De dood van Maarten Koning

Het Bureau #7

by J.J. Voskuil

Die Jahre 1987 bis 1989. Maarten Koning ist in Frührente und versucht, seine Tage mit kleinen Arbeiten im Haus, ausgedehnten Spaziergängen mit seiner Frau Nicolien und Fahrradtouren durch die Weiten der niederländischen Landschaft zu füllen. Das Büro lässt ihn trotzdem nicht los: Vor seiner Pensionierung hatte er darum gebeten, noch eine Weile den Schreibtisch im Dachkämmerchen benutzen zu dürfen – um Projekte abzuschließen, wie er den Kollegen erzählt, in Wahrheit jedoch eher, um den Entzug von Wichtelmännchen und Mittwinterhörnern etwas weniger kalt zu halten. Doch die Atmosphäre im Büro hat sich nach dem Weggang Maartens geändert. Unbehagen beschleicht ihn, als er mit ansehen muss, wie ein neuer Abteilungsleiter das zerstört, was er aufgebaut hat. Die meisten seiner ehemaligen Mitarbeiter folgen klaglos, wenn nicht gar begeistert, dem neuen Kurs. Maarten spürt eine zunehmende Feindseligkeit seiner ehemaligen Abteilung ihm gegenüber. Als er eines Morgens erscheint, um sich an seinen Schreibtisch zu setzen, muss er eine erschütternde Entdeckung machen.

Genres: Fiction, Literature, Dutch Literature, Humor, Novels

229 pages, Paperback

First published November 8, 2000

About the author

J.J. (Johan Jacob / Han) Voskuil (1926–2008) publiceerde in 1963 de 1207 pagina's tellende roman Bij nader inzien. Het boek, dat zowel een roman van een generatie als een psychologische roman is, gaat over een groep vrienden, studenten Nederlands in de periode 1946–1953, die een aantal jaren samen optrekken en in de traditie van Du Perron en Ter Braak discussiëren over leven, literatuur en politiek. Aan het eind van de roman moet de hoofdpersoon Maarten Koning, Voskuils alter ego, erkennen dat de vriendschap die er leek te zijn, niet meer dan een illusie was. Bij nader inzien werd in 1991 door Frans Weisz verfilmd voor de VPRO. De serie werd met drie gouden kalveren bekroond.

In 1996 keerden Voskuil en Maarten Koning terug in de kolossale roman Het Bureau die in totaal zeven delen telt: Meneer Beerta, Vuile handen, Plankton, Het A.P. Beerta-Instituut, En ook weemoedigheid, Afgang, De dood van Maarten Koning. De roman beschrijft het leven van Maarten Koning als medewerker van het Bureau: het Amsterdamse Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. Kern van de roman is de vraag hoe mensen die dag in dag uit met elkaar moeten samenwerken zich tot elkaar verhouden.

In 2002 verscheen Requiem voor een vriend, waarin Voskuil voor het eerst zijn alter ego Maarten Koning loslaat. De hoofdpersoon van het boek is niet de schrijver zelf, maar Jan Breugelman. Het boek is een geschiedenis van een vriendschap, die haar oorsprong vindt op de middelbare school, vorm krijgt op de universiteit en in de jaren daarna steeds hechter wordt. In februari 2004 verscheen het eerste deel van de Voettochten: Terloops. Het bevat tien verslagen in dagboekvorm van wandelingen door Frankrijk. Het tweede deel, Buiten schot verscheen in 2005, en het derde en laatste deel, Gaandeweg, is in de zomer van 2006 verschenen. In maart 2007 verscheen Onder andere, een verzameling portretten en herinneringen. Voskuil overleed op 1 mei 2008 na een kort ziekbed. Postuum verschenen zijn romans Binnen de huid en De buurman en de essaybundel Ik ben ik niet, ingeleid door Detlev van Heest.

Reviews

[Sarah · Rating 4 out of 5]

Het laatste deel laat me verdrietig en gedesillusioneerd achter. Dat zal de bedoeling zijn maar ik vond het moeilijk om te lezen, al die messen in Maartens rug. Als je een happy end wil moet je stoppen na deel 6.

