What do you think?
Rate this book
Eva
Eva is de meest openhartige en autobiografische roman van Carry van Bruggen. Hierin kijk ze terug op haar jeugd en overdenkt ze haar mislukte huwelijk en de moord op haar broer. Een tijdloos, eerlijk en diepgaand portret van een vrouw die geen enkel aspect uit haar leven onbesproken laat, van haar zoektocht naar eenheid tot haar liefdesleven en het verlangen haar benauwde wereld te verlaten.
222 pages, Hardcover
First published January 1, 1927
22 people are currently reading
438 people want to read
About the author
Carry van Bruggen
37 books6 followersCarry van Bruggen is the penname of Carolina Lea de Haan. She also wrote under the penname Justine Abbing.
See for a full list of all her work the DBNL database: http://dbnl.nl/auteurs/auteur.php?id=...
See for a full list of all her work the DBNL database: http://dbnl.nl/auteurs/auteur.php?id=...
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 76 reviews
January 23, 2017
De tragiek van Carry van Bruggen - en met haar anderen - is denk ik dat ze in het verkeerde taalgebied geboren is. Dat zeg ik niet uit een soort dédain voor de Nederlandse literatuur o.i.d., maar het soort schrijfster dat Van Bruggen was, genadeloos intellectueel, gevaarlijk modernistisch, en met een grenzeloos vertrouwen in de standvastigheid van de lezer, vergt wellicht een ander publiek dan het Nederlandse. Hella Haasse noemde dat ooit "binnendijks" geloof ik - het, laten we zeggen, ietwat kneuterige aspect van onze hoofdthema's. Liever de dagdagelijkse beschrijvingen van een verwaterd en burgerlijk seksleven dan de door idealisten geschepte vergezichten van utopische liefde. Wij laten ons erop voorstaan dat we in tegenstelling tot onze oosterburen onze naamwoorden gewoon in kleine letters schrijven.
Maar Van Bruggen is wel van het vergezicht. Zij begint deze autobiografische roman met het intrappen van een deur: de deur naar de nieuwe eeuw. "Gister konden we zeggen: De slag bij Waterloo was in deze eeuw," denkt en zegt ze dan. En "is het niet net alsof je in een grote, lege ruimte binnenkomt?" Ik las dit rond de jaarwisseling, en op nieuwjaarsdag nam ik me zomaar eens voor: ik ga een dagboek bijhouden. Arbitrair of niet, ik ben in een nieuwe ruimte, en ik kan mezelf heruitvinden. Maar ook de milde desillusie die inherent is aan goede voornemens is Van Bruggen niet vreemd. Want voor je het weet draait de nieuwe eeuw alweer op volle toeren:
Die puntjes trouwens, hierboven, lopen door het hele boek. Geen enkele gedachte wordt gefinaliseerd, omdat... ja waarom eigenlijk niet? Ik denk omdat de dingen nu eenmaal ingewikkeld zijn. En misschien ook wel omdat je de dingen soms niet tot het einde toe wil doordenken. "Wat moet je eigenlijk blij zijn dat je, wat altijd waar is, niet altijd hoeft te weten." Wat altijd waar is: dat we eindigen als een lichaam van vlees waarmee dingen zijn gebeurd. Wat je niet altijd hoeft te weten.
Dit sentiment keert constant terug: "Je hield het niet uit, als je het altijd verstond... je hield het hele leven niet uit, als je altijd alles verstond. Het meeste gaat je voorbij... Eén ding tegelijk, en dat nog maar half."
Dit is het verhaal van een meisje dat vrouw wordt, dat verhaal dat al zo eindeloos vaak verteld is, maar het verschil is wel dat Van Bruggen zo cerebraal is dat de vertelstem veel meer een constante is. Het is dat lichaam waarmee dingen gebeuren, en soms lijkt al dat geheel ontkoppeld van de gedachten. Van Bruggen begrijpt donders goed - nogmaals: té goed - de limitaties van een leven, en al zeker van het leven van een Joodse vrouw begin twintigste eeuw. Maar het mooie en tegelijk tragische is dat Van Bruggen als het ware vroegrijp is, maar dan blijft hangen in het vroegrijp zijn. Ze wordt nooit dat alles, de normale, soeverijne mens. Altijd het blijven malen, de twijfels. Op een dag gaat ze terug naar haar geboortedorp, en met haar terugkomst keert ook de eeuwige mantra van de onwetendheid maar weer terug. De passage is adembenemend:
"Ik greep toen boven mijn macht, en nu ook." Is dat niet de eerste en laatste levensles? Begrijpen, accepteren, dat het geheim van het leven je pet te boven gaat. Negatieve capabiliteit, zoals Keats eens schreef. Het leven is, boven alles, mirakuleus. Godzijdank.
Maar Van Bruggen is wel van het vergezicht. Zij begint deze autobiografische roman met het intrappen van een deur: de deur naar de nieuwe eeuw. "Gister konden we zeggen: De slag bij Waterloo was in deze eeuw," denkt en zegt ze dan. En "is het niet net alsof je in een grote, lege ruimte binnenkomt?" Ik las dit rond de jaarwisseling, en op nieuwjaarsdag nam ik me zomaar eens voor: ik ga een dagboek bijhouden. Arbitrair of niet, ik ben in een nieuwe ruimte, en ik kan mezelf heruitvinden. Maar ook de milde desillusie die inherent is aan goede voornemens is Van Bruggen niet vreemd. Want voor je het weet draait de nieuwe eeuw alweer op volle toeren:
Ja... zo begint het... zo ontwindt het zich... zo klimmen de uren, en stapelen zich tot dagen, met hun lotgevallen, die ronden zich tot jaren, met hun gebeurtenissen, tot eindelijk die grote lege Toekomst gevuld zal zijn. En dan is eenmaal ook deze eeuw voorbij.Want tsja, dat is de tijd toch: lang geleefd maar kort beschouwd. Alejo Carpentier schrijft ergens, en daar moet ik altijd aan denken: "Hij liet achter wat hij geërfd had: een lichaam van vlees waarmee dingen gebeurd waren." En zo is het.
Die puntjes trouwens, hierboven, lopen door het hele boek. Geen enkele gedachte wordt gefinaliseerd, omdat... ja waarom eigenlijk niet? Ik denk omdat de dingen nu eenmaal ingewikkeld zijn. En misschien ook wel omdat je de dingen soms niet tot het einde toe wil doordenken. "Wat moet je eigenlijk blij zijn dat je, wat altijd waar is, niet altijd hoeft te weten." Wat altijd waar is: dat we eindigen als een lichaam van vlees waarmee dingen zijn gebeurd. Wat je niet altijd hoeft te weten.
Dit sentiment keert constant terug: "Je hield het niet uit, als je het altijd verstond... je hield het hele leven niet uit, als je altijd alles verstond. Het meeste gaat je voorbij... Eén ding tegelijk, en dat nog maar half."
Dit is het verhaal van een meisje dat vrouw wordt, dat verhaal dat al zo eindeloos vaak verteld is, maar het verschil is wel dat Van Bruggen zo cerebraal is dat de vertelstem veel meer een constante is. Het is dat lichaam waarmee dingen gebeuren, en soms lijkt al dat geheel ontkoppeld van de gedachten. Van Bruggen begrijpt donders goed - nogmaals: té goed - de limitaties van een leven, en al zeker van het leven van een Joodse vrouw begin twintigste eeuw. Maar het mooie en tegelijk tragische is dat Van Bruggen als het ware vroegrijp is, maar dan blijft hangen in het vroegrijp zijn. Ze wordt nooit dat alles, de normale, soeverijne mens. Altijd het blijven malen, de twijfels. Op een dag gaat ze terug naar haar geboortedorp, en met haar terugkomst keert ook de eeuwige mantra van de onwetendheid maar weer terug. De passage is adembenemend:
Achter de langgerekte rogge-akkers ligt de groote straatweg, waar de tram rijdt en de fietsen, die je niet kunt hooren, enkel zien. Er is een hobbelig veldje, waar in een waas van bloeiend gras de wilde zuring gloeit -, en er is ook wat haver, koel-zilverig groen tusschen de rosse rog. De aren van haver geven tegen elkaar aan een droomerig, metalig geluid, dat doet mij soms aan de kleine klokjes van de siertorens denken, lang geleden, in de synagoge. In glanzende golvingen zichtbaar wandelt de wind de akkers over, over de toppen der doorgloeide aren wandelt de wind naar mij toe.... en ik kijk naar den wandelenden wind, ik kijk naar den lichtenden hemel en ginds ligt de stad. Zoovele jaren van mijn leven heb ik daar geleefd. Ik laat die jaren door mijn handen glijden, zooals een straaltje droog, glinsterend zand. Daar kon je als kind soms eindeloos mee bezig zijn. Je greep een handvol en je hand stond pijnlijk gespannen en je liet het loopen en je hand was leeg en je deed het weer opnieuw. En je oogen stonden strak, je dacht aan niets, en het bleef je toch dagen lang bij. Het is mij jaren lang bij-gebleven. Zoo laat ik door mij heen de jaren loopen. De kinderen zijn weggefietst en de grindweg is verlaten, hij ligt schemerwit tusschen de fel-groene heggen, een lage, lange boerenwoning sluit in de schuinte het zicht, de roode steen gloeit zoo warm als het zuringveldje, het rieten dak glanst gelijk zilverpels. En ik kijk naar het verglijden van die glanzen, en ik ga vlak langs de akkers, de halmen zijn hooger dan ik, de wind duwt ze tegen mij aan, ik laat ze zachtjes door mijn handen gaan en met den wind varen de jaren door mij heen. Ik vat ze allemaal in één greep bijeen, en ik ben zoo vol en zoo pijnlijk gespannen van al die jaren als vroeger mijn hand van al dat zand -, ik greep toen boven mijn macht, en nu ook, een mensch kan niet zooveel tegelijk bevatten, niet zooveel tegelijk begrijpen, niet zooveel zijn tegelijk. Vatten is grijpen. Begrijpen is zijn. De jaren staan in mij overeind tot tegen mijn keel en ik zou willen huilen, maar ze vloeien en dat vloeien ontspant mij. Ze vloeien dan snel en dan traag, er zijn jaren die niets en jaren die alles beduiden. De oude jaren blijven altijd het zwaarste wegen, de jaren, waarin ik werd opgebouwd, in het oude verband, in het oude verbond, en ik leefde in het huisje, tusschen de zevende en achtste lantaarn.... en ik groeide op en ik verhuisde naar de stad, naar de school aan het water, naar het zolderkamertje bij Bertha en Saar, ik trok later in bij Ernestien, en ik trouwde, en net zooals bij een zeepbel.... of je had een doosje Bengaalsche lucifers en je streek beurtelings een groene, een gele en een roode aan.... en er zijn ook muziek-tollen, die van toon verwisselen als je er een klap op geeft met je vlakke hand.... en telkens voel ik mij een andere Eva en weet tegelijk dat ik altijd dezelfde Eva bleef.... en mijn hand is leeg. De wind wandelt in ros-zilveren glanzingen de akkers over, hij komt over de toppen van de aren naar mij toe, de haver ritselt, de rogge ruischt, de kinderen zijn weggefietst, de grindweg ligt verlaten, en ik grijp opnieuw mijn handvol jaren, ze glijden als een straaltje droog glinsterend zand en mijn hand is leeg. ‘Het rustig.... het waardig....’ hoe zegt Montaigne het toch? ‘In het rustig tegemoet-zien van den dood ligt het einddoel van alle filosofie.’ Het is eigenlijk niet heelemaal waar, het is misschien zelfs heelemaal niet waar, maar het is aardig om in je-zelf te zeggen, om tegen je-zelf te zeggen op den verlaten schemerwitten grindweg, bij zonsondergang: ‘Dood, waar is uw verschrikking....’
