Faşizm ve Diktatörlük

by Nicos Poulantzas, Ahmet İnsel (Translator)

Poulantzas, Faşizm ve Diktatörlük’te III. Enternasyonal’in özellikle faşizm karşısında düştüğü saf ekonomizmi eleştirir. Poulantzas’ın dikkat çektiği nokta iktidar, kapitalist devlet tarzının aldığı biçimler, bu biçimler altında şekillenen rejimler, bu rejimler içindeki devlet personeli (bürokrasi) ve elitlerin egemen sınıflarla kurdukları ilişkilerin çok katmanlı doğasıdır. Onun için faşizm “kapitalist devletin özel bir rejim biçimi”dir ve Poulantzas daha önce bu kadar kapsamlı ele alınmamış bir eksen üzerindeki tartışmasıyla faşizmin temel karakteristiklerini ortaya koymaya çalışır.
Faşizm ve Diktatörlük bu çabanın, bu çok katmanlı çözümleme çabasının Alman ve İtalyan tipi faşizm örnekleri üzerinden ele alınmasıdır. Poulantzas tarihsel süreç içerisinde Alman ve İtalyan faşizmlerinin birleştikleri ve ayrıldıkları noktalara dikkat çeker ve bu benzerlik ve farklılıkların tarihsel doğasına ilgi gösterir. Devlet bürokrasisi içinde şekillenen faşist rejimin ve bu rejimin sınıflarla kurduğu ilişkinin ele alınması Faşizm ve Diktatörlük’ün önemli özelliğidir.

Genres: History, Politics, Nonfiction, Sociology, Philosophy, Academic, Theory

414 pages, Paperback

First published January 1, 1974

About the author

(Greek: Νίκος Πουλαντζάς). Greek-French Marxist political sociologist. In the 1970s, Poulantzas was known, along with Louis Althusser, as a leading Structural Marxist and, while at first a Leninist, eventually became a proponent of eurocommunism. He is most well known for his theoretical work on the state, but he also offered Marxist contributions to the analysis of fascism, social class in the contemporary world, and the collapse of dictatorships in Southern Europe in the 1970s (e.g. Franco's rule in Spain, Salazar's in Portugal, and Papadopoulos's in Greece).

Reviews

[Tahmineh Baradaran · Rating 4 out of 5]

اولین کتابهایی که پس ازانقلاب درباره فاشیسم چا پ شد..تحلیل درستی داشت به نظرم

[Dan · Rating 4 out of 5]

An attempt at a rigorous class analysis of classical fascism, it's periodization, and the attempts to define it at the time. Poulantzas' analysis of the petty bourgeoisie and its role in fascisms rise to power is especially interesting. I did find the clear influence of late 60s Maoism and it's various idealistic deadends (ie the concept of a "Soviet Bourgeoisie", the sort of determinism that sees the contradictions in Soviet society as a total abandonment of the class struggle) rather annoying but they don't overwhelm the good parts of his analysis. Overall a very important part of the study of classical fascism and how we can understand the role of different classes in it.

[Naele]

فاشیست معنای مشخصی ندارد و با توجه به سیستم پیچیده اش مفهوم ان را با تشریح قدرت هایی چون موسولینی و هیتلر و غیره می توان یافت. در معنای کلی به نظام خرده بورژوازی گفته می شود یا اینکه از درون دموکراسی بورژوازی، دیکتاتوری فاشیست رشد می کند تنها نقطه آن بورژوازی است.

[Lorién Gómez · Rating 4 out of 5]

Libro poco coherente en cuanto a estructura y objeto, y peca de funcionalismo.
Aún así tiene intuiciones sugerentes y es un buen libro para aproximarse por primera vez a los debates de la III Internacional sobre el fascismo o a la relación entre fascismo y clases sociales. Merece el título de clásico.

[Graham · Rating 4 out of 5]

Definitely worth it, but boy, what a slog. Incredibly insightful when discussing the actual Nazi and Italian fascist regimes, but the more theoretical parts are dense as all hell. Some interesting pushback to Arendt and the "totalitarian" framing concept, too.

[Yanni · Rating 5 out of 5]

Probably the best analysis of the phenomena of Italian and German fascism within their historical context and in relation to working class dynamics and the policies of the USSR.

