What do you think?
Rate this book
Geschiedenis van de Russische literatuur, van Vladimir de Heilige tot Anton Tsjechov
Voor deze achtste druk van het magnum opus van Karel van het Reve doken Josine Driessen van het Reve en Hella Rottenberg de archieven van Petersburg en Moskou in op zoek naar bijzonder beeldmateriaal van Russische auteurs.
523 pages, Paperback
First published January 1, 1985
8 people are currently reading
128 people want to read
About the author
Karel van het Reve
64 books12 followersKarel van het Reve (1921–1999) was van 1957 tot 1983 hoogleraar Slavische Letterkunde aan de universiteit van Leiden. Hij vertaalde talloze Russische auteurs in het Nederlands en ontving daarvoor de Martinus Nijhoff Prijs. Ook was hij correspondent in Moskou voor Het Parool.
Van het Reve publiceerde twee romans en talloze essays, waaronder Rusland voor beginners (1962), Uren met Henk Broekhuis (1978) en De ondergang van het morgenland (1990). In 1985 verscheen zijn Geschiedenis van de Russische literatuur, een boek dat uitgroeide tot een standaardwerk voor eenieder die geïnteresseerd is in de Russische literatuur. In 1981 ontving Van het Reve de P.C. Hooftprijs. Hij overleed in maart 1999.
Tussen 2008 en 2011 verscheen Van het Reves Verzameld werk in zeven delen dundruk, 6860 bladzijden, op zuurvrij papier, genaaid gebonden met stofomslagen en leeslinten.
Voor meer informatie over Karel van het Reve: http://www.karelvanhetreve.nl/
Van het Reve publiceerde twee romans en talloze essays, waaronder Rusland voor beginners (1962), Uren met Henk Broekhuis (1978) en De ondergang van het morgenland (1990). In 1985 verscheen zijn Geschiedenis van de Russische literatuur, een boek dat uitgroeide tot een standaardwerk voor eenieder die geïnteresseerd is in de Russische literatuur. In 1981 ontving Van het Reve de P.C. Hooftprijs. Hij overleed in maart 1999.
Tussen 2008 en 2011 verscheen Van het Reves Verzameld werk in zeven delen dundruk, 6860 bladzijden, op zuurvrij papier, genaaid gebonden met stofomslagen en leeslinten.
Voor meer informatie over Karel van het Reve: http://www.karelvanhetreve.nl/
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 7 of 7 reviews
April 27, 2020
Een prima leesbaar, keurig in elkaar gezet geschiedenisboek, waarin de schrijver, de welgeleerde broer van Gerard, zijn mening niet onder stoelen en banken steekt.
Ik heb veel geleerd van het lezen van dit boek, nieuwe schrijvers zijn geïntroduceerd, verdieping van kennis van schrijvers die ik al kende. Niet alleen de biografieën van de schrijver komen aan bot, ook hun ideologieën, schrijfwijze en soms grappige feitjes. De belangrijkste werken worden uitgelegd, maar ook de 'minder belangrijke werken' worden genoemd. Het is duidelijk dat K. van het Reve verstand had van zaken, zich in de materie heeft verdiept.
Het boek is geen lijst van schrijvers, hoewel het - vooral in de latere hoofdstukken - wel zo aanvoelt. Het boek heet niet: belangrijkste auteurs der Russische geschiedenis. Het is duidelijk een geschiedenisboek van de gehele Russische literatuur, de complete letterkunde. Zo begint het boek met hoofdstukken over het begin van de Slavische talen, en de eerste teksten die daarin zijn geschreven. We leren niet alleen iets over boeken, maar ook krijgt men een beter beeld van de Russische geschiedenis, de denkstijlen uit het verleden. Dat maakt het boek niet alleen aantrekkelijk voor studenten in de Russische taal of geschiedenis, maar ook voor filosofen, schrijvers, journalisten en sociologen. Of natuurlijk geïnteresseerden, (zoals ikzelf).
