En ook weemoedigheid

Het Bureau #5

by J.J. Voskuil

En ook weemoedigheid, deel vijf van Het Bureau, omspant de jaren 1979-1982. Terwijl hoofdpersoon Maarten Koning in zijn vak steeds meer aanzien krijgt, ziet hij de bestuurlijke problemen op het wetenschappelijk Bureau waar hij werkt alleen maar groeien. Bezuinigingspogingen leiden tot toenemende bureaucratisering en centralisering, die de schijn moeten wekken dat er doelmatig en op hoog niveau wordt gewerkt. Intussen dwingt de Vakbeweging een systeem van periodieke beoordeling af, die de bedoeling hebben eventuele ontslagprocedures te vertragen.
Onder deze druk moet Maarten oplossingen vinden voor de doelmatige besteding van de steeds schaarser wordende financiële middelen. Met zijn radicale voorstellen maakt hij zich niet geliefd bij de andere afdelingen op het Bureau. De eisen die hij aan de kwaliteit van de productie stelt, verdiepen ook de scheuren binnen zijn eigen afdeling, doordat een aantal van zijn mensen hem niet wil of kan volgen. Maar hij moet impopulaire beslissingen nemen, wil hij de afdeling door de bezuinigingsslag loodsen.
Dat hij in deze machtsstrijd het hoofd boven water weet te houden, komt vooral doordat zijn jaren geteld zijn, wat zich met de pensionering van oudere collega’s al aankondigt. Ironisch genoeg vervult hem dat, als hij zich daarvan voor het eerst bewust wordt, met weemoed.

Genres: Fiction, Literature, Dutch Literature, Humor, 20th Century, Novels

931 pages, Hardcover

First published January 1, 1999

About the author

J.J. (Johan Jacob / Han) Voskuil (1926–2008) publiceerde in 1963 de 1207 pagina's tellende roman Bij nader inzien. Het boek, dat zowel een roman van een generatie als een psychologische roman is, gaat over een groep vrienden, studenten Nederlands in de periode 1946–1953, die een aantal jaren samen optrekken en in de traditie van Du Perron en Ter Braak discussiëren over leven, literatuur en politiek. Aan het eind van de roman moet de hoofdpersoon Maarten Koning, Voskuils alter ego, erkennen dat de vriendschap die er leek te zijn, niet meer dan een illusie was. Bij nader inzien werd in 1991 door Frans Weisz verfilmd voor de VPRO. De serie werd met drie gouden kalveren bekroond.

In 1996 keerden Voskuil en Maarten Koning terug in de kolossale roman Het Bureau die in totaal zeven delen telt: Meneer Beerta, Vuile handen, Plankton, Het A.P. Beerta-Instituut, En ook weemoedigheid, Afgang, De dood van Maarten Koning. De roman beschrijft het leven van Maarten Koning als medewerker van het Bureau: het Amsterdamse Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. Kern van de roman is de vraag hoe mensen die dag in dag uit met elkaar moeten samenwerken zich tot elkaar verhouden.

In 2002 verscheen Requiem voor een vriend, waarin Voskuil voor het eerst zijn alter ego Maarten Koning loslaat. De hoofdpersoon van het boek is niet de schrijver zelf, maar Jan Breugelman. Het boek is een geschiedenis van een vriendschap, die haar oorsprong vindt op de middelbare school, vorm krijgt op de universiteit en in de jaren daarna steeds hechter wordt. In februari 2004 verscheen het eerste deel van de Voettochten: Terloops. Het bevat tien verslagen in dagboekvorm van wandelingen door Frankrijk. Het tweede deel, Buiten schot verscheen in 2005, en het derde en laatste deel, Gaandeweg, is in de zomer van 2006 verschenen. In maart 2007 verscheen Onder andere, een verzameling portretten en herinneringen. Voskuil overleed op 1 mei 2008 na een kort ziekbed. Postuum verschenen zijn romans Binnen de huid en De buurman en de essaybundel Ik ben ik niet, ingeleid door Detlev van Heest.

