Οι δίκες της Μόσχας

Οι μεγάλες δίκες #7

by Αρτέμης Ψαρομηλίγκος (Editor), Βασιλική Λάζου (Editor), Κώστας Καρτάλης (Editor)

Το έβδομο τεύχος είναι αφιερωμένο στις δίκες της Μόσχας. Κατά την τριετία 1936-1938 διεξήχθησαν στη ρωσική πρωτεύουσα τρεις μεγάλες ανοιχτές δίκες, στις οποίες καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι παλιοί σύντροφοι και στενοί συνεργάτες του Λένιν, Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ, καθώς και μια σειρά μπολσεβίκων αγωνιστών οι οποίοι κατηγορήθηκαν από τον Ιωσήφ Στάλιν για συνεργασία με τον εξόριστο Λ.Τρότσκι και "αντεπαναστατική δράση". Εκτός από τα αναλυτικά πρακτικά των δικών, τα οποία παρουσιάζονται στο ιστορικό τους πλαίσιο, αναλύονται το πολιτικό σύστημα και το σύστημα της απονομής της δικαιοσύνης στη Σοβιετική Ένωση στη δεκαετία του 1930.

Genres: History

190 pages, Hardcover

First published February 13, 2011

Reviews

[Konstantinos · Rating 3 out of 5]

Περιεχόμενα:
1. Αντί προλόγου
2. Η Σοβιετική Ένωση κατά τη δεκαετία 1930, του ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΟΝΤΙΑΔΗ
3. Η «Γενική Εκκαθάριση», του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΑΓΚΑ
4. Οι «εκκαθαρίσεις» του σώματος των αξιωματικών του Κόκκινου Στρατού. 1937-1938, του ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ
5. Τα αποτελέσματα. Η Σοβιετική Ένωση τις παραμονές του πολέμου, του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΑΓΚΑ
6. Η βιβλιογραφία των «δικών της Μόσχας», του ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΛΙΔΑΚΗ
7. Παράρτημα: Τεκμήρια, του ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΟΝΤΙΑΔΗ

Ξεκίνησα να το διαβάζω περιμένοντας να συναντήσω αυτό που έχω συνηθίσει ως "αστική ιστοριογραφία" γύρω από τη Σοβιετική Ένωση και τον Στάλιν aka σταλινολογία, εξίσωση φασισμού-κομμουνισμού, πτωματολογία με αριθμούς να κυμαίνονται στα δεκάδες εκατομμύρια, κτλ.

Με περίμενε μια (ευχάριστη να πω;) έκπληξη αφού αντίθετα από ότι περίμενα αυτό που βρήκα μέσα στο βιβλίο ήταν ιστορικές ερμηνείες πραγματικών ιστορικών γεγονότων μέσα από οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πρίσμα (τις περισσότερες φορές τουλάχιστον) που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί έγιναν τα πράγματα όπως έγιναν.

Αυτό που καταλαβαίνει ο αναγνώστης που θέλει πραγματικά να καταλάβει και όχι απλά να βρει άλλοθι για τον αντικομμουνισμό του, είναι ότι ακόμα και σήμερα δεν είναι όλα τα γεγονότα γνωστά (π.χ. σε ποιο βαθμό οι Μπουχάριν, Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ, κτλ. συμμετείχαν ως οργανωμένη αντιπολίτευση σε συνωμοσία με τον εξωτερικό εχθρό, κ.ά.) αλλά το σίγουρο είναι ότι η πραγματικότητα - ειδικά σε ένα εργατικό επαναστατικό κράτος που λειτουργούσε με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από ότι είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα έως τότε - είναι πολύ πιο σύνθετη και πολύπλοκη από όσο θέλουν να την παρουσιάζουν όσοι απλά μετράνε θύματα του Στάλιν και του κομμουνισμού.

Από τις πέντε μονογραφίες που περιλαμβάνονται, θεωρώ ότι την καλύτερη ιστορική προσέγγιση και τεκμηρίωση την έχουν Η Σοβιετική Ένωση κατά τη δεκαετία 1930, του Γιώργου Λεοντιάδη και Η βιβλιογραφία των «δικών της Μόσχας», του Γιάννη Σκαλιδάκη (btw kudos στο ΑΠΘ). Πιστεύω ότι οι δύο μονογραφίες του Αλέξανδρου Δάγκα είναι περισσότερο απλουστευτικές στην ερμηνεία του ιστορικού υπόβαθρου, των συνθηκών και των ίδιων των δικών. Αν και δεν στερούνται βιβλιογραφικών αναφορών, κάνουν εμφανή μια τάση του συγγραφέα να προσωποποιήσει τις πολιτικές επιλογές ενός κόμματος, την χάραξη πολιτικής ενός κράτους και την έκφραση των συμφερόντων διαφορετικών τάξεων, στο πρόσωπο (ποιου άλλου; παρά) του Στάλιν. Προσωπικά, απογοητεύτηκα και από την έλλειψη πηγών και βιβλιογραφικών αναφορών από το κείμενο που έγραψε ο Γιώργος Μαργαρίτης για τις εκκαθαρίσεις στον Κόκκινο Στρατό.