De vrijheid is pas bevochten als de dood geen verschrikking meer heeft, als in de volheid van het leven de dood zijn verschrikking verliest.... ik reik wel eens daartoe, in zeldzame oogenblikken, de allerlaatste jaren, Leven-en-Dood ineenen te smaken -, Unio Mystica.
"Ik greep toen boven mijn macht, en nu ook." Is dat niet de eerste en laatste levensles? Begrijpen, accepteren, dat het geheim van het leven je pet te boven gaat. Negatieve capabiliteit, zoals Keats eens schreef. Het leven is, boven alles, mirakuleus. Godzijdank.
September 28, 2023
Eva is het laatste boek dat Carry van Bruggen schreef. Het verscheen in 1927, toen zij 45 jaar was. Ze zou slechts 50 jaar worden. Ze begint het boek met de dag dat ze 18 jaar werd, precies de eerste dag van de 20e eeuw, een dag waarop het sneeuwde. In het verhaal volgen we de hoofdpersoon Eva, het alter ego van Carry zelf. Het verhaal wordt niet van buitenaf geschreven maar in de vorm van interne monologen van de hoofdpersoon. Je leest de taalstroom van allerlei gedachten van het jonge meisje, de verliefde vrouw, het huwelijk, het krijgen van twee kinderen, de scheiding van haar man, de dood van haar broer, in het boek door ziekte. De broer van Carry, Jacob Israël de Haan werd in werkelijkheid vermoord. In de roman noemt Eva de broer David haar tweelingbroer. In werkelijkheid zijn ze in hetzelfde jaar geboren, Carry op 1 januari 1882, Jacob op 31 december 1882. Eva staat voor het leven van een zelfbewuste vrouw die lijdt onder maatschappelijke conventies, zoals de maatschappelijke veroordeling van homoseksualiteit terwijl haar broer homoseksueel is. Carry leed zelf aan depressies en overleed aan een overdosis.
Het is een uniek boek, niet zo zeer een verhaal, maar vooral een introspectie, een zoektocht.
Daarmee hoort het tot de iconen van de Nederlandse literatuur.
Het is een uniek boek, niet zo zeer een verhaal, maar vooral een introspectie, een zoektocht.
Daarmee hoort het tot de iconen van de Nederlandse literatuur.
October 25, 2025
Ik denk niet dat een autobiografische roman echt spoilers kan bevatten, ik haal in mijn review wel enkele gebeurtenissen aan uit de roman -- maar de roman is zo veel meer dan aaneengerijgde gebeurtenissen.
Wat een fenomenaal boek was dit!! Dit is veruit het beste autobiografische werk dat ik ooit heb gelezen. Eva is een openhartige autobiografie van Carry Van Bruggen, die gebeurtenissen uit haar herinneringen afwisselt met inwendige (en vaak filosofische) verzuchtingen en gemurmel. Dit geeft het werk een sterke 'stream of consciousness', wat - zeker in de eerste hoofdstukken - een obstakel kan vormen. Ik had het alleszins moeilijk in de eerste twee hoofdstukken om haar herinneringen te volgen, omdat ze ze constant onderbrak met innerlijke reflecties (al dan niet gerelateerd aan de herinnering). Het was pas later in het werk dat ik begreep dat het boek niet probeert om een autobiografie te zijn, het maakt niet uit of je de herinnering begrijpt - het gaat om de ontwikkeling van Carry Van Bruggen als persoon. De hoofdstukken starten vanuit een herinnering, en reflecteren van daaruit breder over haar leven in die periode - schoollopen, volwassen worden, verliefd worden, een kind krijgen, scheiden. We volgen Eva van jonge tiener tot een vrouw van middelbare leeftijd.
De eerste twee hoofdstukken gaan over jeugdherinneringen als minderjarige en haar 18-jarige zelve. Het boek start met Eva's herinnering aan Oudjaar 1899, en de overgang naar de Nieuwe Eeuw, die ze zich inbeeldt als een grote, lege ruimte die wacht om gevuld te worden. Ik vraag me af of de vaak verwarrende, en soms onvolledige herinneringen in deze hoofdstukken reflecteren op het geheugen van Carry. Greep ze soms flarden uit de storm aan herinneringen? Hoe dan ook, in deze hoofdstukken wordt Carry - Eva - gepresenteerd als een meisje vol vragen. Veel mensen lijken een mening over haar te hebben - slechte thuissituatie, een flirt - maar Eva zelf ligt duidelijk in de knoop met zichzelf. Ze worstelt het "huisje-tuintje-kindje"-idee waarvan ze denkt en verwacht dat het haar te wachten staat. Er worden veel thema's behandeld in het boek, ook al lijkt Eva over geen ervan een sterke mening te hebben. Dit laat veel thema's (zoals homoseksualiteit) in het open zweven, en geeft het een soort van tijdloos gevoel.
Verwoven met filosofische gedachten over het leven als vrouw en moeder, als mens, is dit boek allerminst een autobiografie à la lettre. Ik kan alleen maar aanraden het een kans te geven, ik vond het zeer inspirerend en heb enkele keren een traantje gelaten en een beetje doods naar buiten gestaard.
Tenslotte één van de passages die mij het meeste aangreep ((van een oudere editie, de editie die ik las heeft moderne spellingen overgenomen)):
Wat een fenomenaal boek was dit!! Dit is veruit het beste autobiografische werk dat ik ooit heb gelezen. Eva is een openhartige autobiografie van Carry Van Bruggen, die gebeurtenissen uit haar herinneringen afwisselt met inwendige (en vaak filosofische) verzuchtingen en gemurmel. Dit geeft het werk een sterke 'stream of consciousness', wat - zeker in de eerste hoofdstukken - een obstakel kan vormen. Ik had het alleszins moeilijk in de eerste twee hoofdstukken om haar herinneringen te volgen, omdat ze ze constant onderbrak met innerlijke reflecties (al dan niet gerelateerd aan de herinnering). Het was pas later in het werk dat ik begreep dat het boek niet probeert om een autobiografie te zijn, het maakt niet uit of je de herinnering begrijpt - het gaat om de ontwikkeling van Carry Van Bruggen als persoon. De hoofdstukken starten vanuit een herinnering, en reflecteren van daaruit breder over haar leven in die periode - schoollopen, volwassen worden, verliefd worden, een kind krijgen, scheiden. We volgen Eva van jonge tiener tot een vrouw van middelbare leeftijd.
De eerste twee hoofdstukken gaan over jeugdherinneringen als minderjarige en haar 18-jarige zelve. Het boek start met Eva's herinnering aan Oudjaar 1899, en de overgang naar de Nieuwe Eeuw, die ze zich inbeeldt als een grote, lege ruimte die wacht om gevuld te worden. Ik vraag me af of de vaak verwarrende, en soms onvolledige herinneringen in deze hoofdstukken reflecteren op het geheugen van Carry. Greep ze soms flarden uit de storm aan herinneringen? Hoe dan ook, in deze hoofdstukken wordt Carry - Eva - gepresenteerd als een meisje vol vragen. Veel mensen lijken een mening over haar te hebben - slechte thuissituatie, een flirt - maar Eva zelf ligt duidelijk in de knoop met zichzelf. Ze worstelt het "huisje-tuintje-kindje"-idee waarvan ze denkt en verwacht dat het haar te wachten staat. Er worden veel thema's behandeld in het boek, ook al lijkt Eva over geen ervan een sterke mening te hebben. Dit laat veel thema's (zoals homoseksualiteit) in het open zweven, en geeft het een soort van tijdloos gevoel.
Verwoven met filosofische gedachten over het leven als vrouw en moeder, als mens, is dit boek allerminst een autobiografie à la lettre. Ik kan alleen maar aanraden het een kans te geven, ik vond het zeer inspirerend en heb enkele keren een traantje gelaten en een beetje doods naar buiten gestaard.
