What do you think?
Rate this book
Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık
İnsanlık tarihi hastalıklar tarihidir de denebilir. Milyonlarca insanın hayatına mal olan pek çok hastalığa ilişkin bilgi
veren sayısız yazılı kayıt mevcut. Bu kayıtlar ışığında hastalıkların yalnızca bir sağlık problemi olmadığı, önemli
siyasi, sosyal ve ekonomik sonuçlar doğurduğu söylenebilir.
Alanında dünyanın en saygın kuruluşlarından biri olan Amerikan Mikrobiyoloji Derneği (ASM) insanlık tarihini derinden etkilemiş ve halen etkilemekte olan bir düzine hastalığı Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık kitabında bir araya getiriyor. Kitapta kolera, sıtma, frengi, grip ve AIDS gibi hastalıkların yayılımı ve sonuçları incelenirken ortaya çıkan siyasi ve toplumsal sonuçlar ilginç anekdotlarla anlatılıyor. Aşıların geliştirilmesi, karantina uygulamalarının başlatılması gibi sağlıkla ilgili olduğu kadar köle ticaretinin yaygınlaşması, İkinci Dünya Savaşı’na giden yolun taşlarının döşenmesi ve demografik yapıları dönüştürecek denli kitlesel göç dalgalarına neden olması gibi sonuçlarıyla oldukça ilginç bir tarihle okuyucuyu buluşturuyor.
Ayrıca geçmiş salgınlardan çıkarılması gereken dersler ve bu derslerin gelecekte salgın hastalıklarla mücadelede ne ölçüde kullanılabileceği hakkında önemli ipuçları da sağlıyor.
veren sayısız yazılı kayıt mevcut. Bu kayıtlar ışığında hastalıkların yalnızca bir sağlık problemi olmadığı, önemli
siyasi, sosyal ve ekonomik sonuçlar doğurduğu söylenebilir.
Alanında dünyanın en saygın kuruluşlarından biri olan Amerikan Mikrobiyoloji Derneği (ASM) insanlık tarihini derinden etkilemiş ve halen etkilemekte olan bir düzine hastalığı Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık kitabında bir araya getiriyor. Kitapta kolera, sıtma, frengi, grip ve AIDS gibi hastalıkların yayılımı ve sonuçları incelenirken ortaya çıkan siyasi ve toplumsal sonuçlar ilginç anekdotlarla anlatılıyor. Aşıların geliştirilmesi, karantina uygulamalarının başlatılması gibi sağlıkla ilgili olduğu kadar köle ticaretinin yaygınlaşması, İkinci Dünya Savaşı’na giden yolun taşlarının döşenmesi ve demografik yapıları dönüştürecek denli kitlesel göç dalgalarına neden olması gibi sonuçlarıyla oldukça ilginç bir tarihle okuyucuyu buluşturuyor.
Ayrıca geçmiş salgınlardan çıkarılması gereken dersler ve bu derslerin gelecekte salgın hastalıklarla mücadelede ne ölçüde kullanılabileceği hakkında önemli ipuçları da sağlıyor.
320 pages, Paperback
First published June 10, 2007
77 people are currently reading
1858 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 40 reviews
August 23, 2020
Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık, dünya tarihinde mikropların ve salgınların yerine odaklanan bir kitap. Hastalıklarla doğrudan ilintili olarak bölümlenmiş ve belirli bir kalıba bağlı kalarak on iki hastalık ile bunların tarihe etkileri açıklanmış.
COVID-19 salgını başladığında konuyla ilgilenmiş ve Metis'in çevirip bastığı Ölümcül Yakınlıklar'ı okumuştum. O kitabı hem yöntemsel, hem biçimsel, hem biçemsel olarak daha çok beğendiğimi belirtmeliyim. İlgi çekici, kişilikli bir kitaptı.
İki kitabı karşılaştırmak herhalde haksızlık oluyor ama, salgın döneminde bu tür kitaplar okumanın ilginç bir yanı var: Bir yandan, insan bunu kendine niye yapar? Bir yandan da, içinde bulunduğumuz durumu daha iyi anlamak gerekiyor, bu yüzden okuyoruz. Her iki kitap da bu ikirciği duyumsatıyor, böyleyken kıyaslamamak olanaksız.
Sherman'ın yazım tarzı dengesiz, bazı bölümler çok heyecanlı ve ilgi çekiciyken bazı bölümler korkunç ölçüde ruh sıkıcı. İlk bölümlerde hastalıkların tarihe dolaylı-dolaysız etkileri daha çok yer tutuyor, son bölümlere geldikçe bir anlamda hastalıkların tarihçesi anlatılıyor denebilir. Bazen bütün kitabı bir oturuşta bitirecekmişim, bazense yarım bırakıp bir daha elime almayacakmışım duygusuna kapıldım.
Eğer salgın hastalıklarla, mikrobiyolojiyle, tıp tarihiyle ilgileniyorsanız, kitap önemli bir kaynak. Yok, benim gibi tıp tarihiyle ilişkisi içinde bulunduğumuz pandemiyi anlamlandırma girişimine indirgenebilecek biriyseniz ve bu konuda yalnızca bir kitap okuyacaksanız, herhalde Ölümcül Yakınlıklar çok daha iyi bir seçim olur.
Her ikisinden de daha iyi kitaplar olabilir ancak ben bu noktadan sonra bu konuyla ilgili kitaplar okumayı sürdürür müyüm çok emin değilim.
COVID-19 salgını başladığında konuyla ilgilenmiş ve Metis'in çevirip bastığı Ölümcül Yakınlıklar'ı okumuştum. O kitabı hem yöntemsel, hem biçimsel, hem biçemsel olarak daha çok beğendiğimi belirtmeliyim. İlgi çekici, kişilikli bir kitaptı.
İki kitabı karşılaştırmak herhalde haksızlık oluyor ama, salgın döneminde bu tür kitaplar okumanın ilginç bir yanı var: Bir yandan, insan bunu kendine niye yapar? Bir yandan da, içinde bulunduğumuz durumu daha iyi anlamak gerekiyor, bu yüzden okuyoruz. Her iki kitap da bu ikirciği duyumsatıyor, böyleyken kıyaslamamak olanaksız.
Sherman'ın yazım tarzı dengesiz, bazı bölümler çok heyecanlı ve ilgi çekiciyken bazı bölümler korkunç ölçüde ruh sıkıcı. İlk bölümlerde hastalıkların tarihe dolaylı-dolaysız etkileri daha çok yer tutuyor, son bölümlere geldikçe bir anlamda hastalıkların tarihçesi anlatılıyor denebilir. Bazen bütün kitabı bir oturuşta bitirecekmişim, bazense yarım bırakıp bir daha elime almayacakmışım duygusuna kapıldım.
Eğer salgın hastalıklarla, mikrobiyolojiyle, tıp tarihiyle ilgileniyorsanız, kitap önemli bir kaynak. Yok, benim gibi tıp tarihiyle ilişkisi içinde bulunduğumuz pandemiyi anlamlandırma girişimine indirgenebilecek biriyseniz ve bu konuda yalnızca bir kitap okuyacaksanız, herhalde Ölümcül Yakınlıklar çok daha iyi bir seçim olur.
Her ikisinden de daha iyi kitaplar olabilir ancak ben bu noktadan sonra bu konuyla ilgili kitaplar okumayı sürdürür müyüm çok emin değilim.
November 7, 2020
Fascinating. A blend of history, research and medicine. I loved it. Don’t be put off with some of the tricky parts of chapters describing disease process. It condenses complex subjects into a nutshell. Even though the book was published in 2007, it is still very relevant today especially in view of the current pandemic. I think it is actually more interesting that the author didn’t know about COVID-19 as he practically forecasts it.
November 5, 2017
Insanlik tarihine yon vermis bir duzine hastaligin kokenleri, yayilimi, klinik ozellikleri, toplumsal etkileri, ve donemin akademik ve toplumsal tartismalari, ayrica asilama, kemoterapi gibi kavramlari da oldukca sade, tarihsel gelisimlerine uygun olarak akici bir dille aktariyor.
September 30, 2021
Kitap ölümcül hastalıklardan bahsetmesine rağmen okunması eğlenceli bir kitaptı. Özellikle HIV virüsünün bulaşma prensibi üzerine faydalı bilgiler edindim.