Reviews

[Nienke · Rating 5 out of 5]

Zo knap hoe Voskuil het altijd weer voor elkaar krijgt; van een boek vol frustratie, onmacht en zinloosheid, tot de nok toe gevuld met de kleinste details, een welhaast meditatieve leeservaring te maken met veel (onderdrukt) gevoel voor humor.

Ook nu wordt minutieus verslag gedaan van Maarten Koning zijn dagen op het bureau, zonder enig nut, temidden van collega’s die nergens zin in lijken te hebben, waarin recalcitrant zijn tot een kunst wordt verheven. De herhalingen in de dagen (jas ophangen, raam openen, hoes van schrijfmachine afdoen) geven een heerlijk ritme aan het verhaal en maken het nooit saai: elke pagina vliegt voorbij! De onmacht van velen is bij tijd en wijle ontroerend en die momenten zijn de pareltjes van het boek.

Het blijft indrukwekkend hoe de maatschappij is veranderd; ondenkbaar dat mensen nu zo weinig zouden doen of zich zo weinig constructief zouden kunnen opstellen. Zou dat echt zo geweest zijn of is het een reflectie van Maarten zijn opvatting dat alles wat ze doen zinloos is?

In elk geval vlogen enkele Covid lock down dagen in contemplatieve rust voorbij dankzij deel vijf van Het Bureau.

[Fabian · Rating 5 out of 5]

Aankomende bezuinigingen, nog ingewikkeldere kantoorpolitiek, weemoed naar simpelere tijden en steeds meer borrels thuis na het werk. Hou vol Maarten, nog maar twee delen, je kan het.

[Reyer · Rating 3 out of 5]

Meer nog dan in Het A.P. Beerta-Instituut ligt in En ook weemoedigheid, het vijfde deel van de reeks Het bureau van Han Voskuil (1926-2008), de nadruk op kantoorpolitiek. Aan het einde van de jaren zeventig en het begin van de jaren tachtig hangt een voortdurende dreiging van overheidsbezuinigingen in de lucht. Maarten Koning begrijpt als geen ander hoe het instituut erbij staat.

‘De Minister wil weten hoe groot onze output is,’ zei Maarten. Ze kwamen dichterbij. Gert had het vragenboek opgenomen en bladerde erin. Maarten keek toe. ‘Dit wordt het begin van het einde,’ voorspelde hij. ‘We staan aan de vooravond van de ontmaskering.’

Sociale werkplaats
Het gesteggel over eersteklas reizen, formatieplaatsen en periodieke personeelsbeoordelingen geeft eens temeer een fraai beeld van de (academische) werkcultuur in deze periode, waarin de aandacht voor het meten van resultaten voorzichtig vorm krijgt. Hoewel die focus naderhand is doorgeslagen, laat Voskuil overtuigend zien waarom ingrijpen destijds nodig was. Maarten erkent grif dat zijn instituut veel weg heeft van een sociale werkplaats, al kan noch wil hij orde op zaken stellen.

Zja zje mee na bezj?
In dit deel is Maartens privéleven ondergeschikt. Toch doen zich ingrijpende of komische ontwikkelingen voor. Terwijl zijn dementerende schoonmoeder achteruitgaat, meldt Frans zich aan bij de vrijmetselaars omdat hij ‘op zichzelf is uitgekeken’. Daarnaast vertoont Beerta merkwaardig gedrag; de ‘zja zje mee na bezj’-passage is een hoogtepunt.

Zonder om zich heen te kijken, werktuiglijk, volgde hij zijn voetstappen, doodongelukkig, onzeker en ontevreden over zichzelf, ook al twijfdelde hij niet aan zijn gelijk. Want dat was zijn ongeluk. Hij had gelijk, maar zijn gelijk paste niet bij het gelijk van de mensen tot wier gezelschap het lot hem veroordeeld had.

[Eva Van · Rating 5 out of 5]

Wat was het kantoorwerk toch anders in de tijd zonder email. Al dat gebel en geloop naar elkaar toe de hele tijd! Heb weer genoten van de reis naar het verleden - hoewel sommige dingen toch ook nog wel herkenbaar zijn, zeker in dit boek waarin 'harde' keuzes gemaakt moeten worden om te bezuinigen (maar niemand dat natuurlijk durft te doen)

[Harmen · Rating 5 out of 5]

Mieters. Maarten wordt zelf oud. Ik heb vooral genoten van de ideële koffie en het spook van de bezuinigingen.