Tenslotte één van de passages die mij het meeste aangreep ((van een oudere editie, de editie die ik las heeft moderne spellingen overgenomen)):
In glanzende golvingen zichtbaar wandelt de wind de akkers over, over de toppen der doorgloeide aren wandelt de wind naar mij toe.... en ik kijk naar den wandelenden wind, ik kijk naar den lichtenden hemel en ginds ligt de stad. Zoovele jaren van mijn leven heb ik daar geleefd. Ik laat die jaren door mijn handen glijden, zooals een straaltje droog, glinsterend zand. Daar kon je als kind soms eindeloos mee bezig zijn. Je greep een handvol en je hand stond pijnlijk gespannen en je liet het loopen en je hand was leeg en je deed het weer opnieuw. En je oogen stonden strak, je dacht aan niets, en het bleef je toch dagen lang bij. Het is mij jaren lang bij-gebleven. Zoo laat ik door mij heen de jaren loopen. De kinderen zijn weggefietst en de grindweg is verlaten, hij ligt schemerwit tusschen de fel-groene heggen, een lage, lange boerenwoning sluit in de schuinte het zicht, de roode steen gloeit zoo warm als het zuringveldje, het rieten dak glanst gelijk zilverpels. En ik kijk naar het verglijden van die glanzen, en ik ga vlak langs de akkers, de halmen zijn hooger dan ik, de wind duwt ze tegen mij aan, ik laat ze zachtjes door mijn handen gaan en met den wind varen de jaren door mij heen. Ik vat ze allemaal in één greep bijeen, en ik ben zoo vol en zoo pijnlijk gespannen van al die jaren als vroeger mijn hand van al dat zand -, ik greep toen boven mijn macht, en nu ook, een mensch kan niet zooveel tegelijk bevatten, niet zooveel tegelijk begrijpen, niet zooveel zijn tegelijk. Vatten is grijpen. Begrijpen is zijn. De jaren staan in mij overeind tot tegen mijn keel en ik zou willen huilen, maar ze vloeien en dat vloeien ontspant mij. Ze vloeien dan snel en dan traag, er zijn jaren die niets en jaren die alles beduiden.
February 20, 2022
Dit boek leest een beetje als een heel lang gedicht, daar moet je van houden, maar ik vind het prachtig! Ik ben geïntrigeerd, begreep niet alles wat ik gelezen heb omdat ik het snel uit moest hebben, maar ik denk dat ik het nog wel een keer ga lezen. Er zitten zo veel mooie, bijzondere gedachten en verwoordingen in die mij erg inspireerden.
October 19, 2019
Dit was absoluut niet mijn boek 😅
September 11, 2024
Dit boek werd mij aangeraden door iemand die ik hoog heb zitten, dus zette ik door ondanks mijn twijfels aan het begin (een boek uit 1920, moet dit?). En toen kwam ik erin, en er in, en er in… Ik kan er geen woorden aan geven, en gelukkig hoef ik dat ook niet, precies die ondoorgrondelijkheid is wat het boek sierde. Dit was zó rijk, zo filosofisch, zo vreemd en tegelijkertijd totaal herkenbaar. Op elke pagina staan kleine aantekeningen in de marge, uitroeptekens, kleine hartjes, omgevouwen hoekjes. Ik ben verliefd. Dit boek gaat denk ik mijn hele leven met mij mee.
September 28, 2022
"Zóó alleen zeg je alles en geef je alles, zeg je alles en geef je alles tegelijk."
Een boek waar je in verdrinkt, waar je de woorden voelt voordat je ze begrijpt, waar de half-afgemaakte gedachten genoeg zijn, omdat je één wordt met Eva.
Een boek waar je in verdrinkt, waar je de woorden voelt voordat je ze begrijpt, waar de half-afgemaakte gedachten genoeg zijn, omdat je één wordt met Eva.
October 25, 2024
10 uren van mijn leven die ik nooit terug krijg. Enige pluspunt was dat ik nieuwe ideeën qua taalgebruik voor mijn verhaal kreeg🤣
1.5⭐️
1.5⭐️
August 8, 2021
Sneeuw en autonomie
Sneeuw luidt de nieuwe eeuw in in Eva van Carry van Bruggen. De roman uit 1927, die wordt gekenmerkt door een reeks innerlijke monologen in een impressionistische stijl, is onlangs als nieuwe Salamanderpocket verschenen. In het eerste hoofdstuk maken we kennis met de tweeling Eva en David, 18 jaar oud in 1900 en allebei onderwijzer. David heeft de beste opleiding genoten en wordt privéleraar van de gehandicapte Berthold. Eva is onderwijzeres aan een gewone lagere school. Omdat ze zich niet durfde te ontkleden voor een arts kon ze de medische keuring niet ondergaan die verplicht was voor een beurs voor een betere kweekschool. Davids baan laat hem veel tijd om verder te studeren en zich verder te ontwikkelen terwijl Eva zich moet zien te handhaven in volle klassen en tussen veeleisende collega’s. Davids leven stijgt als een ‘vuurpijl’ boven het hare uit.
De ongelijkheid tussen man en vrouw, de angst voor het lichamelijke en het verlangen naar seksuele bevrediging zijn belangrijke thema’s in Eva. Andere thema’s zijn de verhouding tussen het individu en het collectief, religie en socialisme. De innerlijke monologen bieden Eva de ruimte om het leven op haar eigen manier te ervaren en te beschouwen. Gesprekken met andere mensen leveren vaak scherpe confrontaties op omdat ze autonoom wil zijn en zich weigert te conformeren aan de eisen die aan vrouwen worden gesteld. Lees verder https://www.tzum.info/2020/10/recensi...
Sneeuw luidt de nieuwe eeuw in in Eva van Carry van Bruggen. De roman uit 1927, die wordt gekenmerkt door een reeks innerlijke monologen in een impressionistische stijl, is onlangs als nieuwe Salamanderpocket verschenen. In het eerste hoofdstuk maken we kennis met de tweeling Eva en David, 18 jaar oud in 1900 en allebei onderwijzer. David heeft de beste opleiding genoten en wordt privéleraar van de gehandicapte Berthold. Eva is onderwijzeres aan een gewone lagere school. Omdat ze zich niet durfde te ontkleden voor een arts kon ze de medische keuring niet ondergaan die verplicht was voor een beurs voor een betere kweekschool. Davids baan laat hem veel tijd om verder te studeren en zich verder te ontwikkelen terwijl Eva zich moet zien te handhaven in volle klassen en tussen veeleisende collega’s. Davids leven stijgt als een ‘vuurpijl’ boven het hare uit.
De ongelijkheid tussen man en vrouw, de angst voor het lichamelijke en het verlangen naar seksuele bevrediging zijn belangrijke thema’s in Eva. Andere thema’s zijn de verhouding tussen het individu en het collectief, religie en socialisme. De innerlijke monologen bieden Eva de ruimte om het leven op haar eigen manier te ervaren en te beschouwen. Gesprekken met andere mensen leveren vaak scherpe confrontaties op omdat ze autonoom wil zijn en zich weigert te conformeren aan de eisen die aan vrouwen worden gesteld. Lees verder https://www.tzum.info/2020/10/recensi...
February 23, 2018
Ik dacht dat ik het een irritant boek ging vinden door de schrijfstijl, maar uiteindelijk vond ik het echt een bijzonder verhaal of eigenlijk: een bijzondere gedachtegang. Niet makkelijk om te lezen, maar zo'n boek dat je bijblijft door de sfeer en het denken.
September 26, 2023
Niet alleen door de ogen van Eva maar vooral door de gedachten en herinneringen van Eva komen we in dit boek veel over haar te weten. Het boek is opgedeeld in acht hoofdstukken die een aantal jaren beslaan. Het verhaal begint op 1 januari 1900 als ze met haar broer aan het denken is over de nieuwe eeuw die net begonnen is en het verhaal eindigt wanneer ze bijna veertig is en ze eindelijk vrede heeft met haarzelf.
Het verhaal bespreekt veel grote, filosofische concepten, zoals overspel en eenzaamheid. Ze maakt zich in het verhaal erg veel zorgen over of ze een slet is of niet, dit is ze volgens vrienden en kennissen zeker wel. Ze voelt zich erg eenzaam in het verhaal, iets wat we ook kunnen zien in het boek Harpie van Hannah van Binsbergen. Ook is ze erg onzeker over de grote kwesties van haar leven, een onzekerheid die ook erg goed tot uitdrukking komt door de stippellijntjes in het boek. Een andere grote filosofische vraag waar ze zich mee bezighoudt, is de vraag wanneer je schuld hebt aan iets. ‘Als je vecht met iemand, sterker dan je zelf, is het dan je schuld, wanneer die ander het wint?’ (P. 89).
Daarnaast heeft het boek een erg typische schrijfstijl. Er wordt veel gebruikgemaakt van beeldspraak, zoals metaforen en symbolisch taalgebruik. ‘Maar de jaren voeren binnen als de schepen in de haven, maar ze werden niet bevracht en ze voeren nooit meer uit.... ze werden onttakeld en hun ra's werden scheefgetrokken voor den stillen slaap, en zijn leven werd een verlaten haven vol onttakelde, stilliggende schepen.’ (P. 169). Dit kan een mooi effect geven, maar het zorgt er ook voor dat de plot van het verhaal alle kanten opgaat.
De verhaaltechniek in Eva is ‘stream of consciousness’. Dit houdt in dat alle gedachten en herinneringen etc. tegelijkertijd op papier komen. Als gevolg hiervan krijg je de hele gedachtegang van Eva mee. Ook deze gaat alle kanten op. Het zorgt ervoor dat je als lezer niet goed weet waar je aan toe bent en waar de tekst over gaat. Uiteindelijk wordt er veel gepraat, maar weinig gezegd.
Al met al geef ik het boek Eva drie sterren. Aan de ene kant zitten er hele mooie, poëtische stukjes in het boek waarbij er goed wordt gefilosofeerd en het goed naar voren komt hoe de samenleving er ten tijde van het boek uitzag (1927). ‘En al vuriger lichtten de bollen, een overspannen, in zichzelf besloten gloed.... en al nader kwam ons het groote ruischen, de zee dreunde ons tegemoet,’ (P. 210). Aan de andere kant springt het verhaal te veel van het ene naar het andere punt zonder dat het duidelijk wordt waar het over gaat waardoor er veel van de leeservaring teniet wordt gedaan. Jammer, maar helaas!