PORFİRİ
Porfiri, alyuvarlarımıza renk veren ve kan akciğerlerden geçerken oksijen moleküllerini yakalayan hemoglobin pigmentinin, vücut tarafından üretilmesiyle ilgili kalıtsal metabolik bir bozukluktur. Hemoglobin, globin adı verilen bir protein ve onun bağlandığı hem adlı protein olmayan bir molekülden oluşur. Hem, porfirin adı verilen halka şeklindeki bir yapı içinde bulunan bir demir kompleksi olup alyuvarlar ve karaciğerde sentezlenir. Bu olayın tam tersi, diğer bir deyişle, demiri açığa çıkaran hem maddesinin parçalanmasıyla safra pigmentleri ortaya çıkar. Safra pigmentleri safra kesesinde depolanır ve deterjan gibi etki gösterip yağları emülsiyon haline getirerek sindirimi kolaylaştırır ve ayrıca dışkıyı kahverengiye boyar. Sekiz basamaklı hem sentezinin herhangi bir basamağında bir engelleme olduğunda hem oluşamaz ve porfirin ara ürünleri vücutta çeşidi dokularda birikir.
PATATES MANTARI
Büyük Kıtlık veya İrlanda Patates Kıtlığı'nın ( 18451849) derin sosyal ve politik etkileri oldu. Amerika Birleşik Devletleri'ne kitlesel göç o kadar büyüktü ki bugün her on Amerikalıdan birinin ataları İrlanda kökenlidir. 1914'e gelindiğinde Birleşik Devletler'de 5 milyondan fazla İrlanda kökenli yaşıyordu. Bu göçmenler artık bataklıklardaki "tembel yatakları"nda çalışan, ziraat yapan köylüler değil, demiryollarında, madencilikte, inşaat projelerinde, hukuk alanında ve politikada önemli konumlarda bulunan şehirlilerdi.
Amerika'daki antiemperyalist politikalar (ve izolasyonizm), İngiltere'ye duydukları nefretlerinden dolayı daha çok İrlandalı göçmenlerce teşvik edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nin 1. ve 2. Dünya Savaşları'na geç kalmasının da İrlandalıların İngiliz emperyalizmine karşı yürüttükleri lobi çalışmalarının etkili olduğu düşünülür.
Mantar hastalığına bağlı olarak ortaya çıkan son önemli kıtlık, 1916-1917'de görülmüş ve yaşlılar, güçsüzler ve çocuklar olmak üzere 700.000 sivil Almanın ölümüne neden olmuştur. 1. Dünya Savaşı'nda ( 1914-1 918) bordo bulamacında kullanılan bakıra, mermi kovanı ve kablo yapımında gereksinim duyulmuştu; bu fungisit olmayınca da tarladaki patatesler çürüdü.
ÇİÇEK
Yüzyıllar boyunca çiçek, yüz milyonlarca kişiyi öldürmüştür. Sadece 20. yüzyılda en az 300 milyon kişiyi canından etmiştir. Çiçek fark gözetmez; sosyal sınıf, meslek veya yaşa saygısı yoktur; prensleri ve yoksulları, kralları ve kraliçeleri, çocukları ve erişkinleri, çiftçileri ve şehir sakinlerini, generalleri ve düşmanlarını, zenginleri ve fakirleri öldürmüş veya çirkinleştirmiştir. İnsanların enfeksiyon etkenini, MÖ 10.000'den hemen sonra Asya veya Afrika' da hayvan beslemeye başladıkları, tarıma dayalı kalabalık yerleşim bölgelerinde evcil hayvanlarının sahip olduğu çiçeğe-benzer hastalıklarının birinden aldıklarından kuşkulanılmaktadır. Çiçek hastalığı, kaynağı olan Afrika ve Hindistan'ın büyük nehirlerinin bulunduğu ve insanların kalabalık yaşadığı tarımsal vadilerden Çin'e geçti. Ticaret kervanları hastalığın yayılmasını kolaylaştırdı. 1521'de çiçek hastalığı, Hernan Cortes'in sayıları 600'ü bulmayan adamıyla Aztek İmparatorluğu'nu devirmesini sağladı. Cortes ve emrindeki diğer fatihler Meksika'nın doğu kıyısındaki Yucatan'da karaya çıkıp hızla Aztek başkenti Tenochtitlan'a (bugünkü Mexico) ilerlediler ve burada kendilerinden sayıca üstün durumdaki düşman karşısında askerlerinin üçte birini kaybettiler. Geri çekilmek zorunda kaldılar; Aztekler'den tam yenilgileriyle sonlanacak son ve ezici bir saldırı beklediler. Ancak böyle bir saldırı hiç gerçekleşmedi. İspanyollar 21 Ağustos'ta şehre tekrar saldırdılar ve zaferi daha büyük bir gücün -hastalığın- getirdiğini gördüler. "Evler ve ahşap çitlerin üstü kafalar ve cesetlerle doluydu. Sokak ve avlularda da durum aynıydı. Öldürülmüş yerlilerin bedenlerine ve kafalarına basmadan yürünemiyordu... Dayanılmaz bir koku her yanı kaplamıştı." Çiçek hastalığı Meksika'ya daha önce girmişti: 1520'de İspanyol idaresindeki Küba'dan buraya gelen keşif heyetindeki tayfalar arasında çiçek hastası bir köle vardı. Bu ilk enfeksiyondan çiçek tüm Yucatan'da köyden köye yayıldı. Ölümler o kadar fazlaydı ki geride toprağı işleyecek ve şehirleri koruyacak yeterli sayıda insan kalmamıştı. Sonuç, kıtlık ve karışıklıktı. Salgının felç edici etkisi, Azteklerin neden moralsiz İspanyolları kovalamadığını açıklamaktadır. Böylece İspanyollar dinlenebilmiş, yeniden bir araya gelmiş ve zaman içinde yerli nüfustan müttefikler edinmişlerdi. Çiçek, Aztekleri öldüren ancak İspanyollara dokunmayan seçici bir hastalıktı; bu durum, hastalıktan kurtulan Amerika Yerlilerinin moralini bozuyor ve yalnız İspanyolların Tanrı'nın lütfuna mazhar olduğunu düşünüyorlardı. İspanyolların taptığı Tanrı'nın bu üstün gücünün farkına varan Aztekler ve diğer yerliler Hıristiyanlığı kabul ettiler. Cortes ve adamlarının zamanın da Meksika'nın toplam nüfusunun üçte birini oluşturduğu tahmin edilen 3 milyon Amerikan Yerlisi çiçek hastalığın dan öldü. On iki yıl sonra (1532) başka bir İspanyol fatih, Francisco Pizarro, emrindeki 168 askerle İnka İmparatorluğu'nun lideri Atahualpa'yı tutsak etti. Pizarro, Atahualpa'yı sekiz ay esir tuttu; özgürlüğüne karşılık halkından fidye olarak altın istedi, altınları aldıktan sonra sözünden dönüp Atahualpa'yı idam ettirdi. İspanyolların Güney Amerika'yı fethetmelerine çiçek hastalığı yine katkıda bulunmuştu. Pizarro 1531'de Peru'da karaya çıktığında İnka fethi için ortam hazırdı; çiçek salgını önceden İnka İmparatorluğu'nu zaten zayıflatmıştı. İç savaş yaşanmış, Atahualpa'nın ordusu zayıflayıp dağılmıştı. Böylelikle çiçek hastalığı sayesinde Pizarro'nun fatihleri için zafer kaçınılmazdı. Çiçek hastalığı, Batı Afrika'ya Kuzey Afrika'dan Gine'ye giden kervanlarla taşındı. 1490'da Portekizliler Batı Afrika'nın daha güneyindeki bölgelere bulaştırdı. Güney Afrika'ya ilk kez 1713'te, Capetown limanına Hindistan'dan gelen gemideki mikrop bulaşmış yatak çarşaflarıyla ulaştı. Amerika kıtasındaki ilk çiçek salgını 1518'de Hispaniola Adası'nda Afrikalı köleler arasında ortaya çıktı. Çiçek, Amerikan Yerlilerini öyle kırıp geçirmişti ki Pizarro fethe giriştiğinde yaklaşık 200.000'i ölmüştü bile. Hastalık nedeniyle Batı Hint Adaları, Dominik Cumhuriyeti ve Küba'daki maden ve büyük çiftliklerde ağır işlerde çalışan Amerikan Yerlilerinin yerine yeni bir işgücü konulması ihtiyacı doğdu. Yük taşıyacak insanlara duyulan gereksinim, Batı Afrika'dan Amerika kıtasına yapılan köle ticaretini hızlandıran etkenlerden biriydi. Çiçek, ilk biyolojik silah sayılır. Kuzey Amerika'yı zapt etmek amacıyla 1763'te İngiltere ile Fransa arasında yaşanan savaşta, Sir Geoffrey Amherst'in (Kuzey Amerika'daki başkomutan) emriyle İngiliz birliklerine şöyle sorulmuştu: "Hastalıktan etkilenmemiş Kızılderili kabilelerine çiçek hastalığını göndermenin bir yolu bulunamaz mı? Sayılarını azaltmak için gücümüzün yettiği her savaş hilesine başvurulmalıdır." Pennsylvania cephesindeki en yüksek rütbeli İngiliz subayı Albay Henry Bouquet şöyle yanıt vermişti: "Ellerine geçebilecek battaniyelerle hastalığı Kızılderililere bulaştırmayı deneyeceğim ve kendim hastalanmamaya dikkat edeceğim." Çiçek püstülünden alınmış kabuklu materyalin bulaştırıldığı battaniyeler Kızılderililere verilip pek çok hastalığa karşı hiç direnci olmayan bu insanlar arasında çiçeğin yayılması sağlandı. Sonuçta çok sayıda Kızılderili hayatını kaybetti ve yenilgi kaçınılmazdı. 17. yüzyıla kadar Avrupa'da yaygın olan varyete bu olsa da, muhtemelen Amerika kıtasında ki İspanyol kolonilerinden tekrar Avrupa'ya getirilmesi sonucu, mutasyonla daha ölümcül bir yapıya büründü. 17. yüzyılda çiçek Avrupa'daki en yaygın ve yıkıcı hastalıktı ve yılda yaklaşık 400.000 insanın ölümüne neden oluyordu. Tüm körlük vakalarının üçte birinde etkendi. 18. yüzyılın başına gelindiğinde, çiçek hastalığı dünya nüfusunun yakla şık yüzde 10'unda ölüme, sakatlığa veya şekil bozukluğuna neden olmuştu. Avrupa'da 18. yüzyıl, çiçekbozuğunun sık görülmesi nedeniyle "pudra ve ben devri" olarak anılır. Birçok portrede görülen "güzellik benleri" (küçük bir parça renkli malzeme) nedbeleri kapatmak için kullanılıyordu. Böylelikle çiçekbozuğu yeni bir moda yaratmış oldu. Kan, plazma adı verilen ve içinde alyuvarlar ve akyuvarların yüzdüğü proteinli, tuzlu bir sıvıdan oluşur. (Kan plazması pıhtılaştığında, geride kalan ve pıhtılaşma molekülleri içermeyen sıvıya serum adı verilir.) Bağışıklıkta alyuvarların rolü yoktıır; buna karşılık, akyuvarlar -lenfosit, monosit ve makrofajlar- bağışıklık sisteminin önemli öğeleridir.
