What do you think?
Rate this book
Het verdriet van België
Het verdriet van België omspant de periode 1939-1947: vrede, oorlog en vrede. Louis Seynaeve is elf jaar, leerling op een nonneninternaat? Verwarring, hunkering en bedrog vormen zijn jongensjaren in de schoot van een kleurrijke en verbazingwekkende familie.Het Vlaamse leven in deze historische crisisperiode van oorlog, collaboratie en overleven, wordt door Hugo Claus in een stroom van groteske en ontroerende verhalen opgeroepen, in een even complexe als meeslepende roman, die het hoofdwerk uit zijn oeuvre mag worden genoemd.
776 pages, Hardcover
First published January 1, 1983
228 people are currently reading
5743 people want to read
About the author
Hugo Claus
186 books114 followersHugo Maurice Julien Claus was een Vlaams schrijver. Hij was een veelzijdig kunstenaar: romancier, dichter, toneelschrijver, schilder en filmregisseur.
Toen hij opteerde voor euthanasie (legaal in België) veroorzaakte dit veel deining.
Hugo Claus in de Nederlandstalige Wikipedia
Hugo Claus in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Hugo Claus bij "Schrijversgewijs"
Hugo Maurice Julien Claus was a leading Belgian author, writing primarily in Dutch. He was prominent as a novelist, poet, playwright, painter and film director.
His death by euthanasia, which is legal in Belgium, led to considerable controversy.
Hugo Claus in the English Wikipedia
Toen hij opteerde voor euthanasie (legaal in België) veroorzaakte dit veel deining.
Hugo Claus in de Nederlandstalige Wikipedia
Hugo Claus in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Hugo Claus bij "Schrijversgewijs"
Hugo Maurice Julien Claus was a leading Belgian author, writing primarily in Dutch. He was prominent as a novelist, poet, playwright, painter and film director.
His death by euthanasia, which is legal in Belgium, led to considerable controversy.
Hugo Claus in the English Wikipedia
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 244 reviews
February 27, 2023
A bildungsroman set in Belgium during the Second World War. The central protagonist is Louis. He is of a Flemish middleclass family. He is eleven and attends a Catholic boarding school when the war breaks out. The book draws life in Belgium during the Second World War. It shines a light on the age old conflict between the two opposing cultural groups, the Flemish and the Wallonians, of the newly established Belgian State. The conflict between the two groups increased rather than lessened during the war. Many of the Flemish felt strong ties to the Nazis and the Germans rather than the Allies and the French. Double standards and confusing biases trouble the boy, as well as the typical conundrums of puberty.
There are many, many similarities between the author and the central “so-called” fictional protagonist. Both are educated at a boarding school run by nuns. Both are eleven when the war struck. Both join pro-German youth organizations. Both have fathers in printing. Both Claus and Louis become authors. It is supposedly Lois who is writing his story here. We learn how this comes about at the story’s end. It is not wrong to call this a semi-autobiographical novel.
I feel very strongly that this book draws a really, really good picture of the split dividing the Belgian people. I lied in Belgium for fifteen years. I saw and experienced the divide. It shapes the whole society. I think therefore the book is valuable and important.
I also think it is a confusing book. Even the chapter layout is confusing. The book is split in two parts. The first part has chapters and follows Lois’ experiences as a kid at the boarding school. The second part is continuous text that flows from subject to subject without chapters. This part is harder to follow, harder to know who is speaking and quite simply harder to get a grip on. Conversations and events of different people’s lives are intermingled. Lois has a large number of aunts and uncles, acquaintances and friends. Although he has no sibling, this you will read about, the family is a diffuse, nebulous group of assorted individuals.
Readers are given little guidance. You have to know quite a bit to understand what is being said. You need to know the social and economic status of the different regions, cities and streets. You must know which are French and which Flemish, which are wealthy and which middleclass. If told you’re on Avenue Louis, even this has significance! No help is given. There were things said I didn’t fully comprehend. I am sure this is because of my own ignorance and lack of understanding. As a foreigner in Belgium, I learned more about the French (Wallonian) than the Flemish community! The more knowledge you have of Belgian history, leaders, politics, culture and traditions, the more you will understand. I lived there for fifteen years and still my knowledge remains insufficient! Clearly, my knowledge was not enough to give me full insight. I am sure there were jokes I didn’t catch. This book is excellent, particularly for a Belgian. However, I do think the book would have a higher educational value if more were explained.
I listened to the book in Swedish, the Flemish having been translated by Per Holmberg. The audio is read by Ove Ström. I have given his narration three stars. It was relatively good. In a given sentence he emphasizes some phrases but then mumbles portions in between. I don’t like any mumbling. I must hear every word to fully understand. The conversations felt very real, that this is how people talk, but darn it, I want to hear every word said. This is a book and I am trying to understand what the author wants said!
I understand why this book is important. I understand why it is praised. I think it deserves this praise, but I also think the more you know about Belgium and particularly the Flemish people, their views and attitudes, before picking up the book, the higher your rating will be. My fifteen years in Belgium made clear to me that I was not understanding all that was said. I knew there were points I was missing……but people not having lived in Belgium will understand even less! Two stars because more explanation would have helped. Two stars because the story is confusing. Two stars because it is too long, drawn out and lacking in structure. Two stars is for me a book that is not bad but simply OK.
There are many, many similarities between the author and the central “so-called” fictional protagonist. Both are educated at a boarding school run by nuns. Both are eleven when the war struck. Both join pro-German youth organizations. Both have fathers in printing. Both Claus and Louis become authors. It is supposedly Lois who is writing his story here. We learn how this comes about at the story’s end. It is not wrong to call this a semi-autobiographical novel.
I feel very strongly that this book draws a really, really good picture of the split dividing the Belgian people. I lied in Belgium for fifteen years. I saw and experienced the divide. It shapes the whole society. I think therefore the book is valuable and important.
I also think it is a confusing book. Even the chapter layout is confusing. The book is split in two parts. The first part has chapters and follows Lois’ experiences as a kid at the boarding school. The second part is continuous text that flows from subject to subject without chapters. This part is harder to follow, harder to know who is speaking and quite simply harder to get a grip on. Conversations and events of different people’s lives are intermingled. Lois has a large number of aunts and uncles, acquaintances and friends. Although he has no sibling, this you will read about, the family is a diffuse, nebulous group of assorted individuals.
Readers are given little guidance. You have to know quite a bit to understand what is being said. You need to know the social and economic status of the different regions, cities and streets. You must know which are French and which Flemish, which are wealthy and which middleclass. If told you’re on Avenue Louis, even this has significance! No help is given. There were things said I didn’t fully comprehend. I am sure this is because of my own ignorance and lack of understanding. As a foreigner in Belgium, I learned more about the French (Wallonian) than the Flemish community! The more knowledge you have of Belgian history, leaders, politics, culture and traditions, the more you will understand. I lived there for fifteen years and still my knowledge remains insufficient! Clearly, my knowledge was not enough to give me full insight. I am sure there were jokes I didn’t catch. This book is excellent, particularly for a Belgian. However, I do think the book would have a higher educational value if more were explained.
I listened to the book in Swedish, the Flemish having been translated by Per Holmberg. The audio is read by Ove Ström. I have given his narration three stars. It was relatively good. In a given sentence he emphasizes some phrases but then mumbles portions in between. I don’t like any mumbling. I must hear every word to fully understand. The conversations felt very real, that this is how people talk, but darn it, I want to hear every word said. This is a book and I am trying to understand what the author wants said!
I understand why this book is important. I understand why it is praised. I think it deserves this praise, but I also think the more you know about Belgium and particularly the Flemish people, their views and attitudes, before picking up the book, the higher your rating will be. My fifteen years in Belgium made clear to me that I was not understanding all that was said. I knew there were points I was missing……but people not having lived in Belgium will understand even less! Two stars because more explanation would have helped. Two stars because the story is confusing. Two stars because it is too long, drawn out and lacking in structure. Two stars is for me a book that is not bad but simply OK.
October 17, 2016
Het meest verrassende aan dit boek is toch wel dat het zo vlot leesbaar is: ik had wel wat anders verwacht van een meer dan 700 pagina’s tellend meesterwerk van de Nederlandstalige literatuur met als titel “Het verdriet van België”. Véél meer dan een oorlogsroman is dit een coming-of-age-roman, waardoor de toon al bij al vrij licht blijft (en in het eerste deel zelfs sterk vermengd wordt met de fantasie van het hoofdpersonage) en WOII zich eigenlijk veel meer op de achtergrond afspeelt dan ik verwacht had.
Als dit boek één iets weet over te brengen over de Vlaamse Beweging en de collaboratie, dan wel dat de meesten het meer deden uit eigenbelang (want zo kwam het beter uit, een mens moet toch aan centen en eten geraken), dan voor het Grote Ideaal. Dit is geen boek dat je met je neus in de gruwel en de absurditeit van de Tweede Wereldoorlog duwt (zoals bijvoorbeeld ‘De Welwillenden’ van Jonathan Littell), maar meer een opeenvolging aan indrukken geeft, zonder eigenlijk een sterke duiding of ondertoon - zoals het leven toen moet geweest zijn eigenlijk.
Gedurende een groot deel van het boek vond ik, hoewel ik het wel graag las, er niet bijzonder veel speciaals aan, en zag ik niet in waarom dit boek behoort tot de Canon van de Nederlandstalige literatuur - maar naarmate de pagina’s vorderden, merkte ik dat ik toch geïntrigeerd was en toch steeds maar verder en verder wou lezen. Ik vond het boek te lang, maar uiteindelijk ben ik toch teleurgesteld dat het uit is.
