Η σκηνή της τζαζ

by Eric J. Hobsbawm, Τάκης Τσήρος (Translator)

Η μοναδική πολύπλευρη κοινωνική ιστορία της σκηνής της τζαζ - για οπαδούς και μη.
Το βιβλίο αυτό ασχολείται με ένα από τα πιο αξιοπρόσεχτα πολιτισμικά φαινόμενα του αιώνα μας. Θέμα του δεν είναι απλώς και μόνον ένα είδος μουσικής, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: μια μοναδική κατάκτηση και μια πραγματικά αξιοσημείωτη όψη της κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε. Με αυτά τα λόγια ο διάσημος άγγλος ιστορικός Έρικ Τζ. Χόμπσμπομ δίνει το στίγμα του βιβλίου του. Γραμμένο με τη συνθετική ματιά του ιστορικού και τη θέρμη του οπαδού, το βιβλίο μας μιλάει για τον κόσμο της τζαζ "έναν κόσμο πέρα για πέρα γοητευτικό", όπως λέει ο συγγραφέας, "ακόμα και για όσους δεν έχουν σκοπό να προχωρήσουν στη μελέτη του [...].
Είναι ακόμα πιο σαγηνευτικός αν τον δούμε όχι απλώς σαν ένα θέαμα μιας ανθρώπινης δραστηριότητας, συχνά σε τεχνικολόρ, αλλά κυρίως σαν ένα από τα κλειδιά για προβλήματα που αγγίζουν όλους μας [...].
Με μια λέξη, θέμα αυτού του βιβλίου είναι: η τζαζ στην κοινωνία μας. Για το λόγο αυτό δεν περιορίζεται στην ιστορία και στην εξέλιξη των στιλ, αλλά περιλαμβάνει και κεφάλαια για την "τζαζ ως εμπόριο", την "τζαζ και την ελαφριά μουσική", την "τζαζ και τους ανθρώπους της" - μουσικούς και κοινό-, την "τζαζ και τις άλλες τέχνες"...

Genres: Music, History, Nonfiction, Jazz, Art, Cultural, Social Science

296 pages, Hardcover

First published January 1, 1959

About the author

Eric John Ernest Hobsbawm was a British historian of the rise of industrial capitalism, socialism and nationalism. His best-known works include his tetralogy about what he called the "long 19th century" (The Age of Revolution: Europe 1789–1848, The Age of Capital: 1848–1875 and The Age of Empire: 1875–1914) and the "short 20th century" (The Age of Extremes), and an edited volume that introduced the influential idea of "invented traditions". A life-long Marxist, his socio-political convictions influenced the character of his work.
Hobsbawm was born in Alexandria, Egypt, and spent his childhood mainly in Vienna and Berlin. Following the death of his parents and the rise to power of Adolf Hitler, Hobsbawm moved to London with his adoptive family. After serving in the Second World War, he obtained his PhD in history at the University of Cambridge. In 1998, he was appointed to the Order of the Companions of Honour. He was president of Birkbeck, University of London, from 2002 until his death. In 2003, he received the Balzan Prize for European History since 1900, "for his brilliant analysis of the troubled history of 20th century Europe and for his ability to combine in-depth historical research with great literary talent."

Reviews

[Theophilo Pinto · Rating 4 out of 5]

Hobsbawn é muito mais conhecido pelos livros sobre o século XX como um todo, como A Era dos Extremos e outros com nomes mais ou menos parecidos. Sobre música, pouca gente lembra dele. Mas, mesmo assim, ele escreveu um livro do qual não parece ter se orgulhado muito no início, pois usou como nome de autor um tal de “Francis Newton”. Aparentemente, sua fama maior como historiador ajudou a alavancar as vendas do livro, pois ele o relançou depois com seu verdadeiro nome e esta foi a edição que serviu de base para a que foi traduzida para o português, em 1989 (que foi a que eu li, mas que tem uma outra reedição mais recente)

Se alguém fosse estudar a história do jazz deveria ler este livro? Talvez a pergunta fosse mais adequada tirando-se o “se” e colocando em seu lugar o “quando”. Se o que se busca é algo mais próximo da ‘verdade oficial’, isto é, a origem do jazz em New Orleans, a sua difusão depois que os prostíbulos lá foram fechados até se chegar a algum momento do meio século XX, honestamente, há livros escritos com mais engajamento do que esse. Em outras palavras, Hobsbawn não irá satisfazer aqueles que querem saber sobre “as raízes do verdadeiro jazz” ou coisa assim. Como historiador, ele justamente irá falar dessas histórias para poder discuti-las num âmbito maior, e é nisso que o livro é realmente interessante.