Het enige stukje kritiek dat ik kan geven is over de ondertoon die zich tussen de regels door laat klinken. Het is over duidelijk dat de schrijver dingen zelf vanuit een bepaald oogpunt bekeek, een mening had over meerdere behandelde onderwerpen. Dit zorgt ervoor dat het boek niet zo 'objectief' is als het zoude kunnen zijn. Zo erg vond ik dat niet, want ik wist van te voren dat ik zoiets kon verwachten. Zelf houd ik er wel van als een geschiedschrijver dat doet, omdat ik graag van mensen leer, zelfs (of juist) als ik het niet met ze eens ben. Ik kan me echter voorstellen dat mensen hier tegen aan lopen. Hans Boland, de vertaler van onder andere Tolstoj, Poesjkin en Dostojevski, maakt in de boekjes die hij over zijn vertalingen schreef duidelijk het niet altijd eens te zijn met dhr. van het Reve. Het is leuk om de meningen eens naast elkaar te leggen. Dhr. Boland begon, op 23 December 2006, zijn stuk - Hoe slecht schreef Dostojevski? - aldus:
"Produceerde Dostojevski ’veredelde keukenmeidenromans’, zoals de slavist Karel van het Reve beweerde? Onzin, meent zijn vakgenoot Hans Boland. Wel heeft Reve’s oppervlakkige kritiek, afgekeken van Nabokov, veel invloed gehad. Tijd om iets recht te zetten: Dostojevski was een groot schrijver. Door zijn diepzinnige, christelijke visie. En door zijn stijl, al spot die met alle regels van de schrijversvakschool. Wie niet van Dostojevski houdt, heeft noch van het leven, noch van de woordkunst veel begrepen."
Hier kan men het hele stuk lezen: https://www.trouw.nl/cultuur/hoe-slec...
Verder kan ik er alleen nog aan toevoegen dat het grappig is eens iets van Karel te lezen, aangezien ik, in het werk van zijn broer, Gerard Reve, al veel over hem heb kunnen lezen. Ik begrijp goed hoe deze twee personen onenigheid met elkaar konden krijgen.
Ik heb veel geleerd van het lezen van dit boek, nieuwe schrijvers zijn geïntroduceerd, verdieping van kennis van schrijvers die ik al kende. Niet alleen de biografieën van de schrijver komen aan bot, ook hun ideologieën, schrijfwijze en soms grappige feitjes. De belangrijkste werken worden uitgelegd, maar ook de 'minder belangrijke werken' worden genoemd. Het is duidelijk dat K. van het Reve verstand had van zaken, zich in de materie heeft verdiept.
Het boek is geen lijst van schrijvers, hoewel het - vooral in de latere hoofdstukken - wel zo aanvoelt. Het boek heet niet: belangrijkste auteurs der Russische geschiedenis. Het is duidelijk een geschiedenisboek van de gehele Russische literatuur, de complete letterkunde. Zo begint het boek met hoofdstukken over het begin van de Slavische talen, en de eerste teksten die daarin zijn geschreven. We leren niet alleen iets over boeken, maar ook krijgt men een beter beeld van de Russische geschiedenis, de denkstijlen uit het verleden. Dat maakt het boek niet alleen aantrekkelijk voor studenten in de Russische taal of geschiedenis, maar ook voor filosofen, schrijvers, journalisten en sociologen. Of natuurlijk geïnteresseerden, (zoals ikzelf).
Het enige stukje kritiek dat ik kan geven is over de ondertoon die zich tussen de regels door laat klinken. Het is over duidelijk dat de schrijver dingen zelf vanuit een bepaald oogpunt bekeek, een mening had over meerdere behandelde onderwerpen. Dit zorgt ervoor dat het boek niet zo 'objectief' is als het zoude kunnen zijn. Zo erg vond ik dat niet, want ik wist van te voren dat ik zoiets kon verwachten. Zelf houd ik er wel van als een geschiedschrijver dat doet, omdat ik graag van mensen leer, zelfs (of juist) als ik het niet met ze eens ben. Ik kan me echter voorstellen dat mensen hier tegen aan lopen. Hans Boland, de vertaler van onder andere Tolstoj, Poesjkin en Dostojevski, maakt in de boekjes die hij over zijn vertalingen schreef duidelijk het niet altijd eens te zijn met dhr. van het Reve. Het is leuk om de meningen eens naast elkaar te leggen. Dhr. Boland begon, op 23 December 2006, zijn stuk - Hoe slecht schreef Dostojevski? - aldus:
"Produceerde Dostojevski ’veredelde keukenmeidenromans’, zoals de slavist Karel van het Reve beweerde? Onzin, meent zijn vakgenoot Hans Boland. Wel heeft Reve’s oppervlakkige kritiek, afgekeken van Nabokov, veel invloed gehad. Tijd om iets recht te zetten: Dostojevski was een groot schrijver. Door zijn diepzinnige, christelijke visie. En door zijn stijl, al spot die met alle regels van de schrijversvakschool. Wie niet van Dostojevski houdt, heeft noch van het leven, noch van de woordkunst veel begrepen."
Hier kan men het hele stuk lezen: https://www.trouw.nl/cultuur/hoe-slec...
Verder kan ik er alleen nog aan toevoegen dat het grappig is eens iets van Karel te lezen, aangezien ik, in het werk van zijn broer, Gerard Reve, al veel over hem heb kunnen lezen. Ik begrijp goed hoe deze twee personen onenigheid met elkaar konden krijgen.
