پس از پنجاه سال: پژوهشی تازه درباره قیام حسین علیه السلام

by سید جعفر شهیدی

پژوهشی تازه پيرامون قيام امام حسين عليه‌السلام

کمتر حادثه تاریخی است که از رنگ تبلیغات سیاسی امویان و عباسیان و یا تعصبات دینی مذاهب مختلف برکنار مانده و حقیقت آن دگرگون نشده باشد. لذا برای دریافت حقیقت تاریخی ــ هرچند بر اساس مظنه و احتمال هم باشد ــ خواندن متن تاریخ آن سال‌ها به‌تنهایی کافی نیست، بلکه باید تاریخ را با دیگر شرایط، از جمله وضع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی سنجید، چنان‌ که شیوه علمی تاریخ‌نویسان امروز هم همین است.

Genres: History, Religion, Islam, Nonfiction

220 pages, ebook

First published January 1, 1979

About the author

سید جعفر شهیدی (۱۲۹۷ بروجرد - ۲۳ دی ۱۳۸۶ تهران)، مورّخ، ادیب و پژوهشگر سرشناس ایرانی بود
وی از شاگردان برجستهٔ استاد دهخدا و علامه فروزانفر بود و از او در حدود ۲۰ کتاب و تألیف حدود ۱۲۰ مقاله به یادگار مانده‌است.
همچنین او سالها استاد تمام دانشگاه تهران، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی بود

شهیدی در سال ۱۳۶۹ش برای ترجمه نهج البلاغه و در سال ۱۳۸۵ برای نگارش کتاب تاریخ تحلیلی اسلام برندهٔ جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. او همچنین از دانشگاه پکن دکتری افتخاری دریافت کرد و در سال ۱۳۷۴ نیز موفق به دریافت نشان درجه یک علمی از اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست وقت جمهوری اسلامی ایران شد.

از شهیدی، کتابخانه‌ای ۳۰ هزار جلدی در نارمک تهران به جای مانده است. شهیدی در سال ۱۳۷۴ منزل مسکونی خود در نارمک تهران را به شهرداری تهران واگذار کرد. این خانه در همان سال به کتابخانه عمومی دکتر شهیدی تبدیل شد. پس از درگذشت دکتر شهیدی، اتاقی در این کتابخانه به موزه نگهداری برخی آثار او اختصاص داده شد.

دکتر شهیدی در صبح یکشنبه، ۲۳ دی ۱۳۸۶ در تهران دیده از جهان فروبست. پیکر وی صبح روز چهارشنبه بیست و شش دی ۱۳۸۶ از برابر بنیاد لغتنامه دهخدا به سمت داشنگاه تهران تشیع شد



تألیفات

تصحیح آتشکده آذر
صیحه آسمانی (بدون نام مؤلف چاپ شده)
مهدویت واسلام (۱۳۲۴)
جنایات تاریخ (۱۳۲۷)
چراغ روشن در دنیای تاریک (یا زندگانی امام سجاد سلام الله علیه) (۱۳۳۵)
تصحیح براهین العجم اثر مورخ الدوله سپهر
تصحیح دُرّه نادره و تلخیص آن
در راه خانه خدا (۱۳۵۶)
پس از پنجاه سال: پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین سلام الله علیه (۱۳۵۸)
شرح لغات و مشکلات دیوان انوری (۱۳۵۸)
تاریخ تحلیلی اسلام: تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، (۱۳۶۲)
زندگانی حضرت فاطمه سلام الله علیها (۱۳۶۰)
آشنایی با زندگانی امام صادق سلام الله علیه (۱۳۶۲)
زندگانی علی بن الحسین سلام الله علیه (۱۳۶۵)
ستایش و سوگ امام هشتم سلام الله علیه در شعر فارسی (۱۳۶۵)
عرشیان (۱۳۷۱)
شرح مثنوی شریف (۱۳۷۳) از جزو دوم دفتر اول تا پایان دفتر ششم (ادامه کار مرحوم فروزانفر)
از دیروز تا امروز (مجموعه مقاله‌هاو سفرنامه‌ها) (۱۳۷۳)
علی از زبان علی: شرح زندگانی امیر مؤمنان سلام الله علیه (۱۳۷۶)
شرح مثنوی دفتر چهارم، پنجم و ششم (۱۳۷۴-۱۳۸۰)

Reviews

[فؤاد · Rating 3 out of 5]

کتاب اطلاعات جزئی جدیدی دارد، راجع به قبیله های ساکن بصره و تاریخ تأسیس کوفه، و شکل تقسیم مالیات در دوران خلفای راشدین. اما در نهایت، حرف کلی و تصویر کلی ای که از علل واقعه کربلا ارائه می کند، همانی است که در منبرها هم بارها شنیده ایم: الناس عبید الدنیا و الدین لعق علی السنتهم.