[Clare · Rating 4 out of 5]

Ik zou graag weten wat de koffiebonnetjes kosten. Jammer dat de zaak over de ideële koffie daar geen inzicht in geeft.

[Werner · Rating 5 out of 5]

Nach 981 Seiten wird Maarten Koning auf dem Rückflug von einem Kongress in Aix von einem Hauch Wehmütigkeit erfasst. Das geht mir am Ende auch so, auch wenn die Lektüre lange Zeit eine Tortur war. Das lag vor allem an Maartens Agonie, als Resultat eines langen Beruflebens im Büro. Es war bitter mitzuerleben wie sein Nervenkostüm immer dünner wird, wie er immer verzweifelter wird, mit reaktionären Anwandlungen. Auf den ersten 500 Seiten frisst ihn der Alltag auf, dann lockert er sich, obwohl das Büro abgeschafft zu werden droht. Das Buch ist eine unerbittliche Schilderung des Alltags eines festangestellten Wissenschaftlers, dem immer weitere Verantwortlichkeiten zuwachsen, die er nicht ablehnen kann und die ihn zugleich zu überfordern drohen. Tag für Tag schiebt er sein Namenskärtchen ein, legt die Post auf den Schreibtisch und die Tasche ins Regal und zieht die Haube von der Schreibmaschine ab. Voskuil ist ein Skizzen- und Porträtmaler als Schriftsteller. Er muss ein (Büro-) Leben lang Tagebuch geschrieben haben, oder besser: Karteikarten, woher soll er das sonst alles wissen, das kann man gar nicht erfinden. Er interessiert sich für seine Figuren, für die Dinge, die Landschaften, die Tätigkeiten, er ist ein Chronist und selbst ein Volkskundler, der sehr gut schreiben kann.
Immer wieder blitzt auch so etwas wie Leidenschaft bei Maarten Koning für seinen Gegenstand und vor allem seinen eigenen Ansatz auf. Ich habe zur selben Zeit Volkskunde studiert und kenne manche der Diskussionen und Wissenschaftler, mit denen er sich auseinandersetzt. Kooning ist, auch wenn er sein Fach oft schlecht macht, ein gewiefter und interessanter Volkskundler. Was ist eigentlich aus dem europäischen Volkskundeatlas geworden, wird das noch immer weitergeführt?
Ich trinke ja keinen Schnaps, aber wenn Nicolien mir jetzt einen Genever mit einem "Ha" hinstellen würde, würde ich nicht nein sagen. Und dann gönne ich mir wieder ein paar Monate Pause, bevor ich Maarten Koning auf seinen letzten Metern im Büro begleite. Weil, das war schon ein langer Weg und harte Arbeit, dieser Band V.

[Sarah · Rating 5 out of 5]

Dit is de mooiste titel, dat sowieso al. Door Maarten Koning identificeer ik een gevoel dat ik vroeger slecht kon plaatsen nu als 'bedreigd'. Ik zou willen dat deze reeks eindeloos was, maar helaas nog maar twee delen te gaan.

[Gerben · Rating 4 out of 5]

Als ie nou ook al in het Frans begint te wauwelen...

[Maarten · Rating 4 out of 5]

Het Bureau #5 ‘En ook weemoedigheid’ bestrijkt het leven van Maarten Koning van ‘79 tot ‘82. Dit deel vond ik iets minder. Gezien de titel had ik mij verheugd op meer melancholie.
Maar ach, het alledaagse wordt zó sierlijk verwoord, je blijft lezen. Ter illustratie:
Hij ging de trappen af. Goud stond achter het loket. ‘Dag meneer Goud,’ zei hij. ‘Dag meneer Koning.’
Hij pakte een kopje. ‘Is Wigbold weer ziek?’ - hij schoof een bonnetje door het loket.
‘Ja, Wigbold is weer ziek,’ antwoordde Goud, met zijn gedachten bij het inschenken. Hij sloot het kraantje zorgvuldig en zette het kopje voorzichtig op een schoteltje.
Maarten had het blikje met suiker naar zich toe getrokken, voorzag zichzelf en voegde een scheutje melk toe.