AŞININ BAŞARISI
Aşılamanın sağlığımıza olan katkılarını görmezden gelmek zordur. Çocukluk çağında difteri, boğmaca, kızamık, kabakulak, çiçek ve kızamıkçığa karşı olanların yanı sıra tetanos, kolera, sarıhumma, çocuk felci, grip, hepatit B, bakteri pnömonisi ve kuduz aşıları olmasa çocuk çağında ölüm oranı muhtemelen yüzde 20-50 arasında seyrederdi. Gerçekten de, aşılamanın yapılmadığı ülkelerde bebekler ve küçük çocuklar arasındaki ölüm oranı günümüzde bu düzeydedir.
HIYARCIKLI VEBA
Giovanni Boccaccio (1313-1375), Decameron (1350 dolayları) adlı eserinin giriş bölümünde İtalya'nın Floransa kentinde veba dönemlerini çok açık betimlemiştir. Boccaccio bu "kırandan" kurtulmuştu, ancak onun kadar şanslı olma yanlar vardı. Salgın sona erdiğinde Avrupa ve Ortadoğu'daki toplam nüfus 100 milyondan 80 milyona inmişti. Avrupa, Yakındoğu ve Afrika'yı 1346'dan 1352'ye kadar kasıp kavuran ve Boccaccio'nun kaleme aldığı bu salgın hastalık muhtemelen, kayıtlı tarihteki en büyük halk sağlığı felaketlerinden biriydi. MÖ 5000'den itibaren sürekli artan insan nüfusuna bir nokta koydu. Kara Ölüm Malthusçu ikilemi ortadan kaldırmaktan çok daha fazlasını yapmıştır: Avrupalıları, toplumlarını çok farklı yollardan yeniden yapılandırmaya ve bu hastalığın yayılmasını kontrol altına almak için halk sağlığı önlemlerini kurumsallaştırmaya yöneltmiştir. Ölü sayısı arttıkça okumuş insan sayısı azaldı. Bu durum özellikle hukukçuların, hekimlerin ve rahiplerin yetiştirildiği üniversiteleri etkiledi. Seyahatin kısıtlanması öğrencilerin uzak şehirlerdeki üniversitelere kaydolmasına engel olunca yeni üniversiteler kuruldu. Eğitim için artık Bologna veya Paris'e gitmeye gerek yoktu. Bazı eğitim merkezlerinin öne mini azaltan bu durum eğitim reformuna yol açtı; eğitim yerel dillerde gerçekleştirilmeye başladı. El emeğiyle yapılan hizmetler için parayla ödeme yerleşmeye başladığından serfler ve toprak sahiplerine dayalı feodal sistem geriledi. Şehirlerdeki işgücünün azalması, işçilerin elini güçlendirdi ve böylece daha yüksek ücret isteyebilmelerini sağladı. Sonuç olarak, yaşam standardı yükseldi. Kara Ölüm'ün bir başka sonucu, açık denizlerde yapılan taşımacılıkta ölçek ekonomisinin benimsenmesiydi. Daha az mürettebatı olan daha büyük gemiler uzun süre denizlerde kalabiliyor, bir limandan diğerine doğrudan gidiyordu. Fakat bu, gemilerin daha iyi yapılmasını, seyir aletlerinde iyileştirmeyi ve yük ve gemiye yapılan yatırımın teminat altına alınabilmesi için deniz sigortacılığı gibi yeni ticari girişimleri gerektiriyordu. Sonuç olarak, bankerler ve zanaatkarlar gibi tüccarlar da daha çok güç sahibi oldular. Yeni ekonomi giderek çeşitlendi, sermaye daha yoğun kullanılır oldu, teknolojik yenilikler önem kazandı ve servetin yeniden dağıtımı daha büyük bir ölçekte gerçekleşti.
Sarıhumma Virüsünün Sömürgeciliğin gelişimine katkısı
Suçiçeği ve kızamık Karayip kıyılarında ve adalarında yaşayan yerli halkı vurdukça artan sayıda Afrikalı kölenin tarım işçisi olarak onların yerini alması acı bir ironidir. Sarıhummaya dirençli olmaları nedeniyle yerlilere göre siyahi Afrikalılar daha değerli hale geldikçe Afrikalı Siyahların ithalatının giderek artması, 18. ve 19. yüzyıllar da Amerika'daki sömürgeci yerleşimlerde yaşanan büyük felaketlere yol açmıştır.
Grip ve I. Dünya Savaşına etkisi
1957 (Asya gribi) ve 1968 (Hong Kong gribi) yıllarında grip pandemilerinin gerçeklemesine ve 1976'da (domuz gribi) ve 1977'deki (Rus gribi) gibi korku dolu dönemlerin yaşanmasına karşın tüm pandemilerin anası 1918'dekidir. 1918 grip salgını halen dünyanın en büyük toplum sağlığı felaketlerinden biri olarak kabul edilir. Kimilerine göre bu, 20. yüzyıldaki kitle imha silahıdır. Nazilerden ve hatta Japonya'ya atılan iki atom bombasından çok daha fazla insanı öldürmüştür.
Virüsler 2'ye ayrılır: DNA'sı olanlar ve RNA'sı olanlar
1950'lerde pek çok çeşit hücreyi laboratuvarda Petri kutularında (in vitro) üretmek ve böylece fare veya tavuklar yerine bu doku kültürleriyle virüslerin izole edilmiş canlı hücrelerdeki etkilerini araştırmak olanaklı hale geldi. Bu dönemde iki tip virüs olduğu da bulundu: DNA'sı olanlar ve RNA'sı olanlar. Doku kültürü hücrelerinde DNA virüslerini araştırmaya başlayan Renato Dulbecco, birtakım virüslerin tümör oluşturabilseler bile bazı durumlarda virüsün genetik materyali (DNA) hücrenin kromozomuyla birleşmiş olduğu için virüsün hücrede saptanamadığını keşfetti. Bir başka deyişle, virüs konak hücrenin genlerine dahil oluyor ve hücrenin genetik aygıtının bir parçasıymış gibi davranıyordu. Virüs DNA'sı artık hücre kalıtımının bir parçasıydı.