[Symeon Andronidis · Rating 4 out of 5]

Η πραγματεία του Νίκου Πουλαντζά που φέρει τον τίτλο 'Φασισμός και δικτατορία: Η Τρίτη Διεθνής αντιμέτωπη στον φασισμό,' αποτελεί ένα εμβριθές έργο που πραγματεύεται το φαινόμενο του φασισμού στην ολότητα του. Οι εκδόσεις Θεμέλιο με την συνεργασία του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, προχώρησαν στην επανέκδοση του έργου το 2006, δίδοντας έμφαση και στην εν γένει αισθητική εμφάνιση του βιβλίου (είναι χαρακτηριστικό το εξώφυλλο με ένα μικρό παιδί να βρίσκεται σε στάση χαιρετισμού σε συγκέντρωση Ιταλών μελανοχιτώνων), αλλά και στο περιεχόμενο, κάτι που διαφαίνεται στη δόκιμη μετάφραση της Χριστίνας Αγριαντώνη που αναμετρήθηκε επιτυχώς θεωρούμε με την κοινωνιολογική και μαρξίζουσα ορολογία του Νίκου Πουλαντζά, όπως και στην επιμέλεια του τόμου, διαρθρωμένου σε επιμέρους ενότητες, από τον Άγγελο Ελεφάντη. Το αποτέλεσμα είναι ό,τι δόθηκε αλλά δίνεται (παροντικός χρόνος) η ευκαιρία στο αναγνωστικό κοινό, στους ιστορικούς και στους μελετητές του φασιστικού φαινομένου, να γνωρίσουν ένα κλασικό, για την ίδια μελέτη του φασισμού, έργο, η πρώτη έκδοση του οποίου, το 1974, έτεινε στην ενσωμάτωση της ιστορικής-πολιτικής εμπειρίας που προηγήθηκε, όχι μόνο του Ιταλικού φασισμού και του Γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού (ναζισμού), αλλά και των στρατιωτικών δικτατοριών των χωρών της Νότιας Ευρώπης. Θέμα που θα αναπτύξει περισσότερο διεξοδικά ο Νίκος Πουλαντζάς στο σύντομο δοκίμιο του 'Η κρίση των δικτατοριών. Πορτογαλία-Ελλάδα-Ισπανία.' Δύναται να αναφέρουμε, εάν συνυπολογίσουμε και τω ως άνω έργο του ίδιου συγγραφέα, πως λαμβάνει χώρα η συγκρότηση μίας Μαρξικής προσέγγισης που διαρθρώνεται σε δύο θεμελιώδη μέρη, που, εν προκειμένω, απλωμένα στον ιστορικό χρόνο, 'ιχνογραφούν' πολιτικά και θεωρητικά, συγκροτητικά εγχειρήματα αυτού που από τον συγγραφέα αποκαλείται ως 'Κράτος Εκτάκτου Ανάγκης.' Στο 'Φασισμός και Δικτατορία,' επιχειρείται μία ανάλυση η οποία και προσδιορίζει, εμπρόθετα, θα λέγαμε, τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το Φασιστικό φαινόμενα και περαιτέρω, τα επιμέρους χαρακτηριστικά του με βάση την ιστορική εμπειρία της Ιταλίας και της Γερμανίας. Ως προς αυτό, σε ένα πρώτο επίπεδο, η ανάλυση εστιάζει στην κοινωνικοοικονομική δομή, ή αλλιώς, στο πως αρθρώνεται και αναπτύσσεται ο Κεφαλαιοκρατικός Τρόπος Παραγωγής στις δύο χώρες (με εμφανή ανισορροπία στην περίπτωση της Ιταλίας), προβαίνοντας περαιτέρω στα κοινωνικά-ταξικά χαρακτηριστικά που αποκτά η υποστήριξη προς τα αντίστοιχα κόμματα σε Ιταλία και Γερμανία. Λίγο πιο πάνω σημειώσαμε πως ο καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Παρίσι έχοντας εκδώσει το βιβλίο το 1974, ενσωματώνει την όλη ιστορική εμπειρία περί φασισμού στην Ευρώπη, λαμβάνοντας υπόψιν και τις στρατιωτικές δικτατορίες που προηγήθηκαν σε Μεσογειακές χώρες, για τις οποίες, η μετάβαση στη Μεταπολίτευση και σε έναν διαφορετικό τύπο κράτους, υπήρξε χρονικά κοινή. Πάνω σε αυτό το πλαίσιο, θα προσθέσουμε πως στο 'Φασισμός και Δικτατορία,' δύναται να συμπεριλάβει στην ανάλυση του, τις θεωρητικές επεξεργασίες της Τρίτης Διεθνούς για τον Φασισμό και τον Ναζισμό, στο σημείο όπου αυτό δεν επιτελείται 'επιλεκτικά' (ίδιος θεωρητικός 'εκλεκτικισμός'), αλλά σφαιρικά, εκεί όπου το όλο εγχείρημα λαμβάνει όψεις κριτικού εγχειρήματος: Θέσεις της Τρίτης Διεθνούς, στηλιτεύονται, τίθενται στο μικροσκόπιο της κριτικής από Μαρξιστική σκοπιά, όσον αφορά την κοινωνική φύση και τα χαρακτηριστικά του φασισμού, με τον Νίκο Πουλαντζά να εξειδικεύει περαιτέρω την ανάλυση του πάνω στη σχεσιακή βάση του αστικού-καπιταλιστικού κράτους. Εάν είχε ήδη προβεί σε μία κριτική της και Λενινιστικής μονοσήμαντης αντίληψης περί ενός κράτους που λειτουργεί ως 'αποκλειστικός φύλακας' των συμφερόντων της αστικής τάξης, τώρα, νοηματοδοτεί το επίδικο του κράτους που, ως η μορφή του εφαρμοσμένου Φασισμού (ο Φασισμός στην εξουσία), προσλαμβάνεται από την Διεθνή αναγωγιστικά, υπό το πρίσμα μίας εκλεκτικιστικής θεώρησης που, αποδίδοντας βαρύτητα στα θεωρούμενα ως 'συστημικά' και 'αντι-επαναστατικά-αντιδραστικά επιγενόμενα χαρακτηριστικά του, σημασιοδοτεί το κράτος που συγκροτείται ως προέκταση ή αλλιώς ως απλή μορφή 'δικτατορίας' της άρχουσας τάξης. Προεκτείνοντας αυτή την αντίληψη, για την Τρίτη Διεθνή που παρακολουθεί σαστισμένη, σε πραγματικό χρόνο, και με θεωρητικά εργαλεία 'κρατισμού' την άνοδο και την σταθεροποίηση στην εξουσία του Ιταλικού Φασιστικού κόμματος και του Γερμανικού εθνικοσοσιαλιστικού, το όλο πλαίσιο 'παραμένει ως έχει,' ουσιαστικά. Η Πουλαντζική προσέγγιση, μετα-χρονολογημένα, αμφισβητεί την απλοϊκή μονολιθικότητα της Τρίτης Διεθνούς, 'συλλαμβάνει' τις βαθύτερες κοινωνικές, πολιτικές όσο και ιδεολογικές διεργασίες που πραγματοποιούνται, την αναδιάταξη κοινωνικών τάξεων και μερίδων τάξεων, προσδίδοντας στην ευρύτερη ανάλυση του χροιά ενός τριγωνικού σχήματος που εγγράφει, δίπλα στην κοινωνική-πολιτική άνοδο του Φασισμού, την Τρίτη Διεθνή όσο και την επίσης ισχυρή Σοσιαλδημοκρατία. Και αυτή η ανάλυση διευρύνεται κατά τι, προσεγγίζει διαλεκτικά τις Φασιστικές εγκλήσεις προς συγκεκριμένες τάξεις, και σε ένα δεύτερο επίπεδο, τις σχέσεις εκπροσώπησης-συνάρθρωσης κοινωνικών συμφερόντων που διαμορφώνονται, καθιστώντας τον Φασισμό, όχι ένα κίνημα που έχει προκύψει μεταφυσικά, ή στο κοινωνικό-πολιτικό κενό, αλλά, αντιθέτως, 'προϊόν' της εποχής του, των εγκάρσιων τομών και των μείζονων χασμάτων που επιζητούσαν τρόπο και τρόπους προβολής και έκφρασης. Και, αφενός μεν η πραγματεία δεν πέφτει στην 'παγίδα' του 'οικονομισμού,' όπως πράττουν αναλύσεις της Διεθνούς, αναδεικνύοντας μία σειρά ιδιαίτερων όρων ανάπτυξης όπως είναι η άρθρωσης ενός πολιτικοϊδεολογικού λόγου από πλευράς Φασισμού, οι νοηματικές αναπαραστάσεις στις οποίες προβαίνει (ο 'εξεγερσιακός' εθνικισμός, ο αντισημιτισμός στο Γερμανικό, εθνικοσοσιαλιστικό υπόδειγμα), και, αφετέρου, δεν προσιδιάζει προς την κατεύθυνση μίας απλής 'περιπτωσιολογίας,' στο βαθμό που η μελέτη του Ιταλικού και του Γερμανικού υποδείγματος καθίσταται το έναυσμα για αυτό που θα ορίσουμε ως βαθιά έως βαθυ-δομική αναλυτική προσέγγιση. Δίχως να κλείσει λογαριασμούς, προχωρά, προς το τέλος του βιβλίου, στην θεώρηση και πραγμάτευσης της τυπολογίας περί 'Κράτους Εκτάκτου Ανάγκης,' διακρίνοντας τις συνδηλώσεις του, και το τι διαφοροποιεί τις μορφές του, μη απέχοντας από το όλο πλέγμα ανάλυσης που θέτει ως βάση την αναπαραγωγή του Κεφαλαιοκρατικού Τρόπου Παραγωγής. Η αίσθηση που δύναται να αποκομίσει ο αναγνώστης, είναι το ό,τι ο Φασισμός ως 'πράττειν,' και ως κοινωνικοπολιτικό συμβάν, συνιστά όχι μόνο την 'απάντηση' σε δεδομένες συνθήκες, όσο και την 'ερώτηση.'