February 4, 2021
Karel van het Reve. Letterkundige, vertaler, essayist, schrijver, Ruslandkenner en broer van. Komt zeer erudiet over. Steekt z’n mening niet onder stoelen of banken. Schrijvers worden doodleuk overgeslagen of weggezet als oninteressant. Teksten zijn zeer informatief, maar verzanden niet zelden in niet ter zake doende (soms geestige) zijpaden.
Een tikkeltje elitair is het wel. Hij wijdt rustig een heel hoofdstuk aan een relatief onbekende, miskende 19e eeuwse intellectueel als Petsjerin ten koste van sommige meer voor de hand liggende schrijvers als bijvoorbeeld Saltykov. Dat maakt het ergens ook weer interessant en levendig. Duidelijke keuzes. En dat hij Dostojevski niks vindt (“hij heeft de ‘keukenmeidenroman’ tot ‘literatuur’ verheven”) wist ik al uit een eerder interview. Toch wordt ook Fjodor nog ruim bedeeld met een stevig hoofdstuk, hoewel voornamelijk om zijn belang te relativeren. Er wordt verder door het hele boek rijkelijk (onvertaald gelaten) geciteerd uit het Frans en Duits, wat we dan maar als een compliment aan de lezer moeten opvatten.
Wat het boek verder vooral doet, is enthousiasmeren. Gelijk het sterkste pluspunt. Je krijgt tijdens het lezen een haast onbedwingbare behoefte om delen van de Russische Bibliotheek van Van Oorschot uit de kast te trekken en te gaan lezen. Met name na een bladzijde of tweehonderd, als we bij Gogol, Gontsjarov en Toergenjev aankomen.
************
Eerste paar eeuwen weinig soeps, voornamelijk vertaalde literatuur. De eerste lezenswaardige dichter die de revue passeert, komt uit de 18e eeuw: Gavrila Derzjavin. Vergelijking qua stijl met Gorter.
Archaïsche fabeldichter Ivan Krylov, de Russische La Fontaine. Ouderwetse en gezapige figuur, wat op ironische wijze wordt aangedikt in zijn poëzie.
Vasili Zjoekovski, lyrische dichter uit de Romantiek. Denis Davydov, dichter-partizaan, schrijver van proza, liederen en gedichten en memoires.
Anders dan in Nederland, waar literatuur een serieuze aangelegenheid is, is het in Rusland vooral een liefhebberij, een tijdverdrijf. Daarnaast een land zonder literaire traditie en cultureel verleden. Kennis kwam uit de Franse, de Europese cultuur. Relatief snelle ontwikkeling van de literatuur tussen 1780 en 1820 richting de tijdgenoten van de dichter des vaderlands: Alexander Sergejevitsj Poesjkin. Officier en dichter Batjoesjkov, modernist en toneelschrijver Gribojedov, historisch poëet Rylejev, de populaire Bestoezjev (pseudoniem Marlinski), literator-dekabrist Wilhelm Küchelbecker, dichter Anton Delvig. De laatste twee net als Poesjkin uit dezelfde beroemde lichting van het lyceum van Tsarskoje Selo.
Poesjkin. Een slimme leerling. Groot dichter, prozaïst, verzenromanschrijver. Liefhebber van het Petersburgse uitgaansleven. Niet onomstreden bij de tsaren, meerdere keren verbannen vanwege vermeende oproergedichten zoals Ode aan de vrijheid (1818). Uiteindelijk omgekomen in een duel, hetgeen een schokgolf teweegbracht. Inmiddels onomstreden de grootste dichter van Rusland. Jevgeni Onegin (1825-1832) is zijn beroemdste werk, een roman in versvorm. Stilistisch en inhoudelijk is Poesjkin misschien niet eens zo wereldschokkend, maar wel een belangrijke voorloper en wegbereider voor latere schrijvers als Gogol, Toergenjev en Dostojevski. Een wat onevenwichtig oeuvre, maar bij vlagen is het erg mooi en aansprekend. Het heeft een soort vanzelfsprekendheid. Het klopt en het klinkt zoals het moet zijn.
Lermontov is de erfgenaam van Poesjkin. Opgevoed door zijn oma. Werd later officier. Net als Poesjkin verbannen. Bracht een tijd in de Kaukasus door, waar zijn bekendste werk Held van onze tijd over gaat. Mocht graag anderen bespotten, wat hem uiteindelijk duur is komen te staan in een duel. Naast proza schreef hij bevlogen, hartstochtelijke gedichten.
Inmiddels zijn we halverwege de 19e eeuw. Tjoettsjev, schrijver van enkele van de beroemdste Russische gedichten, zoals Mensentranen.