Virüslerin çalışma prensibi
Virüsler, canlı bir hücrenin mekanizmaları olmadan çoğalamazlar; bu anlamda zorunlu parazittirler. Virüsün çoğalma (replikasyon) için gerekli bilgiyi içeren materyali, yani genleri, iki tip nükleik asidin birinden oluşmaktadır: DNA ya da RNA. Virüs nükleik asidi kor adı verilen protein bir kılıfın içinde paketlenmiş olarak bulunur; bu da kapsit adı verilen bir dış kılıfla örtülüdür ve en dıştaki tabakada zarf olarak adlandırılır. HIV'de genetik materyal DNA değil RNA'dır. Bu nedenle virüsün, konak hücrenin aygıtlarını (bunlar sadece DNA'dan kopyalanabilir) kullanabilmesi için hücrenin mekanizmasını bozarak kendi RNA'sını DNA'ya kopyalaması gerekir. Sonuç olarak HIV'de bilgi akışı RNA-DNA-RNA protein sırasını izler ve bu, normal de hücrelerde bulunan akışın (DNA-RNA-protein) tersi gibi olduğundan bu virüsler (RSV dahil) retrovirüs olarak adlandırılır.
T4 HÜCRELERİ
Sağlıklı bir bireyde 1 mm3 kanda yaklaşık 1000 T4 hücresi vardır ve HIV ile enfekte bir bireyde bu sayı yılda 40 ila 80 hücre kadar azalır. Hücre sayısı 400-800'e ulaştığında ilk fırsatçı enfeksiyonlar onaya çıkar. Fırsatçı enfeksiyonlar, normal koşullarda hastalığa yol açmayan, fakat bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde, vücudun eksik savunmasının sunduğu bu fırsatı değerlendirerek hastalık tablosu oluşturan enfeksiyonlardır. Deri ve mukozadaki sinir bozucu enfeksiyonlar ilk fırsatçı hastalıklardır. Ağızda (ve kimi zaman vulva ve penis ucunda) ağrılı yaralarla seyreden ve bir mantar olan Candida albicans'ın etken olduğu pamukçuk ile Herpes zoster virüsünün (suçiçeği virüsü) etken olduğu, genellikle enfeksiyondan 1-3 ay sonra onaya çıkan ve çevresel sinirleri tutan viral hastalık zona bu hastalıklardandır. Ayrıca, ayaklarda ileri düzeyde mantar ve dilde Epstein-Barr virüsünün etken olduğu beyaz lekeler oluşa bilir. Bu beliniler onaya çıktığında, hastada AIDS-ilişkili kompleks (AIDS-related complex, ARC) olduğu söylenir. Bu kişilerde lenfadenopati, aşırı kilo kaybı (vücut ağırlığının yüzde 10-15'i), aşın gece terlemesi, ateş, inatçı öksürük ve ishal de görülebilir. Bazı kişiler enfekte oldukları halde yıllarca ARC belirtileri göstermezler, ancak yine de enfek siyözdürler. T4 sayısı 200'ün altına düşerse, kişide AIDS vardır denilir. Bu T hücresi düzeyinde, "AIDS belirleyici" fırsatçı enfeksiyonlar şunlardır: Pneumocystis pnömonisi, kriptokok menenjiti ve toksoplazmoz (ve bu hastalıklar, ölümlerin yüzde 50 ila 75'inden sorumludur). T4 hücreleri sayısı mm3'te 100'ün altına düşerse, başka pek çok fırsatçı enfeksiyon onaya çıkar: Histoplazmoz; sitomegalovirüs enfeksiyonu, körlüğe yol açan Herpes enfeksiyonu, akciğer hasarı ve sindirim sistemi patolojisi; Mycobacterium avium (kuş tüberkülozu) enfeksiyonu ve Herpes simplex virüsünün etken olduğu kronik uçuklar. Fırsatçı hastalıklar, vücudun güçten düşmesinin ötesinde etkilere sahiptir; AIDS ile ilişkili ölümlerin yüzde 90'ının nedenidirler. Ayrıca, başka durumlar da ortaya çıkabilir: Halüsinasyonlara ve demansa neden olan ensefalopati, motor kayıplar ve lenfoma. HIV'in AIDS'e neden olduğundan kuşku duyan az sayıda kişi vardır; yine de hastalığın kimi insanlarda hızla kötüye giderken kimilerinde böyle olmaması, bu virüs enfeksiyonunun kafaları karıştıran bir özelliğidir. Örneğin, bazı insanlar on yıla kadar asemptomatik kalabilirken bazılarında enfeksiyondan sonraki bir yıl içinde AIDS belirtileri ortaya çıkmaktadır. Batı Avrupa kökenli Beyazların yaklaşık yüzde 10'unda CCR5-A32 adı verilen ve Afrikalılarda, Ortadoğulularda ve Amerika'daki Kızılderililerde neredeyse hiç görülmeyen bir kemokin reseptörü mutasyonu bulunmaktadır. Bu mutasyon HIV virüsüne karşı geçici bir koruma sağlar.
HIV KAPMAK
HIV, çok bulaşıcı olmayan bir enfeksiyon hastalığına neden olur. Virüs yüksek sıcaklık, deterjan ve yüzde 10'luk çamaşır suyu ile öldürülebildiğinden eşyalarla (cansız objeler, fomit) çok kolay bulaşmaz. Kan emici böceklerle yayılan vektör kaynaklı bir virüs de değildir. HUV, esas olarak enfekte insanların salgılarında ve vücut sıvılarında bulunur. Yine de, en önemli enfeksiyon kaynakları, virüsün enfeksiyon oluşturmaya yetecek miktarda bulunduğu kan, anne sütü, vajina salgıları ve semendir. Virüs, hem serbest olarak hem de T hücrelerinin içinde bulunur. Virüs içeren sıvının bir enfeksiyonu başlatması için, deride veya mukozalarda bir yırtık ya da lezyon bulunması gereklidir. Aynca, enfekte kanın vücuda verilmesi, organ nakli veya enfekte anne sütünün emilmesi de enfeksiyonla sonuçlanabilir; virüs plasenta yoluyla da bulaşabilir. 1950'ler ve 1960'lar boyunca Afrika'da sömürgeci egemenlik son buldu, iç savaşlar yaşandı, aşılama programları kapsamında iğne ve şırıngalar tekrar tekrar kullanıldı, büyük kentler oluştu, cinsel devrim yaşandı ve Afrika içinde ve Afrika ile dünyanın kalanı arasındaki seyahatlerin sayısı arttı.
PORFİRİ
Porfiri, alyuvarlarımıza renk veren ve kan akciğerlerden geçerken oksijen moleküllerini yakalayan hemoglobin pigmentinin, vücut tarafından üretilmesiyle ilgili kalıtsal metabolik bir bozukluktur. Hemoglobin, globin adı verilen bir protein ve onun bağlandığı hem adlı protein olmayan bir molekülden oluşur. Hem, porfirin adı verilen halka şeklindeki bir yapı içinde bulunan bir demir kompleksi olup alyuvarlar ve karaciğerde sentezlenir. Bu olayın tam tersi, diğer bir deyişle, demiri açığa çıkaran hem maddesinin parçalanmasıyla safra pigmentleri ortaya çıkar. Safra pigmentleri safra kesesinde depolanır ve deterjan gibi etki gösterip yağları emülsiyon haline getirerek sindirimi kolaylaştırır ve ayrıca dışkıyı kahverengiye boyar. Sekiz basamaklı hem sentezinin herhangi bir basamağında bir engelleme olduğunda hem oluşamaz ve porfirin ara ürünleri vücutta çeşidi dokularda birikir.
PATATES MANTARI
Büyük Kıtlık veya İrlanda Patates Kıtlığı'nın ( 18451849) derin sosyal ve politik etkileri oldu. Amerika Birleşik Devletleri'ne kitlesel göç o kadar büyüktü ki bugün her on Amerikalıdan birinin ataları İrlanda kökenlidir. 1914'e gelindiğinde Birleşik Devletler'de 5 milyondan fazla İrlanda kökenli yaşıyordu. Bu göçmenler artık bataklıklardaki "tembel yatakları"nda çalışan, ziraat yapan köylüler değil, demiryollarında, madencilikte, inşaat projelerinde, hukuk alanında ve politikada önemli konumlarda bulunan şehirlilerdi.
Amerika'daki antiemperyalist politikalar (ve izolasyonizm), İngiltere'ye duydukları nefretlerinden dolayı daha çok İrlandalı göçmenlerce teşvik edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nin 1. ve 2. Dünya Savaşları'na geç kalmasının da İrlandalıların İngiliz emperyalizmine karşı yürüttükleri lobi çalışmalarının etkili olduğu düşünülür.
Mantar hastalığına bağlı olarak ortaya çıkan son önemli kıtlık, 1916-1917'de görülmüş ve yaşlılar, güçsüzler ve çocuklar olmak üzere 700.000 sivil Almanın ölümüne neden olmuştur. 1. Dünya Savaşı'nda ( 1914-1 918) bordo bulamacında kullanılan bakıra, mermi kovanı ve kablo yapımında gereksinim duyulmuştu; bu fungisit olmayınca da tarladaki patatesler çürüdü.