[Roxy The Bolshevik Girl · Rating 5 out of 5]

Poulantzas is a master of the Marxist method, and this book is his magnum opus. Worth reading alongside "The Crisis of the Dictatorships".

[Efrahim · Rating 4 out of 5]

Kitap çok kapsamlı ve derinlikli bir çalışma, dolayısıyla da gerçekten derinlemesine bir incelemeyi gerektiriyor. Bir haftadır darmadağın hale gelmiş zihnimle bunu başarabileceğimden pek emin olmadığım için sadece Poulantzas'ın birkaç özgünlüğüne ve katkısına değinmekle yetineceğim.
Birincisi, Poulantzas'a göre, faşizm olağanüstü bir devlet biçimidir ancak Bonapartizm veya askeri diktatörlük gibi diğer olağanüstü devlet biçimlerinden de farklıdır. Bu nedenle faşizmin özgünlüğünü kavrayabilmek önemlidir. Bu özgünlüğü kavrayabilmek adına Poulantzas'ın vurgularından bir tanesi, faşizmin serpildiği ülkelerin kapitalist iç ilişkilerine bakmak kadar, o ülkenin emperyalist düzende nerede konumlandığına da bakılması gerektiğidir. Dolayısıyla faşizmin Almanya ve İtalya'da oturmuş bir rejim haline gelebilmesi kaçınılmaz olmamakla birlikte, tesadüf de değildi elbette.
Poulantzas'ın bir diğer önemli katkısı, faşizmin gelişimini sınıf mücadelesi temeline oturturken, sınıfları yekpare toplumsal özneler gibi değil de onları kendi içerisindeki çelişkiler ve fraksiyonlarla birlikte ele almaktır. Zaten Poulantzas da çalışmasını büyük oranda, faşizmin ve faşist hareketin farklı sınıflarla olan ilişkilerine göre bölümlendirir. Örneğin Alman nasyonal sosyalizmi, tekelci büyük sermaye ve toprak sahipleri arasındaki çelişkileri büyük sermayenin faydasına olacak şekilde sönümlendirmiş ve bu şekilde egemen olabilmiştir. Hatta faşistleşme sürecinde işçi sınıfı çoktan yenilmiş olduğu için, rejim aslen burjuvazi içi çelişkilere dayanmıştır. Yani burjuvazi sürecin asli öznesidir. Poulantzas, devleti de yekpare bir aygıt olarak düşünmez. Zira sınıf mücadelesiyle ve çelişkilerle malul bir toplumsal bütünden tabiri caizse tek parça bir devlet çıkmayacağı aşikardır. Özellikle faşist devleti merkezine aldığı son bölümde bu konuda incelikli bir analiz yapar.
Faşizmin tarihin belli bir döneminde galip gelebilmesi, onun karşısındaki güçlerin de mağlup olduğu anlamına geliyordu. Poulantzas'ın kitaptaki başat çabalarından bir tanesi de, Komintern'in 1920'ler boyunca öne sürdüğü ve yerel komünist partilere dayattığı tahlil ve stratejilerin neden ve nasıl iflas ettiğini anlamak üzerinedir. Komintern'in çok uzun süre asıl tehlike olarak sosyal demokrasiyi görmesi ve faşizmi adeta kaçınılmaz ancak geçici bir gök gürlemesi olarak ele alması, kapitalizmin kaçınılmaz iktisadi bunalımı sonrasında kitlelerin "ister istemez" düzeni değiştireceği yanılgısı, tüm Avrupa halkları adına pahalıya mal olmuştur ona göre.

[Maximilien Duclos · Rating 2 out of 5]

Le livre est complexe, d'autant plus que je l'ai lu en anglais. Il est dense, mais pertinent.

[CLARA · Rating 5 out of 5]

Imprescindible