Παραθέτω μερικά (από τα) αποσπάσματα που θεωρώ ότι συμπυκνώνουν την ουσία από τις έρευνες των ιστορικών:

Η απάντηση στο ερώτημα για το χαρακτήρα της σοβιετικής κοινωνίας εξαρτάται από πολλές παραμέτρους, ανάμεσα στις οποίες η πολιτική και η ιδεολογική δεν παίζουν τον τελευταίο ρόλο. Οι απόψεις ποικίλλουν, αλλά για κάθε άποψη απαιτείται η ιστορική της τεκμηρίωση. Αυτό που θεωρείται δεδομένο και δεν αμφισβητείται από κανένα σοβαρό ερευνητή είναι ότι στη μεσοπολεμική ΕΣΣΔ συνέβησαν ριζικές επαναστατικές αλλαγές.

- Γιώργος Λεοντιάδης, Η Σοβιετική Ένωση κατά τη δεκαετία 1930

Οι κατηγορούμενοι ήταν η αναγκαία προσωποποίηση του «εχθρού του λαού», χρειαζόταν δηλαδή ένας πολιτικός προσδιορισμός ενός κοινωνικού προβλήματος: μιας ανοργάνωτης αλλά πραγματικής κοινωνικής αντίστασης ενάντια στο κόμμα και στο κράτος.
...
Στις αμέσως επόμενες δεκαετίες, και εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, άνθισε η σοβιετολογία και η κρεμλινολογία και τα γεγονότα άρχισαν να παίρνουν απόσταση από την Ιστορία, συχνά με τη βοήθεια ιστορικών επιστρατεύτηκε η πολιτική φιλοσοφία αλλά και η ψυχολογία, τόσο των μαζών όσο και η ατομική, προκειμένου να ερμηνευτεί η «παράνοια» του Στάλιν. Τέλος, με το άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων, μπόρεσε επιτέλους η ιστορική έρευνα να αρχίσει να προσεγγίζει με πραγματικούς, κοινωνικούς όρους τα γεγονότα και να προτείνει ερμηνευτικά σχήματα, χωρίς πάντως να έχει αφήσει πίσω της οριστικά τη συνωμοσιολογία και την ψυχοπαθολογία. Ισως και γιατί, ακόμα και με τη Σοβιετική Ένωση παρελθόν, οι κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις είναι παρούσες και τα παλιά φαντάσματα δεν ξορκίζονται εύκολα.
...
Την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ακολούθησε ένα άναρχο άνοιγμα των αρχείων της, που έφερε τους ερευνητές μπροστά σε ένα νέο πρόβλημα: η έλλειψη αρχειακού υλικού έγινε σε μια νύχτα μια πληθώρα αρχείων. Ακαδημαϊκά ιδρύματα, κυρίως από τις ΗΠΑ, άντλησαν από αυτό το υλικό, η προσδοκία όμως επιβεβαίωσης της φύσης του σοβιετικού καθεστώτος, όπως αυτό περιγραφόταν από τη δυτική σοβιετολογία, δεν ευοδώθηκε. Μια πολύ πιο περίπλοκη και πλούσια κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα ήρθε στο φως και πολλά ερωτήματα φωτίστηκαν – όχι όμως όλα.
...
Ετσι, παρά το υλικό αλλά και την υπάρχουσα ήδη βιβλιογραφία που τοποθέτησε τις δίκες μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο – οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό, εσωτερικό και διεθνές – δεν έπαψε να αναπαράγεται μια ιστοριογραφία που επιμένει να περιστρέφει τα ιστορικά γεγονότα γύρω από τις διαθέσεις του Στάλιν. Η μεσοπολεμική ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης μετατρέπεται με αυτό τον τρόπο σε ένα από τα ελάχιστα πλέον πεδία μιας ιστορίας προσωπικοτήτων
...
Επειδή το θέμα διεθνώς πουλάει και το είδος της βιογραφίας ιστορικών-πολιτικών προσώπων είναι πιο προσιτό από τα καθεαυτό ιστορικά έργα, οι βιογραφίες του Στάλιν, όπου ανακυκλώνονται τα παραπάνω συμπεράσματα, είναι αρκετές και αυξάνονται.

- Γιάννης Σκαλιδάκης, Η βιβλιογραφία των «δικών της Μόσχας»

[Normita Normito]

Μου πρότεινε ένας φίλος κομμουνιστής να διαβάσω για τις δίκες της Μόσχας. Το βρήκα αυτό στα παλιά μου '' κιταπια ''.
Δεν ξέρω τι ήθελε να μου δείξει με αυτές τις δίκες - παρωδίες και σίγουρα δεν με έπεισε ότι ο Στάλιν είναι μια παρεξηγημένη μορφή της ιστορίας

[Stavroula · Rating 3 out of 5]

3 επιεικώς και αυτό λόγω της έρευνας πηγών.Βαρετό ως πολύ βαρετό. Η παράθεση επιστολών,ομιλιών ή σκέψεων προπαγανδιστικού περιεχομένου διαφορετικών πολλών ανθρώπων δεν σημαίνει ποικιλία και διαφορετικότητα. Τα ίδια όλοι. Για κάποιον μη γνώστη της ρωσικής εκείνης περιόδου σαν εμένα υπάρχουν πολλές ελλείψεις σε αναφορές προσώπων ,ποίος είναι αυτός;

[Al Capwned · Rating 4 out of 5]

Περιέχει κάποια ντοκουμέντα που δημοσιεύθηκαν πρώτη φορά σε ελληνική έκδοση, αν δεν κάνω λάθος, και οι συμμετέχοντες στη συγγραφή του έργου είναι ίσως οι κορυφαίοι Έλληνες ιστορικοί για το συγκεκριμένο θέμα.