Hobsbawn tenta ser didático para quem está interessado nisso: Capítulos mostram como reconhecer o jazz, sua história desde 1900 até o Bebop da década de 1940, os vários estilos conhecidos como ragtime, Chicago, cool e outros. Também comenta alguns instrumentos e instrumentistas e alguns discos, dizendo inclusive que o bom jazz ‘é como a comida feita por um bom cozinheiro, que não é julgado pelo que fez, mas pelo que pode fazer’. Mas a sua discussão sobre a significação histórica do jazz é a que me impressionou mais.

Dois momentos do livro me chamaram mais a atenção. Um deles tem a ver com a postura do músico de jazz dos anos 1930-40 confrontado com um gênero mais pop (chamado de sweet, o som das big bands). Hobsbawn mostra de modo muito articulado como aqueles problemas não estavam, digamos, nadando num ‘vácuo estético’, preocupados apenas com as ‘blue notes’ e as escalas e modos mais sofisticados. Ser branco, ter comprometimento com uma performance virtuosística, ganhar dinheiro e respeito eram fatores que estão sempre andando junto com questões mais puramente musicais. Obviamente, isso não é um privilégio dessa música ou desse momento, mas é ótimo ver como Hobsbawn conseguiu colocar algumas dessas questões de modo tão bem concatenado.

O outro momento é a ótima descrição que ele faz do renascimento do estilo Dixieland, que ele descreve como “guerra civil ideológica entre puristas e impuristas, vencida pelos puristas”. Num momento em que bandas como a de Benny Goodman, Glenn Miller e outros (brancos) ganharam sucesso de público, os críticos viram isso como uma “corrupção” do “verdadeiro” jazz e tentaram reavivá-lo, estimulando a volta de um jeito antigo de se tocar. Bom para alguns velhos jazzistas que, no fim da vida, puderam ganhar algum tocando uma música que conheciam bem!

Fora do livro, digo uma coisa interessante sobre isso aqui no Brasil: alguns críticos como Lúcio Rangel, José Sanz e até Dorival Caymmi se colocaram contra o bebop, um jazz muito ‘cerebral’ ou comercial, como escreveram na Revista da Música Popular (que tem uma ótima reedição em um único volume pela Funarte), afinando-se com uma crítica estrangeira que também não apreciava muito essas “inovações” dos anos 40. Enfim, o jazz, o choro e mesmo o punk têm essa característica em comum: são gêneros musicais que têm “guardiões” que alertam quando a música está “evoluindo” demais, arriscando-se perder numa diluição pop!

[Eleni · Rating 5 out of 5]

Δεν είναι ακριβώς review, αλλά επειδή η ανάγνωση φιλτραρίστηκε μέσα από την αγωνία μου για το πότε θα δούμε επιτέλους ένα περιποιημένο βρετανικό χώσιμο στον Adorno, ίσως δίνει τον τόνο. Το βιβλίο είναι καταπληκτικό, ιδίως για το πόσο καλά εξακολουθούν να στέκονται σήμερα αυτά που έλεγε ο Hobsbawm το 1959. Ιδίως σε μια σκηνή όπως η τζαζ, που συνέχισε να εξελίσσεται ραγδαία και μετά τον χρόνο έκδοσης του βιβλίου, είναι δεδομένο ότι πράγματα που έχουν γραφτεί στα τέλη της δεκαετίας του 1950 δεν μπορεί παρά να έχουν αναθεωρηθεί σε κάποιο βαθμό, αλλά η ψύχραιμη, ισόρροπη και ανοιχτόμυαλη προσέγγιση του Hobsbawm (που εκτός από ιστορικός και ακαδημαϊκός διετέλεσε άλλωστε μουσικογραφιάς περί τη τζαζ) έχει αντίκρυσμα και δίνει διαχρονική αξία στη "Σκηνή της Τζαζ". Ακολουθεί facebook ποστ από τον τοίχο μου:

