Let op je woorden

by Jan Blommaert

Neemt een ‘werknemer’ werk? Kan een loon een ‘last’ of een ‘handicap’ zijn? Wat bedoelen onze politici wanneer ze zeggen dat we ‘zuurstof ’ aan ‘onze economie’ moeten geven? En op wie slaat de crisis in het begrip ‘vluchtelingencrisis’?

Politiek is een wereld van woorden en beelden, en vaak zijn we overrompeld door wat we horen, zien en lezen. We voelen intuïtief aan dat de redenering niet klopt. Maar we kunnen de vinger niet op de fout leggen en voelen ons onmachtig om te corrigeren. In dit boekje gaat taalkundig antropoloog Jan Blommaert in op de diepere betekenis van de woorden die onze hoofden vult. Hij verheldert begrippen zoals ‘perceptie’ en ‘framing’ en reikt een hele reeks concrete en praktische tips aan om doorheen de woordenwolk te leren kijken en de producenten ervan lik op stuk te geven.

Hoe vinden we onze eigen woorden en onze eigen stem terug? Let op je woorden is een essentieel instrument voor sociale bewegingen en kritische mensen die zich willen mengen in de publieke debatten die ertoe doen.

Genres: Politics, Nonfiction

164 pages, Paperback

Published January 1, 2016

Reviews

[Luc De Coster · Rating 2 out of 5]

Jan Blommaert gaat als volg te werk:

1. Preambule: Jan Blommaert weet het best en is slimmer dan de meesten, zo niet allen. Op de eerste bladzijde van dit boek zegt hij het zelf, klaar en duidelijk: "Ik kan me daarin (sociolinguistiek, linguistische antropologie, discoursanalyse) een zeer hoog gekwalificeerd deskundige noemen."
2. Reduceer argumentatie en positionering van de ideologische tegenstrever tot een beperkt aantal makkelijker te weerleggen onderdelen. Doe dat in puntjes, liefst met inspringende bladspiegel.
3. Leg arbitrair vast wat de wèrkelijke bedoelingen zijn van bovenvermelde tegenstrever.
4. Zeg dat 2 een typisch "frame" is dat een vertekend beeld van de werkelijkheid geeft, met de bedoeling de ideologie (3) te dienen.
5. Zet er een eigen "frame" tegenover om de eigen ideologie te dienen.

Een teleurstelling. Ik had het boek gekocht met het idee om iets te leren over hoe subtiel en minder subtiel taalgebruik en narratieven vaak middelen zijn om een politieke strijd te voeren. Roland Barthes en Gramsci vertaald naar de politieke praktijk van vandaag. Maar dit is meer een doe-het-zelfboekje voor wie eens goed mee wil discussiëren over "de economie", "de veiligheid" of "de vakbonden", met dien verstaande dat enkel munitie aangereikt wordt van de linkse kant. Goed, we weten dat met de val van de totalitaire planeconomie de slinger wat ver is doorgeslagen naar overdreven liberalisering. Dat de term "terrorisme" soms een kwestie is van perspectief. Dat het woord "loonlast", de betaalde arbeid als iets negatiefs belicht. Nieuwe dingen heb ik niet gevonden.

Er is niet mis met politiek activisme, maar om dat nu voor te stellen als wetenschap is voor mij een brug te ver. "Discoursanalyse", de discipline die Blommaert beweert te bedrijven, lijkt bij hem toch eerder het formuleren van naar populisme neigende standpunten. Sterk en helder dat wel, maar toch niet vrij van foute syllogismen, halve waarheden en onnodige hyperbolen. Iemand zou eens een discoursanalyse van Blommaerts taalgebruik moeten doen en turven hoe het zit met de distributie over het politieke spectrum van woorden als "stompzinnig" of "belachelijk". Wie weet ontdekt hij of zij een "frame".

[Indah · Rating 2 out of 5]

Dacht dat dit echt een boek zou zijn over hoe taalgebruik je beeld kan vormen en hoe taal manupilatief gebruikt kan worden in de politiek. En dat is het in zekere zin ook. Maar Blommaert had best op de achterkant mogen zetten dar na de basisuitleg hij alleen maar kapitalistische begrippen op linke wijze ging verwoorden. En dan beschouw ik mezelf als redelijk links maar dit politieke essay verkapt als neutraal taalkundig boek kan ik slecht waarderen.

[Christophe Scheire · Rating 4 out of 5]

Zuurstof! Eindelijk!

Ik zal er aan de kerstdis geen aangenamere tafelgenoot door worden, maar dit zal me wel enorm sterken in het niet aanvaarden van slordig (lees manipulatief) woordgebruik dat dan leidt tot het simpele ('t is toch waar zeker'). If things are serious, get serious!

[Tim · Rating 2 out of 5]

Ik ben op dit boekje gestoten tijdens de solden in januari 2018. Gezien mijn interesse in taal, met de nodige spitsvondigheden, droge humor, enz... vond ik het een aanvulling op m'n andere boeken. Het boekje is dan ook slechts zo'n 160 bladzijden lang, de oefeningen op het einde niet meegeteld, en is op zich best vlot en zeer toegankelijk geschreven.

Jan Blommaert is hoogleraar aan de universiteit van Tilburg, is een expert in sociolinguïstiek, en is daar zeer trots (of arrogant, 't is maar hoe je het bekijkt) op, zoals hij zelf schrijft in de inleiding: "Ik kan me daarin (sociolinguïstiek, linguïstische antropologie, discoursanalyse) een zeer hoog gekwalificeerd deskundige noemen." Nu, als het zo is (deskundige), waarom mag men zoiets dan niet schrijven? Zoals gezegd, men mag best trots zijn op de afgelegde weg. Maar het mag geen argument zijn om zichzelf beter te wanen dan een ander.

