เวลาคือการเปลี่ยนแปลง

by เขมานันทะ

เขมานันทะ คือนามปากกาของอาจารย์โกวิท เอนกชัย ผู้นำทางจิตวิญญาณและปฏิบัติภาวนาชั้นแนวหน้าของไทยในช่วงยุค ๔๐ – ๕๐ ปีก่อน ท่านมีผลงานตีพิมพ์เป็นหนังสือรวมถึงปัจจุบันกว่า ๖๐ เล่ม ส่วนหนึ่งคือการถอดเทปคำบรรยายที่ได้จัดกิจกรรมปฏิบัติภาวนาให้แก่พุทธศาสนิกชนทั้งในและต่างประเทศ อีกทั้งรับเชิญไปบรรยายในสถาบันการศึกษาต่างๆ
เวลาคือการเปลี่ยนแปลง เป็นผลงานรวมเล่มล่าสุดที่ประกอบขึ้นจาก ๓ ส่วน ส่วนแรก “วันเวลาคือการเปลี่ยนแปลง” กับส่วนที่สอง “นวัตกรรมทางจิต” เป็นคำบรรยายที่ท่านได้แสดงไว้เมื่อครั้งรับเชิญเป็นอาจารย์พิเศษในชั้นเรียนของนิสิตปริญญาเอก คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๙ ส่วนที่สาม คือ “กงล้อแห่งกาละ” เคยตีพิมพ์เป็นหนังสือมาแล้วเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๑
ลักษณะเด่นในงานของเขมานันทะคือการตีความอธิบายจากการสังเกตสิ่งรอบตัวแล้วนำมายึดโยงกับแง่คิดหลักธรรมทางศาสนาที่ไม่จำกัดอยู่แค่ศาสนาใดศาสนาหนึ่ง ความอ่อนน้อมสมถะปรากฏอยู่ทั่วไปในงานเขียนของท่าน หากแต่ในขณะเดียวกันสารที่ท่านส่งออกมาก็ละเมียดละไมลึกซึ้ง ซึ่งเห็นได้ชัดเจนว่าเกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ทั้งในทางโลกและทางธรรม โดยไม่ยึดติดอยู่กับเครื่องแบบของนักบวชศาสนาหนึ่งใด
สาระของเวลาคือการเปลี่ยนแปลง ในส่วนแรกที่ว่าด้วย “วันเวลาคือการเปลี่ยนแปลง” นั้น เป็นการนำหลักการและเหตุผลทางวิทยาศาสตร์มาเทียบเคียงอธิบายควบคู่ไปกับพุทธศาสนา ท่านเปิดประเด็นชวนคิดไว้หลายอย่าง อาทิ “มนุษย์เป็นผู้สร้างสรรค์ภูมิปัญญา หรือมนุษย์เป็นเครื่องมือทางปัญญา” โดยกล่าวโยงถึงแนวคิดทางเทววิทยาที่มองสู่การสร้างสรรค์สรรพสิ่ง แล้วยกตัวอย่างนักฟิสิกส์รุ่นใหม่ๆ ที่เชื่อมโยงศิวนาฏราชเข้ากับการเต้นของอะตอมได้อย่างน่าสนใจ ส่วนที่สองว่าด้วย “นวัตกรรมทางจิต” แนะนำให้นำข้อคิดหลักธรรมในแต่ละศาสนามาย้อมมองถึงความเชื่อมโยงกับ “ตัวตน” ข้างใน ว่าแท้จริงแล้วมนุษย์คืออะไร ชี้ให้เห็นถึงการยึดติดกับ “ตัวกูของกู” และความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติตามกรอบของศาสนา ในส่วนสุดท้าย “กงล้อแห่งกาละ” เป็นข้อเขียนสั้นๆ อีก ๑๔ เรื่อง ที่หยิบแง่มุมเล็กๆ รอบตัวขึ้นพิจารณาให้เห็นถึงความเป็นจริง ความเป็นอยู่ และความเป็นไป
ในยุคปัจจุบันนี้ตามท้องตลาดมี“หนังสือธรรมะ” ให้เลือกนับไม่ถ้วน แต่หากอยากอ่านหนังสือธรรมะที่ไม่ยัดเยียด เอนเอียงไปในทางศาสนาใดศาสนาหนึ่ง หากแต่คมคายลึกซึ้ง “เวลาคือการเปลี่ยนแปลง”น่าจะเป็นคำตอบ