[Peter · Rating 5 out of 5]

Een plezier als altijd.

[Jacco Hoekstra · Rating 5 out of 5]

Weer genoten van vreemde en dan opeens weer herkenbare situaties op een kantoor. Wat mij trouwens opvalt: Maarten heeft vaak hoofdpijn en migraine op reis en in het weekend. Maar niet op kantoor waar hij wel erg regelmatig koffie haalt. Zou hij niet gewoon een cafeïne-verslaafde zijn geweest?

Ook merkte ik het veranderende tijdsbeeld. Van vrijheid, blijheid naar pogingen om wel en geen besluit te nemen door zelfevaluaties en visies te laten opschrijven. En na een inhoudsloze, nietszeggende presentatie van een vertegenwoordiger van het departement, komt natuurlijk de vraag om meer concrete informatie: “Hoe groot is de kans dat we worden opgeheven?” “Ik zou die kans niet onderschatten.”

[Lisa · Rating 4 out of 5]

Maarten behoort inmiddels tot de oude garde. Met zijn hogere positie op het bureau raakt Maarten verder verwijderd van zijn jongere collega's, er is een zekere afstand ontstaan in het contact. Ook in het contact met Nicolien ontstaat vervreemding omdat hij werelden ver van elkaar af staan. De weemoedigheid, maar ook de sleur maken dit boek tot een wat taaiere kost dan de voorgaande delen. En dat is misschien juist wat het zo knap maakt, dat je die sleur zelf ook ervaart tijdens het lezen.

[Cornelis Broekhof · Rating 5 out of 5]

De Posthoorn
Het blijft genieten, deze boeken van Voskuil. Ik las tot mijn genoegen in dit deel 5 dat hoofdpersoon Maarten Koning het Haagse café De Posthoorn, een van mijn favoriete hangouts, een warm hart toedraagt: in de herfst zou hij daar 'eeuwig kunnen zitten en zich intens gelukkig voelen'. Als hij 'een uur mocht overdoen' in zijn leven dan zou hij gaan wandelen in Den Haag en 'om nóg een uur vragen om een borrel bij De Posthoorn te drinken'. Anders dan in Amsterdam, laat staan op het Bureau, had hij 'nergens anders ... het gevoel gehad dat hij wist wat de zin van het leven was, als in die oude Haagse straten'. Beetje zwaar op de hand, maar dat zijn we wel van hem gewend.

Palestina
Dit deel speelt zich eind zeventiger, begin tachtiger jaren af. Je ziet aldoor het tijdsbeeld van toen terug, tot aan de 'lantaarnplaatjes' (een mij onbekend woord voor dia's) toe bij Maartens lezing in Aix. Maar er zijn ook dingen die kennelijk niet veranderen. Het klagen over de jeugd die niet leest, bijvoorbeeld. En, treuriger, de Palestijnse kwestie: Maarten gaat zijn afdeling rond om handtekeningen op te halen om het streven naar een Palestijnse staat te steunen.

Helaas
Met deel 6 begint, waarin ik vandaag ben begonnen, begint het einde van de reeks al enigszins in zicht te komen. Maar eerst nog een kleine 1000 pagina's te gaan, heerlijk!

[Gijs Zandbergen · Rating 4 out of 5]

De sfeer in het Bureau verhardt. Logisch, als er bezuinigingen dreigen, weinig verloop is en het personeel bestaat uit mensen die het zeer druk hebben met zichzelf. De voor het chefschap volstrekt ongeschikte Maarten Koning krijgt steeds meer organisatorische en leidinggevende taken op zijn bord. Hij is daar ongelukkig onder, maar is niet bij machte er iets aan te doen. Op zijn 53-ste verlangt hij al naar zijn pensioen, maar net als bijna alle andere Bureaumensen zit hij muurvast in zijn onvermogen. Wat blijft zijn zijn verantwoordelijkheidsgevoel en arbeidsethos. Een cocktail die weemoedig stemt.