Nu het uit is, twijfel ik om dit boek vier sterren te geven, hoewel het constant aanvoelde als een drie-sterren-boek. Laat ik dat dan maar doen, omwille van de bijwijlen prachtige taal, en de heerlijke humor van de familiale relaties. En omdat het boek - vind ik - de Vlaming weet te schetsen zoals ie is - hoe pijnlijk en onsympathiek ook.
Als dit boek één iets weet over te brengen over de Vlaamse Beweging en de collaboratie, dan wel dat de meesten het meer deden uit eigenbelang (want zo kwam het beter uit, een mens moet toch aan centen en eten geraken), dan voor het Grote Ideaal. Dit is geen boek dat je met je neus in de gruwel en de absurditeit van de Tweede Wereldoorlog duwt (zoals bijvoorbeeld ‘De Welwillenden’ van Jonathan Littell), maar meer een opeenvolging aan indrukken geeft, zonder eigenlijk een sterke duiding of ondertoon - zoals het leven toen moet geweest zijn eigenlijk.
Gedurende een groot deel van het boek vond ik, hoewel ik het wel graag las, er niet bijzonder veel speciaals aan, en zag ik niet in waarom dit boek behoort tot de Canon van de Nederlandstalige literatuur - maar naarmate de pagina’s vorderden, merkte ik dat ik toch geïntrigeerd was en toch steeds maar verder en verder wou lezen. Ik vond het boek te lang, maar uiteindelijk ben ik toch teleurgesteld dat het uit is.
Nu het uit is, twijfel ik om dit boek vier sterren te geven, hoewel het constant aanvoelde als een drie-sterren-boek. Laat ik dat dan maar doen, omwille van de bijwijlen prachtige taal, en de heerlijke humor van de familiale relaties. En omdat het boek - vind ik - de Vlaming weet te schetsen zoals ie is - hoe pijnlijk en onsympathiek ook.
August 2, 2016
و بالاخره بعد از یک ماه تموم شد!
خیلی از قسمت هارو واقعا میشد حذف کرد بدون اینکه چیزی از قلم بیفته، و در نتیجه ما با همچین حجمی از کتاب رو به رو نمیشدیم! من از صفحه 500 به بعد،دیالوگ هارو نخونده رد کردم.
اما ترجمه کتاب واقعا خوب بود.
به طور کلی این دسته از موضوعات مورد علاقه من نیستند، اونهم با یه همچین حجمی، اما از اون دسته موضوعاتی هم نیستند که برام غیر قابل تحمل باشند، و به خاطر همین سه ستاره رو براش انتخاب کردم.
خیلی از قسمت هارو واقعا میشد حذف کرد بدون اینکه چیزی از قلم بیفته، و در نتیجه ما با همچین حجمی از کتاب رو به رو نمیشدیم! من از صفحه 500 به بعد،دیالوگ هارو نخونده رد کردم.
اما ترجمه کتاب واقعا خوب بود.
به طور کلی این دسته از موضوعات مورد علاقه من نیستند، اونهم با یه همچین حجمی، اما از اون دسته موضوعاتی هم نیستند که برام غیر قابل تحمل باشند، و به خاطر همین سه ستاره رو براش انتخاب کردم.
February 2, 2023
مترجم خیلی خوب متن رو از هلندی که توش هم متن فرانسوی و آلمانی داشت ترجمه کرده بود.
March 14, 2024
Toch gek dat je jarenlang zo’n dikke vijf op vijf onaangeraakt op je plank kan hebben staan. De reputatie van zware, lastige turf is echt helemaal onterecht.
“Veel kleine verstervingen maken een grote liefde.”
“Gij moogt mijn ziel binnen en buiten wandelen als in een duivenkot. (…) Wij gaan samen in de hemel komen. Als zij u daar niet binnenlaten, wacht ik in de kou voor de poort totdat ge uwe tijd in ‘t vagevuur hebt doorgebracht.”
“Uw begaafdheid is het minste van onze problemen - het is uw ziel die mij zorgen baart.”
“Onze essentie is niets anders dan de inspanning die wij doen om mens te blijven, niet te sterven.”
“Immer is Europa geweest en immer zal het blijven een tegen elkaar gekwakt hoopje landjes die in de eerste plaats voor hun eigen landelijke specialiteiten zullen strijden - voor hun spaghetti, voor hun Pale-Ale, voor hun Goethe.”
“De melancholie die zij bij zich droeg, als een slechte adem, had hij overgenomen, uit liefde had hij zich ook, om op haar te lijken, gewenteld in een bad van verstilde treurnis zonder reden. Ik had nooit in haar mogen wegsmelten.”
“Veel kleine verstervingen maken een grote liefde.”
“Gij moogt mijn ziel binnen en buiten wandelen als in een duivenkot. (…) Wij gaan samen in de hemel komen. Als zij u daar niet binnenlaten, wacht ik in de kou voor de poort totdat ge uwe tijd in ‘t vagevuur hebt doorgebracht.”
“Uw begaafdheid is het minste van onze problemen - het is uw ziel die mij zorgen baart.”
“Onze essentie is niets anders dan de inspanning die wij doen om mens te blijven, niet te sterven.”
“Immer is Europa geweest en immer zal het blijven een tegen elkaar gekwakt hoopje landjes die in de eerste plaats voor hun eigen landelijke specialiteiten zullen strijden - voor hun spaghetti, voor hun Pale-Ale, voor hun Goethe.”
“De melancholie die zij bij zich droeg, als een slechte adem, had hij overgenomen, uit liefde had hij zich ook, om op haar te lijken, gewenteld in een bad van verstilde treurnis zonder reden. Ik had nooit in haar mogen wegsmelten.”
June 15, 2012
The Sorrow of Belgium is a coming of age story of a young Belgian boy during World War II. Like many stories with adolescent boys, much of the book focuses on Louis' experiences in school, his relationships with his parents and friends and the typical teenage boy's fascination with sex. However the time and place add in the complexity of growing up in a country at war and a country with divided loyalties. I picked up this book because we are traveling to Belgium later this summer and wanted a book that gave some insight to the culture of the area. I was definitely surprised and learned quite a bit about the division of Belgium due to language. Before WWII, French was spoken in the southern part of Belgium and was the language of the nobility and the official language used by much of the government. The Flemish movement arose to rid the country of French. During WWII, some people saw collaboration with the Germans as a method of supporting the Flemish movement. As the main character Louis grows up and lives through the war, he experiences animosity from other Belgians because his family collaborates with the Germans. Although the story is told with much humor, the brutality and devastation of war is still present in the story.
I personally found this story interesting, but not that compelling. What could have been an incredibly strong and moving story was told with too much nonchalance and emphasis on an adolescent boy's obsession with sex. I really wanted to love this story, but felt that there was no strong message when it could have been a very powerful story. Still, good background information about Belgium and the struggles it experienced during the war.
I personally found this story interesting, but not that compelling. What could have been an incredibly strong and moving story was told with too much nonchalance and emphasis on an adolescent boy's obsession with sex. I really wanted to love this story, but felt that there was no strong message when it could have been a very powerful story. Still, good background information about Belgium and the struggles it experienced during the war.
November 15, 2021
فقط تونستم فصل اندوه رو بخونم، کتابی پیچیده و پر از پرش های روایتی و گفتگوهای درهم و برهم است.
December 30, 2022
Bij een magnum opus verwacht ik altijd nogal wat. Er zijn ook weer niet zoveel schrijvers van wie je zo overduidelijk een magnum opus kunt aanwijzen en waar dan ook nauwelijks discussie over is. De Ontdekking van de Hemel, De Avonden, Turks Fruit, Publieke Werken, dat zijn de voorbeelden die me te binnen schieten van een aantal naoorlogse nationale grootheden. Maar is Nooit Meer Slapen een magnum opus of heeft Hermans gewoon te veel extreem goede romans afgeleverd om er één als magnum opus aan te merken (de vraag stellen...)? Ik neem aan dat de magna opera van Grunberg, A.F.Th. ook nog moeten komen? Of zijn dat dan Tirza en Het Schervengericht (allebei nog to read)? Hoe het ook zij, het magnum opus blijft een machtig concept en wordt alleen gebruikt om hét meesterwerk te signaleren onder het ook verder imposante oeuvre van de allergrootste auteurs. Volgens mij bestaat er weinig discussie over of Het Verdriet Van België het belangrijkste werk van Hugo Claus is. Voor mij is het overigens ook de enige titel van hem die ik ken, maar wel één die ik al heel lang heel graag wilde lezen. En steeds voor me uitschoof, zoals dat zo vaak gaat met dikke complexe werken. Het is het ideale boek gebleken zo in de donkere regenachtige dagen die het eind van 2022 markeren.
Voorin mijn exemplaar staat de naam van mijn oom. Een datum in 1985. Gekregen dus, twee jaar na het verschijnen. Hij had het dubbel, zo vertelde hij toen we het een jaar of tien geleden aan de keukentafel over boeken hadden. De volgende keer dat we elkaar zagen had hij het bij zich. We zien elkaar volgende week weer, toevallig is dat een flink aantal maanden geleden. Dit boek wordt zeker een gespreksonderwerp. Het gesticht is Het Verdriet. Vriendschap, de complexe relatie met het thuisfront, met moeder. De kameraadschap, de Apostelen. De bikkel als schrijnend dieptepunt, zowel qua verwerving als waar hij gestopt wordt. Een vriendschap die zo wordt ontmaskerd. Werkelijk prachtig, dit eerste deel van HVVB. Het maakt ook niet uit welke gebeurtenissen echt gebeurd zijn en welke voortkomen uit de getroebleerde geest van Louis.