Oekraïner Gogol komt voorbij met zijn volksverhalen. Iemand die alles onbedoeld bij elkaar loog. Grotesk en alles overdrijvend. Uiteraard zijn geestige, onvolprezen schelmenroman Dode Zielen over held Tsjitsjikov die handelt in op papier nog levende lijfeigenen. Verder is de Revisor een bekend toneelstuk en onder meer het fraai getitelde, absurdistische verhaal De Neus.
In de 19e eeuw stonden binnen de intellectuele kringen de Slavofielen en de Westerlingen tegenover elkaar. Eerstgenoemden verzetten zich tegen de westerse invloeden. Gogol hoorde hierbij en later ook Dostojevski. Tegenhangers waren onder meer Alexander Herzen en Belinski.
Gontsjarov krijgt een hoofdstuk met natuurlijk zijn onsterfelijke romanfiguur Oblomov die maar geen besluiten kan nemen of in actie weet te komen en daarom grote delen van de dag op de divan doorbrengt. Of zoals Van het Reve het stelt: Oblomov voelt een weerzin zich druk te maken over de dingen waar iedereen zich druk over maakt. “Hij is een meester in het beschrijven van het mechanisme waardoor een uitgestelde handeling op de lange baan wordt geschoven: de brief waarvan men schrikt en die ter afkoeling op de schoorsteenmantel wordt gezet en waarvan het openen steeds moeilijker wordt.” Gontsjarov had zelf ook moeite zich te focussen. Zo werkte hij meer dan twintig jaar aan Het ravijn, wat uiteindelijk flopte.
Drie zaken waren belangrijk in Toergenjevs leven. De tirannie van zijn moeder, het geringe contact met zijn vader en de natuur van het landgoed Spasskoje uit zijn jeugd. Hij had een goede inborst en hielp waar nodig veel van zijn collega’s en hun familie, o.a. de tragisch overleden korte verhalenschrijver Garsjin. Hij bleek uiteindelijk een volksschrijver en werd een van de meest geliefde en geleden schrijvers.
Een niet onverdienstelijk dichter, maar met name bekend vanwege romans (Vaders en Zonen, Roedin, Adelsnest), korte verhalen (Jagersverhalen, Eerste Liefde, Lentewateren) en toneelstukken (Een maand buiten).
De allermooiste held die Toergenjev geschapen heeft, is natuurlijk Bazarov, de nihilist, uit Vaders en Zonen (letterlijk Vaders en Kinderen) uit 1862. Dat boek heeft me eigenhandig de Russische literatuur in gesleept rond ‘98/‘99. Ik heb het sindsdien nooit durven herlezen, uit angst dat de magie van toen niet meer dezelfde zal zijn. Een schitterend, psychologisch boek dat naast de clashes tussen held en tegenstander Bazarov en Arkadi vooral gaat over de botsing tussen twee generaties.
Toergenjev zou later overschaduwd worden door Tolstoj en Dostojevski, wat niet helemaal terecht is. Hij is de eerste echte romanschrijver en absoluut een van de grootste.
Dostojevski dan. Zat z’n hele leven in de schulden. Mede door z’n generositeit richting familie en vrienden. Nogal opvliegerig persoon met woede-aanvallen. Nors, somber, onzeker. Woonde de verkeerde bijeenkomsten bij en werd veroordeeld tot enkele jaren dwangarbeid en later als soldaat in Siberië. Na de dood van Nicolaas I werd hij gerehabiliteerd in 1855 en keerde terug naar Petersburg.
Reves belangrijkste bezwaren: veelwoordigheid, haastig geschreven, overwicht van de ‘dichter’ over de ‘kunstenaar’ (idee in het hoofd wordt niet volledig vertaald naar het uiteindelijke werk).
Jarenlang lid van de anti-Dostojevski-club (waartoe ook Garsjin, Toergenjev en Gontsjarov zouden behoren). Nooit door De idioot kunnen komen. Opperboek Gebroeders Karamazov, toch echt weergaloos mooi en meeslepend, wordt flauw genoeg niet eens behandeld in het hoofdstuk. Misdaad en straf, Het dodenhuis en Boze Geesten vindt hij ineens wel weer meesterwerken. Snap z’n punt niet helemaal eerlijk gezegd. Ik kan me niet aan de indruk ontdekken dat Fjodor gewoon niet voldoende intellectueel en salonfähig is naar zijn smaak.
