd. Deze biografie is tijdloos.
Intrigerend verhaal over Jan Montyn, die als tiener aan het begin van de oorlog dienst neemt bij de Duitse Kriegsmarine. Daarna volgen zijn oorlogs 'avonturen' zich in zo'n hoog tempo op dat het moeilijk te geloven is dat iemand zoveel kan meemaken in zo'n korte periode. Is het alleen de blootstelling aan het vele oorlogsleed of ook de beperkingen van zijn jeugd in een klein christelijk dorp die hem al die beslissingen laat nemen? Diverse partners passeren de revue. Hij loopt ernstig psychische stoornissen op... Daar herstelt hij ogenschijnlijk van, maar van binnen zal hij beschadigd blijven.
Makkelijk aan één stuk te lezen - de ik persoon maakt meer oorlogsellende mee dan je voor mogelijk houdt - waar wordt hij door gedreven ? Op Jacht naar avonturen ? Veel gebeurtenissen lijken op toeval te berusten ?!
Onvoorstelbaar verhaal. Enkele verhalen uit dit boek zijn de perfecte voorbeelden voor clichés in het straatje van "achteraf is het gemakkelijk praten"
The book was nice, but although based on real life interviews, too action packed for my taste. So many different happenings, changes, lucky events, saved by the bell, etc. But a fast read anyhow.
Ik heb dit boek met zeer veel gelezen. Het is vanaf begin tot eind erg boeiend Jan Montyn (1924) groeit op in een streng calvinistisch gezin. Als puber komt hij hiertegen in opstand en hij gaat kort voor de Tweede Wereldoorlog bij de Jeugdstorm. Thuis, in de werkplaats van zijn vader, kan Jan niet aarden. Hij is te onrustig en wil erop uit. Hij kiest er voor om bij de Duitse oorlogsmarine te gaan en zijn leven wordt één groot avontuur. Hij maakt vele gruwelijke en ongelooflijke gebeurtenissen mee: je vaart met hem mee in onderzeeërs, hij wordt getorpedeerd en je staat met hem in de bittere kou in de loopgraven in Rusland. Na de oorlog krijgt Jan last van een slecht geweten, omdat hij aan de kant van de Duitsers heeft meegevochten. Hij krijgt last van angstdromen, woedeaanvallen en psychoses en komt in een inrichting terecht. Dirk Ayelt Kooiman heeft aan de hand van vraaggesprekken met Jan Montyn deze levensgeschiedenis opgeschreven.
Een zeer indringend verhaal, geschreven vanuit het perspectief van het titelpersonage, over de worstelingen van een o.a. door religie van thuis vervreemde puber met zichzelf en zijn omgeving. Hij komt aan het oostfront in W.O.II terecht, maakt het bombardement van Dresden van dichtbij mee en na een aantal omzwervingen komt hij ook nog eens in de Koreaanse oorlog terecht. Wat doen die verschrikkingen met een mens, die wonder boven wonder overleeft. Een kijkje in het hoofd van Jan Montyn. Beklemmend en intrigerend zijn de woorden die me te binnen schieten.
Waanzinnig goed boek. Waargebeurd verhaal over Jan Montyn die als jonge jongen van jaar of 16 via Duitse sportkampen uiteindelijk voor de Duitsers aan het Oostfront wordt ingezet als soldaat. Na WO II sluit hij zich aan bij het Vreemdelingenlegioen. Daarna dient hij ook nog voor het Nederlandse leger in Korea en tenslotte zet hij zich ook nog in als begeleider van kinderen en zieke soldaten die vanuit Vietnam gered moeten worden. Boek nu herlezen na bijna 30 jaar. Absolute aanrader!
4.25⭐ Deze biografie is erg mooi. Het leven van Jan Montyn is een rollercoaster met ups en downs. Op het ene moment gaat een vriend van hem dood aan polio, dan gaat hij naar een weersportkamp. Op een ander moment krijgt hij een vriendin, waarna hij ook nog eens wordt verkracht. Van kattenkwaat uitvoeren tot inschrijving bij de marine. Jan doet het allemaal. Er gebeurt zo veel in het verhaal, waardoor het verhaal altijd blijft doorlopen. Op een geweldige manier geschreven door Kooiman.
Een half leven geleden werd dit boek mij aangeraden door mijn leraar Nederlands. Hoewel ik het niet voor mijn lijst heb gelezen, ben ik het advies nooit vergeten. En hij had gelijk! Een fantastisch en ongelofelijk boek, met vaart geschreven en het bevat interessant bespiegelingen. Een stevige 4 sterren, ik sluit niet uit dat ik het in de tand des tijds nog opwaardeer tot 5.
Ik moet nu met dit boek beginnen voor nederlandse les dus ik moet stoppen met de aanslag omdat we de boeken in een andere volgorde gaan lezen dan dat ik dacht..
Stunning story. The thoughts, decisions and life of Montyn keep on surprising and gripping you in right until the end. I was disappointed when I had finished the book that it was over.