Van België vraagt het uiterste van mij. Ik hou ervan om hoofdstukken uit te lezen, delen af te sluiten. Als dit tweede deel van zo’n 600 pagina’s dan maar doordendert met alleen af en toe wat sterretjes tussen de paragrafen, dan duizelt het me al gauw. De vele personages en uitweidingen en het bloemrijke taalgebruik maken de eerste paar honderd pagina’s van Van België een leesverschrikking. Na deze worsteling komt echter een slot dat alles weer de moeite waard maakt. De puzzelstukjes vallen zogezegd op hun plaats. Langzaam ontvouwt zich een plot waarin duidelijk wordt dat collaborateurs ook maar gewone mensen zijn. Mensen die zowel tijdens als na de oorlog ook gewoon weer opgaan in hun dagelijkse beslommeringen. Het leven wordt natuurlijk voor een deel bepaald door politiek en foute keuzes kunnen leiden tot een tijdelijke bevoorrechte positie of juist tot een vlucht/gedwongen verhuizing als het tij anders staat. Maar de onderlinge menselijke verhoudingen tussen naasten zijn vele malen bepalender voor het leven van alledag. Dat komt meestal neer op wie gaat er (vreemd) met wie. In dit kader is de ontknapingsscène van Louis met zijn tante Nora misschien wel de mooist beschreven, maar ook één van de meest verontrustende erotische passage die ik ken. Het Verdriet wordt door hoofdpersoon Louis ingezonden voor een essaywedstrijd, van mij mag het die prijs pakken.
Voorin mijn exemplaar staat de naam van mijn oom. Een datum in 1985. Gekregen dus, twee jaar na het verschijnen. Hij had het dubbel, zo vertelde hij toen we het een jaar of tien geleden aan de keukentafel over boeken hadden. De volgende keer dat we elkaar zagen had hij het bij zich. We zien elkaar volgende week weer, toevallig is dat een flink aantal maanden geleden. Dit boek wordt zeker een gespreksonderwerp. Het gesticht is Het Verdriet. Vriendschap, de complexe relatie met het thuisfront, met moeder. De kameraadschap, de Apostelen. De bikkel als schrijnend dieptepunt, zowel qua verwerving als waar hij gestopt wordt. Een vriendschap die zo wordt ontmaskerd. Werkelijk prachtig, dit eerste deel van HVVB. Het maakt ook niet uit welke gebeurtenissen echt gebeurd zijn en welke voortkomen uit de getroebleerde geest van Louis.
Van België vraagt het uiterste van mij. Ik hou ervan om hoofdstukken uit te lezen, delen af te sluiten. Als dit tweede deel van zo’n 600 pagina’s dan maar doordendert met alleen af en toe wat sterretjes tussen de paragrafen, dan duizelt het me al gauw. De vele personages en uitweidingen en het bloemrijke taalgebruik maken de eerste paar honderd pagina’s van Van België een leesverschrikking. Na deze worsteling komt echter een slot dat alles weer de moeite waard maakt. De puzzelstukjes vallen zogezegd op hun plaats. Langzaam ontvouwt zich een plot waarin duidelijk wordt dat collaborateurs ook maar gewone mensen zijn. Mensen die zowel tijdens als na de oorlog ook gewoon weer opgaan in hun dagelijkse beslommeringen. Het leven wordt natuurlijk voor een deel bepaald door politiek en foute keuzes kunnen leiden tot een tijdelijke bevoorrechte positie of juist tot een vlucht/gedwongen verhuizing als het tij anders staat. Maar de onderlinge menselijke verhoudingen tussen naasten zijn vele malen bepalender voor het leven van alledag. Dat komt meestal neer op wie gaat er (vreemd) met wie. In dit kader is de ontknapingsscène van Louis met zijn tante Nora misschien wel de mooist beschreven, maar ook één van de meest verontrustende erotische passage die ik ken. Het Verdriet wordt door hoofdpersoon Louis ingezonden voor een essaywedstrijd, van mij mag het die prijs pakken.
July 16, 2023
Mijn eerste van Hugo Claus als je het toneelstuk ‘Suiker’, met tegenzin verplicht gelezen in het middelbaar, niet meetelt.
‘Het verdriet van België’ begint als een gewone streekroman. Enkel het plotse wisselen van vertelperspectief, zelfs binnen één alinea, verwarde me even zodat ik enkele bladzijden terug bladerde om zeker te weten dat ik niets gemist had. Vanaf deel 2 is behoorlijk wat meer concentratie nodig. Het verhaal is fragmentarisch en je verwacht dat de dunne rode draad elk moment gaat knappen. Niets is minder waar: de draad blijkt zeer sterk tot nà het einde zelfs.
Knappe opbouw van een goed verhaal dus. Enkel het geforceerd vulgaire taalgebruik stoorde me: shockeren òm te shockeren biedt nooit meerwaarde, nergens..
Ik lees nu zijn poëzie en heb al pareltjes ontdekt.
‘Het verdriet van België’ begint als een gewone streekroman. Enkel het plotse wisselen van vertelperspectief, zelfs binnen één alinea, verwarde me even zodat ik enkele bladzijden terug bladerde om zeker te weten dat ik niets gemist had. Vanaf deel 2 is behoorlijk wat meer concentratie nodig. Het verhaal is fragmentarisch en je verwacht dat de dunne rode draad elk moment gaat knappen. Niets is minder waar: de draad blijkt zeer sterk tot nà het einde zelfs.
Knappe opbouw van een goed verhaal dus. Enkel het geforceerd vulgaire taalgebruik stoorde me: shockeren òm te shockeren biedt nooit meerwaarde, nergens..
Ik lees nu zijn poëzie en heb al pareltjes ontdekt.
July 11, 2014
ترجمه بسیار عالی است و زحمت بسیاری برای پانوشت ها کشیده اند. با تشکر از خانم سامگیس زندی
March 2, 2015
با اینکه مترجم واقعاً برای زیرنویس ها زحمت کشیده ولی نظرم همون 3.5 باقی موند و چون امتیاز نصف نداریم تو انتخاب بین 3و 4 میرسم به 3
April 16, 2018
Louis Seynaeve en diens ode aan de verbeelding.
January 18, 2022
برای من خیلی لذت بخش و سورپرایز کننده بود. و از مکالمات بین افراد خیلی لذت بردم.
November 20, 2017
I Vitelloni in Fiandra, durante la guerra
Il Belgio è un paese di cui tutto sommato sappiamo poco. Bruxelles, Bruges, le birre e il cioccolato, per quelli della mia età il fatto che arrivasse invariabilmente ultimo a Giochi senza frontiere, ogni tanto il sentore di problemi tra francofoni e fiamminghi, riportati dai quotidiani spesso in chiave quasi folcloristica.
Quanti sanno che è stato il protagonista di una delle più brutali e crudeli pagine del colonialismo europeo in Africa, quella del Congo sotto Leopoldo II? Quanti ancora ricordano che nell’immediato dopoguerra fu una delle mete principali della nostra emigrazione, che grazie a un patto scandaloso garantiva all’Italia una certa quantità di carbone per ogni uomo mandato a lavorare nelle miniere del Pays noir e che portò, tra l’altro, alla tragedia di Marcinelle?
In campo artistico, spesso tendiamo ad attribuire artisti e prodotti belgi agli ingombranti vicini. Così la grande arte fiamminga del XV e XVI secolo riteniamo sia essenzialmente olandese, mentre in genere sono per noi francesi autori come Magritte, Simenon, Yourcenar (belga per ascendenze), come pure alcuni dei più conosciuti fumetti, quali Tintin, Luky Luke, i Puffi.
Tra i grandi intellettuali belgi del secondo dopoguerra va annoverato sicuramente Hugo Claus, autore di poesie, opere teatrali e di una quindicina tra romanzi e novelle, che nel nostro paese è tuttavia conosciuto quasi esclusivamente per quella che è ritenuta la sua opera più importante, La sofferenza del Belgio.
Si tratta di un bildungsroman largamente autobiografico, che narra l’adolescenza e la prima giovinezza di Louis Seynaeve, rampollo di una famiglia della piccola borghesia fiamminga, nel periodo compreso tra la primavera del 1939 e l’immediato dopoguerra.
Incontriamo Louis, undicenne, in un collegio di suore cattoliche, dove vige una rigida e formale disciplina, e in cui nessuna suora, tranne una, sembra avere sentimenti, se non d’amore cristiano, almeno d’affetto per i ragazzi. L’educazione viene impartita a colpi di paura per le punizioni divine, odio per i comunisti atei che vogliono conquistare il mondo e patriottico amore per il cattolico Belgio e il suo re. Louis è un ragazzo tranquillo: per resistere all’asfissiante atmosfera del collegio ha fondato, con alcuni altri ragazzi tra cui l’amico del cuore Vlieghe, il gruppo degli Apostoli, sorta di setta segreta con accenni cattolico-esoterici dotata di propri rituali e codice d’onore. Il gruppo compie piccole ed innocenti trasgressioni al regolamento, tra le quali l’epica visita notturna agli inviolabili appartamenti delle suore per visitare una di esse, Sorella Sint Gerolf, isolata da anni per la sua demenza. Sin da queste prime pagine del libro emerge la fantasia di Louis, che spesso (come ogni ragazzo, del resto) immagina avventure fantastiche e sogna di essere un eroe; non di rado ricorre a bugie per schivare punizioni o millantare la sua conoscenza del mondo. Immagina in particolare il mondo dei Miezers, piccoli esseri che rappresentano il confuso desiderio di Louis di evadere da una realtà che sente come opprimente.