ÇİÇEK
Yüzyıllar boyunca çiçek, yüz milyonlarca kişiyi öldürmüştür. Sadece 20. yüzyılda en az 300 milyon kişiyi canından etmiştir. Çiçek fark gözetmez; sosyal sınıf, meslek veya yaşa saygısı yoktur; prensleri ve yoksulları, kralları ve kraliçeleri, çocukları ve erişkinleri, çiftçileri ve şehir sakinlerini, generalleri ve düşmanlarını, zenginleri ve fakirleri öldürmüş veya çirkinleştirmiştir. İnsanların enfeksiyon etkenini, MÖ 10.000'den hemen sonra Asya veya Afrika' da hayvan beslemeye başladıkları, tarıma dayalı kalabalık yerleşim bölgelerinde evcil hayvanlarının sahip olduğu çiçeğe-benzer hastalıklarının birinden aldıklarından kuşkulanılmaktadır. Çiçek hastalığı, kaynağı olan Afrika ve Hindistan'ın büyük nehirlerinin bulunduğu ve insanların kalabalık yaşadığı tarımsal vadilerden Çin'e geçti. Ticaret kervanları hastalığın yayılmasını kolaylaştırdı. 1521'de çiçek hastalığı, Hernan Cortes'in sayıları 600'ü bulmayan adamıyla Aztek İmparatorluğu'nu devirmesini sağladı. Cortes ve emrindeki diğer fatihler Meksika'nın doğu kıyısındaki Yucatan'da karaya çıkıp hızla Aztek başkenti Tenochtitlan'a (bugünkü Mexico) ilerlediler ve burada kendilerinden sayıca üstün durumdaki düşman karşısında askerlerinin üçte birini kaybettiler. Geri çekilmek zorunda kaldılar; Aztekler'den tam yenilgileriyle sonlanacak son ve ezici bir saldırı beklediler. Ancak böyle bir saldırı hiç gerçekleşmedi. İspanyollar 21 Ağustos'ta şehre tekrar saldırdılar ve zaferi daha büyük bir gücün -hastalığın- getirdiğini gördüler. "Evler ve ahşap çitlerin üstü kafalar ve cesetlerle doluydu. Sokak ve avlularda da durum aynıydı. Öldürülmüş yerlilerin bedenlerine ve kafalarına basmadan yürünemiyordu... Dayanılmaz bir koku her yanı kaplamıştı." Çiçek hastalığı Meksika'ya daha önce girmişti: 1520'de İspanyol idaresindeki Küba'dan buraya gelen keşif heyetindeki tayfalar arasında çiçek hastası bir köle vardı. Bu ilk enfeksiyondan çiçek tüm Yucatan'da köyden köye yayıldı. Ölümler o kadar fazlaydı ki geride toprağı işleyecek ve şehirleri koruyacak yeterli sayıda insan kalmamıştı. Sonuç, kıtlık ve karışıklıktı. Salgının felç edici etkisi, Azteklerin neden moralsiz İspanyolları kovalamadığını açıklamaktadır. Böylece İspanyollar dinlenebilmiş, yeniden bir araya gelmiş ve zaman içinde yerli nüfustan müttefikler edinmişlerdi. Çiçek, Aztekleri öldüren ancak İspanyollara dokunmayan seçici bir hastalıktı; bu durum, hastalıktan kurtulan Amerika Yerlilerinin moralini bozuyor ve yalnız İspanyolların Tanrı'nın lütfuna mazhar olduğunu düşünüyorlardı. İspanyolların taptığı Tanrı'nın bu üstün gücünün farkına varan Aztekler ve diğer yerliler Hıristiyanlığı kabul ettiler. Cortes ve adamlarının zamanın da Meksika'nın toplam nüfusunun üçte birini oluşturduğu tahmin edilen 3 milyon Amerikan Yerlisi çiçek hastalığın dan öldü. On iki yıl sonra (1532) başka bir İspanyol fatih, Francisco Pizarro, emrindeki 168 askerle İnka İmparatorluğu'nun lideri Atahualpa'yı tutsak etti. Pizarro, Atahualpa'yı sekiz ay esir tuttu; özgürlüğüne karşılık halkından fidye olarak altın istedi, altınları aldıktan sonra sözünden dönüp Atahualpa'yı idam ettirdi. İspanyolların Güney Amerika'yı fethetmelerine çiçek hastalığı yine katkıda bulunmuştu. Pizarro 1531'de Peru'da karaya çıktığında İnka fethi için ortam hazırdı; çiçek salgını önceden İnka İmparatorluğu'nu zaten zayıflatmıştı. İç savaş yaşanmış, Atahualpa'nın ordusu zayıflayıp dağılmıştı. Böylelikle çiçek hastalığı sayesinde Pizarro'nun fatihleri için zafer kaçınılmazdı. Çiçek hastalığı, Batı Afrika'ya Kuzey Afrika'dan Gine'ye giden kervanlarla taşındı. 1490'da Portekizliler Batı Afrika'nın daha güneyindeki bölgelere bulaştırdı. Güney Afrika'ya ilk kez 1713'te, Capetown limanına Hindistan'dan gelen gemideki mikrop bulaşmış yatak çarşaflarıyla ulaştı. Amerika kıtasındaki ilk çiçek salgını 1518'de Hispaniola Adası'nda Afrikalı köleler arasında ortaya çıktı. Çiçek, Amerikan Yerlilerini öyle kırıp geçirmişti ki Pizarro fethe giriştiğinde yaklaşık 200.000'i ölmüştü bile. Hastalık nedeniyle Batı Hint Adaları, Dominik Cumhuriyeti ve Küba'daki maden ve büyük çiftliklerde ağır işlerde çalışan Amerikan Yerlilerinin yerine yeni bir işgücü konulması ihtiyacı doğdu. Yük taşıyacak insanlara duyulan gereksinim, Batı Afrika'dan Amerika kıtasına yapılan köle ticaretini hızlandıran etkenlerden biriydi. Çiçek, ilk biyolojik silah sayılır. Kuzey Amerika'yı zapt etmek amacıyla 1763'te İngiltere ile Fransa arasında yaşanan savaşta, Sir Geoffrey Amherst'in (Kuzey Amerika'daki başkomutan) emriyle İngiliz birliklerine şöyle sorulmuştu: "Hastalıktan etkilenmemiş Kızılderili kabilelerine çiçek hastalığını göndermenin bir yolu bulunamaz mı? Sayılarını azaltmak için gücümüzün yettiği her savaş hilesine başvurulmalıdır." Pennsylvania cephesindeki en yüksek rütbeli İngiliz subayı Albay Henry Bouquet şöyle yanıt vermişti: "Ellerine geçebilecek battaniyelerle hastalığı Kızılderililere bulaştırmayı deneyeceğim ve kendim hastalanmamaya dikkat edeceğim." Çiçek püstülünden alınmış kabuklu materyalin bulaştırıldığı battaniyeler Kızılderililere verilip pek çok hastalığa karşı hiç direnci olmayan bu insanlar arasında çiçeğin yayılması sağlandı. Sonuçta çok sayıda Kızılderili hayatını kaybetti ve yenilgi kaçınılmazdı. 17. yüzyıla kadar Avrupa'da yaygın olan varyete bu olsa da, muhtemelen Amerika kıtasında ki İspanyol kolonilerinden tekrar Avrupa'ya getirilmesi sonucu, mutasyonla daha ölümcül bir yapıya büründü. 17. yüzyılda çiçek Avrupa'daki en yaygın ve yıkıcı hastalıktı ve yılda yaklaşık 400.000 insanın ölümüne neden oluyordu. Tüm körlük vakalarının üçte birinde etkendi. 18. yüzyılın başına gelindiğinde, çiçek hastalığı dünya nüfusunun yakla şık yüzde 10'unda ölüme, sakatlığa veya şekil bozukluğuna neden olmuştu. Avrupa'da 18. yüzyıl, çiçekbozuğunun sık görülmesi nedeniyle "pudra ve ben devri" olarak anılır. Birçok portrede görülen "güzellik benleri" (küçük bir parça renkli malzeme) nedbeleri kapatmak için kullanılıyordu. Böylelikle çiçekbozuğu yeni bir moda yaratmış oldu. Kan, plazma adı verilen ve içinde alyuvarlar ve akyuvarların yüzdüğü proteinli, tuzlu bir sıvıdan oluşur. (Kan plazması pıhtılaştığında, geride kalan ve pıhtılaşma molekülleri içermeyen sıvıya serum adı verilir.) Bağışıklıkta alyuvarların rolü yoktıır; buna karşılık, akyuvarlar -lenfosit, monosit ve makrofajlar- bağışıklık sisteminin önemli öğeleridir.