Tolstoj werkte zeven jaar aan Oorlog en Vrede. Een aantal van de hoofdpersonen, Nikolaj en Ilja Rostov, Sonja, Marja Bolkonskaja, Vera, Natasja, zijn gebaseerd op familie en vrienden uit Tolstojs eigen leven. Tolstoj groeide op op het inmiddels fameuze landgoed Jasnaja Poljana, in de buurt van Toela. Hij was een groot liefhebber van Rousseau. Schijnt een zeer goede officier geweest te zijn, in o.a. Sebastopol. Had een zeer sterke persoonlijkheid, maar zijn ontwikkeling liet te wensen over. Hij was eerder al gezakt voor het toelatingsexamen aan de universiteit, met een hele reeks onvoldoendes voor talen.
Vrij kort na Oorlog en Vrede schreef hij Anna Karenina. Beide boeken bleken ook in die tijd al een gigantisch succes, ook onder collega’s. Hij werd gezien als een van de allergrootsten (ook door bv Dostojevski).
Daarna was hij het spoor bijster en trok hij zich terug in een schulp van oerchristelijk anarchisme. Kort daarop legde hij zijn eerdere vete met Toergenjev bij en trokken ze zo nu en dan samen op.
In zijn nadagen verschenen onder meer de meesterlijke novelle De dood van Ivan Iljitsj en het omstreden verhaal Kreutzersonate.
Reve typeert Tolstoj als een eenvoudig en naïef schrijver. Zeer toegankelijk en goed te lezen zonder voorkennis van filosofie of andere zware onderwerpen. Herkenbaar. De salonscènes in Oorlog en Vrede zou je zomaar kunnen zien als een soap avant la lettre. Prachtig en meeslepend boek.
Het doet me deugd om te zien dat Reve de miskende en tragisch om het leven gekomen Vesovolod Garsjin een apart hoofdstuk heeft gegeven. Ik las vorig jaar de korte verhalenbundel De Beren en was erg onder de indruk.
Garsjin raakte meer en meer geestesziek. Hij heeft nog gediend in het leger, maar daarna kwam hij meerdere malen in klinieken terecht (waar hij ook over schreef, net als bijvoorbeeld Maarten Biesheuvel deed). Hij had af en toe contact met Tolstoj en Toergenjev was een bewonderaar van hem. Toergenjev wilde hem en zijn moeder helpen. Het was af en aan met de gezondheid, maar uiteindelijk ging het mis en wierp Garsjin zichzelf in het trapgat en overleed aan de verwondingen.
Tsjechov was de zoon van een lijfeigene en er zelf ook een (voor even). Later zou hij medicijnen studeren. Hij was onzeker over zijn schrijverstalent, in het begin met name korte verhalen. Hij werd echter aangespoord, zette door en werd succesvol. Hij zou steeds minder verhalen schrijven en zich toeleggen op toneel. Hij had veel levenslust en reisde veel, zowel in alle delen van Europa en Rusland/Siberië (ik kan me nog goed het olijke standbeeld van hem herinneren in Tomsk waar hij een tijdje verbleef op doorreis naar Sachalin). Hij was geestig en behulpzaam voor velen. Hij was chronisch ziek, met name longtuberculose. Zijn elegante toneelwerk is waarschijnlijk waardoor hij nu nog het bekendst is. De Meeuw, Oom Vanja, Drie Zusters, De Kersentuin etc. Bij Tsjechov loopt het met bijna iedereen slecht af en met niemand echt goed. Tsjechov stierf uiteindelijk in 1904, aan de voet van het Zwarte Woud.
En dan is het opeens afgelopen na het laatste hoofdstuk over Tsjechov. Zonde, ik had graag ook Van het Reves visie op de 20e eeuwse schrijvers willen lezen. Geen Boelgakov, Babel, Makanin, Jerovejev, Pasternak en dus ook niet zijn geliefde Nabokov.
Een tikkeltje elitair is het wel. Hij wijdt rustig een heel hoofdstuk aan een relatief onbekende, miskende 19e eeuwse intellectueel als Petsjerin ten koste van sommige meer voor de hand liggende schrijvers als bijvoorbeeld Saltykov. Dat maakt het ergens ook weer interessant en levendig. Duidelijke keuzes. En dat hij Dostojevski niks vindt (“hij heeft de ‘keukenmeidenroman’ tot ‘literatuur’ verheven”) wist ik al uit een eerder interview. Toch wordt ook Fjodor nog ruim bedeeld met een stevig hoofdstuk, hoewel voornamelijk om zijn belang te relativeren. Er wordt verder door het hele boek rijkelijk (onvertaald gelaten) geciteerd uit het Frans en Duits, wat we dan maar als een compliment aan de lezer moeten opvatten.