Durante le vacanze di pasqua e poi quelle estive Louis torna a casa, nella cittadina fiamminga di Walle, e così veniamo a conoscere la sua famiglia. Il patriarca dei Seynaeve è Peter, il nonno di Louis, che si è costruito un cospicuo patrimonio con il commercio di articoli per la scuola. Accanito donnaiolo, ha abbandonato la moglie per vivere di fatto con l’anziana amante. Suo figlio Staf è il padre di Louis: ha una tipografia, ma la sua debolezza caratteriale non ne fa un uomo votato agli affari, che infatti vanno piuttosto male, tanto che il padre lo disprezza sottilmente ed è costretto a soccorrerlo finanziariamente. La madre di Louis, Constance Bossuyt, è una donna piacente e dotata di una sua peculiare energia, anche se molto attenta alle apparenze, frivola e pettegola. La nonna materna di Louis, Meerke, è vedova, e vive a Bestegem, un’altra cittadina fiamminga, dove Louis va a passare parte delle vacanze estive del 1939. Completano il parentado una serie di zie e zii di Louis, sposati e no. Staf Seynaeve è un fervente, anche se innocuo, nazionalista fiammingo: negli anni ‘30 infatti nelle Fiandre Belghe si svilupparono movimenti di stampo fascista o filonazista che rivendicavano la secessione da uno stato considerato filo-francese e la riunificazione con le Fiandre olandesi e francesi, ovvero l’unione con il Reich tedesco in nome del comune germanesimo. Anche nonno Peter è nazionalista, ma, al contrario di Staf, sta molto attento che queste simpatie non danneggino i suoi affari. Affiora anche, nella famiglia (così come del resto negli insegnamenti delle suore) un deciso antisemitismo, cosicché uno dei grandi scandali familiari è il fatto che zia Bérénice, sorella della madre di Louis, abbia sposato un ebreo bulgaro.
Gli eventi incalzano, e all’iniziale ottimismo, condito da una diffusa ammirazione per Hitler soprattutto, come detto, tra i nazionalisti fiamminghi e nella famiglia di Louis, fa seguito, dopo la rapida vittoria dei tedeschi in Polonia, la coscienza che la guerra toccherà direttamente il Belgio: il collegio viene chiuso per precauzione e Louis ritorna a Walle dai genitori. Quando iniziano le ostilità sul fronte occidentale, nella primavera del 1940, il Belgio viene invaso e crolla in pochi giorni: Walle, non lontana dal confine, viene occupata inizialmente dai francesi e il povero Staf è costretto a darsi alla macchia per non essere arrestato in quanto filotedesco. Presto però anche la Francia crolla e a Walle arrivano i tedeschi.
Louis intanto ha iniziato a frequentare il locale ginnasio, e tra i suoi nuovi insegnanti particolarmente importante è la figura di Evariste de Launey, che gli alunni chiamano La selce, un gesuita che cerca, attraverso l’amore per la letteratura e la cultura classica, di risvegliare il senso critico del ragazzo e di fargli comprendere la brutalità dell’occupazione tedesca.
La madre di Louis intanto ha iniziato a lavorare come segretaria in una locale fabbrica di armamenti; diviene l’amante del direttore generale potendo, grazie a ciò, influire sulle deportazioni dei lavoratori in Germania. Ancora una volta Staf dimostra la sua inadeguatezza, fingendo di non sapere come stanno realmente le cose ed accettando supinamente il tradimento della moglie. Louis, attratto dallo spirito organizzativo e vincente dei tedeschi, entra nell’equivalente fiammingo della Hitlerjugend, andando per questo anche a passare un periodo presso una famiglia del Mecklemburgo; suo nonno, però, temendo di perdere le commesse che gli vengono dalle scuole cattoliche, costringe il ragazzo a lasciare l’organizzazione. È anche il periodo dell’iniziazione sessuale di Louis, nonché di quella letteraria: in uno scantinato di Bruxelles egli infatti trova una intera biblioteca di autori proibiti dal nazismo, ed inizia a leggerli avidamente.
Nel frattempo giungono voci sulle sconfitte dei tedeschi in URSS, e iniziano ad essere attive le prime organizzazioni della resistenza: lo scenario si fa sempre più cupo, con uccisioni e deportazioni: anche La selce, che aveva aderito alla resistenza, sparisce nel nulla.
Mentre i bombardamenti alleati si fanno sempre più frequenti ed intensi, la madre di Louis perde le sue altolocate protezioni, sinché, dopo lo sbarco in Normandia e l’avanzata alleata in Francia, i tedeschi se ne vanno ed inizia un periodo confuso e di ristrettezze, durante il quale il padre di Louis viene arrestato come collaborazionista e anche altri parenti hanno dei seri problemi. Louis inizia a scrivere una sorta di racconto autobiografico che, nel clima dell’immediato dopoguerra, tra occupanti americani e primi tentativi di rinascita civile, viene accettato per la pubblicazione da una prestigiosa rivista letteraria. Questo racconto, intitolato La sofferenza, è la prima parte del libro che abbiamo letto.
Questa, in larghissima sintesi, la trama del romanzo, che pur essendo centrato sulla figura del giovane Louis Seynaeve (che in buona misura rappresenta l’alter ego dell’autore) è però un romanzo corale - come si può desumere anche dalla lunghezza, oltre 650 pagine - formato per cerchi concentrici sempre più ampi, coinvolgendo la sua famiglia, i parenti paterni e materni, gli amici ed i compagni di scuola, gli abitanti di Walle e Bestegem, le Fiandre e il Belgio, l’Europa in guerra. E proprio questa è secondo me la grande capacità narrativa di Claus: quella di spiegarci un’epoca drammatica e un popolo attraverso una serie di piccole storie individuali, tenute insieme dallo sguardo sognante e contraddittorio di Louis, segnate dalla grande Storia in cui si trovano ad essere immerse. Per quello che ci narra, per il progetto narrativo che lo caratterizza è un romanzo che oserei dire ottocentesco, nel senso che affonda le sue radici nella grande tradizione realistica del XIX secolo; per come questo progetto ci viene narrato, il romanzo è invece pienamente immerso nel novecento, e fa tesoro delle modalità espressive che hanno caratterizzato la letteratura del XX secolo.
Analizzando questo ultimo aspetto, deve essere notata innanzitutto la struttura del romanzo, che è composta da due parti distinte: la prima, intitolata La sofferenza, è suddivisa in 27 capitoli e ci accompagna durante i giorni di Louis in collegio, sino alla primavera del 1940; la seconda, più ampia, si intitola Del Belgio e non è suddivisa in capitoli numerati. Lo stile di scrittura non cambia sostanzialmente, anche se si fanno più rari i passaggi dalla narrazione in terza persona a momenti in cui, senza soluzione di continuità, è direttamente Louis a pensare, o a sognare, in prima persona, ed anche se procedendo verso la fine del libro l’autore aumenta sensibilmente l’impiego di serrati dialoghi diretti. Il motivo di questa strana struttura narrativa ci viene peraltro svelato alla fine del libro, quando come detto scopriamo che Louis sta pubblicando il suo primo libro, che si intitola proprio La sofferenza: che sia proprio ciò che abbiamo letto è testimoniato dal fatto che la prima parte termina con la parola Fine e una data, Novembre 1947. Tutto ciò che viene dopo quindi prepara la narrazione di ciò che viene prima: la prima parte è ufficialmente narrata da Louis, mentre la seconda parte è da lui ufficialmente vissuta, e ci si trova così di fronte ad una sorta di paradosso narrativo. La scissione del titolo tra le due parti si può attribuire al fatto che mentre la prima parte del romanzo ci narra essenzialmente la sofferenza del giovane Louis, nella seconda parte entrano in scena drammaticamente i destini di un’intera nazione. È però soprattutto da rilevare la maestria narrativa di Claus, capace di alternare una prosa lucida e precisa, che spesso si carica di una chirurgica ironia, a momenti di monologo interiore ed onirico nei quali ci si immerge nella psicologia del giovane Louis, a una prosa colloquiale non priva di trivialità ed oscenità che esplodono improvvise come fuochi artificiali e che sorprendono non poco il lettore. Tutto ciò rende la lettura estremamente piacevole e succosa.
Sicuramente, tuttavia, la forza del romanzo sta nel suo contenuto, nella critica feroce che è in grado di consegnarci sull’atteggiamento assunto dalla popolazione fiamminga, o almeno dalla classe sociale cui appartiene Louis, rispetto al dramma storico che stava vivendo.
La descrizione e le storie dei componenti delle famiglie Seynaeve e Bossuyt, ma anche di molti altri dei personaggi di contorno, è spietata: piccoli borghesi provinciali, boriosi o dimessi, attenti esclusivamente ai propri interessi, molto spesso inadeguati anche rispetto al loro perseguimento, riescono proprio grazie a questa inadeguatezza a galleggiare in ogni situazione, non prendendo mai una posizione conseguente, essendo costituzionalmente incapaci di prenderla. Vivono nell’ipocrisia delle convenzioni sociali, professandosi buoni cattolici ma avendo quasi tutti pesanti scheletri morali ed etici negli armadi della loro coscienza. Claus tuttavia ci descrive questo mondo non facendo uso di maschere deformate alla Ensor, ma attraverso l’umanità di un ragazzo, che non può che guardare ai suoi parenti ed amici con affetto e bonomia. Ne esce un quadro che potrebbe, anche per il tono come detto spesso ironico del narratore, essere paragonato a quello del felliniano I vitelloni: i protagonisti agiscono però in un contesto molto più drammatico di quello della provincia italiana degli anni ‘50; il contrasto tra questo contesto e le personalità dei personaggi rende questi ultimi ancora più inadeguati.
