Alles voor het moederland: De Stalinterreur ten tijde van Isaak Babel en Vasili Grossman

by Michel Krielaars

Aan de hand van de bewogen levens van de grote Russisch-Joodse schrijvers Isaak Babel en Vasili Grossman schetst Michel Krielaars een beeld van een meedogenloze wereld, waarin het vermoorden van onschuldige burgers een gewone zaak was en het individu kapot werd gemaakt. Aanvankelijk waren Babel en Grossman net als vele anderen enthousiast en vol hoop over het Rusland van na de revolutie Zij geloofden dat er offers gebracht moesten worden voor de nieuwe samenleving en waren blind voor de wreedheden van Stalin. Zo kon het gebeuren dat in 197, de tijd van de Grote Terreur, 800.000 Sovjetburgers met een nekshot werden omgebracht, 1.7 miljoen gearresteerd en 350.000 naar strafkampen verbannen.
In de loop van de jaren maakte enthousiasme plaats voor desillusie en angst. Babel en Grossman konden niet meer schrijven wat ze wilden, de druk vanuit de Communistische Partij werd steeds groter. Krielaars laat als geen ander zien hoe het is om je geloof in gelijkheid, vrijheid en socialisme te verliezen en te moeten inzien dat een ideaal verwordt tot een terreurregime.

Genres: Nonfiction, History, Russia, Russian Literature

343 pages, Paperback

First published May 1, 2017

Reviews

[Jeroen van den Dorpel · Rating 4 out of 5]

Helder geschreven verhaal, historische achtergrond en levens van beide schrijvers mooi verweven. Een geïnteresseerde leek zal door dit boek niet veel nieuws leren over deze periode in de Russische geschiedenis. Het biografisch deel was echter zeer interessant, het teleurgesteld raken in een ideologie en de persoonlijke dilemma's die dit met zich meebrengt worden goed invoelbaar gemaakt. Verder heeft dit boek ervoor gezorgd dat ik Leven&Lot opnieuw wil herlezen, want wat blijft Grossman toch een briljant schrijver

[Bas · Rating 5 out of 5]

Lees eerst Alle verhalen van Isaak Babel, vervolgens Leven en Lot van Vasili Grossman, en daarna dit schitterende verslag van het leven van deze twee schrijvers.

[Jonas · Rating 4 out of 5]

De Russische revolutie van 1917 lichtte eerst het tsaristische regime uit het zadel en bracht enkele maanden later een bolsjewistische regering onder leiding van Vladimir Lenin aan de macht. De utopische droom van de Sovjet-Unie mondde echter al gauw uit in dictatuur, angst en bloedvergieten, met als gruwelijk dieptepunt de Grote Terreur onder Jozef Stalin. In dat tijdperk was niemand nog veilig en vreesde vrijwel iedereen de nachtelijke klop op de deur.

De historische feiten van dit ongure stuk geschiedenis kan je nalezen op Wikipedia. Om inzicht te krijgen over hoe deze periode werd beleefd en wat het teweegbracht in de hoofden van de mensen die het meemaakten, is 'Alles Voor Het Moederland' van Michel Krielaars een beter startpunt.

Krielaars, chef Boeken bij NRC Handelsblad en gewezen correspondent in Moskou, brengt het beklemmende tijdperk tot leven aan de hand van twee joods-Russische schrijvers: Isaak Babel (1894-1940) en Vasili Grossman (1905-1964). Beiden waren populaire oorlogscorrespondenten, beiden geloofden aanvankelijk in de socialistische heilstaat en beiden werden gekende Sovjetschrijvers. Stalin bestempelde ze als ‘ingenieurs van de ziel’. Naarmate hun ogen echter open gingen voor de onmenselijkheid van het regime, verloren Babel en Grossman hun hoop in de communistische droom. En uiteindelijk gingen ze allebei aan de terreur ten onder.

Alles voor het moederland laat je kennismaken met de levenslopen en het werk van deze twee bijzondere schrijvers. Ondanks zijn kritische werken ontsnapte Grossman wonderlijk genoeg aan een nekschot, al leefde hij wel voortdurend in angst en eindigde hij zijn leven als een gebroken man. Dat zijn meesterwerk 'Leven en Lot' vele jaren later gepubliceerd raakte buiten de Sovjet-Unie, blijkt een klein wonder.

Minder fortuinlijk verging het Isaak Babel. Hij werd in mei 1939 gearresteerd door de NKVD (de voorloper van de KGB). Al zijn manuscripten werden in beslag genomen en nooit terug gevonden. Op bevel van Stalin kreeg hij de kogel.

Het boek heeft echter veel meer te bieden dan deze schrijverslevens. Ruslandkenner Krielaars volgt de voetsporen van Babel en Grossman en schreef zo ook een meeslepend reisverslag over het hedendaagse Rusland en Oekraïne, doorspekt met persoonlijke verhalen en bespiegelingen. Hij spreekt met nabestaanden, historici en literatuurwetenschappers, waardoor het ook een goed gestoffeerd essay en een geschiedenisles is geworden.