Het verhaal bespreekt veel grote, filosofische concepten, zoals overspel en eenzaamheid. Ze maakt zich in het verhaal erg veel zorgen over of ze een slet is of niet, dit is ze volgens vrienden en kennissen zeker wel. Ze voelt zich erg eenzaam in het verhaal, iets wat we ook kunnen zien in het boek Harpie van Hannah van Binsbergen. Ook is ze erg onzeker over de grote kwesties van haar leven, een onzekerheid die ook erg goed tot uitdrukking komt door de stippellijntjes in het boek. Een andere grote filosofische vraag waar ze zich mee bezighoudt, is de vraag wanneer je schuld hebt aan iets. ‘Als je vecht met iemand, sterker dan je zelf, is het dan je schuld, wanneer die ander het wint?’ (P. 89).
Daarnaast heeft het boek een erg typische schrijfstijl. Er wordt veel gebruikgemaakt van beeldspraak, zoals metaforen en symbolisch taalgebruik. ‘Maar de jaren voeren binnen als de schepen in de haven, maar ze werden niet bevracht en ze voeren nooit meer uit.... ze werden onttakeld en hun ra's werden scheefgetrokken voor den stillen slaap, en zijn leven werd een verlaten haven vol onttakelde, stilliggende schepen.’ (P. 169). Dit kan een mooi effect geven, maar het zorgt er ook voor dat de plot van het verhaal alle kanten opgaat.
De verhaaltechniek in Eva is ‘stream of consciousness’. Dit houdt in dat alle gedachten en herinneringen etc. tegelijkertijd op papier komen. Als gevolg hiervan krijg je de hele gedachtegang van Eva mee. Ook deze gaat alle kanten op. Het zorgt ervoor dat je als lezer niet goed weet waar je aan toe bent en waar de tekst over gaat. Uiteindelijk wordt er veel gepraat, maar weinig gezegd.
Al met al geef ik het boek Eva drie sterren. Aan de ene kant zitten er hele mooie, poëtische stukjes in het boek waarbij er goed wordt gefilosofeerd en het goed naar voren komt hoe de samenleving er ten tijde van het boek uitzag (1927). ‘En al vuriger lichtten de bollen, een overspannen, in zichzelf besloten gloed.... en al nader kwam ons het groote ruischen, de zee dreunde ons tegemoet,’ (P. 210). Aan de andere kant springt het verhaal te veel van het ene naar het andere punt zonder dat het duidelijk wordt waar het over gaat waardoor er veel van de leeservaring teniet wordt gedaan. Jammer, maar helaas!
April 28, 2022
Ontstellend knap verhaal over de volwassenwording van Eva, een vrouw die niet worstelt met iets in het bijzonder, maar met het bestaan in het algemeen. Haar ontwikkeling tot middelbare vrouw zien we vanaf haar achttiende, aan het begin van de nieuwe eeuw, met grote tussenpozen. Haar hele leven lang probeert ze in het reine te komen met het leven, orde te scheppen in de chaos, het hogere met het lagere te verbinden. Personages komen en gaan, net als in het echte (althans mijn) leven waarin mensen die eens de wereld voor je betekenden, nu nog slechts een vage herinnering zijn. Tussendoor wordt ook nog even heel anachronistisch de problematiek van homoseksualiteit bevraagd: Eva vraagt zich af wat daar de big deal van is. En het huwelijk wordt in twijfel getrokken. En... etc.
Carry van Bruggen is soeverein in haar kwetsbaarheid, universeel in haar intellect. Waar haar personage de kloof tussen de twee paden niet dichten kan, kan de auteur het wel in de vorm van Eva. Weggeblazen door het feit dat Nederland zo'n grote (vrouwelijke!) auteur heeft gehad.
Carry van Bruggen is soeverein in haar kwetsbaarheid, universeel in haar intellect. Waar haar personage de kloof tussen de twee paden niet dichten kan, kan de auteur het wel in de vorm van Eva. Weggeblazen door het feit dat Nederland zo'n grote (vrouwelijke!) auteur heeft gehad.
March 13, 2023
De openingszin is prachtig met de personificatie van de sneeuw:
‘Gisteravond laat al hing hij boven de daken klaar, de rosse lantaarns sloegen er hun gloed tegenaan en vannacht heeft hij zich laten zakken – de sneeuw.’
Ik weet nog dat Anja hier een heel leuk college over gaf en dat ik toen dacht: oke, ik moet dit boek ooit nog wél eens lezen.
Nu was het moment eindelijk daar, maar ik vond het vrij lastig om doorheen te komen: het leest soms echt als een koortsdroom. Een keer zat ik aangeschoten in de trein en toen lukte het me eigenlijk het best om veel bladzijdes achter elkaar te lezen.
Eva is in ieder geval een interessant uitgewerkt personage. Je volgt haar van haar 19de tot haar 40ste. Haar gedachtestroom komt naar voren in gesprekken met anderen waarin ze constant zoekende is. Het verlangen naar de ander is groot, maar hoe ze dat moet uiten weet ze niet.
‘Gisteravond laat al hing hij boven de daken klaar, de rosse lantaarns sloegen er hun gloed tegenaan en vannacht heeft hij zich laten zakken – de sneeuw.’
Ik weet nog dat Anja hier een heel leuk college over gaf en dat ik toen dacht: oke, ik moet dit boek ooit nog wél eens lezen.
Nu was het moment eindelijk daar, maar ik vond het vrij lastig om doorheen te komen: het leest soms echt als een koortsdroom. Een keer zat ik aangeschoten in de trein en toen lukte het me eigenlijk het best om veel bladzijdes achter elkaar te lezen.
Eva is in ieder geval een interessant uitgewerkt personage. Je volgt haar van haar 19de tot haar 40ste. Haar gedachtestroom komt naar voren in gesprekken met anderen waarin ze constant zoekende is. Het verlangen naar de ander is groot, maar hoe ze dat moet uiten weet ze niet.
April 27, 2023
Aan de hand van kleurrijke beschrijvingen en indrukwekkende neologismen (die ons herinneren aan het impressionisme van o.a. Willem Kloos en Frederik Van Eeden), alsook een interessante, psychologische benadering van haar personage weet Van Bruggen op een unieke, moderne manier een roman te schrijven die erin slaagt exact te doen wat ze begeert: “zo-ineens mijzelf aan je overdragen” (1927, p. 178).
De roman geeft op fragmentarische wijze mee wie Eva is, wat ze verwacht en vooral met welke vragen ze worstelt. Haar ideeën, bedenkingen en overtuigingen blijken tot op de dag van vandaag zeer herkenbaar waardoor het verhaal hedendaags aanvoelt, ondanks de (soms ouderwetse) beschrijvende, intuïtieve schrijfstijl.
Het boek verdient absoluut een tweede leesbeurt. Ik kijk er dan ook naar uit om over enkele jaren met een nieuw perspectief opnieuw weg te dromen bij de gedachten van Eva.
De roman geeft op fragmentarische wijze mee wie Eva is, wat ze verwacht en vooral met welke vragen ze worstelt. Haar ideeën, bedenkingen en overtuigingen blijken tot op de dag van vandaag zeer herkenbaar waardoor het verhaal hedendaags aanvoelt, ondanks de (soms ouderwetse) beschrijvende, intuïtieve schrijfstijl.
Het boek verdient absoluut een tweede leesbeurt. Ik kijk er dan ook naar uit om over enkele jaren met een nieuw perspectief opnieuw weg te dromen bij de gedachten van Eva.
November 15, 2022
"Als Ebner mij nu zou willen kussen... dan zou ik hem een oorveeg moeten geven! [...] Je leest niet anders. Er waren altijd 'brutale vrijers' die zochten 'kusjes te roven'. En alle fatsoenlijke meisjes staan met oorvegen klaar. Maar de brutale vrijers zijn niet boos, integendeel! Want als Agnietje... ach, het was Agnietje toch wel... als ze de oorveeg vergeet, en als ze zegt: 'Roof jij maar kusjes, Kobus, zoveel je begeert...', dan ziet ze Kobus niet meer terug. Maar hoe fermer de oorveeg, hoe eerder de bruiloft. Want ze wil daarom wel met hem trouwen, al geeft ze hem een oorveeg voor een kus. En dit is een wonderlijke wereld, en dit is een ingewikkelde geschiedenis... en begrijpen doe je het niet, maar meedoen moet je toch. Of ze zouden je verachten en je wilt niet veracht zijn. Je kunt het niet verdragen, dat iemand je verachten zou."
April 16, 2021
"het is een dag als een open gele tulp, zo fris en zo zoet" (89)
"dat is die gejaagdheid, die zo benauwd maakt, tegenover nieuwe boeken die je toch niet ineens tot je nemen kunt. Zó stond je vroeger op de weekmarkt voor een boekenkraampje en de wind doorbladerde de boeken als met flutterende vingers en telkens rukte je oog tussen twee blaadjes een enkel woord vandaan... en elk woord greep je in een van je verschillende wezens... als de verschillende geuren." (59)
"dat is die gejaagdheid, die zo benauwd maakt, tegenover nieuwe boeken die je toch niet ineens tot je nemen kunt. Zó stond je vroeger op de weekmarkt voor een boekenkraampje en de wind doorbladerde de boeken als met flutterende vingers en telkens rukte je oog tussen twee blaadjes een enkel woord vandaan... en elk woord greep je in een van je verschillende wezens... als de verschillende geuren." (59)
October 17, 2021
Echt prachtig geschreven, maar wel moeilijk doorheen te komen omdat het zo lastig te volgen is wat er precies gebeurt en naar wie er precies verwezen wordt.
February 23, 2024
Niet mijn boek.Ik snap dat het wel een mooi boek is, maar ik ervaarde het toch anders. Ik kreeg het gevoel dat de schrijfster mij aan de hand nam en vervolgens heel hard begon te rennen. Ook werd er gestrooid met namen. Waarvan sommigen, nadat ze zomaar waren opgepopt, na een enkele keer ook niet keer genoemd werden. Wel veel actuele thema’s!