[Huub · Rating 4 out of 5]

Beoordelingen en bezuinigingen op het Bureau waar de crisis van de jaren 80 voelbaar en zichtbaar wordt. Maarten vindt zijn werk nog steeds zo-zo, met name de congressen zijn een beproeving. Balk blijft een hork, en Nicolien? Ach... 🧙🏻‍♀️🐲
Al met al lazen ook deze 900 bladzijden weer lekker weg. Op naar Afgang!

[Jan De Meulder · Rating 4 out of 5]

no end to it!

[Jan Dronkers · Rating 4 out of 5]

blijft goed

[Henneke Wateringen · Rating 5 out of 5]

podcast blijft leuk en verslavend

[Chrétien Breukers · Rating 4 out of 5]

Maarten lijdt verder en wij lijden - soms zuchtend, soms opverend - met hem mee.

[Larou]

The more things change, the more things remain the same: This is particularly true for Dutch author J.J.Voskuil’s monumental novel of office life, Het Bureau (“The Office”) of which this is the fifth. It brings us and our protagonist Maarten into the 80s, where things supposedly change: money is becoming scarce and financial cuts loom over all public institutions. There are even persistent rumours of the newly renamed A.P. Beerta Institute being shut down and you’d expect the Institute’s employees to roll up their sleeves and start working on preventing that.

Of course, you’d be completely wrong in that assumption (and you shouldn’t really be surprised about ít at this stage); instead of taking action, everyone just loafs around as they always did, calls in sick for the most ludicrous pretexts or simply refuses to do the work given to them. The only minor change is that the intrigues and the backstabbing become even fiercer now than they were before, as everyone is desperately scrambling for a piece of the increasingly smaller cake.

Und auch Wehmütigkeit (En ook weemoedigheid in the Dutch original, in English maybe something like “And also Wistfulness”) is by far the longest installment of Het Bureau so far (1200 pages in the German translation), but like its predecessors it is an easy, compelling read and the pages just fly by, even as nothing at all happens in them. Het Bureau, and this fifth volume in particular, is an excellent example why literature is something that needs to be experienced, and why even the best summary or the most insightful analysis will never do it justice. You can summarize all of the many thousand pages of Voskuil’s novel in one sentence, which would go something like “Office life is boring, nothing ever happens.” But to know what the novel really is like you will have to let this boredom unfold itself in and through the act of reading, will have to expose yourself to it and let it wash over you. Which is not all an unpleasant experience, like in the previous volumes Het Bureau’s boredom remains enigmatically entertaining, to the point where “Never has being bored been so much fun” might almost serve as the novel’s motto.

After four previous volumes (and one really should treat this as one long volume and start with the first installment), readers will be intimately familiar not just with Maarten Koning and his workplace but also with all of his colleagues and their quirks, not to mention his very outspoken wife, to the point where they’ll be able to predict quite precisely what is going to happen the moment any given scene starts because they have seen the same thing acted out many, many times before. With any other novel, one would suspect this to be incredibly tedious, but in Het Bureau it actually turns out to have a comical effect: every well-known eccentricity of a character, every repetition of a routine situation becomes a running gag, causing if not outright laughter then at least a knowing smile and possibly the occasional chuckle, and overall making this the funniest volume of the novel yet. By precisely the same virtue, however, it is also the saddest, because eventually there will dawn the realisation that for Maarten and his colleagues to be caught in this eternal recurrence of the always-identical is actually very depressing, its particular circle of hell. There is, however, a faint light at the end of the tunnel, for Maarten at least, as his retirement is only a couple of years ahead, something he is becoming increasingly conscious of. I am having a hunch that things may not be going as smoothly for him, but I will have to wait until the sixth and penultimate volume is released in German translation which is scheduled for May 2017.

[Mark de Boer · Rating 4 out of 5]

Het was een lange zit maar ook deel V nu uit. Als Voskuil in één ding is geslaagd dan is het wel om te voelen hoe het is om jarenlang gevangen te zitten in een baan waar je zelf niet in gelooft.