بعضی از اطلاعات مفید کتاب، مثل دشمنی ریشه دار دو تیرهٔ عرب (عدنانی و قحطانی) که بعداً در دشمنی عراق و شام ادامه پیدا کرد، یا مشکلات اقتصادی دوران خلفای راشدین، در کتاب دیگر نویسنده، تاریخ تحلیلی اسلام، به طور کامل تر آمده.


تنها نکتهٔ جدید و مهمی که کتاب داشت، تحلیل تازه و منطقی اش از علت همراه آوردن زنان و کودکان به کربلا بود. بنا بر تحلیل سید جعفر شهیدی، با توجه به شدت عمل ولید حاکم مدینه و مروان به هنگام احضار امام حسین برای بیعت گرفتن، اگر امام خانواده اش را در مدینه می گذاشت، احتمال آن می رفت که آن ها را به گروگان بگیرند تا امام را مجبور کنند برگردد و بیعت کند. به همین دلیل ناگزیر باید خانواده را همراه خود می برد تا نقطه ضعفی نداشته باشد.

[Syd Amir · Rating 4 out of 5]

کتاب سعی دارد تا با دید یک تاریخ نگار به صورت علمی و خارج از دیدگاه های شیعی یا سنی و ... به حادثه ی کربلا بپردازد.
نویسنده حتی گاهی شنیده های معروفی از حادثه کربلا را به صراحت رد کرده است. یا به دلیل این که با سایر روایت های تاریخی تناقض داشته و یا با شرایط زمانی، مکانی و منطق جور در نمی آمده برای رد این ها دلیل های محکمی آورده و هم چنین به قصد و غرض های پنهان پشت این تحریف ها اشاره کرده.
شهیدی در روایت خود از کربلا به مخرج مشترک روایات تکیه کرده ینی ان هایی ک در اغلب این روایت های مختلف از تاریخ نویسان متعدد امده از ان ها هم باز به ان هایی اشاره کرده و قبول میکند ک با منطق جامعه ی ان زمان و شرایطش جور در میامده در همین راستا در جایی می نویسد ک هر چه به حادثه ی عاشورا نزدیک میشویم تناقض ها میان روایت های مختلف بیشتر می شود تا انجایی ک تنها می توان گفت این حادثه در روز دهم محرم رخ داده
با همه ی این ها کاش در تمامی این موارد به موارد اختلافی ارجاع میداد و اقوال مختلف بیشتر نقل می شد. حداقل در پاورقی ک خواننده اطمینان بیشتری ب اسناد پیدا کند. در واقع ما در کتاب نتیجه ی این بررسی ها را میخوانیم نه خود بررسی ها را. البته به موارد متعددی هم اشاره شده نویسنده برای زدودن تحریفات وارد بحث های رجالی و گاهی تبار شناسی راویان می شود این ک فلان راوی احتمالا خواسته از فلان جانی کربلا که هم قبیله ی وی بوده رفع اتهام کند یا گناهی بشورد یا فلانی در محضر یزید تملق کرده که طول جنگ را انقدر کم گفته و ...

اما نقطه ی درخشان کتاب و نگاه خاص نویسنده ان جاست که به جست و جوی علت های واقعه عاشورا پرداخته ... اما نه به سادگی یک تحلیل سیاسی یا ... مناسب اغراض سیاسی روز، بلکه نویسنده تاکید دارد تا برای تحلیل و فهم چنین واقعه ای باید به ریشه ها و تحولات چندین دهه قبل پرداخت، حتی تا پیش از بعثت ...
این که چرا عده ای کوفی امام را میخواهند و بعد همان ها وی را به آن وضع میکشن ؟ این که چرا اصلا جز خویشان کسی از مکه و مدینه امام را همراهی نکرده؟ یعنی از این دو شهر کسی چون مردم کوفه قیام نکرد؟ این که چرا کوفه به این سرعت تغییر کرد؟ و مهم تر این که چطور جامعه ای که در عصر پیامبر آن طور مهربانی ها و گذشت ها و برادری ها و ... به خود دیده بود تنها در ۵۰ سال به این جا رسید که برای زر و زور چنین بی عدالتی هایی کنند؟