Ik heb stiekem nu al zin om opnieuw te beginnen, al met al heb ik hier zó van genoten. Maarten Koning is dood, long live Maarten Koning.

[Mark Lievisse Adriaanse · Rating 5 out of 5]

Dag Maarten, het was onvergetelijk.

[Reyer · Rating 3 out of 5]

Aanvankelijk zag ik Het bureau, de zevendelige serie van Han Voskuil (1926-2008) die gebaseerd is op zijn dagboeken, vooral als een vermakelijke reflectie op het kantoorleven in de tweede helft van de vorige eeuw. De schrijver biedt echter een veel bredere inkijk in de menselijke psyche.

Nadat Maarten Koning in het voorlaatste deel, Afgang , met vervroegd pensioen is gegaan, heeft hij niets meer om handen. Hij rommelt hier en daar wat, weet niet wat hij met zichzelf aan moet en verstoort daarmee het evenwicht van zijn vrouw Nicolien.

’Wat ga jij nou doen?’ vroeg ze toen ze klaar waren met het ontbijt.
‘Daar heb ik nog niet over nagedacht.’
‘Je gaat toch niet afruimen? Want dat zal ik wel doen.’
‘Nee,’ zei hij vaag.
‘Of had je wel willen afruimen?’
Hij aarzelde. ‘Ik denk dat ik dat wel gedaan had.’
‘Maar het is toch geen zondag?’
‘Nee, dat is waar.’
‘Dus waarom zou je dan nu ineens gaan afruimen?’
‘Omdat ik nu natuurlijk niets meer te doen heb.’

Uiteindelijk duikt Maarten toch weer op bij het instituut voor telkens weer een andere klus. Vanzelfsprekend loopt dat verkeerd af: zijn ongezouten kritiek op het werk van oud-collega Ad Muller en zijn bemoeienis met het beleid van zijn opvolger leiden tot een pijnlijke breuk. Ik noteer vast dat ik te zijner tijd mijn pensioen voorbereid en niet meer achterom kijk. In de steken van zijn oud-collegae is bovendien opnieuw een spiegel te zien die de lezer waarschuwt tegen Maartens kijk op zaken: uiteindelijk blijkt zijn inschatting van de mensen met wie hij soms decennia heeft gewerkt vaak niet juist te zijn. Het is verleidelijk hen daarvoor de schuld te geven, wat ongetwijfeld niet onwaar is, maar het roept ook vragen op bij de betekenis van Maartens ‘solidariteit’. Voskuils reflectie op het vak en het werk zijn uiteindelijk ten koste gegaan van die op zijn eigen rol.

Al met al was het een intens plezier om de zeven delen van Het bureau te lezen. Ik vond het jammer dat Voskuil zijn blik niet wat vaker liet vallen op de wereld buiten het kantoor, maar ik ga zijn Amsterdam van 1957 tot 1989 missen. Aan zijn ongepolijste dagboeken waag ik me (voorlopig) niet, maar Bij nader inzien staat op mijn longlist.

[Fabian · Rating 5 out of 5]

Vaarwel, Maarten.

[Jan-Joost · Rating 5 out of 5]

Ik mis het bureau nu al. Dag Maarten

[Bor · Rating 5 out of 5]

Dit jaar begon ik dan eindelijk aan Het Bureau — dat stel ik al jaren uit, maar nadat ik opeens de hele collectie ontving als erfstuk ben ik er eindelijk maar eens aan begonnen.

Het boek is alles dat ik níét had verwacht. Zesduizend pagina's verhandeling over, ja, eigenlijk helemaal niks? Ik dacht niet dat het zo'n indruk zou maken. Maar het boek blijkt spannend, dramatisch en vol plotwendingen (ook al gebeurt er eigenlijk inderdaad helemaal niks). Maar vooral verraste het me dat de meeste thema's, gebeurtenissen, interacties en zelfs sommige gesprekken woord voor woord zó uit mijn eigen dagelijkse leven gegrepen leken te zijn. Deze hele reeks is geweldig. 5/5 voor Het Bureau.