September 18, 2019
Eva en Carry, hand in hand of Let’s talk about sex, baby...En waarom dit zo’n moeilijke roman is...
Ik zal daarom direct bekennen dat Eva voor mij, en ook voor anderen, zo vernam ik, een moeilijk te duiden boek is. Er zijn meer moeilijke boeken geweest, ik noem maar Absalom, Absalom! van William Faulkner, misschien de lastigste roman die ik ooit las? Toch wilde ik dit boek niet zomaar terzijde leggen omdat ik voor Carry van Bruggen als vrouw, auteur en feministe een soft spot heb.
Wat doe je als je weinig vat krijgt op een boek? Wat doe ik? Ik ga het vergelijken met andere romans die ik gelezen heb. Ik ga op zoek naar secundaire literatuur. Dan staat de studiebol in mij ineens weer op de stoep. Gelukkig zijn er de onvolprezen dbnl.org en de evenzo onmisbare openbare bibliotheek. Ik wist al van het bestaan van het boekje van Jan Fontijn* en Diny Schouten, Carry van Bruggen (1881-1932), in de reeks De Engelbewaarder, 1978. Dit boekje is samengesteld uit teksten en uitspraken van Carry van Bruggen zelf en van anderen over haar; keurig aan elkaar gesmeed. In dat boekje en op de dbnl vond ik een artikel van Hannemieke Postma, Een verkenning van ‘Eva’, in: De Nieuwe Taalgids, jrg 69 (1976), nr. 6: 518-533. Beide publicaties stammen uit een tijd dat de belangstelling voor Van Bruggen opleefde, natuurlijk onder invloed van de vrouwenbeweging in de jaren 60 en 70.
Bij romans die ik lastig vind bedenk ik me: hoe lees ik eigenlijk? Ik ben me er inmiddels van bewust dat ik zo snel mogelijk een kader probeer te scheppen waarbinnen ik het verhaal en de personages kan ‘opsluiten’. Kadreren, structureren, zo werkt denk ik het menselijk brein. Snel in kaart brengen, risico’s en kansen inschatten. Daarvan werd ik me ook bij het lezen van Otmars zonen van Peter Buwalda bewust: de eerste 200 pagina’s dacht ik alsmaar: waar gaat dit over, waar is het verhaal, waar is het ‘nu’? Buwalda stelt je op de proef want pas na 200 bladzijdes begin je een beetje door te krijgen waar het overgaat. Ik ben misschien een ongeduldige lezer: schiet nou op met het maken van je punt, denk ik. Maar dat is niet altijd de bedoeling van het verhaal en van de auteur. Er zijn mensen die een boek een bepaald aantal pagina’s de kans geven; ik heb geen vast aantal pagina’s. Het komt zelfs voor dat ik een boek herlees en dat pas bij tweede lezing mij de schellen van de ogen vallen. Ik durf niet te bekennen bij welk boek dat was.
Hoe begon Eva? De roman begint prachtig: een nieuwe eeuw, een nieuw begin, de wereld is onbezoedeld onder een mantel van witte sneeuw. Wie is de hoofdpersoon die dit meemaakt, die een maagdelijke en hoopvolle wereld aan haar voeten ziet liggen? Hoe oud is zij? Hoe heet zij? Weet je eigenlijk wel dat het een meisje / vrouw is?
‘Gisteravond laat al hing hij (d.i. de nieuwe eeuw, zo heet dit eerste hoofdstuk, rdv) boven de daken klaar, de rosse lantaarns sloegen er hun gloed tegen aan en vannacht heeft hij zich laten zakken-, de sneeuw. Het is de eerste sneeuw van het nieuwe jaar, het is de eerste sneeuw van de nieuwe eeuw-, sneeuw die de wereld vernieuwt. Het is vandaag de Nieuwe Eeuw-, gister liep de Oude Eeuw ten einde.’ (1980: 817).
Een variatie op Een nieuwe lente, een nieuw geluid (Gorter), denk je. In de derde alinea lees je dat het gaat om een ‘zij’. En er is sprake van een ‘hij’ die op reis is. Wie is die ‘hij’? Je bent snel geneigd te denken: een minnaar, een echtgenoot, een vader misschien? Ik bedoel te zeggen, je probeert zo snel mogelijk een structuur en een betekenislaag aan te leggen in hetgeen je leest. Al snel heb je door dat Eva zo’n boek is waar dat maar moeilijk lukt. Ik concludeerde: dit is een roman waarin een stream of consciousness gebruikt wordt, zoals in veel roman van Virginia Woolf, bijvoorbeeld: Mrs Dalloway, To the lighthouse; en van Henry James, zoals in What Maisy knew, en in James Joyce, Ulysses. Dat vereist een vorm van zeer aandachtig en onbevooroordeeld lezen. En dát is nu net de moeilijkheid. Ik heb geprobeerd een vergelijking te maken met de romans van de bovengenoemde auteurs, die ik gelezen heb. Waren deze romans makkelijker te interpreteren, makkelijker te lezen, makkelijker om het gebeurde te reconstrueren? Soms denk ik van wel, maar ik denk eigenlijk dat de romans van Woolf c.s. net zo lastig zijn als Eva.
De stijl van Van Bruggen lijkt nog enigszins impressionistisch als die van Couperus; maar het blijkt dat zij weliswaar begonnen is als een soort Nieuwe-Gidser maar later het estheticisme van van de Beweging van Tachtig resoluut van de hand wees.
Ook is er de neiging de gedachten van Eva - want dat de hoofdpersoon zo heet, vermoed je al voordat haar naam ongeveer op de helft van het boek eindelijk valt - te interpreteren als depressief omdat Van Bruggen zelf leed aan depressies. De vereenzelviging van Eva en Carry ligt meer voor de hand omdat deze roman, meen ik, een van haar meest autobiografische is. Maar een autobiografische roman kun je niet gelijkstellen aan een autobiografie!
Omdat we nauwgezet op de hoogte gehouden worden van Eva’s gedachten en overdenkingen, twijfel, frustraties, etc, lijkt het alsof ze depressief is. Ik vermoed dat we gewend zijn aan moderne romans waarin hoofdpersonen ‘struggelen’ met het leven en met zichzelf; we interpreteren dat als ‘depressief’. Eva’s aarzelingen worden door Van Bruggen gevisualiseerd met puntjes (...), die natuurlijk meteen een associatie oproepen aan Couperus, en daardoor impressionistisch maar die door Van Bruggen niet zo bedoeld zijn.
Dit kunnen redenen zijn dat een aantal lezers de hoofdpersoon Eva als ‘depressief’ kenschetsen. En eigenlijk moet ik toegeven dat dat mijn neiging ook wel een beetje was, in eerste aanleg.
We moeten ons verplaatsen in een meisje van rond 1900 (of 1927, het jaar waarin de roman gepubliceerd werd, maar 1900 is ‘realistischer’), een jong meisje, want veel later blijkt dat ze in het begin van het boek net 18 jaar geworden is. We lezen haar gedachten en gevoelens, niet haar handelen, of veel minder haar handelingen. Wat een mens denkt kan anders zijn, is waarschijnlijk anders, dan zijn/haar handelingen. Dit meisje staat op de rand van de volwassenheid en seksualiteit houdt haar bezig, maar zij noemt het niet zo; het is een verborgen terrein, zeker voor een jonge vrouw aan het begin van de 20e eeuw. In dit licht moeten we ook de vermelding van Colette’s Claudine zien, een Franse erotische roman. Ik dacht in het begin dat ze misschien zwanger was; daar deden mij haar voorzichtige en duistere gedachtes aan denken, misschien van die lerar. Maar in het begin lopen de personages van de leraar en de broer, David, van wie je dan nog niet weet dat hij haar tweelingbroer is, compleet door elkaar heen.
Deze roman leest moeilijk omdat je iedere keer je voorstelling moet bijstellen, steeds krijg je meer info en moet je je beeld anders inkleuren. In het begin weet je niets en je probeert zicht te krijgen op het plaatje. Dat is exact wat Eva in de roman ook doet: ze probeert zicht te krijgen op háár plaatje. Dat is dus precies waar de roman over gaat: een vrouw probeert zicht te krijgen op haar leven en probeert dat ook zelf vorm te geven. Eva formuleert het zelf ook zo: ze moet de legpuzzel van haar leven zelf te maken; de stukjes moeten in elkaar gaan passen. Ze probeert een zo compleet mogelijk mens te worden: intellectueel, seksueel, ethisch, bovendien wil ze een goede moeder en een goede echtgenote zijn. Ze wil ook een ethisch goed mens zijn, de juiste waarden voorstaan en uitdragen. Is dat het socialisme? Het moederschap? Het docentschap? Echtgenote zijn? Ze weet het niet. En dan die strijd tussen gevoel en verstand, wat moet je daarmee?
Postma noemt dat ‘tijdrekkend vertellen’. Je verwacht als lezer dat alles wat Eva denkt direct aan jou kenbaar gemaakt wordt. Maar dat is niet zo, zo werkt literatuur niet, zo werkt deze roman niet. Postma geeft als voorbeeld: in hoofdstuk 1 maakt Eva een wandeling van een half uur; dat neemt 10 pp’s in beslag; hierover gaan 3 over seksualiteit; 5 over een herinnering aan haar geliefde leraar (van wie bijles heeft, niet omdat ze dom is maar juist omdat ze zo slim is), en de gesprekken die zij gevoerd hebben.
Hiermee zijn we er nog nog niet. Behalve een coming of age-roman of een bildungsroman is dit boek m.i. ook een tendensroman, een ideeënroman. Het thema is: een vrouw is een mens en kan zich net als een man ontwikkelen tot een zelfstandig en zelfbewust wezen. Een uiterst feministisch thema dus. Dit hoofdthema wordt geconcretiseerd in Eva’s seksuele ontwikkeling; Eva wordt ten lange leste een vrouw met een zelfbewust en gezond erotisch gevoel. Een zeer feministisch en gewaagd thema. Overigens noemt Postma de seksualiteit een motief, maar het is altijd een beetje een gesteggel wat nu een thema is en wat een motief. De twee liggen een beetje in elkaars verlengde.