Krielaars is een bevlogen verteller en slaagt er wonderwel in om deze verschillende invalshoeken aan elkaar te breien tot een samenhangend en bij momenten bloedstollend verhaal.

'Alles voor het moederland' bevat enkele huiveringwekkende hoofdstukken waarin de gruwel van zowel het Sovjet- als het naziregime aan bod komen. Met de bloedbaden van Berditsjev, Babi Jar en Treblinka richt Krielaars de spots op de pijnlijke en confronterende vragen die als een onzichtbare rode draad doorheen het boek lopen: waarom zijn mensen zo goedgelovig en sluiten ze zo makkelijk hun ogen voor onrecht en misdadige dictatuur? Hoe komt het dat zelfs brave huisvaders onmenselijke beulen kunnen worden, behekst door een giftige ideologie? En uiteindelijk: zou ik zelf zo intellectueel en moreel verlamd kunnen raken uit angst of blind idealisme?

Net zoals Svetlana Alexijevitsj, de winnares van de Nobelprijs voor de Literatuur in 2015, laat Krielaars ooggetuigen aan het woord om zijn verhaal over de Stalin-terreur te vertellen. Op die manier trekt hij opvallende parallellen met het hedendaagse Rusland.

Onder Stalin was het leven een grote illusie, maar ook Poetin is niet vies van censuur en fake news. De massale arrestaties behoren dan wel tot het verleden, maar ook vandaag wordt in het Kremlin gesidderd en gebogen voor de macht. Veel Russen lopen Poetin kritiekloos achterna omdat ze in hem de ‘efficiënte manager’ zien die Rusland moet redden van de anarchie. En net zoals Stalin na 1945 werpt Poetin zich op als de verdediger van het land tegen een buitenlandse vijand: Amerika.

Krielaars beseft dat de vergelijking op verschillende vlakken spaak loopt, maar hij stelt vooral de ‘menselijke neiging tot medeplichtigheid aan de kaak. Ook hoogontwikkelde, beschaafde mensen kunnen zich laten leiden door lafheid en zwakheid. Ook vredelievende burgers kunnen hun vermogen tot zelfstandig denken verliezen en zijn in staat tot grote misdaden.

'Alles voor het moederland' is een gelaagd boek: biografie, literatuurstudie, geschiedenis, reisverhaal en filosofisch essay in één. Bij het taggen van deze blogpost leken alle categorieën van toepassing.

Ik heb ervan genoten én ik heb ervan gegruweld. Ik heb ervan bijgeleerd én het heeft me achtergelaten met lastige vragen. Zo heb ik mijn non-fictie graag.

Lees de volledige recensie: https://vreemderdanfictie.be/2017/10/...

[Piet · Rating 4 out of 5]

Indrukwekkend boek.
Al heb ik al zo veel gelezen over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog toch weet Krielaars er een eigen doordringend accent aan te geven.
Ook hangt er een wat beklemmende sfeer over het Rusland van nu, van Poetin wel te verstaan.
Krielaars noemt het een politiestaat en ziet parallellen met de jaren 1937-38 als hij kijkt naar de manier waarop de mensen zich uiten en behoedzaam zijn.

[Dirk Vandenberghe · Rating 4 out of 5]

Geschreven met kennis van zaken, met liefde voor Rusland, de Joodse cultuur en de grote Russische schrijvers, met empathie en mededogen voor hun kleine kantjes en dwalingen. Je kan wellicht nooit echt vatten hoe het is om te leven en te schrijven in een dictatuur als die van Stalin, maar Michel Krielaars slaagt er wel in om van dat beklemmende (on)leven een page-turner te maken. Bovendien slaagt hij er als historicus ook nog eens in om de link naar het hedendaagse Rusland van Poetin te leggen.

[Lennart Bolwijn · Rating 4 out of 5]

Bijzonder goed boek over Sovjet-intellectuelen onder het Stalinisme. Heldere opzet, eerlijk en met relevante verwijzingen naar het Rusland en Oekraïne van nu. Krielaars schrijft nu en dan ostentatief en gebruikt te lange, ingewikkelde zinnen, maar de afwisseling tussen zijn enorme boekenkennis en de persoonlijke anekdotes van zijn reizen en kennissen, maken het tot een erg levendige vertelling van de Sovjet en Nazi-horror. Een dikke aanrader.

[Marc Emanuel · Rating 5 out of 5]

Beatifully written discourse about the Stalin times of the Soviet union, told through two important writers of that time Babel and Grossman, upto the battle around Stalingrad. Gives also good insights into the relation between Russia and Ukraine nowadays.

[Denise · Rating 4 out of 5]

Krielaars schrijft soms wat protserig maar heeft een goed verhaal!

[Xroldx · Rating 4 out of 5]

In de voetsporen van Grossman en Babel om nieuwe kennis op te doen van het leven in de Sovjet-Unie. Dit boek zegt ook wel wat over het huidige Rusland.

[Corry · Rating 4 out of 5]

Met veel bochten maar uiterst nauwkeurig beschrijft Ruslandkenner Michel Krielaars de worstelingen van twee Russische schrijvers met het Sovjetregime.
Mijn recensie staat in De Standaard der Letteren van 23 juni 2017