[Jip van Leemput · Rating 5 out of 5]

Hartverscheurend.

[Esther · Rating 5 out of 5]

Ik ben erdoor! Een vreemd moment. Je leest en leeft mee met Maarten en zijn bezigheden, zeven dikke boeken lang. De serie heeft iets verslavends. Is het verhaal spannend? Neuh…. Eigenlijk gebeurt er niet zoveel. Maar onder de radar krijg je een spiegel mee over veranderingen in de maatschappij, de ontwikkelingen van bureaucratische procedures in een organisatie (en het absurde en zinloze ervan), de bewegingen in een team. Ik voelde sympathie voor Maarten met zijn sociale onhandigheid, zijn voorliefde voor wandelen en fietsen, zijn frustratie over moeizame processen en zijn sociale ideeën. Voskuil beschreef ook uitstekend hoe star hij was in zijn ideeën en de moeite die hij had om dit over te brengen of aan te passen. Het slot is was desillusionerend maar eigenlijk daarom juist heel passend.

[Gijs Zandbergen · Rating 4 out of 5]

Als je de laatste bladzijden van De dood van Maarten Koning leest, krijg je vanzelf medelijden met de hoofdpersoon, al gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat Maarten Koning het er wel een beetje naar heeft gemaakt dat de medewerkers van Het Bureau hem laten vallen. Maarten zal niet gauw iets voor een ander uit vriendelijkheid doen, maar omdat hij dat als een soort plicht beschouwt. Het 'verraad' van Ad valt niet goed te praten, maar begrijpelijk is het wel. Maarten was zelf allesbehalve een mensen-mens en had daardoor weinig krediet opgebouwd, iets wat hij zelf niet of nauwelijks in de gaten had. Voskuil schreef dit laatste deel in twee maanden tijd. Dat pleit voor zijn intelligentie en gedrevenheid, zoals het hele boek van zo'n 3.000 pagina's daarvoor pleit.

[Marjolijn · Rating 4 out of 5]

Ik ben triest. "Het bureau" is uit.

[Clare · Rating 4 out of 5]

Hartverscheurend.

[Jacco Hoekstra · Rating 5 out of 5]

Wederom prachtig. Het is een triest slot van een reeks, waar ik erg van genoten heb. Het gaat over de periode dat hij met de VUT is. Wat je ook van Maarten vindt, hij spaart zichzelf immers niet, je leeft intens met hem mee. En dat maakt dit laatste deel pijnlijk, maar wel mooi.

Heel vreemd: 5000 pagina’s waarin iemand naar z’n werk gaat en weer naar huis en toch vind ik het jammer dat er niet meer delen zijn!

[Jan Mars · Rating 4 out of 5]

Wat een verdrietig slotdeel. Het plaatst alles wat in de voorgaande delen verteld wordt over de omgang van Maarten met zijn personeel, en zijn wetenschappelijke werk in een wrang licht, en als hij zich realiseert dat zijn tijd echt voorbij is,valt zijn hele wereld in elkaar. En de wijze waarop zijn opvolgers Charles en Ad op zijn graf dansen: wat een rotzakken. Droevig.
Verrassend trouwens de piepkleine rol van Nicolien.

[Harmen · Rating 4 out of 5]

Ik ga Maarten missen. Van gefrustreerde wetenschappelijk ambtenaar, via gefrustreerde leidinggevende tot gefrustreerd gepensioneerde. Niet het sterkste deel maar wel een mooi einde. Erg jammer dat de reeks er op zit. Misschien toch even vieren met een gewurztraminer dit weekend.

[Judith Greve · Rating 4 out of 5]

Maarten is met pensioen en wat ik in dit deel miste waren de dialogen die op Het Bureau gevoerd werden. En ik had zo'n medelijden met Maarten, hij wil niet toegeven dat hij Het Bureau mist maar hij wordt er toch keer op keer naartoe getrokken. Heel langzaam komt hij erachter dat zijn afdeling geen enkele loyaliteit voelt en blij is dat hij weg is. Heel triest.