Deze mix van tendensroman en bildungsroman vergemakkelijkt het lezen niet.
Postma probeert te verduidelijken dat de stijl van de roman ook verandert in de loop van het boek en dat dat samenhangt met de ontwikkeling van het personage Eva. Stijl en menselijk ontwikkelingsniveau en hoe Eva over zichzelf en het leven denkt veranderen; Postma laat dat onder andere zien aan het gebruik van het ik- je- en zij-perspectief. Maar ik geloof dat ik haar uitleg niet helemaal overtuigend vind.
Dat gebruik van ik, je en zij van Eva over zichzelf is ingewikkeld, maar we denken immers ook ingewikkeld over onszelf. We denken soms ik, we denken soms je over onszelf als we bijvoorbeeld in - interne - dialoog zijn met onszelf of met anderen, of wanneer we onszelf iets proberen op te leggen: “Eva, je moet nu eens wat assertiever worden” (mijn voorbeeld, rdv, CvB zou het woord assertief niet gebruiken). Maar het gebruik van zij, het personale-perspectief noemt Postma dat (wellicht in engere zin? nou ja, vergeet maar), vind ik zelf moeilijk te duiden. Mijn gedachten hierover zijn zo troebel dat ik maar geen poging doe ze te formuleren.
Alle informatie die we als lezer krijgen, komt uit Eva zelf. Soms herinnert Eva zich wat andere mensen over haar zeiden, bijvoorbeeld dat ze een ‘allumeuse’ zou zijn, een echte flirt, een verleidster, maar zelf overdenkt ze of ze dat ook zo vindt, nee, dat vindt ze eigenlijk niet.
Dat alle info alleen maar van de hoofdpersoon komt is het volstrekte tegendeel van hoe de info uit een auctoriële roman tot jou als lezer komt. In de laatste vorm is er een vertelinstantie van buiten die ons van alles meedeelt; die instantie kan in alle hoofden kijken, weet het verloop van het verhaal; zij moet het verhaal en de personages alleen maar gestructureerd en spannend tot ons brengen.
De personale roman, zoals dat heet, is het volstrekte tegenovergestelde. We kunnen alleen maar weten wat het personage zelf denkt en aan ons meedeelt. Dat kan betekenen dat we niet een ‘werkelijk’ beeld van de realiteit krijgen. Kortom: modernisme (Joyce, Woolf, wellicht ook Henry James, die wat eerder schreef). Ik ga daar nu verder niet op in; hierboven staan prachtige links.
Aanvankelijk meende ik ook dat de hoofdpersoon wat aan de zwaarmoedige kant was, maar dat is, denk, ik een vertekening die optreedt wanneer je alleen maar te maken krijgt met de gedachten, twijfels, overdenkingen, afwegingen, leermomenten van één personage. Je krijgt dan ook de indruk dat zij zich wat afzijdig houdt van anderen, dat is soms ook wel zo, maar die eenzijdige gerichtheid suggereert, niet altijd terecht, dat zij moeilijk connectie kan maken met anderen. Je zit als lezer voortdurend alleen maar in Eva’s hoofd. Ga maar eens na wat je zelf de hele dag door denkt, waaraan allemaal, welke afwegingen je maakt, waar je over twijfelt, waar je geen zin in hebt; dat alles betekent niet perse dat je depressief bent. In deze zin is deze roman van Van Bruggen misschien zelf wel een ultieme psychologische roman. Ik hou niet zo van de term psychologische roman, want wat aangeduid wordt met dat genre vind ik over het algemeen te cliché.
Van Bruggen zelf had de bedoeling met Eva een ethisch-levensbeschouwelijke roman te schrijven. Van het estheticisme van de Beweging van Tachtig moest ze niet veel hebben noch van het naturalisme van Emants en Van Deyssel. Over het gedachtegoed van Frederik van Eeden was ze wel te spreken; kijk maar eens hoe vaak ze het heeft over Johannes Viator van Van Eeden en ook van zijn De kleine Johannes. Veel heb ik gelezen van Van Eeden maar Johannes Viator staat nog in de kast. Ik weet heel goed hoe het boek eruitziet, aan de buitenkant. Het is een boek over de liefde. Van Eeden was socialistisch maar vooral spiritueel en esoterisch geïnteresseerd. Dat esoterische lees ik tussen de regels in Eva ook. De exaltatie die de natuur in Eva oproept raakt aan het numineuze, het goddelijke (zonder van God te zijn); de roman eindigt ook met de vermelding van de Unio Mystica, Alles is Een. Daarbij moest ik zelf ook denken aan Etty Hillesum, een joodse schrijfster en filosoof ten tijde van WOII. Daar ga ik hier niet op in.
Ook had ze niet veel op met de vrouwenbeweging uit haar tijd; zij was daar eenvoudig te eenzelvig en te individualistisch voor, en te intelligent, denk ik.
De ontwikkeling van Eva en de eenheid van de roman: die beide moet je echt zien als onlosmakelijk met elkaar verbonden (dat toont Postma redelijk overtuigend aan). Die eenheid wordt gedragen door het gebruik van motieven en terugkomende herinneringen. Iedere keer lezen we herinneringen aan thuis, aan David, aan de natuur, aan vrienden en vriendinnen, school, de leraar aan het begin die haar opstel leest en op ze een enorme crush heeft,; iedere keer krijgt die herinnering een diepre kleur en betekenis. David staat natuurlijk voorop, ook als hij dood is, maar ook iets simpels als de Bengaalse lucifers (een keer of drie, denk ik); het moederschap ook, haar leven op school, het socialisme, de boeken die ze leest (Colette, Frederik van Eden, en nog veel meer).
Eva denkt in golfbewegingen; van elke golfbeweging blijft wat over, een woord, een flard herinnering, en de resten worden samengevoegd tot één inzicht; wat voorheen irrelevant leek, warrig, onverklaarbaar, onduidelijk, blijkt bij te dragen aan Eva’s inzicht. Wat Eva denkt en waarop ze het denkt, daardoor wordt ze als personage gekarakteriseerd (met oa dank aan Postma).
Eerder heb ik al gezegd dat seksualiteit een thema is in dit boek, een betekenisdrager misschien wel, vrouwelijke seksualiteit moet ik zeggen, want Eva tobt ook over het verschil tussen de ervaringen van mannen en van vrouwen. Ze merkt dat mannen een ander idee hebben over liefde en seks dan vrouwen, dan zijzelf. Bij haar man Ben vindt ze bovendien niet die lichamelijke sensatie die haar gelukkig maakt. Ze houdt van hem maar haar eigen schaamte en zijn gebrek aan seksuele hartstocht doen haar naar andere mannen kijken, en niet alleen kijken, ook zoenen (oa André, dokter Jaap). Mannen en vrouwen vinden dat Eva een flirt is.
Ik zal daarom direct bekennen dat Eva voor mij, en ook voor anderen, zo vernam ik, een moeilijk te duiden boek is. Er zijn meer moeilijke boeken geweest, ik noem maar Absalom, Absalom! van William Faulkner, misschien de lastigste roman die ik ooit las? Toch wilde ik dit boek niet zomaar terzijde leggen omdat ik voor Carry van Bruggen als vrouw, auteur en feministe een soft spot heb.
Wat doe je als je weinig vat krijgt op een boek? Wat doe ik? Ik ga het vergelijken met andere romans die ik gelezen heb. Ik ga op zoek naar secundaire literatuur. Dan staat de studiebol in mij ineens weer op de stoep. Gelukkig zijn er de onvolprezen dbnl.org en de evenzo onmisbare openbare bibliotheek. Ik wist al van het bestaan van het boekje van Jan Fontijn* en Diny Schouten, Carry van Bruggen (1881-1932), in de reeks De Engelbewaarder, 1978. Dit boekje is samengesteld uit teksten en uitspraken van Carry van Bruggen zelf en van anderen over haar; keurig aan elkaar gesmeed. In dat boekje en op de dbnl vond ik een artikel van Hannemieke Postma, Een verkenning van ‘Eva’, in: De Nieuwe Taalgids, jrg 69 (1976), nr. 6: 518-533. Beide publicaties stammen uit een tijd dat de belangstelling voor Van Bruggen opleefde, natuurlijk onder invloed van de vrouwenbeweging in de jaren 60 en 70.
Bij romans die ik lastig vind bedenk ik me: hoe lees ik eigenlijk? Ik ben me er inmiddels van bewust dat ik zo snel mogelijk een kader probeer te scheppen waarbinnen ik het verhaal en de personages kan ‘opsluiten’. Kadreren, structureren, zo werkt denk ik het menselijk brein. Snel in kaart brengen, risico’s en kansen inschatten. Daarvan werd ik me ook bij het lezen van Otmars zonen van Peter Buwalda bewust: de eerste 200 pagina’s dacht ik alsmaar: waar gaat dit over, waar is het verhaal, waar is het ‘nu’? Buwalda stelt je op de proef want pas na 200 bladzijdes begin je een beetje door te krijgen waar het overgaat. Ik ben misschien een ongeduldige lezer: schiet nou op met het maken van je punt, denk ik. Maar dat is niet altijd de bedoeling van het verhaal en van de auteur. Er zijn mensen die een boek een bepaald aantal pagina’s de kans geven; ik heb geen vast aantal pagina’s. Het komt zelfs voor dat ik een boek herlees en dat pas bij tweede lezing mij de schellen van de ogen vallen. Ik durf niet te bekennen bij welk boek dat was.