Wat het boek verder vooral doet, is enthousiasmeren. Gelijk het sterkste pluspunt. Je krijgt tijdens het lezen een haast onbedwingbare behoefte om delen van de Russische Bibliotheek van Van Oorschot uit de kast te trekken en te gaan lezen. Met name na een bladzijde of tweehonderd, als we bij Gogol, Gontsjarov en Toergenjev aankomen.
************
Eerste paar eeuwen weinig soeps, voornamelijk vertaalde literatuur. De eerste lezenswaardige dichter die de revue passeert, komt uit de 18e eeuw: Gavrila Derzjavin. Vergelijking qua stijl met Gorter.
Archaïsche fabeldichter Ivan Krylov, de Russische La Fontaine. Ouderwetse en gezapige figuur, wat op ironische wijze wordt aangedikt in zijn poëzie.
Vasili Zjoekovski, lyrische dichter uit de Romantiek. Denis Davydov, dichter-partizaan, schrijver van proza, liederen en gedichten en memoires.
Anders dan in Nederland, waar literatuur een serieuze aangelegenheid is, is het in Rusland vooral een liefhebberij, een tijdverdrijf. Daarnaast een land zonder literaire traditie en cultureel verleden. Kennis kwam uit de Franse, de Europese cultuur. Relatief snelle ontwikkeling van de literatuur tussen 1780 en 1820 richting de tijdgenoten van de dichter des vaderlands: Alexander Sergejevitsj Poesjkin. Officier en dichter Batjoesjkov, modernist en toneelschrijver Gribojedov, historisch poëet Rylejev, de populaire Bestoezjev (pseudoniem Marlinski), literator-dekabrist Wilhelm Küchelbecker, dichter Anton Delvig. De laatste twee net als Poesjkin uit dezelfde beroemde lichting van het lyceum van Tsarskoje Selo.
Poesjkin. Een slimme leerling. Groot dichter, prozaïst, verzenromanschrijver. Liefhebber van het Petersburgse uitgaansleven. Niet onomstreden bij de tsaren, meerdere keren verbannen vanwege vermeende oproergedichten zoals Ode aan de vrijheid (1818). Uiteindelijk omgekomen in een duel, hetgeen een schokgolf teweegbracht. Inmiddels onomstreden de grootste dichter van Rusland. Jevgeni Onegin (1825-1832) is zijn beroemdste werk, een roman in versvorm. Stilistisch en inhoudelijk is Poesjkin misschien niet eens zo wereldschokkend, maar wel een belangrijke voorloper en wegbereider voor latere schrijvers als Gogol, Toergenjev en Dostojevski. Een wat onevenwichtig oeuvre, maar bij vlagen is het erg mooi en aansprekend. Het heeft een soort vanzelfsprekendheid. Het klopt en het klinkt zoals het moet zijn.
Lermontov is de erfgenaam van Poesjkin. Opgevoed door zijn oma. Werd later officier. Net als Poesjkin verbannen. Bracht een tijd in de Kaukasus door, waar zijn bekendste werk Held van onze tijd over gaat. Mocht graag anderen bespotten, wat hem uiteindelijk duur is komen te staan in een duel. Naast proza schreef hij bevlogen, hartstochtelijke gedichten.
Inmiddels zijn we halverwege de 19e eeuw. Tjoettsjev, schrijver van enkele van de beroemdste Russische gedichten, zoals Mensentranen.
Oekraïner Gogol komt voorbij met zijn volksverhalen. Iemand die alles onbedoeld bij elkaar loog. Grotesk en alles overdrijvend. Uiteraard zijn geestige, onvolprezen schelmenroman Dode Zielen over held Tsjitsjikov die handelt in op papier nog levende lijfeigenen. Verder is de Revisor een bekend toneelstuk en onder meer het fraai getitelde, absurdistische verhaal De Neus.
In de 19e eeuw stonden binnen de intellectuele kringen de Slavofielen en de Westerlingen tegenover elkaar. Eerstgenoemden verzetten zich tegen de westerse invloeden. Gogol hoorde hierbij en later ook Dostojevski. Tegenhangers waren onder meer Alexander Herzen en Belinski.
Gontsjarov krijgt een hoofdstuk met natuurlijk zijn onsterfelijke romanfiguur Oblomov die maar geen besluiten kan nemen of in actie weet te komen en daarom grote delen van de dag op de divan doorbrengt. Of zoals Van het Reve het stelt: Oblomov voelt een weerzin zich druk te maken over de dingen waar iedereen zich druk over maakt. “Hij is een meester in het beschrijven van het mechanisme waardoor een uitgestelde handeling op de lange baan wordt geschoven: de brief waarvan men schrikt en die ter afkoeling op de schoorsteenmantel wordt gezet en waarvan het openen steeds moeilijker wordt.” Gontsjarov had zelf ook moeite zich te focussen. Zo werkte hij meer dan twintig jaar aan Het ravijn, wat uiteindelijk flopte.