[Gerben · Rating 4 out of 5]

Je kunt Maarten uit het Bureau halen, maar het Bureau niet uit Maarten.

Nihil obstat Maarten om van zijn otium te genieten, behalve natuurlijk zijn plichtsbesef voor de afdeling. Des te treuriger hoe de in zes boeken beschreven samenwerking met zo veel misbaar en misnoegen tot zijn einde komt.

[Nelleke · Rating 4 out of 5]

Wat een triest einde, wel mooi.

[Jan De Meulder · Rating 4 out of 5]

I will miss it.

[Jan Dronkers · Rating 5 out of 5]

Het is af.

[Chrétien Breukers · Rating 4 out of 5]

Het is een fantastische reeks, maar ik ga die nooit herlezen.

[Peter · Rating 5 out of 5]

Vaar wel, Maarten Koning, het ga je goed.
Ik zal je missen.

[Maarten · Rating 5 out of 5]

Het is volbracht.
Het aanschouwen van de wereld maakt Maarten Koning gelukkig. Ik vrees alleen dat hij het vertrouwen in de mensheid voorgoed verloren heeft en gedesillusioneerd achterblijft.

Wat een schitterend treurig einde.

Gelukkig is er troost. De roman ‘Bij nader inzien’ van Voskuil gaat ook over Maarten Koning. Deze staat geduldig op mij te wachten in de kast.

Slot (niet lezen als...)
Hij droomde dat hij werd uitgedragen. Van heel ver kwamen de laatste tonen van ‘Nobody knows you when you are down and out’ uit de klarinet van Sidney Bechet, zoals hij die bij zijn leven honderden keren gehoord had. Daarna hoorde hij alleen nog het knerpen van de schoenen van de dragers op het grind en voelde hij het lichte deinen van zijn kist op hun schouders. Ze hielden stil. De kist werd neergezet. Er was het geluid van vele schoenen, een stilte en een zacht gemompel, waarna de voetstappen zich weer verwijderden. Hij duwde de deksel van zijn kist omhoog, richtte zich op en keek hen na. Ze liepen van hem weg over het pad naar de uitgang. Hij zocht naar bekenden, maar die achteraan liepen kende hij niet, en die vooraan waren kon hij niet meer zien. Terwijl hij langzaam de deksel weer liet zakken, werd hij wakker, overspoeld door een gevoel van oeverloze treurigheid.

[Janneke · Rating 4 out of 5]

Het laatste deel van Het Bureau is ook het minst dikke. Hoe kan het ook anders. Veel is er niet meer te vertellen nadat Maarten in het vorige deel met de VUT is gegaan. Hij probeert te wennen aan het leven thuis, waar Nicolien de scepter zwaait en hij eigenlijk alleen in de weg loopt. Ook zij moet wennen aan de nieuwe situatie en dat is voor Nicolien -die niet van veranderingen houdt- erg moeilijk. Maarten doet wat klusjes in huis, fietst en wandelt en gaat af en toe nog naar het Bureau. Hier veranderen langzamerhand een aantal zaken, zowel wat de inrichting van het werk betreft als in de houding van zijn mensen. Maarten ziet het werk en hetgeen hij in jaren opgebouwd heeft langzamerhand afbrokkelen. Hij begrijpt uiteindelijk dat hij niet meer gewenst is op het Bureau. Zo gaat hij, vooral ook door toedoen van Ad Muller -bijna vanaf het begin zijn naaste medewerker- niet letterlijk, maar toch langzaam maar zeker dood.