Alla fine lo sguardo dell’autore si protende verso il dopo, ed anche in questo caso non vengono fatti sconti: le pagine finali, con il fatuo colloquio tra gli intellettuali che si intrattengono a cena con il giovane autore sono un piccolo capolavoro, che ci fa capire come sarebbe andata. ”Si vedrà. si vedrà. Malgrado tutto”, sono le parole che chiudono il libro. Claus, che scrive il romanzo nei primi anni ‘80, aveva purtroppo già visto.
Il Belgio è un paese di cui tutto sommato sappiamo poco. Bruxelles, Bruges, le birre e il cioccolato, per quelli della mia età il fatto che arrivasse invariabilmente ultimo a Giochi senza frontiere, ogni tanto il sentore di problemi tra francofoni e fiamminghi, riportati dai quotidiani spesso in chiave quasi folcloristica.
Quanti sanno che è stato il protagonista di una delle più brutali e crudeli pagine del colonialismo europeo in Africa, quella del Congo sotto Leopoldo II? Quanti ancora ricordano che nell’immediato dopoguerra fu una delle mete principali della nostra emigrazione, che grazie a un patto scandaloso garantiva all’Italia una certa quantità di carbone per ogni uomo mandato a lavorare nelle miniere del Pays noir e che portò, tra l’altro, alla tragedia di Marcinelle?
In campo artistico, spesso tendiamo ad attribuire artisti e prodotti belgi agli ingombranti vicini. Così la grande arte fiamminga del XV e XVI secolo riteniamo sia essenzialmente olandese, mentre in genere sono per noi francesi autori come Magritte, Simenon, Yourcenar (belga per ascendenze), come pure alcuni dei più conosciuti fumetti, quali Tintin, Luky Luke, i Puffi.
Tra i grandi intellettuali belgi del secondo dopoguerra va annoverato sicuramente Hugo Claus, autore di poesie, opere teatrali e di una quindicina tra romanzi e novelle, che nel nostro paese è tuttavia conosciuto quasi esclusivamente per quella che è ritenuta la sua opera più importante, La sofferenza del Belgio.
Si tratta di un bildungsroman largamente autobiografico, che narra l’adolescenza e la prima giovinezza di Louis Seynaeve, rampollo di una famiglia della piccola borghesia fiamminga, nel periodo compreso tra la primavera del 1939 e l’immediato dopoguerra.
Incontriamo Louis, undicenne, in un collegio di suore cattoliche, dove vige una rigida e formale disciplina, e in cui nessuna suora, tranne una, sembra avere sentimenti, se non d’amore cristiano, almeno d’affetto per i ragazzi. L’educazione viene impartita a colpi di paura per le punizioni divine, odio per i comunisti atei che vogliono conquistare il mondo e patriottico amore per il cattolico Belgio e il suo re. Louis è un ragazzo tranquillo: per resistere all’asfissiante atmosfera del collegio ha fondato, con alcuni altri ragazzi tra cui l’amico del cuore Vlieghe, il gruppo degli Apostoli, sorta di setta segreta con accenni cattolico-esoterici dotata di propri rituali e codice d’onore. Il gruppo compie piccole ed innocenti trasgressioni al regolamento, tra le quali l’epica visita notturna agli inviolabili appartamenti delle suore per visitare una di esse, Sorella Sint Gerolf, isolata da anni per la sua demenza. Sin da queste prime pagine del libro emerge la fantasia di Louis, che spesso (come ogni ragazzo, del resto) immagina avventure fantastiche e sogna di essere un eroe; non di rado ricorre a bugie per schivare punizioni o millantare la sua conoscenza del mondo. Immagina in particolare il mondo dei Miezers, piccoli esseri che rappresentano il confuso desiderio di Louis di evadere da una realtà che sente come opprimente.
Durante le vacanze di pasqua e poi quelle estive Louis torna a casa, nella cittadina fiamminga di Walle, e così veniamo a conoscere la sua famiglia. Il patriarca dei Seynaeve è Peter, il nonno di Louis, che si è costruito un cospicuo patrimonio con il commercio di articoli per la scuola. Accanito donnaiolo, ha abbandonato la moglie per vivere di fatto con l’anziana amante. Suo figlio Staf è il padre di Louis: ha una tipografia, ma la sua debolezza caratteriale non ne fa un uomo votato agli affari, che infatti vanno piuttosto male, tanto che il padre lo disprezza sottilmente ed è costretto a soccorrerlo finanziariamente. La madre di Louis, Constance Bossuyt, è una donna piacente e dotata di una sua peculiare energia, anche se molto attenta alle apparenze, frivola e pettegola. La nonna materna di Louis, Meerke, è vedova, e vive a Bestegem, un’altra cittadina fiamminga, dove Louis va a passare parte delle vacanze estive del 1939. Completano il parentado una serie di zie e zii di Louis, sposati e no. Staf Seynaeve è un fervente, anche se innocuo, nazionalista fiammingo: negli anni ‘30 infatti nelle Fiandre Belghe si svilupparono movimenti di stampo fascista o filonazista che rivendicavano la secessione da uno stato considerato filo-francese e la riunificazione con le Fiandre olandesi e francesi, ovvero l’unione con il Reich tedesco in nome del comune germanesimo. Anche nonno Peter è nazionalista, ma, al contrario di Staf, sta molto attento che queste simpatie non danneggino i suoi affari. Affiora anche, nella famiglia (così come del resto negli insegnamenti delle suore) un deciso antisemitismo, cosicché uno dei grandi scandali familiari è il fatto che zia Bérénice, sorella della madre di Louis, abbia sposato un ebreo bulgaro.
Gli eventi incalzano, e all’iniziale ottimismo, condito da una diffusa ammirazione per Hitler soprattutto, come detto, tra i nazionalisti fiamminghi e nella famiglia di Louis, fa seguito, dopo la rapida vittoria dei tedeschi in Polonia, la coscienza che la guerra toccherà direttamente il Belgio: il collegio viene chiuso per precauzione e Louis ritorna a Walle dai genitori. Quando iniziano le ostilità sul fronte occidentale, nella primavera del 1940, il Belgio viene invaso e crolla in pochi giorni: Walle, non lontana dal confine, viene occupata inizialmente dai francesi e il povero Staf è costretto a darsi alla macchia per non essere arrestato in quanto filotedesco. Presto però anche la Francia crolla e a Walle arrivano i tedeschi.
Louis intanto ha iniziato a frequentare il locale ginnasio, e tra i suoi nuovi insegnanti particolarmente importante è la figura di Evariste de Launey, che gli alunni chiamano La selce, un gesuita che cerca, attraverso l’amore per la letteratura e la cultura classica, di risvegliare il senso critico del ragazzo e di fargli comprendere la brutalità dell’occupazione tedesca.
La madre di Louis intanto ha iniziato a lavorare come segretaria in una locale fabbrica di armamenti; diviene l’amante del direttore generale potendo, grazie a ciò, influire sulle deportazioni dei lavoratori in Germania. Ancora una volta Staf dimostra la sua inadeguatezza, fingendo di non sapere come stanno realmente le cose ed accettando supinamente il tradimento della moglie. Louis, attratto dallo spirito organizzativo e vincente dei tedeschi, entra nell’equivalente fiammingo della Hitlerjugend, andando per questo anche a passare un periodo presso una famiglia del Mecklemburgo; suo nonno, però, temendo di perdere le commesse che gli vengono dalle scuole cattoliche, costringe il ragazzo a lasciare l’organizzazione. È anche il periodo dell’iniziazione sessuale di Louis, nonché di quella letteraria: in uno scantinato di Bruxelles egli infatti trova una intera biblioteca di autori proibiti dal nazismo, ed inizia a leggerli avidamente.
Nel frattempo giungono voci sulle sconfitte dei tedeschi in URSS, e iniziano ad essere attive le prime organizzazioni della resistenza: lo scenario si fa sempre più cupo, con uccisioni e deportazioni: anche La selce, che aveva aderito alla resistenza, sparisce nel nulla.
Mentre i bombardamenti alleati si fanno sempre più frequenti ed intensi, la madre di Louis perde le sue altolocate protezioni, sinché, dopo lo sbarco in Normandia e l’avanzata alleata in Francia, i tedeschi se ne vanno ed inizia un periodo confuso e di ristrettezze, durante il quale il padre di Louis viene arrestato come collaborazionista e anche altri parenti hanno dei seri problemi. Louis inizia a scrivere una sorta di racconto autobiografico che, nel clima dell’immediato dopoguerra, tra occupanti americani e primi tentativi di rinascita civile, viene accettato per la pubblicazione da una prestigiosa rivista letteraria. Questo racconto, intitolato La sofferenza, è la prima parte del libro che abbiamo letto.
Questa, in larghissima sintesi, la trama del romanzo, che pur essendo centrato sulla figura del giovane Louis Seynaeve (che in buona misura rappresenta l’alter ego dell’autore) è però un romanzo corale - come si può desumere anche dalla lunghezza, oltre 650 pagine - formato per cerchi concentrici sempre più ampi, coinvolgendo la sua famiglia, i parenti paterni e materni, gli amici ed i compagni di scuola, gli abitanti di Walle e Bestegem, le Fiandre e il Belgio, l’Europa in guerra. E proprio questa è secondo me la grande capacità narrativa di Claus: quella di spiegarci un’epoca drammatica e un popolo attraverso una serie di piccole storie individuali, tenute insieme dallo sguardo sognante e contraddittorio di Louis, segnate dalla grande Storia in cui si trovano ad essere immerse. Per quello che ci narra, per il progetto narrativo che lo caratterizza è un romanzo che oserei dire ottocentesco, nel senso che affonda le sue radici nella grande tradizione realistica del XIX secolo; per come questo progetto ci viene narrato, il romanzo è invece pienamente immerso nel novecento, e fa tesoro delle modalità espressive che hanno caratterizzato la letteratura del XX secolo.