Hobsbawm - Adorno 1-0 τελικό.
Καλά προφανώς, για το γνωστό θέμα της τζαζ. Αλλά έχει πλάκα ο τρόπος.
Μόλις τελείωσα τη Σκηνή της τζαζ του Hobsbawm και η σκέψη της ημέρας σε κάθε σελίδα μέχρι τώρα ήταν αν και πότε επιτέλους θα τα χώσει στον Adorno για τις άνευ ετέρου μαλακίες που έχει γράψει για τη τζαζ. Γιατί εντάξει να λέει ο άλλος ότι από το 1914 και τον Louis Armstrong μέχρι το 1955 (που ολοκληρώθηκε η συλλογή κειμένων "Prisms" του Adorno) και τον Miles Davis δεν συνέβη καμία αλλαγή, δεν βαριέσαι. Είναι απίστευτο φέιλ φυσικά αλλά δεν απαγορεύεται να είσαι κουφός, άσχετος ή απλά να μην το έχεις. Αλλά να φτάσει να λέει και ότι η τζαζ ήταν ένα δόλιο σχέδιο της βιομηχανίας της αποχαύνωσης που (όπως και η ποπ - το έχει πει κι αυτό) οδηγούσε στον φασισμό και ότι ο πολυφυλετικός χαρακτήρας μιας ολόκληρης μουσικής σκηνής ήταν σκόπιμος για λόγους μάρκετινγκ, ε κάτι δεν πήγαινε καλά με τον κύριο Adorno. Για κάποιο λόγο μισούσε τη τζαζ.
Έλα όμως που το βιβλίο (καταπληκτικό ως αναμενόταν - ειδικά για τα δεδομένα της εποχής, αλλά στέκει σε συντριπτικό βαθμό και σήμερα) τελείωνε και κουβέντα για τις πευκοβελόνες και τον Τέοντορ. Απογοήτευση. Μα γιατί ρε παιδί μου; Το βιβλίο του Hobsbawm κυκλοφόρησε το 1959 και οι μαλακίες του άλλου ήταν πολύ πρόσφατες τότε (το Perennial fashion - Jazz όπου περιέχονται τα περί μαζικής κουλτούρας νομίζω ότι γράφτηκε το 1953). Ήταν μία ευκαιρία πρώτης τάξεως για ένα βιτριολικό χώσιμο από αυτά τα βρετανικά που σε σφάζουν με το γάντι. Και ο Hobsbawm δεν ήταν κανένας τυχαίος μουσικόφιλος, καθώς πέρα από το ιστοριογραφικό και ακαδημαϊκό του έργο εκείνη την εποχή αρθρογραφούσε για τη τζαζ στο περιοδικό New Statesman (με το ψευδώνυμο Francis Newton). Σιγά μην του τη χάριζε.
Όμως το βιβλίο τελείωσε και έμεινε μόνο το Επίμετρο, το οποίο στη δεύτερη ελληνική έκδοση του 1993 είναι μεταφρασμένο άρθρο του συγγραφέα που δημοσιεύτηκε στο New York Review of Books το 1986 με την ευκαιρία της κυκλοφορίας δύο αμερικανικών εκδόσεων για τον Count Basie. Εκεί ο Hobsbawm εστιάζει μεταξύ άλλων στην ισορροπία μεταξύ ατομικής δημιουργικότητας και συλλογικού σφρίγους και λέει ότι είναι σημαντικό να διαβάσει κανείς αυτά τα βιβλία για να αντιληφθεί όχι μόνο πόσο σπουδαία μουσική έβγαλαν αυτοί οι άνθρωποι, αλλά και τον ανεπανάληπτο τρόπο με τον οποίο συνέβη αυτό. Γιατί παράλληλα με την ύπαρξη ενός leader μιας ορχήστρας τζαζ που αποκρυστάλλωνε το συλλογικό της φρόνημα, οι μουσικοί λειτουργούσαν σε ένα πλαίσιο αυτονομίας, δημοκρατικότητας και ισότητας που έδινε ένα μοναδικό αίσθημα ελευθερίας το οποίο δεν ελεγχόταν παρά μόνο από τη δική τους συλλογική αντίληψη για το τι είναι σωστό στο αυτί.
Ο Hobsbawm διευκρινίζει πάντως ότι αυτά τα βιβλία δεν είναι έργα κοινωνιολογίας του πολιτισμού. Και εκεί, μισή σελίδα πριν ολοκληρωθεί το Επίμετρο, το λέει: "Ίσως καλύτερα κιόλας. Ο Adorno έχει γράψει μερικές από τις πιο ανόητες σελίδες που έχουν γραφτεί ποτέ για τη τζαζ".
Μας έβγαλε την ψυχή, αλλά έστω και στο 93'. Γκολ!