[Alex Knipping · Rating 3 out of 5]

In de eerste zes delen gebeurde al feitelijk niet erg veel, maar Voskuil compenseerde dat gegeven met meesterlijk uitgesponnen dialogen en innerlijke beschouwingen van Maarten Koning. Nu Maarten met de VUT is, ligt zijn leven vrijwel stil. We lezen over zijn wandelingen door Amsterdam en zijn fietstochten door delen van het land. Dat voegt eigenlijk weinig toe aan wat we al weten over hem. Interessanter is het als we lezen over wat hij ervaart als hij af en toe Het Bureau nog bezoekt. Hij is nu definitief afgeschreven, zo blijkt. Alsof dat nog niet erg genoeg is, moet hij ook vaststellen dat een belangrijk deel van zijn medewerkers hem eigenlijk ook niet zo mocht. Het voelt als verraad.

[Natasja Keller · Rating 4 out of 5]

Meesterlijk weer, dit laatste deel van Het Bureau. Toch maar 4 sterren in tegenstelling tot de andere delen, die er van mij 5 kregen. Voskuil danwel Maarten is op zijn best als hij aan het werk is en in interactie met mensen. In dit deel is hij met pensioen, is veel alleen en komt slechts af en toe op het bureau. Verder wandelt en fietst hij veel en dat vind ik behoorlijk saai. Dit zevende deel hangt er toch een beetje bij, al was het alleen maar vanwege de uitgave; het is het enige deel op 'gewoon' papier, niet het mooie dundrukpapier.

[Huub · Rating 5 out of 5]

Wat een slot van deze serie. Echt dramatisch en fantastisch geschreven. Maarten is met pensioen maar voelt zich toch verbonden met het Bureau. Op persoonlijk vlak, met de ex collega's en omdat hij nog wat onderzoek moet afronden. Tegelijkertijd realiseert hij zich hoe weinig het werk hem inhoudelijk interesseerde. Althans, dat houdt hij zich voor. Ondertussen wordt pijnlijk duidelijk hoe de relatie tussen een organisatie en de ex werknemer veranderd is, en,omdat een organisatie bestaat uit mensen, ook de relatie tussen voormalige collega's.
Een waardig slot.

[Annemarie · Rating 2 out of 5]

Duidelijk het minste deel van de cyclus. Maarten is weg van het Bureau en slijt zijn dag vooral met wandelingen en fietstochten, al dan niet met Nicolien. Af en toe hopt hij nog langs het Bureau en ziet hoe alles waar hij voor stond wordt veranderd en afgeschaft. Er lijkt bijna niets over te zijn van het beleid dat Maarten heeft opgebouwd. Ook zijn vroegere collega's hebben weinig interesse meer in zijn verhalen.

[Mirjam Celie · Rating 5 out of 5]

En nu is het uit. En Maarten is dood. En de Bureaureeks voorbij.
Ik vond het machtig mooi -om een ouderwetse uitdrukking maar weer in ere te herstellen- tot op het laatste boek.

En zoals met elk boek dat uit is, op naar een nieuwe! Want dat is de enige remedie tegen de nostalgie van een boek dat uitgelezen is... ik heb er altijd weer moeite mee. Bij deze reeks had je dan toch nog steeds het vooruitzicht van het volgende deel. Maar ook daar komt een keer een eind aan.

[Mark de Boer · Rating 5 out of 5]

Het is klaar. Maarten is met de vut, zijn werk zit erop. Hij is nog steeds niet echt gelukkig, en dat wordt zelfs in dit laatste deel niet beter - integendeel. Het laatste bedrijf is schokkend en pijnlijk. Geen happy end dus, maar dat viel ook niet te verwachten.
Toch wordt, ondanks de sympathie die je als lezer in de vorige delen voor Maarten hebt opgebouwd, in dit deel wel duidelijk dat hij niet voldoende mee heeft kunnen bewegen met de tijd.

[Henneke Wateringen · Rating 5 out of 5]

Podcast vooral zijn eigen afscheid was zeer ontroerend, en ...Het leuke is ook dat het een mooi tijdsbeeld geeft bijv, dat er in 1988 pas een derde tv zender kwam enzo. Ook leuk dat Enkhuizen er regelmatig in voorkomt, zelfs dat Maarten de boot tocht naar zsm bedacht heeft, daar zal ik vanaf nu altijd aan denken. heel bijzonder.