Analizzando questo ultimo aspetto, deve essere notata innanzitutto la struttura del romanzo, che è composta da due parti distinte: la prima, intitolata La sofferenza, è suddivisa in 27 capitoli e ci accompagna durante i giorni di Louis in collegio, sino alla primavera del 1940; la seconda, più ampia, si intitola Del Belgio e non è suddivisa in capitoli numerati. Lo stile di scrittura non cambia sostanzialmente, anche se si fanno più rari i passaggi dalla narrazione in terza persona a momenti in cui, senza soluzione di continuità, è direttamente Louis a pensare, o a sognare, in prima persona, ed anche se procedendo verso la fine del libro l’autore aumenta sensibilmente l’impiego di serrati dialoghi diretti. Il motivo di questa strana struttura narrativa ci viene peraltro svelato alla fine del libro, quando come detto scopriamo che Louis sta pubblicando il suo primo libro, che si intitola proprio La sofferenza: che sia proprio ciò che abbiamo letto è testimoniato dal fatto che la prima parte termina con la parola Fine e una data, Novembre 1947. Tutto ciò che viene dopo quindi prepara la narrazione di ciò che viene prima: la prima parte è ufficialmente narrata da Louis, mentre la seconda parte è da lui ufficialmente vissuta, e ci si trova così di fronte ad una sorta di paradosso narrativo. La scissione del titolo tra le due parti si può attribuire al fatto che mentre la prima parte del romanzo ci narra essenzialmente la sofferenza del giovane Louis, nella seconda parte entrano in scena drammaticamente i destini di un’intera nazione. È però soprattutto da rilevare la maestria narrativa di Claus, capace di alternare una prosa lucida e precisa, che spesso si carica di una chirurgica ironia, a momenti di monologo interiore ed onirico nei quali ci si immerge nella psicologia del giovane Louis, a una prosa colloquiale non priva di trivialità ed oscenità che esplodono improvvise come fuochi artificiali e che sorprendono non poco il lettore. Tutto ciò rende la lettura estremamente piacevole e succosa.
Sicuramente, tuttavia, la forza del romanzo sta nel suo contenuto, nella critica feroce che è in grado di consegnarci sull’atteggiamento assunto dalla popolazione fiamminga, o almeno dalla classe sociale cui appartiene Louis, rispetto al dramma storico che stava vivendo.
La descrizione e le storie dei componenti delle famiglie Seynaeve e Bossuyt, ma anche di molti altri dei personaggi di contorno, è spietata: piccoli borghesi provinciali, boriosi o dimessi, attenti esclusivamente ai propri interessi, molto spesso inadeguati anche rispetto al loro perseguimento, riescono proprio grazie a questa inadeguatezza a galleggiare in ogni situazione, non prendendo mai una posizione conseguente, essendo costituzionalmente incapaci di prenderla. Vivono nell’ipocrisia delle convenzioni sociali, professandosi buoni cattolici ma avendo quasi tutti pesanti scheletri morali ed etici negli armadi della loro coscienza. Claus tuttavia ci descrive questo mondo non facendo uso di maschere deformate alla Ensor, ma attraverso l’umanità di un ragazzo, che non può che guardare ai suoi parenti ed amici con affetto e bonomia. Ne esce un quadro che potrebbe, anche per il tono come detto spesso ironico del narratore, essere paragonato a quello del felliniano I vitelloni: i protagonisti agiscono però in un contesto molto più drammatico di quello della provincia italiana degli anni ‘50; il contrasto tra questo contesto e le personalità dei personaggi rende questi ultimi ancora più inadeguati.
Alla fine lo sguardo dell’autore si protende verso il dopo, ed anche in questo caso non vengono fatti sconti: le pagine finali, con il fatuo colloquio tra gli intellettuali che si intrattengono a cena con il giovane autore sono un piccolo capolavoro, che ci fa capire come sarebbe andata. ”Si vedrà. si vedrà. Malgrado tutto”, sono le parole che chiudono il libro. Claus, che scrive il romanzo nei primi anni ‘80, aveva purtroppo già visto.
September 4, 2024
Initieel alleen maar aan begonnen omdat het moest van Geert (grapje), maar ik was aangenaam verrast door de levendige stijl en interessante materie van deze pil. Ik werd helemaal meegenomen in de rijke fantastie en de verschrikkelijke persoonlijkheid van Louis. Deel 1 is prima leesbaar, deel 2 benodigt met al zijn honderden aaneengeschakelde pagina's aan droogkomische flarden van dialogen en zwaarbeladen, symbolische (dag)dromen toch enige literaire wilskracht.
Ps. Succes Iris xoxo
Ps. Succes Iris xoxo
May 9, 2020
This is one of those in the 1001 Books You Must Read Before You Die list and originally written in Dutch. It is considered one of the masterpieces of Dutch literature.
I plodded through this with zero knowledge about Belgium and its history and I can honestly say I got lost. When I finished it I had one question in my mind: what the hell was this all about? Maybe this would have been the experience of someone from Belgium, with zero knowledge about the Philippines, reading Jose Rizal’s Noli Me Tangere translated into Dutch.
The setting is, of course, Belgium. During the Nazi occupation. Central to the story was Louis who was a mischievous adolescent at the start of the novel (an aunt, who caught him stealing money from her, called him the Sorrow of Belgium). A sort of introduction was written by its translator Arnold J. Pomerans where I got a forewarning about the novel’s “multilayered complexity” and I am sure this is true, it was indeed multilayered and complex that I got lost in the maze. I was supposed to enjoy the dialogues (indeed there are mostly dialogues here) but I found them insipid (with my humble apology to the author, the translator and the whole of Belgium!).
Maybe this was one instance where too much was lost in the translation?
I plodded through this with zero knowledge about Belgium and its history and I can honestly say I got lost. When I finished it I had one question in my mind: what the hell was this all about? Maybe this would have been the experience of someone from Belgium, with zero knowledge about the Philippines, reading Jose Rizal’s Noli Me Tangere translated into Dutch.
The setting is, of course, Belgium. During the Nazi occupation. Central to the story was Louis who was a mischievous adolescent at the start of the novel (an aunt, who caught him stealing money from her, called him the Sorrow of Belgium). A sort of introduction was written by its translator Arnold J. Pomerans where I got a forewarning about the novel’s “multilayered complexity” and I am sure this is true, it was indeed multilayered and complex that I got lost in the maze. I was supposed to enjoy the dialogues (indeed there are mostly dialogues here) but I found them insipid (with my humble apology to the author, the translator and the whole of Belgium!).
Maybe this was one instance where too much was lost in the translation?
March 29, 2020
In het eerste deel staat de Inwijding van de puber Louis Seynaeve centraal. Context is het landelijke Vlaanderen, eind jaren dertig (politiek aanwezig maar niet prominent, wel het religieuze en vooral de clerus).
Literair: veel te lange aanloop (300 blz), qua stijl wel evenwichtig maar zelden imponerend. Taalgebruik zeer barok en fantaisistisch. Opflakkering vanaf p 195.
Tweede deel speelt zich af tijdens de oorlog en zoemt vooral in op de collaboratie waarin de familie verzeild geraakt en de repressie nadien.
Af en toe mooie pagina's, maar de ambitie van het werk wordt niet waargemaakt! (2.5 sterren)
Literair: veel te lange aanloop (300 blz), qua stijl wel evenwichtig maar zelden imponerend. Taalgebruik zeer barok en fantaisistisch. Opflakkering vanaf p 195.
Tweede deel speelt zich af tijdens de oorlog en zoemt vooral in op de collaboratie waarin de familie verzeild geraakt en de repressie nadien.
Af en toe mooie pagina's, maar de ambitie van het werk wordt niet waargemaakt! (2.5 sterren)
January 20, 2025
30 jaar na onze eerste lezing, herlazen we met plezier 'Het verdriet van België' en zijn we wederom erg onder de indruk.
Het verdriet van België is vele romans in één: historische roman, coming-of-age roman, familiedrama, oorlogsdrama en sociale zedenschets.
Claus krijgt dat allemaal voor elkaar in heldere, doordachte zinnen, met veel dialoog, de nodige humor en een sappig taalgebruik.
Nog meer daarover op dinsdag 28/01 tijdens Tussen de letters :).
Het verdriet van België is vele romans in één: historische roman, coming-of-age roman, familiedrama, oorlogsdrama en sociale zedenschets.
Claus krijgt dat allemaal voor elkaar in heldere, doordachte zinnen, met veel dialoog, de nodige humor en een sappig taalgebruik.
Nog meer daarover op dinsdag 28/01 tijdens Tussen de letters :).
September 18, 2024
? Leeskring Leiderdorp 17/9/24
🤔Voor mij was dit boek te lang een worsteling. Bij vlagen vond ik het aardige verhaaltjes over het familieleven in tijden van oorlog/collaboratie...
Omdat het een leeskringboek is ben ik langer doorgegaan met lezen, worstelen dan normaal, dus toch nog 450 pagina's gehaald, maar nu is het genoeg...
MW14/9/24
Bij mijn off-line leeskring was gisteravond eigenlijk alleen onze juf heel enthousiast over dit boek dat veel Belgen ongelezen in hun kast hebben staan. De andere leeskringleden hadden net als ik moeite om het boek uit te lezen.
MW18/9/24
🤔Voor mij was dit boek te lang een worsteling. Bij vlagen vond ik het aardige verhaaltjes over het familieleven in tijden van oorlog/collaboratie...
Omdat het een leeskringboek is ben ik langer doorgegaan met lezen, worstelen dan normaal, dus toch nog 450 pagina's gehaald, maar nu is het genoeg...