AŞININ BAŞARISI
Aşılamanın sağlığımıza olan katkılarını görmezden gelmek zordur. Çocukluk çağında difteri, boğmaca, kızamık, kabakulak, çiçek ve kızamıkçığa karşı olanların yanı sıra tetanos, kolera, sarıhumma, çocuk felci, grip, hepatit B, bakteri pnömonisi ve kuduz aşıları olmasa çocuk çağında ölüm oranı muhtemelen yüzde 20-50 arasında seyrederdi. Gerçekten de, aşılamanın yapılmadığı ülkelerde bebekler ve küçük çocuklar arasındaki ölüm oranı günümüzde bu düzeydedir.
HIYARCIKLI VEBA
Giovanni Boccaccio (1313-1375), Decameron (1350 dolayları) adlı eserinin giriş bölümünde İtalya'nın Floransa kentinde veba dönemlerini çok açık betimlemiştir. Boccaccio bu "kırandan" kurtulmuştu, ancak onun kadar şanslı olma yanlar vardı. Salgın sona erdiğinde Avrupa ve Ortadoğu'daki toplam nüfus 100 milyondan 80 milyona inmişti. Avrupa, Yakındoğu ve Afrika'yı 1346'dan 1352'ye kadar kasıp kavuran ve Boccaccio'nun kaleme aldığı bu salgın hastalık muhtemelen, kayıtlı tarihteki en büyük halk sağlığı felaketlerinden biriydi. MÖ 5000'den itibaren sürekli artan insan nüfusuna bir nokta koydu. Kara Ölüm Malthusçu ikilemi ortadan kaldırmaktan çok daha fazlasını yapmıştır: Avrupalıları, toplumlarını çok farklı yollardan yeniden yapılandırmaya ve bu hastalığın yayılmasını kontrol altına almak için halk sağlığı önlemlerini kurumsallaştırmaya yöneltmiştir. Ölü sayısı arttıkça okumuş insan sayısı azaldı. Bu durum özellikle hukukçuların, hekimlerin ve rahiplerin yetiştirildiği üniversiteleri etkiledi. Seyahatin kısıtlanması öğrencilerin uzak şehirlerdeki üniversitelere kaydolmasına engel olunca yeni üniversiteler kuruldu. Eğitim için artık Bologna veya Paris'e gitmeye gerek yoktu. Bazı eğitim merkezlerinin öne mini azaltan bu durum eğitim reformuna yol açtı; eğitim yerel dillerde gerçekleştirilmeye başladı. El emeğiyle yapılan hizmetler için parayla ödeme yerleşmeye başladığından serfler ve toprak sahiplerine dayalı feodal sistem geriledi. Şehirlerdeki işgücünün azalması, işçilerin elini güçlendirdi ve böylece daha yüksek ücret isteyebilmelerini sağladı. Sonuç olarak, yaşam standardı yükseldi. Kara Ölüm'ün bir başka sonucu, açık denizlerde yapılan taşımacılıkta ölçek ekonomisinin benimsenmesiydi. Daha az mürettebatı olan daha büyük gemiler uzun süre denizlerde kalabiliyor, bir limandan diğerine doğrudan gidiyordu. Fakat bu, gemilerin daha iyi yapılmasını, seyir aletlerinde iyileştirmeyi ve yük ve gemiye yapılan yatırımın teminat altına alınabilmesi için deniz sigortacılığı gibi yeni ticari girişimleri gerektiriyordu. Sonuç olarak, bankerler ve zanaatkarlar gibi tüccarlar da daha çok güç sahibi oldular. Yeni ekonomi giderek çeşitlendi, sermaye daha yoğun kullanılır oldu, teknolojik yenilikler önem kazandı ve servetin yeniden dağıtımı daha büyük bir ölçekte gerçekleşti.
Sarıhumma Virüsünün Sömürgeciliğin gelişimine katkısı
Suçiçeği ve kızamık Karayip kıyılarında ve adalarında yaşayan yerli halkı vurdukça artan sayıda Afrikalı kölenin tarım işçisi olarak onların yerini alması acı bir ironidir. Sarıhummaya dirençli olmaları nedeniyle yerlilere göre siyahi Afrikalılar daha değerli hale geldikçe Afrikalı Siyahların ithalatının giderek artması, 18. ve 19. yüzyıllar da Amerika'daki sömürgeci yerleşimlerde yaşanan büyük felaketlere yol açmıştır.
Grip ve I. Dünya Savaşına etkisi
1957 (Asya gribi) ve 1968 (Hong Kong gribi) yıllarında grip pandemilerinin gerçeklemesine ve 1976'da (domuz gribi) ve 1977'deki (Rus gribi) gibi korku dolu dönemlerin yaşanmasına karşın tüm pandemilerin anası 1918'dekidir. 1918 grip salgını halen dünyanın en büyük toplum sağlığı felaketlerinden biri olarak kabul edilir. Kimilerine göre bu, 20. yüzyıldaki kitle imha silahıdır. Nazilerden ve hatta Japonya'ya atılan iki atom bombasından çok daha fazla insanı öldürmüştür.
Virüsler 2'ye ayrılır: DNA'sı olanlar ve RNA'sı olanlar
1950'lerde pek çok çeşit hücreyi laboratuvarda Petri kutularında (in vitro) üretmek ve böylece fare veya tavuklar yerine bu doku kültürleriyle virüslerin izole edilmiş canlı hücrelerdeki etkilerini araştırmak olanaklı hale geldi. Bu dönemde iki tip virüs olduğu da bulundu: DNA'sı olanlar ve RNA'sı olanlar. Doku kültürü hücrelerinde DNA virüslerini araştırmaya başlayan Renato Dulbecco, birtakım virüslerin tümör oluşturabilseler bile bazı durumlarda virüsün genetik materyali (DNA) hücrenin kromozomuyla birleşmiş olduğu için virüsün hücrede saptanamadığını keşfetti. Bir başka deyişle, virüs konak hücrenin genlerine dahil oluyor ve hücrenin genetik aygıtının bir parçasıymış gibi davranıyordu. Virüs DNA'sı artık hücre kalıtımının bir parçasıydı.
Virüslerin çalışma prensibi
Virüsler, canlı bir hücrenin mekanizmaları olmadan çoğalamazlar; bu anlamda zorunlu parazittirler. Virüsün çoğalma (replikasyon) için gerekli bilgiyi içeren materyali, yani genleri, iki tip nükleik asidin birinden oluşmaktadır: DNA ya da RNA. Virüs nükleik asidi kor adı verilen protein bir kılıfın içinde paketlenmiş olarak bulunur; bu da kapsit adı verilen bir dış kılıfla örtülüdür ve en dıştaki tabakada zarf olarak adlandırılır. HIV'de genetik materyal DNA değil RNA'dır. Bu nedenle virüsün, konak hücrenin aygıtlarını (bunlar sadece DNA'dan kopyalanabilir) kullanabilmesi için hücrenin mekanizmasını bozarak kendi RNA'sını DNA'ya kopyalaması gerekir. Sonuç olarak HIV'de bilgi akışı RNA-DNA-RNA protein sırasını izler ve bu, normal de hücrelerde bulunan akışın (DNA-RNA-protein) tersi gibi olduğundan bu virüsler (RSV dahil) retrovirüs olarak adlandırılır.