کتاب در این زمینه مطالب ارزشمند و درخشانی دارد از تبار شناسی ها و شخصیت شناسی اعراب، این که قبل از اسلام چطور بودند و قبایل با هم چه مناسباتی داشتن این مناسبات و رقابت ها بعد از اسلام چه شد اوضاع در زمان خلفا چطور بود و چطور رفته رفته خوی جاهلی و اشرافی زنده شد و برابری اسلامی جایش به نسب و حسب ها داد و ...
کتاب جامعه و نسل های مسلمانان را بررسی کرده نسلی که با واقعه همزمان بوده و این که مردم کوفه و شام آن زمان، اسلام خود را از چه کسی گرفتند؟ از اسلام چه میدانستند؟ شامات چطور مسلمان شدند و از مسلمانی چه میدانستند؟ ... اوضاع مدینه و مکه اصحاب و تابعین چطور بود و ....
و کتاب در این زمینه به حق عالی بود.

با همه ی این دقت نظر ها اما نویسنده در یکی دو فصل اخر جانبدارانه مینویسد و به شوق امده و هم چون مقتل نویسان روایت را ادامه میدهد و نه یک تاریخ نگار. در مجموع کتاب عالی بود و با آن فهم رفتار کوفیان رفتار یاران و همراهان امام و رفتار مردم شام و ... در مواجعه با کاروان فهم پذیر شد.
اتفاقات بدعت ها و تحولاتی که بعد از رحلت پیامبر رخ داد و موجب تحریف کامل اسلام شد. نسب هایی که جای برابری را گرفت. نمیدانم چقدر به اوضاع امروز ما شبیه باشد یا نه ولی حقیقتا ادم را به فکر فرو میبرد ...

[Mohammad reza khorasanizadeh · Rating 5 out of 5]

کتابی فوق العاده در بررسی علل وقایع عاشورا بصورت منطقی و مستدل
بعد از دومین مطالعه:
چند سال پس از اولین باری که این کتاب را خواندم، باز سراغش رفتم و دوباره بسیار از عمق تحلیل‌ها و مطالب غنی این اثر شگفت زده شدم
در این کتاب، مرحوم شهیدی جامعه شناسی بسیار خوبی از شهرهای اصلی ممالک اسلامی انجام می‌دهد و سیر تحول 50 ساله جامعه اسلامی از شهادت پیامبر تا واقعه عاشورا را برای مخاطب بیان می‌کند تا بهتر بتوان واقعه عاشورا را تحلیل کرد

[Leila · Rating 5 out of 5]

النّاسُ عَبِیدُ الدُّنیا و الدّینُ لَعِق عَلَی السِنَتِهِم یحوطونَهُ مادَرَّت بِهِ معائشُهُم (حسین‌بن علی علیه‌ااسلام).

"مردم بنده دنیایند، دین را تا آنجا می‌خواهند که کار دنیا را با آن سروصورتی دهند و چون روز امتحان پیش آید دینداران اندک خواهند بود."

دکتر شهیدی در این کتاب به عنوان پژوهشگری بی‌طرف به بررسی علل وقوع حادثه‌ی عاشورا- دهم محرم سال ۶۱ ه.ق- می‌پردازد.

یادآوری:
معاویه‌بن ابوسفیان در سال ۶۰ هجری مُرد و مرگ یزید در سال ۶۴ هجری بود. او برای حکومت در این زمان کوتاه لعنت ابدی را برای خود خرید.
" اللّهم العن اوّل ظالم ظلم حقَّ محمد وآل محمد وآخِر تابع له علی ذلک."