De diverse collega's komen nauwelijks uit hun eigen karikatuur, maar dat is ook precies wat Voskuil beoogt, denk ik. Het tekent de vernauwde blik van Maarten op zijn leven en op het bureau.
De beschrijving van het kleine leven op een kantoor blijft van ongekend niveau. Wie heeft er geen zeikerd rondlopen die tegen eerlijke koffie in de kantine is?

Grote thema's in dit deel zijn de langlopende onzekerheid over het voortbestaan van het bureau en de toenemende bureaucratie. Maarten moet beoordelingsgesprekken gaan voeren en doet dat op onnavolgbare wijze. Vooral uit dat soort dingen blijkt zijn geschiktheid tegen wil en dank en de reden dat hij meer en meer als tweede man wordt beschouwd.

[Annemarie · Rating 3 out of 5]

Maarten's sociale vooruitgang stokt: hij maakt weer meer ongelukkige grappen, hij krijgt door dat zijn 'personeel' hem anders ziet dan dat hij dacht en als Maarten internationale conferenties en andere bijeenkomsten bezoekt, wordt hij steevast zwaar depressief en krijgt hij bonkende koppijn.
Ik moet wel zeggen dat het even fijn is dat Bart Asjes in de helft van dit deel thuis zit: ik vind hem één van de meest vervelende personages.

Mijn twee favoriete scenes uit het boek: het bezoek van Maarten aan de Bibliotheek (dat is een hele expeditie die tien pagina's beslaat) en de beoordelingsgesprekken die Maarten met zijn personeel voert (mooi om te zien hoe hij zich aan ieder persoon aanpast en met ze probeert mee te voelen).

[Alex Knipping · Rating 4 out of 5]

De tijdgeest speelt in dit deel van 'Het Bureau' een belangrijke rol. Het optimisme en de blijmoedigheid van de jaren zestig en zeventig maken plaats voor de verzakelijking van de jaren tachtig. Het Bureau moet z'n bestaansrecht duidelijk maken of leven met de dreiging verloren te gaan in de bezuinigingen. Als wetenschapper lijkt Maarten gearriveerd, tegen wil en dank en langzaam wordt duidelijk dat hij zelf de autoriteit is geworden die hij eerder zo verafschuwde. Hij kijkt af en toe terug op hoe het vroeger was in het besef dat het nooit meer zo zal zijn.

[Janneke · Rating 3 out of 5]

De omgang van Maarten Koning met andere mensen blijft moeizaam. De mensen op het Bureau maken het hem niet gemakkelijk en Maarten wil er nog steeds niet aan dat hij langzamerhand toch een positie als leidinggevende krijgt. Steeds vaker moet hij directeur Balk vervangen en beslissingen nemen op personeels- en organisatorisch gebied. Ook wordt hij steeds meer gevraagd om lezingen te geven.
Hij blijft boeiend om te lezen hoe een en ander zich gaandeweg ontwikkeld.

[Marian · Rating 1 out of 5]

Hier ben ik halverwege in opgehouden. De personen ontwikkelen zich niet en niks en niemand is goed of het deugt niet. Ik werd er even mismoedig van als Maarten zelf. Het woord "mieters" kan ik dus niet meer hóren!

[Nelleke · Rating 4 out of 5]

Ook het vijfde deel is net zo boeiend als de overige delen. Maarten wordt ouder, denkt met weemoed terug aan vroeger, toen het werk nog overzichtelijk was. Nu komt hij om aan in het werk en zeurt iedereen aan zijn hoofd en staan er ook nog bezuinigingen op stapel. Heerlijk droge literatuur.

[Mirjam Celie · Rating 5 out of 5]

Prachtig weer! Zo genoten; ben door het boek heen gevlogen... Hoe Maarten aan het eind van het boek het nieuwe fenomeen 'beoordelingsgesprekken' uitvoert met zijn personeel was echt fenomenaal om te lezen... Ohohoh wat gaan boek zes en zeven brengen? Angst en beven...

[Peter · Rating 5 out of 5]

zie mijn review bij deel 1 Mijnheer Beerta

[Kay-Leigh · Rating 5 out of 5]

4.75 sterren