T4 HÜCRELERİ
Sağlıklı bir bireyde 1 mm3 kanda yaklaşık 1000 T4 hücresi vardır ve HIV ile enfekte bir bireyde bu sayı yılda 40 ila 80 hücre kadar azalır. Hücre sayısı 400-800'e ulaştığında ilk fırsatçı enfeksiyonlar onaya çıkar. Fırsatçı enfeksiyonlar, normal koşullarda hastalığa yol açmayan, fakat bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde, vücudun eksik savunmasının sunduğu bu fırsatı değerlendirerek hastalık tablosu oluşturan enfeksiyonlardır. Deri ve mukozadaki sinir bozucu enfeksiyonlar ilk fırsatçı hastalıklardır. Ağızda (ve kimi zaman vulva ve penis ucunda) ağrılı yaralarla seyreden ve bir mantar olan Candida albicans'ın etken olduğu pamukçuk ile Herpes zoster virüsünün (suçiçeği virüsü) etken olduğu, genellikle enfeksiyondan 1-3 ay sonra onaya çıkan ve çevresel sinirleri tutan viral hastalık zona bu hastalıklardandır. Ayrıca, ayaklarda ileri düzeyde mantar ve dilde Epstein-Barr virüsünün etken olduğu beyaz lekeler oluşa bilir. Bu beliniler onaya çıktığında, hastada AIDS-ilişkili kompleks (AIDS-related complex, ARC) olduğu söylenir. Bu kişilerde lenfadenopati, aşırı kilo kaybı (vücut ağırlığının yüzde 10-15'i), aşın gece terlemesi, ateş, inatçı öksürük ve ishal de görülebilir. Bazı kişiler enfekte oldukları halde yıllarca ARC belirtileri göstermezler, ancak yine de enfek siyözdürler. T4 sayısı 200'ün altına düşerse, kişide AIDS vardır denilir. Bu T hücresi düzeyinde, "AIDS belirleyici" fırsatçı enfeksiyonlar şunlardır: Pneumocystis pnömonisi, kriptokok menenjiti ve toksoplazmoz (ve bu hastalıklar, ölümlerin yüzde 50 ila 75'inden sorumludur). T4 hücreleri sayısı mm3'te 100'ün altına düşerse, başka pek çok fırsatçı enfeksiyon onaya çıkar: Histoplazmoz; sitomegalovirüs enfeksiyonu, körlüğe yol açan Herpes enfeksiyonu, akciğer hasarı ve sindirim sistemi patolojisi; Mycobacterium avium (kuş tüberkülozu) enfeksiyonu ve Herpes simplex virüsünün etken olduğu kronik uçuklar. Fırsatçı hastalıklar, vücudun güçten düşmesinin ötesinde etkilere sahiptir; AIDS ile ilişkili ölümlerin yüzde 90'ının nedenidirler. Ayrıca, başka durumlar da ortaya çıkabilir: Halüsinasyonlara ve demansa neden olan ensefalopati, motor kayıplar ve lenfoma. HIV'in AIDS'e neden olduğundan kuşku duyan az sayıda kişi vardır; yine de hastalığın kimi insanlarda hızla kötüye giderken kimilerinde böyle olmaması, bu virüs enfeksiyonunun kafaları karıştıran bir özelliğidir. Örneğin, bazı insanlar on yıla kadar asemptomatik kalabilirken bazılarında enfeksiyondan sonraki bir yıl içinde AIDS belirtileri ortaya çıkmaktadır. Batı Avrupa kökenli Beyazların yaklaşık yüzde 10'unda CCR5-A32 adı verilen ve Afrikalılarda, Ortadoğulularda ve Amerika'daki Kızılderililerde neredeyse hiç görülmeyen bir kemokin reseptörü mutasyonu bulunmaktadır. Bu mutasyon HIV virüsüne karşı geçici bir koruma sağlar.
HIV KAPMAK
HIV, çok bulaşıcı olmayan bir enfeksiyon hastalığına neden olur. Virüs yüksek sıcaklık, deterjan ve yüzde 10'luk çamaşır suyu ile öldürülebildiğinden eşyalarla (cansız objeler, fomit) çok kolay bulaşmaz. Kan emici böceklerle yayılan vektör kaynaklı bir virüs de değildir. HUV, esas olarak enfekte insanların salgılarında ve vücut sıvılarında bulunur. Yine de, en önemli enfeksiyon kaynakları, virüsün enfeksiyon oluşturmaya yetecek miktarda bulunduğu kan, anne sütü, vajina salgıları ve semendir. Virüs, hem serbest olarak hem de T hücrelerinin içinde bulunur. Virüs içeren sıvının bir enfeksiyonu başlatması için, deride veya mukozalarda bir yırtık ya da lezyon bulunması gereklidir. Aynca, enfekte kanın vücuda verilmesi, organ nakli veya enfekte anne sütünün emilmesi de enfeksiyonla sonuçlanabilir; virüs plasenta yoluyla da bulaşabilir. 1950'ler ve 1960'lar boyunca Afrika'da sömürgeci egemenlik son buldu, iç savaşlar yaşandı, aşılama programları kapsamında iğne ve şırıngalar tekrar tekrar kullanıldı, büyük kentler oluştu, cinsel devrim yaşandı ve Afrika içinde ve Afrika ile dünyanın kalanı arasındaki seyahatlerin sayısı arttı.
October 29, 2024
I’m trying to take a lot of this book with a grain of salt because it was written several years ago. It’s very euro-American centric, even when discussing diseases that are ravaging other parts of the world. I did appreciate that the author was candid about the racism, classism, Puritanism, and horrific experiments that took place to find answers about these diseases. It also did well with debunking the Colombian syphilis theory and comparing it to so many other times groups of people were blamed for diseases that they have no control over. It was also fascinating to read about porphyria, TB, and yellow fever. The book took a very scientific approach to each disease, explaining how each works within the body at a cellular level, which I found fascinating. Overall it was a good and educational book.
October 19, 2022
I didn’t read this whole book for my class just to not get credit on goodreads 🤷
December 12, 2020
what a timely read!
December 1, 2021
Kitabın HIV'le ilgili bölümünü okudum ve şunu gördüm: ya yazar HIV'li olmakla ve AIDS olmak arasındaki farkı tam anlamamış ya da kitabın yazıldığı 2007 tarihinden itibaren tıp çok fazla ilerlemiş. Her iki durum da bu kitabı günümüz açısından değersiz kılıyor.
HIV günümüzde Dünya Sağlık Örgütü tarafından "ölümcül hastalık" kategorisinden çıkartılarak "yönetilebilir kronik hastalık" kategorisine alınan, günde tek tabletle insanlar HIV'sız bir insanla aynı uzunlukta yaşamasına olanak veren bir virüs oldu. Hatta bu modern ilaçlarla HIV'i "undetectable" seviyesine indiren insanların bulaştırıcılığı bile kayboluyor ve hatta doğal yollardan çocuk sahibi bile olabiliyor. Yazar tüm bunlardan habersiz kalkmış yazmış da yazmış. Hele hele HIV'in direnç geliştirme meselesini hiç anlamamış. ARV ilaçlarını düzenli kullanan kimse de direnç gelişmez. Nasıl ki antibiyotiği düzenli kullanırsak direnç gelişmiyor, düzensiz kullanırsak gelişiyorsa, ARV de öyle.
Yıl olmuş 2021, böyle eski ve yanlış bilgileri içeren kitaplarını okumaktansa açın Google'dan aratıp güncel şeyler okuyun, daha faydalı olur. Şu kitabı bugün enfeksiyon hekimleri açıp okusa, çöpe atması beş saniye sürer.
Bir yıldız bile fazla bu kitaba.
HIV günümüzde Dünya Sağlık Örgütü tarafından "ölümcül hastalık" kategorisinden çıkartılarak "yönetilebilir kronik hastalık" kategorisine alınan, günde tek tabletle insanlar HIV'sız bir insanla aynı uzunlukta yaşamasına olanak veren bir virüs oldu. Hatta bu modern ilaçlarla HIV'i "undetectable" seviyesine indiren insanların bulaştırıcılığı bile kayboluyor ve hatta doğal yollardan çocuk sahibi bile olabiliyor. Yazar tüm bunlardan habersiz kalkmış yazmış da yazmış. Hele hele HIV'in direnç geliştirme meselesini hiç anlamamış. ARV ilaçlarını düzenli kullanan kimse de direnç gelişmez. Nasıl ki antibiyotiği düzenli kullanırsak direnç gelişmiyor, düzensiz kullanırsak gelişiyorsa, ARV de öyle.
Yıl olmuş 2021, böyle eski ve yanlış bilgileri içeren kitaplarını okumaktansa açın Google'dan aratıp güncel şeyler okuyun, daha faydalı olur. Şu kitabı bugün enfeksiyon hekimleri açıp okusa, çöpe atması beş saniye sürer.
Bir yıldız bile fazla bu kitaba.
September 12, 2017
Very nice summary of the major infectious diseases humanity has faced in the recent millenia. First few chapters are absorbing and well written; then comes a few chapters that look a little disorderly and poorly edited. I also found it funny that at numerous occasions numbers, dates, and basic calculations were incorrect. I don't know how this happens when many people are reviewing the text but these two are the reason I give this book only three stars. Otherwise, the subject and narration is great.
March 3, 2015
This book does a fantastic job highlighting the Diseases that have made a major impact on society. It also does a good job of explaining the details such as how people reacted, how they where cured, how it was transferred etc. Straight forward easy to understand and VERY interesting.
July 1, 2016
Chocked full of an amazing amount of medical history but reads like a textbook. I wish the author had used a more engaging writing style to reach a larger audience.
June 4, 2024
I loved how this book handled the impact of diseases, exploring not only their effects on medicine but on culture. The author does not shy away from the dramatic societal changes sparked by illnesses, including how we think, our concept of morality, and our acceptance of others. From the potato blight's sparking of the Irish diaspora and its impact on America to the changes in our acceptance of sexual behavior sparked by syphilis and the romanticization of tuberculosis, this book covers it all.
Several of the chapters may take their name from one disease or another. Still, the author skillfully relates some to other diseases that have had similar impacts, such as the twin curses of porphyria and hemophilia that have plagued the royal families of Europe.