272 pages, Paperback

Expected publication August 1, 2554

Reviews

[Thanakharn Juntima · Rating 5 out of 5]

นี่เป็นประสบการณ์การอ่านที่พลังทลายเพื่อหลอมรวมมากๆ

รวมทุกคำศัพท์พุทธที่เรารู้มาตลอดชีวิตให้กลายเป็นเรื่องเดียวกัน ตั้งแต่ระดับอนุบาล (หายใจพุทธโธ) ไปจนถึง อุดมศึกษา (เมตาฟิสิกส์) ไม่มีเลเยอร์ของพิธีกรรมหรือปรัชญา ไม่มีพรมแดนระหว่างนิกายเถรวาท มหายาน วัชรยาน ทุกคำอธิบายที่เคยกังขา ปล่อยวาง ไม่ยินดียินร้าย แล้วสังคมจะไปสู่ความวุ่นวายหรือเปล่า หรือ สมณโคดม ตรัสรู้ รู้อะไร รู้แบบไหน (สู้กูเกิลและ AI ได้ป่าว) อธิบายคำว่า ปัญญาแบบพุทธะคืออะไร หรือคำที่สงสัยมาตลอดว่า "รู้ตัวทั่วพร้อม" มันเป็นแบบไหน ด้วยสำนวนแบบที่ชาวบ้านกับเปรียญ 9 ประโยคสามารถล้อมวงคุยกันได้ มารเอย โอปปาติกะเอย คือภาวะจิต หาใช่ปีศาจเทวดาที่ไหน สงสัยไหมว่ามนุษย์นั่งปฏิบัติธรรมแล้วไม่คิดหรือหยุดคิดได้จริงหรือ ความทรงจำ ความคิด สมาธิ ประสาทสัมผัส โลกกับจิต เชื่อมต่อและทำงานอย่างไร ศีลที่เรายึดมั่น แก่นสารของมันมีหรือไม่มี ตัวตนกับพื้นที่และเวลา สัมพัทธ์กับความทุกข์และความเปลี่ยนแปลงอย่างไร เมื่อมองจากหลายมุมทั้งประวัติศาสตร์ ประสาทวิทยา ฟิสิกส์ ชีววิทยา จิตวิทยา คณิตศาสตร์ ปกรณัม วรรณคดี ศาสนาเปรียบเทียบ มาหมดโดยไม่แบ่งแยกศาสตร์ศิลป์ใดใด

แต่ที่สำคัญมากๆ เลยคือ ความทุกข์ ความรัก ความสุข ความเศร้า สุนทรียภาพกับสภาวะธรรมของชีวิต พุทธจะสอนให้เราอยู่ร่วมกับสิ่งเหล่านี้อย่างไร "กาม" น่ารังเกียจจริงหรือ มีประโยคสั้นๆ แต่หยุดเวลารอบตัวของเราขณะอ่านด้วยคำถาม "มนุษย์กอดกันทำไม?"

หากโอโช เป็นศาสดาใหม่ของโลกที่ใครหลายคนติดตาม (เราก็ติดตามหลายเล่ม) แต่ก็ยังอดกังขาในฐานะฟู่ฟ่าและแคลงใจต่อบรรดาโรลส์รอยซ์ในโรงรถของเขาไม่ได้ แต่เขมานันทะคือคนจริงที่ปฏิบัติอย่างสมถะ ถ่ายทอดภูมิรู้ของตนออกมาอย่างลึกซึ้ง ยากแต่ง่าย เลือกคำได้แม่นยำ ทะลุทะลวง ไม่เล่นคำคล้องจองเพื่อหวังให้ใครเอาไปแชร์ในเฟซบุ๊ค สำหรับเรา นี่เป็นประสบการณ์การอ่านที่พลังทลายเพื่อหลอมรวมมากๆ อธิบายไม่ถูก เหมือนกับว่ายิ่งใช้ถ้อยคำ ยิ่งห่างไกลจากความหมายที่แท้จริม