Drie zaken waren belangrijk in Toergenjevs leven. De tirannie van zijn moeder, het geringe contact met zijn vader en de natuur van het landgoed Spasskoje uit zijn jeugd. Hij had een goede inborst en hielp waar nodig veel van zijn collega’s en hun familie, o.a. de tragisch overleden korte verhalenschrijver Garsjin. Hij bleek uiteindelijk een volksschrijver en werd een van de meest geliefde en geleden schrijvers.
Een niet onverdienstelijk dichter, maar met name bekend vanwege romans (Vaders en Zonen, Roedin, Adelsnest), korte verhalen (Jagersverhalen, Eerste Liefde, Lentewateren) en toneelstukken (Een maand buiten).
De allermooiste held die Toergenjev geschapen heeft, is natuurlijk Bazarov, de nihilist, uit Vaders en Zonen (letterlijk Vaders en Kinderen) uit 1862. Dat boek heeft me eigenhandig de Russische literatuur in gesleept rond ‘98/‘99. Ik heb het sindsdien nooit durven herlezen, uit angst dat de magie van toen niet meer dezelfde zal zijn. Een schitterend, psychologisch boek dat naast de clashes tussen held en tegenstander Bazarov en Arkadi vooral gaat over de botsing tussen twee generaties.
Toergenjev zou later overschaduwd worden door Tolstoj en Dostojevski, wat niet helemaal terecht is. Hij is de eerste echte romanschrijver en absoluut een van de grootste.
Dostojevski dan. Zat z’n hele leven in de schulden. Mede door z’n generositeit richting familie en vrienden. Nogal opvliegerig persoon met woede-aanvallen. Nors, somber, onzeker. Woonde de verkeerde bijeenkomsten bij en werd veroordeeld tot enkele jaren dwangarbeid en later als soldaat in Siberië. Na de dood van Nicolaas I werd hij gerehabiliteerd in 1855 en keerde terug naar Petersburg.
Reves belangrijkste bezwaren: veelwoordigheid, haastig geschreven, overwicht van de ‘dichter’ over de ‘kunstenaar’ (idee in het hoofd wordt niet volledig vertaald naar het uiteindelijke werk).
Jarenlang lid van de anti-Dostojevski-club (waartoe ook Garsjin, Toergenjev en Gontsjarov zouden behoren). Nooit door De idioot kunnen komen. Opperboek Gebroeders Karamazov, toch echt weergaloos mooi en meeslepend, wordt flauw genoeg niet eens behandeld in het hoofdstuk. Misdaad en straf, Het dodenhuis en Boze Geesten vindt hij ineens wel weer meesterwerken. Snap z’n punt niet helemaal eerlijk gezegd. Ik kan me niet aan de indruk ontdekken dat Fjodor gewoon niet voldoende intellectueel en salonfähig is naar zijn smaak.
Tolstoj werkte zeven jaar aan Oorlog en Vrede. Een aantal van de hoofdpersonen, Nikolaj en Ilja Rostov, Sonja, Marja Bolkonskaja, Vera, Natasja, zijn gebaseerd op familie en vrienden uit Tolstojs eigen leven. Tolstoj groeide op op het inmiddels fameuze landgoed Jasnaja Poljana, in de buurt van Toela. Hij was een groot liefhebber van Rousseau. Schijnt een zeer goede officier geweest te zijn, in o.a. Sebastopol. Had een zeer sterke persoonlijkheid, maar zijn ontwikkeling liet te wensen over. Hij was eerder al gezakt voor het toelatingsexamen aan de universiteit, met een hele reeks onvoldoendes voor talen.
Vrij kort na Oorlog en Vrede schreef hij Anna Karenina. Beide boeken bleken ook in die tijd al een gigantisch succes, ook onder collega’s. Hij werd gezien als een van de allergrootsten (ook door bv Dostojevski).
Daarna was hij het spoor bijster en trok hij zich terug in een schulp van oerchristelijk anarchisme. Kort daarop legde hij zijn eerdere vete met Toergenjev bij en trokken ze zo nu en dan samen op.
In zijn nadagen verschenen onder meer de meesterlijke novelle De dood van Ivan Iljitsj en het omstreden verhaal Kreutzersonate.
Reve typeert Tolstoj als een eenvoudig en naïef schrijver. Zeer toegankelijk en goed te lezen zonder voorkennis van filosofie of andere zware onderwerpen. Herkenbaar. De salonscènes in Oorlog en Vrede zou je zomaar kunnen zien als een soap avant la lettre. Prachtig en meeslepend boek.