Twelve Disease will take you on a whirlwind tour and leave you contemplating the impact not just of diseases but of other natural events on our history that, with the hubris of our species, consider to be of our own making.
Several of the chapters may take their name from one disease or another. Still, the author skillfully relates some to other diseases that have had similar impacts, such as the twin curses of porphyria and hemophilia that have plagued the royal families of Europe.
Twelve Disease will take you on a whirlwind tour and leave you contemplating the impact not just of diseases but of other natural events on our history that, with the hubris of our species, consider to be of our own making.
September 23, 2025
Great series of what seem like twelve or so medical school lectures from the redoubtable microbiologist from UC Riverside. It took me a while to get through, and the one problem is that Sherman, for all of his knowledge, didn't make connections between the chapters as well as he could have, I felt.
Another ironic part is that his 2007 remarks on the contagiousness and manageability of HIV would be, in 2025, perceived as uninformed and insensitive in some quarters, given some of the overnight cultural revolutions--ones I would somewhat grudgingly concede are, on the whole, themselves hard-fought progress--we've had in that area. This is something that we should celebrate. We're in an enviable position compared to where we have been. However, the situation would remain still more dire and inequitable in developing nations, such as those in sub-Saharan Africa, a persistent humanitarian concern in this field notably with malaria, Sherman's strongest chapter on this volume, as well.
Another ironic part is that his 2007 remarks on the contagiousness and manageability of HIV would be, in 2025, perceived as uninformed and insensitive in some quarters, given some of the overnight cultural revolutions--ones I would somewhat grudgingly concede are, on the whole, themselves hard-fought progress--we've had in that area. This is something that we should celebrate. We're in an enviable position compared to where we have been. However, the situation would remain still more dire and inequitable in developing nations, such as those in sub-Saharan Africa, a persistent humanitarian concern in this field notably with malaria, Sherman's strongest chapter on this volume, as well.
February 2, 2023
A great rundown of 12 highly influential diseases in human history, including how each one operates biologically, how it is spread, how it was researched and prevented, and of course, how it changed the world. Overall focused on delivering information, which makes it a good source for people already interested in medicine or epidemiology, but I appreciate the inclusion of a few more colorful details to keep the reader engaged and illustrate certain points.
Having been published in 2007, it is a better source for the history of the diseases than for where we're at with them currently; best to consult a different book for that. I appreciate the book for the unique and important blend of medicine and history that it is.
Knowing what we know now, it is definitely an... interesting feeling to read the author's speculations on what future epidemics would be like....
Having been published in 2007, it is a better source for the history of the diseases than for where we're at with them currently; best to consult a different book for that. I appreciate the book for the unique and important blend of medicine and history that it is.
Knowing what we know now, it is definitely an... interesting feeling to read the author's speculations on what future epidemics would be like....
Read
December 27, 2019I only read the section on the plague, but frankly, I found this source to be the best I had so far. Well explained, with out dumbing this down, but not so bogged down in the details as to lose sight of the big picture. In terms of a quick and simple introduction to the plague, it's causative bacteria, Yersinia pestis, and the impact it's had on history and the human society, this was my top choice. There is some outdated information on the evolution and strains of Y. pestis, but he's got the basics, and you can get a more rounded out introduction by a quick read-through of scientific articles from the last decade or so. Overall, high recommendation, and wish I'd had the chance to read his chapters on other major diseases.
January 19, 2025
I'm currently using this book as the basis to teach "Plagues Through the Ages", a general science course for non-science majors at the undergraduate level.
The book is well written and easy to understand even if you don't have a background in science. Each chapter is concise and can be read in one sitting.
The book was written in 2007 so, through no fault of the author, some of the information is somewhat out of date (eg, speculation about when certain pathogens evolved is now confirmed or corrected through DNA evidence that was unavailable at the time) and I need to be careful to double check facts that might have changed in the last 18 years. Even so, it's a great resource due to it's readability and breadth.
The book is well written and easy to understand even if you don't have a background in science. Each chapter is concise and can be read in one sitting.
The book was written in 2007 so, through no fault of the author, some of the information is somewhat out of date (eg, speculation about when certain pathogens evolved is now confirmed or corrected through DNA evidence that was unavailable at the time) and I need to be careful to double check facts that might have changed in the last 18 years. Even so, it's a great resource due to it's readability and breadth.
February 25, 2022
İnsanlık tarihi aynı zamanda hastalıklar tarihidir. Yazılı kayıtlara bakarak hastalıkların yalnızca bir sağlık problemi olmadığı, önemli siyasi, sosyal ve ekonomik sonuçlar doğurduğu söylenebilir. Kitapta kolera, sıtma, frengi, grip ve AIDS gibi hastalıkların yayılımı, sonuçları ve tedavi yolları dışında hastalıklar ile birlikte ortaya çıkan siyasi ve sosyolojik sonuçlar da ilginç anekdotlarla anlatılıyor. Hastalıkların tarihi perspektifleri çok başka alanlara da dokunuyor: Irkçılık, sefalet, sonu gelmeyen emperyal hırslar.. Umut ? Her zaman var…
January 8, 2022
Hekimseniz ve özellikle tıp tarihine-etimolojiye ilginiz varsa kesinlikle tavsiye ederim. İki yıldır elimin altındaydı, parça parça, bir yandan da internetten araştırarak, hastalıklarla ilgili videolar izleyerek ağır ağır okudum. Kitaplığımda her daim yanımda olsun ve ilgili hasta geldikçe okuyayım istiyorum. Ayrıca corona sürecinde dünyadaki enfeksiyon geçmişini ve toplumların yaklaşımını-tepkisini görmek coronaya bakış açımı bir hekim olarak geliştirdi.
February 16, 2022
Tıbbın ve doğal bir parçası olduğu bilimin, insanlığı nereden nerelere getirdiğini gösteren ve çıkarılması gereken dersleri anlatan, tadında, güzel bir eser. Özellikle tıp eğitiminde tıp tarihinin geriye atıldığı bu zamanlarda, hekim adaylarının okumasını şiddetle tavsiye ederim.+ beni öğrencilik zamanlarıma götürdü, içimdeki mesleğime yönelik heyecanı tazeledi diyebilirim. Tarih ve bilim meraklılarına okumalarını öneririm.
October 4, 2019
A little dry and the format, though functional and informative, becomes a bit tiresome. Final thought: seems filled with repetition. Perhaps the author imagined readers would take single chapters/diseases from the whole?
I read it because it was mentioned in the Great Course on infectious diseases.
I read it because it was mentioned in the Great Course on infectious diseases.
November 17, 2021
Oldukça akıcı bir anlatımla dünyamızı değiştiren 12 hastalığı konu alan bu kitabı çok beğendim. Özellikle porfiri, patates mantarı ve aids ile ilgili olan bölümleri daha ilgi çekici buldum. Bilimsel yönü daha ağır basan bir kitap arayışındaysanız size hitap etmeyebilir ancak ben bu basitliği ve akıcılığı sevdim.
February 8, 2022
Son iki hastalığa kadar tüm hastalıklar çok açık anlatılmıştı, teknik kısımlar sıkmıyordu ve toplumu nasıl etkilediğinden oldukça detaylı bahsediliyordu. Hastalıkların tarihi nasıl değiştirdiğini ve modern dünyada kullandığımız sistemlerin hastalığa bağlı olarak nasıl geliştirildiğini okumak güzeldi. Bilgilendirici ve sürükleyici.
May 19, 2020
It felt like a textbook with nuggets of wisdom sprinkled about. Discrimination associated with certain ethnic & religious groups and fear mongering are not new. This book shows how history tends to repeat itself. Though written before this pandemic, the content feels all to familiar.
January 12, 2022
Really, I mostly skimmed it, but it was very interesting and very well written. Also, it included, on p. 169 of a book published in 2007, the most chilling exact prediction of the last two years imaginable, in the guise of what "might" happen in an influenza pandemic.
March 17, 2024
Fascinating to read how medicine and disease affected political decisions. Pretty detailed in medical descriptions which I liked. Detailed in names of historical events which was overdone in my opinion and but could be a result of personal preference
December 21, 2017
Informative, written succinctly. Crucial information about how major diseases have evolved and affected humanity. Excellent read.
July 9, 2018
Great book!
April 5, 2020
A rollercoaster ride through heights of unbelievably superfluous details and low points of shallow semi-explanations, but in general an enjoyable read.
November 8, 2021
It started out good but then got bogged down in the science and ended in sex. Not a good candidate for the project.
April 9, 2022
Loved this book and found it very insightful. Stories & history that tell more about the diseases and the spread of them. Would definitely recommend! It does not include COVID.
Displaying 1 - 30 of 40 reviews