MW14/9/24
Bij mijn off-line leeskring was gisteravond eigenlijk alleen onze juf heel enthousiast over dit boek dat veel Belgen ongelezen in hun kast hebben staan. De andere leeskringleden hadden net als ik moeite om het boek uit te lezen.
MW18/9/24
June 8, 2025
Een HEEL indrukwekkend boek, maar ik ben zo blij dat het uit is. 😭😭 Echt de nagel aan mijn doodskist dit schooljaar.
September 10, 2025
Alsof ik gelijk een geadopteerd weeskind voor de eerste keer wederkeer naar mijn land van herkomst.
Wat een meesterwerk!
En ook ik zou sterven van de honger met een baguette onder mijn armen.
Wat een meesterwerk!
En ook ik zou sterven van de honger met een baguette onder mijn armen.
October 2, 2015
Uit dit boek kan ik eindeloos quoten. Wat te denken van onderstaande alinea:
Bovenstaande spreekt mij als Ollander natuurlijk bijzonder aan, maar het boek staat tjokvol hilarisch fraais. Zo klaagt Tante Nora tegen Louis, het hoofdrolspelertje, en zijn moeder als zij bij haar langskomen met een nieuwe lading leesvoer:
Uit de aanhalingen blijkt duidelijk dat Hugo Claus de belevenissen van Louis en zijn uitgebreide familie ten tijde van de WOII, niet in Algemeen Beschaafd Nederlands heeft opgeschreven, maar wat er - hoop ik - ook uit blijkt, is hoe de tekst van het papier in je hart spat. Nee, Louis is geen lief knulletje dat je direct in je hart sluit, en dat geldt voor veel van de personages, maar door de wijze waarop Hugo Claus ze heeft opgetekend gebeurt dat alsnog. Heerlijk, heerlijk boek dat zich er prima voor leent om er heel lang, alinea voor alinea, van te genieten. Want zeg nu zelf, dit soort alinea's lees je toch niet maar één keer als je ze tegenkomt?
'De Atlantikwal,' zei apotheker Paelinck, 'daar zitten serieuze gaten in. En dat komt, ge weet dat ik mijn woorden wik en weeg, omdat de Duitsers zo stom zijn geweest om er Hollanders aan het werk te zetten. Ik ben voor Groot Dietsland, dat is bekend, maar die Hollanders erbij, dat is een grove vergissing. Redeneer eens. Een Hollander is eerst en vooral een commercant, dus dat wil zeggen dat vanaf de meestergast tot de simpelste metselaar iedereen op het materiaal verdient. Bijvoorbeeld, op een bunker die een dekkingsdikte van twee meter moet hebben brengen ze een aantal centimeters minder aan, op heel de breedte van de Atlantikwal gaan zo veel guldens in de Hollander zijn binnenzak. Ze verdienen op het beton, op het staal, op de schroeven, op de planken. De Duitsers die daar zitten zijn stekeblind, want de meesten zijn daar in Genesungsurlaub of het zijn zulke beginnelingen dat zij als zij landmijnen moeten leggen over hun eigen voeten struikelen en over een draad en de lucht ingaan.'
Bovenstaande spreekt mij als Ollander natuurlijk bijzonder aan, maar het boek staat tjokvol hilarisch fraais. Zo klaagt Tante Nora tegen Louis, het hoofdrolspelertje, en zijn moeder als zij bij haar langskomen met een nieuwe lading leesvoer:
'Constance, gij zijt vermagerd! Ik spaar het eten uit mijn mond voor onze Nicole en ik blijf maar vervetten, ik kan in niet een zomerkleedje meer. Louis, ge hebt mij wat gelapt met uw laatste lading boeken. Over boerenopstanden in 't jaar Zeventienhonderd. En dat andere, van die vent die verandert in een kever. Hij wordt wakker, Constance, en hij heeft sprietels lijk een kever. Ge kunt u aan alles verwachten de dag van vandaag, maar dat is toch meer voor onnozele kinderen.
Uit de aanhalingen blijkt duidelijk dat Hugo Claus de belevenissen van Louis en zijn uitgebreide familie ten tijde van de WOII, niet in Algemeen Beschaafd Nederlands heeft opgeschreven, maar wat er - hoop ik - ook uit blijkt, is hoe de tekst van het papier in je hart spat. Nee, Louis is geen lief knulletje dat je direct in je hart sluit, en dat geldt voor veel van de personages, maar door de wijze waarop Hugo Claus ze heeft opgetekend gebeurt dat alsnog. Heerlijk, heerlijk boek dat zich er prima voor leent om er heel lang, alinea voor alinea, van te genieten. Want zeg nu zelf, dit soort alinea's lees je toch niet maar één keer als je ze tegenkomt?
Toen hij naar huis liep trachtten brandweerlieden bij de Leie met stokken en haken een bultige zak aan de kant te krijgen. Het was een dode soldaat met een romige bol vol rode gaten als gezicht. De opgeblazen handen zonder vingers peddelden. Rond zijn uitzinnig gezwollen buik was een touw gewikkeld. Volgens een postbode (die zijn avondronde aan het vergeten was) betrof het hier een deserteur die zo bang was geweest en voor de Duitsers en voor zijn Belgische oversten dat hij zelfmoord had gepleegd. 'Want kijk naar dat koord! Hij heeft dat koord eerst rond zijn eigen gewikkeld met een stuk beton eraan, en dan zijn twee polsen vastgebonden omdat hij benauwd was dat het koord los zou scheuren van die beton en dat hij dan toch zou beginnen zwemmen voor zijn leven en dat wilde hij zijn eigen beletten. Ge moet zot zijn van benauwdheid om zoiets te doen. Maar als ge 't doet kunt ge 't beter volgens een methode doen.'
August 23, 2022
Ik heb de miezers ook gezien, maar dan in Zwitserland. Het leek wel alsof ze mijn lichaam verlieten. Heel knap boek natuurlijk. Er zit ontzettend veel in. Iets beter leesbaar dan de Kapellekensbaan, wat mij betreft.
P59. Nog niet zo lang geleden dacht hij (en Vlieghe en Dondeyne geloofden het ook) dat moeders pijn in hun buik kregen, de weeën en dan snel naar de wc waggelden, hurkten, kakten, da de drol meteen door buurvrouwen uit het water werd gehaald voor hij kon smelten, en op het zeil van de keukentafel werd gelegd, waar hij door teder tegen elkaar koutende ouders tot een kind werd geboetseerd, waarop door intens gebed opgeroepen, vanuit het raam of de schoorsteen een wind begon te waaien die neerstreek over de bruine klei, de adem van God die leven blies in de stront die kleuren kreeg en als rubber begon te plooien en zich uit te rekken, en dat brulde naar zijn mama om zijn eerste papfles.
Hoe lang is deze zin??
495. Voor ons is dat raar, dat zij als een man achter hun leiders staan. Het is een groot land, daardoor denken zij ook groot. Wij, Belgen of Vlamingen een klein volk zijnde, kunnen niet anders dan in kleine termen denken omdat we niet meetellen en elk moment met borstel en blik kunnen weggevaagd worden. Vandaar dat we de wereldproblemen met meer dan een korreltje zout nemen. Maar dat zout vreet natuurlijk aan onze visie.
662. Wie geht es Ihren Sohn? Vraagt hij. Der Louis. Mein Sohn? Never mind, zegt Mama.
P59. Nog niet zo lang geleden dacht hij (en Vlieghe en Dondeyne geloofden het ook) dat moeders pijn in hun buik kregen, de weeën en dan snel naar de wc waggelden, hurkten, kakten, da de drol meteen door buurvrouwen uit het water werd gehaald voor hij kon smelten, en op het zeil van de keukentafel werd gelegd, waar hij door teder tegen elkaar koutende ouders tot een kind werd geboetseerd, waarop door intens gebed opgeroepen, vanuit het raam of de schoorsteen een wind begon te waaien die neerstreek over de bruine klei, de adem van God die leven blies in de stront die kleuren kreeg en als rubber begon te plooien en zich uit te rekken, en dat brulde naar zijn mama om zijn eerste papfles.
Hoe lang is deze zin??
495. Voor ons is dat raar, dat zij als een man achter hun leiders staan. Het is een groot land, daardoor denken zij ook groot. Wij, Belgen of Vlamingen een klein volk zijnde, kunnen niet anders dan in kleine termen denken omdat we niet meetellen en elk moment met borstel en blik kunnen weggevaagd worden. Vandaar dat we de wereldproblemen met meer dan een korreltje zout nemen. Maar dat zout vreet natuurlijk aan onze visie.
662. Wie geht es Ihren Sohn? Vraagt hij. Der Louis. Mein Sohn? Never mind, zegt Mama.
January 21, 2024
Gaat over België. Over volks, verzuild, Bourgondisch, alcoholistisch, passief België. Want "wij, Belgen of Vlamingen een klein volk zijnde, kunnen niet anders dan in kleine termen denken omdat we niet meetellen en elk moment met borstel en blik kunnen weggevaagd worden." Of hoe nationalisme werkelijk niets met chauvinisme te maken heeft (zit ergens een propositie in).
Maar ook vooral over opgroeien en zoeken naar waarheid en zin, en dat je dit al makkelijk vindt in bijvoorbeeld religie of ideologie als je wilt.
Verder is het genieten van de dialogen vol (pseudo)wijsheden, poëtiek, clichés en nietszeggende uitspraken van de uitgebreide familie en kennissenkring. Erg goed, erg herkenbaar, lees ik opnieuw over een paar jaar.
"Schoppen, slaan en paternosters lezen, dat is't schoon leven!"
Maar ook vooral over opgroeien en zoeken naar waarheid en zin, en dat je dit al makkelijk vindt in bijvoorbeeld religie of ideologie als je wilt.