Het doet me deugd om te zien dat Reve de miskende en tragisch om het leven gekomen Vesovolod Garsjin een apart hoofdstuk heeft gegeven. Ik las vorig jaar de korte verhalenbundel De Beren en was erg onder de indruk.
Garsjin raakte meer en meer geestesziek. Hij heeft nog gediend in het leger, maar daarna kwam hij meerdere malen in klinieken terecht (waar hij ook over schreef, net als bijvoorbeeld Maarten Biesheuvel deed). Hij had af en toe contact met Tolstoj en Toergenjev was een bewonderaar van hem. Toergenjev wilde hem en zijn moeder helpen. Het was af en aan met de gezondheid, maar uiteindelijk ging het mis en wierp Garsjin zichzelf in het trapgat en overleed aan de verwondingen.
Tsjechov was de zoon van een lijfeigene en er zelf ook een (voor even). Later zou hij medicijnen studeren. Hij was onzeker over zijn schrijverstalent, in het begin met name korte verhalen. Hij werd echter aangespoord, zette door en werd succesvol. Hij zou steeds minder verhalen schrijven en zich toeleggen op toneel. Hij had veel levenslust en reisde veel, zowel in alle delen van Europa en Rusland/Siberië (ik kan me nog goed het olijke standbeeld van hem herinneren in Tomsk waar hij een tijdje verbleef op doorreis naar Sachalin). Hij was geestig en behulpzaam voor velen. Hij was chronisch ziek, met name longtuberculose. Zijn elegante toneelwerk is waarschijnlijk waardoor hij nu nog het bekendst is. De Meeuw, Oom Vanja, Drie Zusters, De Kersentuin etc. Bij Tsjechov loopt het met bijna iedereen slecht af en met niemand echt goed. Tsjechov stierf uiteindelijk in 1904, aan de voet van het Zwarte Woud.
En dan is het opeens afgelopen na het laatste hoofdstuk over Tsjechov. Zonde, ik had graag ook Van het Reves visie op de 20e eeuwse schrijvers willen lezen. Geen Boelgakov, Babel, Makanin, Jerovejev, Pasternak en dus ook niet zijn geliefde Nabokov.
November 24, 2013
Ik gebruik dit als naslagwerk voor mijn Russische Bibliotheek. Een genot om te lezen vanwege de onderkoeld-humoristische of zo je wilt -altijd aanwezige ironische ondertoon.
March 5, 2024
Twee citaten:
"De belangrijkste dingen die men op school leert: lezen, schrijven en rekenen, kunnen door bijna iedereen aan bijna iedereen onderwezen worden."
"Ook schijnt hij (Dimitri Pisarev, AB) niet te hebben geweten dat het treiteren en tiranniseren van anderen voor veel mensen een bron van voortdurende en onuitputtelijke vreugde is en dat men die mensen daar door goede voorlichting niet van af kan helpen."
"De belangrijkste dingen die men op school leert: lezen, schrijven en rekenen, kunnen door bijna iedereen aan bijna iedereen onderwezen worden."
"Ook schijnt hij (Dimitri Pisarev, AB) niet te hebben geweten dat het treiteren en tiranniseren van anderen voor veel mensen een bron van voortdurende en onuitputtelijke vreugde is en dat men die mensen daar door goede voorlichting niet van af kan helpen."
September 14, 2020
Heerlijk boek! Vlot geschreven door een scherpe en erudiete geest. Regelmatig opgeluisterd met hilarische tussendoortjes over de schrijvers in kwestie. Het is wel duidelijk waar Van het Reves eigen voorkeuren liggen en dat hij bijv. zeer geporteerd is van Toergenjev en Tsjechov en veel minder van Dostojevski. Die persoonlijke stijl en aanpak maken dit boek erg levendig en zoveel jaar na dato nog steeds heel fris en toegankelijk.
May 18, 2025
informatief. kvh reve deelt bovendien echt waardevolle inzichten over het wezen van de literatuur. en laat zijn antipathie jegens het marxisme op komisch ongepaste momenten doorschemeren.
December 1, 2024
Het zal altijd wel een heksentoer zijn om een uitgebreide literatuurgeschiedenis te schrijven die goed lees- en verteerbaar blijft. Karel van het Reve slaagt daar, door het aanbrengen van de nodige anekdotiek en het niet verhullen van eigen voorkeuren, vrij goed in. Zoeken naar oorzaken en diepere verbanden doet hij, met een bijna wonderbaarlijke halsstarrigheid, bewust niet. Daarmee is dit meer een serie (los van elkaar staande) lezenswaardige schrijversportretten dan een wetenschappelijke studie.
Displaying 1 - 7 of 7 reviews