Hoe begon Eva? De roman begint prachtig: een nieuwe eeuw, een nieuw begin, de wereld is onbezoedeld onder een mantel van witte sneeuw. Wie is de hoofdpersoon die dit meemaakt, die een maagdelijke en hoopvolle wereld aan haar voeten ziet liggen? Hoe oud is zij? Hoe heet zij? Weet je eigenlijk wel dat het een meisje / vrouw is?
‘Gisteravond laat al hing hij (d.i. de nieuwe eeuw, zo heet dit eerste hoofdstuk, rdv) boven de daken klaar, de rosse lantaarns sloegen er hun gloed tegen aan en vannacht heeft hij zich laten zakken-, de sneeuw. Het is de eerste sneeuw van het nieuwe jaar, het is de eerste sneeuw van de nieuwe eeuw-, sneeuw die de wereld vernieuwt. Het is vandaag de Nieuwe Eeuw-, gister liep de Oude Eeuw ten einde.’ (1980: 817).
Een variatie op Een nieuwe lente, een nieuw geluid (Gorter), denk je. In de derde alinea lees je dat het gaat om een ‘zij’. En er is sprake van een ‘hij’ die op reis is. Wie is die ‘hij’? Je bent snel geneigd te denken: een minnaar, een echtgenoot, een vader misschien? Ik bedoel te zeggen, je probeert zo snel mogelijk een structuur en een betekenislaag aan te leggen in hetgeen je leest. Al snel heb je door dat Eva zo’n boek is waar dat maar moeilijk lukt. Ik concludeerde: dit is een roman waarin een stream of consciousness gebruikt wordt, zoals in veel roman van Virginia Woolf, bijvoorbeeld: Mrs Dalloway, To the lighthouse; en van Henry James, zoals in What Maisy knew, en in James Joyce, Ulysses. Dat vereist een vorm van zeer aandachtig en onbevooroordeeld lezen. En dát is nu net de moeilijkheid. Ik heb geprobeerd een vergelijking te maken met de romans van de bovengenoemde auteurs, die ik gelezen heb. Waren deze romans makkelijker te interpreteren, makkelijker te lezen, makkelijker om het gebeurde te reconstrueren? Soms denk ik van wel, maar ik denk eigenlijk dat de romans van Woolf c.s. net zo lastig zijn als Eva.
De stijl van Van Bruggen lijkt nog enigszins impressionistisch als die van Couperus; maar het blijkt dat zij weliswaar begonnen is als een soort Nieuwe-Gidser maar later het estheticisme van van de Beweging van Tachtig resoluut van de hand wees.
Ook is er de neiging de gedachten van Eva - want dat de hoofdpersoon zo heet, vermoed je al voordat haar naam ongeveer op de helft van het boek eindelijk valt - te interpreteren als depressief omdat Van Bruggen zelf leed aan depressies. De vereenzelviging van Eva en Carry ligt meer voor de hand omdat deze roman, meen ik, een van haar meest autobiografische is. Maar een autobiografische roman kun je niet gelijkstellen aan een autobiografie!
Omdat we nauwgezet op de hoogte gehouden worden van Eva’s gedachten en overdenkingen, twijfel, frustraties, etc, lijkt het alsof ze depressief is. Ik vermoed dat we gewend zijn aan moderne romans waarin hoofdpersonen ‘struggelen’ met het leven en met zichzelf; we interpreteren dat als ‘depressief’. Eva’s aarzelingen worden door Van Bruggen gevisualiseerd met puntjes (...), die natuurlijk meteen een associatie oproepen aan Couperus, en daardoor impressionistisch maar die door Van Bruggen niet zo bedoeld zijn.
Dit kunnen redenen zijn dat een aantal lezers de hoofdpersoon Eva als ‘depressief’ kenschetsen. En eigenlijk moet ik toegeven dat dat mijn neiging ook wel een beetje was, in eerste aanleg.
We moeten ons verplaatsen in een meisje van rond 1900 (of 1927, het jaar waarin de roman gepubliceerd werd, maar 1900 is ‘realistischer’), een jong meisje, want veel later blijkt dat ze in het begin van het boek net 18 jaar geworden is. We lezen haar gedachten en gevoelens, niet haar handelen, of veel minder haar handelingen. Wat een mens denkt kan anders zijn, is waarschijnlijk anders, dan zijn/haar handelingen. Dit meisje staat op de rand van de volwassenheid en seksualiteit houdt haar bezig, maar zij noemt het niet zo; het is een verborgen terrein, zeker voor een jonge vrouw aan het begin van de 20e eeuw. In dit licht moeten we ook de vermelding van Colette’s Claudine zien, een Franse erotische roman. Ik dacht in het begin dat ze misschien zwanger was; daar deden mij haar voorzichtige en duistere gedachtes aan denken, misschien van die lerar. Maar in het begin lopen de personages van de leraar en de broer, David, van wie je dan nog niet weet dat hij haar tweelingbroer is, compleet door elkaar heen.
Deze roman leest moeilijk omdat je iedere keer je voorstelling moet bijstellen, steeds krijg je meer info en moet je je beeld anders inkleuren. In het begin weet je niets en je probeert zicht te krijgen op het plaatje. Dat is exact wat Eva in de roman ook doet: ze probeert zicht te krijgen op háár plaatje. Dat is dus precies waar de roman over gaat: een vrouw probeert zicht te krijgen op haar leven en probeert dat ook zelf vorm te geven. Eva formuleert het zelf ook zo: ze moet de legpuzzel van haar leven zelf te maken; de stukjes moeten in elkaar gaan passen. Ze probeert een zo compleet mogelijk mens te worden: intellectueel, seksueel, ethisch, bovendien wil ze een goede moeder en een goede echtgenote zijn. Ze wil ook een ethisch goed mens zijn, de juiste waarden voorstaan en uitdragen. Is dat het socialisme? Het moederschap? Het docentschap? Echtgenote zijn? Ze weet het niet. En dan die strijd tussen gevoel en verstand, wat moet je daarmee?
Postma noemt dat ‘tijdrekkend vertellen’. Je verwacht als lezer dat alles wat Eva denkt direct aan jou kenbaar gemaakt wordt. Maar dat is niet zo, zo werkt literatuur niet, zo werkt deze roman niet. Postma geeft als voorbeeld: in hoofdstuk 1 maakt Eva een wandeling van een half uur; dat neemt 10 pp’s in beslag; hierover gaan 3 over seksualiteit; 5 over een herinnering aan haar geliefde leraar (van wie bijles heeft, niet omdat ze dom is maar juist omdat ze zo slim is), en de gesprekken die zij gevoerd hebben.
Hiermee zijn we er nog nog niet. Behalve een coming of age-roman of een bildungsroman is dit boek m.i. ook een tendensroman, een ideeënroman. Het thema is: een vrouw is een mens en kan zich net als een man ontwikkelen tot een zelfstandig en zelfbewust wezen. Een uiterst feministisch thema dus. Dit hoofdthema wordt geconcretiseerd in Eva’s seksuele ontwikkeling; Eva wordt ten lange leste een vrouw met een zelfbewust en gezond erotisch gevoel. Een zeer feministisch en gewaagd thema. Overigens noemt Postma de seksualiteit een motief, maar het is altijd een beetje een gesteggel wat nu een thema is en wat een motief. De twee liggen een beetje in elkaars verlengde.
Deze mix van tendensroman en bildungsroman vergemakkelijkt het lezen niet.
Postma probeert te verduidelijken dat de stijl van de roman ook verandert in de loop van het boek en dat dat samenhangt met de ontwikkeling van het personage Eva. Stijl en menselijk ontwikkelingsniveau en hoe Eva over zichzelf en het leven denkt veranderen; Postma laat dat onder andere zien aan het gebruik van het ik- je- en zij-perspectief. Maar ik geloof dat ik haar uitleg niet helemaal overtuigend vind.
Dat gebruik van ik, je en zij van Eva over zichzelf is ingewikkeld, maar we denken immers ook ingewikkeld over onszelf. We denken soms ik, we denken soms je over onszelf als we bijvoorbeeld in - interne - dialoog zijn met onszelf of met anderen, of wanneer we onszelf iets proberen op te leggen: “Eva, je moet nu eens wat assertiever worden” (mijn voorbeeld, rdv, CvB zou het woord assertief niet gebruiken). Maar het gebruik van zij, het personale-perspectief noemt Postma dat (wellicht in engere zin? nou ja, vergeet maar), vind ik zelf moeilijk te duiden. Mijn gedachten hierover zijn zo troebel dat ik maar geen poging doe ze te formuleren.
Alle informatie die we als lezer krijgen, komt uit Eva zelf. Soms herinnert Eva zich wat andere mensen over haar zeiden, bijvoorbeeld dat ze een ‘allumeuse’ zou zijn, een echte flirt, een verleidster, maar zelf overdenkt ze of ze dat ook zo vindt, nee, dat vindt ze eigenlijk niet.
Dat alle info alleen maar van de hoofdpersoon komt is het volstrekte tegendeel van hoe de info uit een auctoriële roman tot jou als lezer komt. In de laatste vorm is er een vertelinstantie van buiten die ons van alles meedeelt; die instantie kan in alle hoofden kijken, weet het verloop van het verhaal; zij moet het verhaal en de personages alleen maar gestructureerd en spannend tot ons brengen.
De personale roman, zoals dat heet, is het volstrekte tegenovergestelde. We kunnen alleen maar weten wat het personage zelf denkt en aan ons meedeelt. Dat kan betekenen dat we niet een ‘werkelijk’ beeld van de realiteit krijgen. Kortom: modernisme (Joyce, Woolf, wellicht ook Henry James, die wat eerder schreef). Ik ga daar nu verder niet op in; hierboven staan prachtige links.