Verder is het genieten van de dialogen vol (pseudo)wijsheden, poëtiek, clichés en nietszeggende uitspraken van de uitgebreide familie en kennissenkring. Erg goed, erg herkenbaar, lees ik opnieuw over een paar jaar.
"Schoppen, slaan en paternosters lezen, dat is't schoon leven!"
April 23, 2025
For me, this deserves every bit of its status as "one of the great novels of postwar Europe".
Set in West Flanders, not too far from the French border (which is a part of the mise en scène, the less provincial Flemish go off to France periodically for entertainment), it is a pretty classic Bildungsroman of the sort that focuses on the teenage years which happen to coincide with World War II.
The protagonist Louis gradually realizes that the Nazi-sympathizing Flemish nationalists in his milieu are not the good guys, as he also realizes an ambition to be a writer. Such a synopsis is pretty cut and dried but it is very rich book with many facets. It's also over 600 pages long, and I think I dipped in and out of it over several months, possibly needing to re-read some segments to refresh myself.
Set in West Flanders, not too far from the French border (which is a part of the mise en scène, the less provincial Flemish go off to France periodically for entertainment), it is a pretty classic Bildungsroman of the sort that focuses on the teenage years which happen to coincide with World War II.
The protagonist Louis gradually realizes that the Nazi-sympathizing Flemish nationalists in his milieu are not the good guys, as he also realizes an ambition to be a writer. Such a synopsis is pretty cut and dried but it is very rich book with many facets. It's also over 600 pages long, and I think I dipped in and out of it over several months, possibly needing to re-read some segments to refresh myself.
August 17, 2023
Monumentaal werk van ongeziene schoonheid. Ik ben volledig overrompeld door dit boek. Geweldig.
September 3, 2023
Dit boek heeft mij extreem zelfbewust gemaakt over mijn Vlaams.
January 28, 2018
In some ways autobiographical (if you read a bit about the life of the author), the book tells us about the life of a boy from a small town in Flanders (Dutch speaking part of Belgium). At some point we observe real events, sometimes we're immersed in fantasies and dreams of a boy who grows up rapidly during very difficult years of his homeland: just before the Second World War, during the German occupation, and in the first post-war years.
The author plays with the language, transmits through different languages and dialects, which his personages are using, the characters of those people and the motivation of their actions. The language in general is a very important hero of this book. The translator in Ukrainian skillfully emphasized it, using, in particular, various dialects of Ukrainian.
The Flemish suffer from the harassment of the Francophones, Dutch speakers are feeling in their own country as a people of the second sort, and this is one of the factors why there was such a high degree of collaboration with the Nazis during the war (this situation is very interesting for Ukrainians, I think, because it coincides quite completely with the situation of Ukrainians in the interwar Poland and explains the motivation of the Ukrainians towards, respectively, the Germans and the Poles in the days of the occupation).
The transformation of an exalted boy, brought up in a strict Catholic school, into a member of the Flemish Hitler Youth, is accompanied by a parallel description of his father's "careful collaboration" and his mother's love affair with the Nazi occupation administration officer.
"Decent people and good Catholics" are drawn with the small, imperceptible steps into cooperation with the Nazis, walking the path of conformism.
And after the victory of the Allies, when the German occupation contingent is replaced by Americans, the Flemish are adapting once again, adjusting, just for the appearance, to the ideals of the new 'masters of life' - and arranging witch hunt for their personal enemies (although many of the persecutors committed the same sins as the persecuted for collaborating with the Nazis).
The culmination of this sad theater of the absurd is an attempt by a former member of the Hitler Youth to impose himself as a Jew during the submission of a manuscript to a contest of short stories depicting suffering of Belgian people in the war years.
So the novel leaves an aftertaste, which fully corresponds to its name.
The author plays with the language, transmits through different languages and dialects, which his personages are using, the characters of those people and the motivation of their actions. The language in general is a very important hero of this book. The translator in Ukrainian skillfully emphasized it, using, in particular, various dialects of Ukrainian.
The Flemish suffer from the harassment of the Francophones, Dutch speakers are feeling in their own country as a people of the second sort, and this is one of the factors why there was such a high degree of collaboration with the Nazis during the war (this situation is very interesting for Ukrainians, I think, because it coincides quite completely with the situation of Ukrainians in the interwar Poland and explains the motivation of the Ukrainians towards, respectively, the Germans and the Poles in the days of the occupation).
The transformation of an exalted boy, brought up in a strict Catholic school, into a member of the Flemish Hitler Youth, is accompanied by a parallel description of his father's "careful collaboration" and his mother's love affair with the Nazi occupation administration officer.
"Decent people and good Catholics" are drawn with the small, imperceptible steps into cooperation with the Nazis, walking the path of conformism.
And after the victory of the Allies, when the German occupation contingent is replaced by Americans, the Flemish are adapting once again, adjusting, just for the appearance, to the ideals of the new 'masters of life' - and arranging witch hunt for their personal enemies (although many of the persecutors committed the same sins as the persecuted for collaborating with the Nazis).
The culmination of this sad theater of the absurd is an attempt by a former member of the Hitler Youth to impose himself as a Jew during the submission of a manuscript to a contest of short stories depicting suffering of Belgian people in the war years.
So the novel leaves an aftertaste, which fully corresponds to its name.
December 4, 2023
Ik wou dat dit geen einde had
January 20, 2025
Ik heb Het verdriet van België gelezen met het oog op een nieuwe tussen de letters op 28 januari 2025 (Boekhandel Het Voorwoord).
Wat een kleffer van een boek! Dit is zo’n boek waar je een haat-liefdes relatie mee zou kunnen hebben. Het was met momenten echt doorzetten, ik heb vaak gedacht tijdens het lezen ik stop ermee en leg het weg dit is niets voor mij. Het was soms saai, heel traag en hoofdstukken die mijn inziens niets bijdragen tot dit boek. En dan op bepaalde momenten grijpt het je toch bij de keel, door bepaalde zinnen, woordkeuzes, schrijfstijl en verandering van ritme.
Het is zeker een boek dat je mijn inziens moet leren lezen.
Het boek bestaat eigenlijk uit twee delen.
Het eerste deel van het boek ‘het verdriet’ was voor mij het meest leesbare deel van heel het boek.
In het tweede deel ‘Van België’ heb je geen afgebakende hoofdstukken. Hierdoor was het moeilijk qua situering in welke periode zit ik nu in dit boek.
Enkele thema’s die worden aangehaald door Claus in dit boek zijn collaboratie, incest, homoseksualiteit, racisme, antiklerikalisme, enz… . Claus stampt tegen vele huizen en laat er veel instorten. Het Centraal onderwerp van ‘Het Verdriet van België’ is de collaboratie, met als uitvalshoek een typisch Vlaams gezin.
Meewerken met de Duitsers, gefrustreerde kleine burgers, joden haat, radicale bewegingen, racisme, verlies, rouwen, maar ook vreemdgaan met de Duits. Claus laat dit allemaal passeren en hoe dit verweven zit in een dood gewoon Vlaams gezin. Waar het kwaad zich kan nestelen.
Mijn oordeel: dit is een boek waar je uw tijd voor moet nemen. Een uniek boek in zijn soort! Maar mijn inziens te lang en iets te veel van hetzelfde, ondanks de taal, de fenomenale zinnen van Claus waar hij toch om gekend is twijfel ik tussen 3 en 4 sterren te geven. Of ik dit nog eens ga lezen is nog maar de vraag? Maar toch blij dat ik heb doorgezet en deze klassieker heb gelezen.
Wat een kleffer van een boek! Dit is zo’n boek waar je een haat-liefdes relatie mee zou kunnen hebben. Het was met momenten echt doorzetten, ik heb vaak gedacht tijdens het lezen ik stop ermee en leg het weg dit is niets voor mij. Het was soms saai, heel traag en hoofdstukken die mijn inziens niets bijdragen tot dit boek. En dan op bepaalde momenten grijpt het je toch bij de keel, door bepaalde zinnen, woordkeuzes, schrijfstijl en verandering van ritme.
Het is zeker een boek dat je mijn inziens moet leren lezen.
Het boek bestaat eigenlijk uit twee delen.
Het eerste deel van het boek ‘het verdriet’ was voor mij het meest leesbare deel van heel het boek.
In het tweede deel ‘Van België’ heb je geen afgebakende hoofdstukken. Hierdoor was het moeilijk qua situering in welke periode zit ik nu in dit boek.
Enkele thema’s die worden aangehaald door Claus in dit boek zijn collaboratie, incest, homoseksualiteit, racisme, antiklerikalisme, enz… . Claus stampt tegen vele huizen en laat er veel instorten. Het Centraal onderwerp van ‘Het Verdriet van België’ is de collaboratie, met als uitvalshoek een typisch Vlaams gezin.
Meewerken met de Duitsers, gefrustreerde kleine burgers, joden haat, radicale bewegingen, racisme, verlies, rouwen, maar ook vreemdgaan met de Duits. Claus laat dit allemaal passeren en hoe dit verweven zit in een dood gewoon Vlaams gezin. Waar het kwaad zich kan nestelen.
Mijn oordeel: dit is een boek waar je uw tijd voor moet nemen. Een uniek boek in zijn soort! Maar mijn inziens te lang en iets te veel van hetzelfde, ondanks de taal, de fenomenale zinnen van Claus waar hij toch om gekend is twijfel ik tussen 3 en 4 sterren te geven. Of ik dit nog eens ga lezen is nog maar de vraag? Maar toch blij dat ik heb doorgezet en deze klassieker heb gelezen.
Displaying 1 - 30 of 244 reviews