[Minor Gersalá · Rating 4 out of 5]

This is a great book. It is basically a jazzhead historian talking about jazz. There are some aspects and point of views in this book that many can find quite outdated, but in general this book is very informative. If American Standard English is your second language, as it is in my case, you might find this book rather dificult to read as it is written in a very british English. There are also some aspects about the style it is written in that can make the reading experience a little challenging. I have read many books in English in my life, but this one was the first one I almost gave up on.

[Thanasis Stylianopoulos · Rating 5 out of 5]

Το βιβλίο του Έρικ Χόμπσμπομ και η ιδιαίτερη προσέγγισή του, αποτελεί ένα εξαιρετικό εισαγωγικό ανάγνωσμα είτε για κάποιον που ακούει τζαζ είτε για όποιον θέλει απλώς να μάθει περισσότερα γι' αυτήν. Αξίζει, πραγματικά, να διαβαστεί.

Δυστυχώς, στην πρόσφατη έκδοσή του από τις εκδόσεις "Εξάντας" περιλαμβάνονται κουραστικές, υποκειμενικές και προκατειλημμένες υποσημειώσεις με την υπογραφή "Σ.τ.Ε" που απλώς αντιπολιτεύονται την οπτική του Χόμπσμπομ σε συγκεκριμένα ζητήματα και, τελικώς, δεν προσφέρουν τίποτα ιδιαίτερο στον αναγνώστη που διαβάζει το βιβλίο για να γίνει, ακριβώς, κοινωνός της οπτικής του συγγραφέα.

[Luiz da Motta · Rating 4 out of 5]

Tem sido um super companheiro durante a pandemia.
Ganhei esse livro da minha mãe há 30 anos.
Época em que a gente lia sobre as músicas, mas não tinha como ouvir.

Nessa releitura, a cada menção de Hobsbawn a respeito de um músico ou de uma gravação histórica, corro pra internet e deixo o som rolar.

Não entendi a tradução do título. Em inglês é apenas "Jazz Scene". Até porque o autor não se aprofunda muita nas questões sociológicas do jazz. Ao longo da obra, Hobsbawn faz, sim, uma crítica artística do jazz e seus movimentos.

Saboroso.

[Marcella · Rating 3 out of 5]

Panorama extenso das origens do jazz. A leitura muitas vezes exige um conhecimento básico de teoria musical, além de oferecer um leque abrangente de referências.

[Christian · Rating 4 out of 5]

Eric Hobsbawm wrote this, and many other reviews and articles, under the nom de plume of Francis Newton. A name which he took from from trumpeter Frankie Newton who accompanied Billie Holiday and Bessie Smith, to name just two. Like Hobsbawm, Newton was a communist. It's interesting to see how his usual prose is adapted for a more critical and less historical view of things. The best chapters of the book are indeed the ones that deal with material realities and histories, but the whole book retains that Hobsbawm birds-eye-view style that makes all his works eminently readable. The Jazz Scene was published just a couple years before Age of Revolution and little hints of his style and analysis are there in embryonic form.

[AndreasRaptis · Rating 4 out of 5]

Βασικό ανάγνωσμα για κάθε μουσικόφιλο, όχι μόνο λόγω της εγκυρότητας (ο Χομπσμπαουμ ίσως ήταν ο κορυφαίος τζαζοφιλος της διανόησης) αλλά και του στιλ γραφής. Δεν το παιδεύει, μπολιάζει την ιστορία με χρήσιμες νότες κοινωνιολογίας, τζαζοκουτσομπολιά, νούμερα και νούμερα, που τελικά όλα έχουν αφήσει στίγμα στο σώμα της τζαζ. 65 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση παραμένει φρέσκο και σε αφήνει με ένα γαμώτο που δεν έγραψε κάτι σαν κύκνειο ασμα-δευτερο μέρος ξερωγω για να πιασει και όλη τη φάση, ηλεκτρική ως ηλεκτρονική, μέχρι τις απαρχες του 21ου αιώνα.

[Mauro Kleber · Rating 2 out of 5]

Embora interessante, o livro sofre um pouco por ter sido escrito há quase 30 anos (a ultima revisão é de 1989). Também é difícil para quem não tem familiaridade com o jazz. A leitura é árdua e mais para a visão de um historiador do que de um conhecedor de música.

[Eduardo Correa · Rating 5 out of 5]

FANTASTIC!

[Rafael Polegato · Rating 4 out of 5]

Uma experiência única, emocionante, tocante e profunda...
Leitura obrigatória para quem gosta (ou não) de jazz e quer entender a relação da música com a sociedade.