Aanvankelijk meende ik ook dat de hoofdpersoon wat aan de zwaarmoedige kant was, maar dat is, denk, ik een vertekening die optreedt wanneer je alleen maar te maken krijgt met de gedachten, twijfels, overdenkingen, afwegingen, leermomenten van één personage. Je krijgt dan ook de indruk dat zij zich wat afzijdig houdt van anderen, dat is soms ook wel zo, maar die eenzijdige gerichtheid suggereert, niet altijd terecht, dat zij moeilijk connectie kan maken met anderen. Je zit als lezer voortdurend alleen maar in Eva’s hoofd. Ga maar eens na wat je zelf de hele dag door denkt, waaraan allemaal, welke afwegingen je maakt, waar je over twijfelt, waar je geen zin in hebt; dat alles betekent niet perse dat je depressief bent. In deze zin is deze roman van Van Bruggen misschien zelf wel een ultieme psychologische roman. Ik hou niet zo van de term psychologische roman, want wat aangeduid wordt met dat genre vind ik over het algemeen te cliché.
Van Bruggen zelf had de bedoeling met Eva een ethisch-levensbeschouwelijke roman te schrijven. Van het estheticisme van de Beweging van Tachtig moest ze niet veel hebben noch van het naturalisme van Emants en Van Deyssel. Over het gedachtegoed van Frederik van Eeden was ze wel te spreken; kijk maar eens hoe vaak ze het heeft over Johannes Viator van Van Eeden en ook van zijn De kleine Johannes. Veel heb ik gelezen van Van Eeden maar Johannes Viator staat nog in de kast. Ik weet heel goed hoe het boek eruitziet, aan de buitenkant. Het is een boek over de liefde. Van Eeden was socialistisch maar vooral spiritueel en esoterisch geïnteresseerd. Dat esoterische lees ik tussen de regels in Eva ook. De exaltatie die de natuur in Eva oproept raakt aan het numineuze, het goddelijke (zonder van God te zijn); de roman eindigt ook met de vermelding van de Unio Mystica, Alles is Een. Daarbij moest ik zelf ook denken aan Etty Hillesum, een joodse schrijfster en filosoof ten tijde van WOII. Daar ga ik hier niet op in.
Ook had ze niet veel op met de vrouwenbeweging uit haar tijd; zij was daar eenvoudig te eenzelvig en te individualistisch voor, en te intelligent, denk ik.
De ontwikkeling van Eva en de eenheid van de roman: die beide moet je echt zien als onlosmakelijk met elkaar verbonden (dat toont Postma redelijk overtuigend aan). Die eenheid wordt gedragen door het gebruik van motieven en terugkomende herinneringen. Iedere keer lezen we herinneringen aan thuis, aan David, aan de natuur, aan vrienden en vriendinnen, school, de leraar aan het begin die haar opstel leest en op ze een enorme crush heeft,; iedere keer krijgt die herinnering een diepre kleur en betekenis. David staat natuurlijk voorop, ook als hij dood is, maar ook iets simpels als de Bengaalse lucifers (een keer of drie, denk ik); het moederschap ook, haar leven op school, het socialisme, de boeken die ze leest (Colette, Frederik van Eden, en nog veel meer).
Eva denkt in golfbewegingen; van elke golfbeweging blijft wat over, een woord, een flard herinnering, en de resten worden samengevoegd tot één inzicht; wat voorheen irrelevant leek, warrig, onverklaarbaar, onduidelijk, blijkt bij te dragen aan Eva’s inzicht. Wat Eva denkt en waarop ze het denkt, daardoor wordt ze als personage gekarakteriseerd (met oa dank aan Postma).
Eerder heb ik al gezegd dat seksualiteit een thema is in dit boek, een betekenisdrager misschien wel, vrouwelijke seksualiteit moet ik zeggen, want Eva tobt ook over het verschil tussen de ervaringen van mannen en van vrouwen. Ze merkt dat mannen een ander idee hebben over liefde en seks dan vrouwen, dan zijzelf. Bij haar man Ben vindt ze bovendien niet die lichamelijke sensatie die haar gelukkig maakt. Ze houdt van hem maar haar eigen schaamte en zijn gebrek aan seksuele hartstocht doen haar naar andere mannen kijken, en niet alleen kijken, ook zoenen (oa André, dokter Jaap). Mannen en vrouwen vinden dat Eva een flirt is.
November 4, 2017
“(..) Ernestien sprak over ‘muziek begrijpen’ en ik wil het haar vanmiddag al vragen –, wat ze onder ‘muziek begrijpen’ verstaat. Wie kan bij machte zijn om dit te begrijpen? Kun je dan het licht begrijpen... of de stilte...?
‘Begrijpen’ –, dat is: in woorden kunnen uiteenzetten. Neen... eigenlijk is begrijpen: met iets anders vergelijken. Kun je dat? Hoe kan je begrijpen wat je voorbij ijlt als wind... wat wel in je dringt ook... zoals wanneer je witte tulpen ziet in de zon, in een tuin... ze wiegelen, het is paasvakantie... of 's zomersnachts in bed... je kunt niet slapen... er kwaken kikkers... er is een nachtelijk gefluister... maar dat begrijp je toch niet? En dit is alles tezamen... al het andere is het ineen... Ja, als je nog jezelf verdubbelen kon... één om te luisteren, één om tegelijkertijd te doorgronden... of, als je dit lichtende licht, dit ijle, ongrijpbare licht... als je het vangen kon, vasthouden kon... zoals lui die fotograferen... het andere licht op de gevoelige plaat... dat heet: fixeren... bij je dragen... dagelijks... in een altijddurende overdenking... aldoor beschouwen tot een onverpoosde en al diepere doorgronding... maar je kunt alreeds luisterend niet denken... denkend niet luisteren... en je denkverlangen raakt met je luisterverlangen slaags... en straks kun je noch het een noch het andere meer...” (p74)
https://winterlief.blogspot.nl/2017/1...
(ik blijf maar denken: waarom heeft iedereen het over hermans en reve en mulisch terwijl dit werk van deze schrijver bestaat? maar de vraag is naïef en dom want iedereen weet waarom.)
‘Begrijpen’ –, dat is: in woorden kunnen uiteenzetten. Neen... eigenlijk is begrijpen: met iets anders vergelijken. Kun je dat? Hoe kan je begrijpen wat je voorbij ijlt als wind... wat wel in je dringt ook... zoals wanneer je witte tulpen ziet in de zon, in een tuin... ze wiegelen, het is paasvakantie... of 's zomersnachts in bed... je kunt niet slapen... er kwaken kikkers... er is een nachtelijk gefluister... maar dat begrijp je toch niet? En dit is alles tezamen... al het andere is het ineen... Ja, als je nog jezelf verdubbelen kon... één om te luisteren, één om tegelijkertijd te doorgronden... of, als je dit lichtende licht, dit ijle, ongrijpbare licht... als je het vangen kon, vasthouden kon... zoals lui die fotograferen... het andere licht op de gevoelige plaat... dat heet: fixeren... bij je dragen... dagelijks... in een altijddurende overdenking... aldoor beschouwen tot een onverpoosde en al diepere doorgronding... maar je kunt alreeds luisterend niet denken... denkend niet luisteren... en je denkverlangen raakt met je luisterverlangen slaags... en straks kun je noch het een noch het andere meer...” (p74)
https://winterlief.blogspot.nl/2017/1...
(ik blijf maar denken: waarom heeft iedereen het over hermans en reve en mulisch terwijl dit werk van deze schrijver bestaat? maar de vraag is naïef en dom want iedereen weet waarom.)
November 20, 2017
Poepie saai
March 31, 2020
Bijzondere en moeizame leeservaring, een uitdagend boek geheel bestaand uit de gedachtes van de hoofdpersoon, vanaf haar jongere jaren tot middelbare leeftijd. Ze is spaarzaam met concrete informatie die je normaal helpt de wereld van de auteur te begrijpen en juist extreem gul met de beschrijvingen van haar innerlijke verwonderingen, gedachtes, twijfels en anecdotes. Hoewel geschreven in 1927, is het hierdoor een vrij tijdloze leeservaring, ook omdat ze redelijk open lijkt te zijn over seksualiteit en zelfdeterminatie. Ik vond het vooral mooi hoe je haar persoonlijke ontwikkeling volgt en hoe ze aan de ene kant heel cerebraal en juist ook heel gevoelig naar antwoorden op levensvragen zoekt. Ik vond dit een mooie zin uit het boek, die mijn relatie ermee ook wel illustreert, want als ik het niet met één duidelijk oordeel samenvatten kan, had ik het dan liever niet willen lezen?:
"Honderd levens zijn in mij herleefd, ik ben opgestegen in mijzelf als een vloed, ik heb hem alles te zeggen... maar als ik niet alles in één en hetzelfde ogenblik zeggen kan, dan zou ik hem liever niets willen zeggen..."
"Honderd levens zijn in mij herleefd, ik ben opgestegen in mijzelf als een vloed, ik heb hem alles te zeggen... maar als ik niet alles in één en hetzelfde ogenblik zeggen kan, dan zou ik hem liever niets willen zeggen..."
May 8, 2021
Meer dan een maand mee gesukkeld, deze roman waarin veel wordt geassocieerd, gealludeerd en verzwegen. Misschien had ik me beter moeten concentreren om door te dringen in het hoofd van deze vrouw, deze Eva. Ik kon het niet opbrengen. Ligt dat aan mij?
January 6, 2022
Ik moest er even inkomen, maar de kritiek op de moraal van het huwelijk en de dromerige zinnen wisten me gisteren te grijpen. Zonder deadlines in het verschiet zeker waard om nogmaals te lezen en met Kant en Plato in de hand het boek uit te pluizen.
February 22, 2024
Dit staat heel ver van mij af.
February 27, 2024
De stijl van het boek is ware kunst. Ik heb genoten van deze moedige intelligente vrouw
July 31, 2024
Prachtige beschrijvingen. Maar mij iets te wijdlopig, ik pakte gewoon niet alles.
October 31, 2024
Interessante ideeën maar de schrijfstijl is echt niet mijn ding
November 3, 2025
Verhaal: haast plotloos
Taal: majestueus
Taal: majestueus
January 7, 2023
Prachtig geschreven. Ik denk wel dat ik het boek nog een (paar) keer zou moeten lezen om het helemaal te bevatten
Displaying 1 - 30 of 76 reviews