Hoe dan ook, de heer Blommaert heeft dit werk zeer eenvoudig gehouden, omdat het een breed publiek moet aanspreken. In de politiek worden zeer vaak zeer vage termen gebruikt, die voor allerlei interpretaties vatbaar zijn. De bedoeling is dan ook dat de heer Blommaert de lezer helpt de vaagheid te herkennen en "correct" te interpreteren of er kritisch mee om te gaan.

Hier en daar slaagt de heer Blommaert erin om duidelijkheid te verschaffen over het taalgebruik van politici en wat er werkelijk bedoeld wordt of kan worden. Maar! ... Bij momenten zijn de verklaringen (met opzet?) te beperkt, zodat ze beter in het discours passen. Er wordt duchtig gesneerd naar de rechterzijde - de heer Blommaert is links gezind, dat merk je in zijn schrijven en het vermelden van hoofdzakelijk links gezinde media (De Wereld Morgen, MO, Apache, KifKif, ...). Over de beperktheid van de verklaringen, een voorbeeld: Loonlasten. De heer Blommaert schrijft hierover dat het loon aanzien wordt als een last, maar dat dat voor de werkNEMER helemaal geen last is. Integendeel. Echter, loonlasten slaat vooral op de lasten die de werkGEVER moet betalen bovenop het loon. Als je een term verklaart, wees dan volledig en beperk het niet opdat het dan beter in je betoog of frame past.

Nog zoiets: Alles wordt in frames gegoten. Of context, zo je wil. Of gekaderd, want een frame is een kader. En zo komen we terug bij context. Maar het staat chiquer om het woord 'frame' te gebruiken.

De uitleg over werkNEMER vs werkGEVER vond ik wel goed; het deed me terugdenken aan de uitleg die ik lang geleden op school gekregen heb. Dat de werkNEMER eigenlijk best wat macht heeft, want hij kan iets, heeft een talent, waarop de werkGEVER dus beroep kan doen. Uiteraard tegen een vergoeding, onder bepaalde voorwaarden, enz.. De werknemer zorgt er dus voor dat een bedrijf draait, dat er omzet gegenereerd wordt, enz.. Want wie zal het werk anders uitvoeren? Daarop aansluitend is er een uitleg over stakingen, over vakbonden (die vaak als boeman worden afgeschilderd, terwijl zij ook wel samen met de werkgevers oplossingen uitwerken), en ga zo maar door.

'Let op je woorden' is eigenlijk een (gekleurd) politiek pamflet of werk, gericht tegen vooral de rechterzijde, maar verpakt als taalkundig werk, opdat de modale burger begrijpt hoe politici omspringen met taal en hun kar soms al eens keren als dat voor hen beter uitkomt. Noch links, noch rechts zijn vrij van zonde. Centrumpartijen evenmin.

Niet alles is negatief aan dit werk, zoals hierboven beschreven. Alleen kon het zoveel meer zijn dan wat zeer lichte opheldering over taalgebruik in de politiek, gekoppeld aan een schop onder de kont van (vooral) de rechterzijde. Extreem bekeken, ik dacht bijna dat ik een uitgave van de PvdA aan het lezen was. Dergelijk gedoe wil ik niet lezen in een boek over taal, daarvoor bestaan andere boeken.

Samengevat: Hoge verwachtingen die amper werden ingelost. Ik was immers al kritisch over taalgebruik in de media, dus was dit enkel een opfrissing voor mij. Ik geloof ook dat er over politiek taalgebruik beter boeken bestaan, die degelijker ingaan op de linguïstieke aspecten van die taal.

[Inne Torfs · Rating 4 out of 5]

Socialistisch gezind boek waarin je leert kijken naar politieke en algemene gesprekken die eigenlijk nooit echt objectief zijn. Mensen zullen altijd vanuit hun standpunt of vanuit wat het doel achter hun woorden zijn bepaalde ( gekleurde) woorden gebruiken. Met dit boek leer je die kaders herkennen en zie je hoe bijvoorbeeld het woord werkgever en werknemer onbewust het beeld van die persoon al kleuren. ( is het niet de werknemer die werkt en zo werk geeft aan de werknemer?)

[Warre Thevelin]

Let op jullie woorden!
Wat betekent het gaat slecht met "de economie" anders dan dat er geen gigantische private winsten kunnen gemaakt worden door grote bedrijven die staatssubsidies opslokken...
En zo worden nogal wat woorden losjes gebruikt om gevoelens en consent te creëren voor ongelijkheid en discriminatie.
Blommaert helpt je alert worden.

[Iris · Rating 3 out of 5]

This was an obligatory read, but a very interesting one at that. It gave me a lot of new insights in how to understand some words. I thought I knew the meaning of words, but there is so much figurative about most words that I didn't realize just yet.

[Gerard Van Elzen · Rating 3 out of 5]

Sterk aan te bevelen. Een helder en vlot geschreven boekje over politiek taalgebruik dat toch enkele nieuwe inzichten verschaft. Een aanrader voor de kritische politieke consument.

[Wim Huyghebaert · Rating 4 out of 5]

For everyone striving for a better understanding of (political) power and language. Accesible and yet elaborated.

[Wesley · Rating 4 out of 5]

Nuttige munitie voor links om bepaalde rechts-liberale frames te doorbreken (vooral het middendeel van het boek). De ene uitwerking al wat sterker dan de andere.

[Gregorius · Rating 3 out of 5]

Goed boek. Om ooit nog eens te lezen.