۹۹/۹/۲

[Muhamed · Rating 5 out of 5]

تحلیلی منصفانه و محققانه پیرامون تحولات جامعه مسلمانان پس از وفات پیمبر تا کشته شدن نوه او.
کتابی کم نظیر و بسیار گرانبها

[Hadi · Rating 4 out of 5]

کتابی در نوع خود ممتاز و میتوان گفت مهجور به قلم سید جعفر شهیدی که خود نویسنده نیز می توان گفت مهجور مانده است.
این کتاب می توان گفت یکی از مهم ترین کتاب ها جهت شناختن واقعه عاشورا و سال های قبل از آن می باشد شهیدی در این کتاب به صورتی کاملاً علمی و با استناد به کتاب های تاریخی جامعه عرب را از زمان مبعث پیامبر تا قیام عاشورا مورد تحلیل قرار داده است چیزی که در این کتاب به چشم می خورد تلاش نویسنده برای دوری از هرگونه جانبداری و تحلیل های خلاف واقع می باشد.
این کتاب علاوه بر بیان وقایع تاریخی مستند عاشورا دارای تحلیل جامعه شناختی و همچنین سیاسی شصت سال اول آغاز اسلام می باشد .
جهت داشتن شناختی بدون تعصبات مذهبی و داشتن دیدی پدیدار شناسانه به واقعه عاشورا این کتاب توصیه اکید می شود.

[Fateme Jafarpour · Rating 5 out of 5]

"هيچ نيازی نيست كه بگوييم جبرئيل از جانب خدا به پيغمبر خبر داد كه پسر دختر او در كربلا كشته خواهد شد. هيچ نيازی نيست كه بدست و پا بيفتيم و با توجيه های درست يا نادرست كلمات منسوب به امام را كه در آن از كشته شدن خود خبر داده است تأويل و يا رد كنيم. تيزبينی او در نگرش پايان كار و تجزيه و تحليل حوادث، از برادرش محمد حنفيه و پسر عباس و فرزدق شاعر و عبدالله مطيع كه در مدينه و مكه و راه حجاز به عراق او را از مردم كوفه بيم دادند، كمتر نبود. او مي دانست پايان كار چه خواهد بود. آن قطعه های كوتاه و تك بيتی ها و جمله هاي فشرده كه گاهگاه بر زبان می آورد و هر يك چون گوهری بر تارک آزادگی می درخشد، نشان دهنده ی اين آگاهی است. او مثل اينكه پيمان شكنی مردم كوفه را بچشم می ديد كه می گفت
مردم بنده ی دنيايند، دين را تا آنجا می خواهند كه كار دنيا را با آن سر و صورتی دهند و چون روز امتحان پيش آيد دين داران اندک خواهند بود
آن روز هم كه مردم مدينه علی را به خلافت برگزيدند، وی بهتر از هر كسی می دانست چه مشكلاتی پيش رو دارد، می دانست كه چه اندازه دشوار است اجتماعی را كه سراسر دچار نابسامانی است سامان دهد.
اما او مسلمانی واقعی بود كه هيچگاه به خاطر آسايش خود صلاح را ناديده نمی گرفت"

[Mohammad Sadegh Alizadeh · Rating 4 out of 5]

بیش از آنکه تاریخ قیام حسین باشد، بررسی جامعه‌شناسانه جامعه مسلمانان پس از مرگ پیغمبر است به عنوان بستر جامعه‌شناسی که در نهایت ختم می‌شو به جامعه اسلامی خلافت یزید و قیام حسین. طبعا در چنین بستری بهتر می‌شود ماهیت و حقیقت قیام حسین را درک کرد.

[Shahram Shahryari]

موضوع این کتاب نه پژوهشی تاریخی درباب درستی یا نادرستی روایات کربلاست و نه تحلیلی دینی درباب انگیزه‌ها و اهداف قیام عاشورا یا نتایج و ثمرات آن؛ بلکه پژوهشی است جامعه‌شناختی دربارهٔ تحول جامعهٔ اسلامی در پنجاه سال پس از پیامبر و چرایی وقوع حادثهٔ عاشورا در آن جامعه با نظر به همین تحولات۰

موضوع اصلی کتاب این است که چرا حادثهٔ عاشورا رخ داد؛ چرا در جامعه‌ای که خود را متعهد و مقید به اسلام می‌شمارد، در قبال آن همه خلاف شرع سکوت شد؛ چرا پنجاه سال پس از درگذشت پیامبر اسلام، جامعه‌ای که حکومت را جانشینی پیامبر می‌شمارد و همهٔ مناسبات حکومت و مردم را با عناوین دینی می‌فهمد، نوهٔ آن پیامبر را که ندای اصلاح و احیاء همان دین را می‌دهد رها می‌کند۰

پاسخ استاد به این پرسش جامعه‌شناختی تفصیلی دارد که در نیمهٔ نخست کتاب آمده است؛ بخش دوم داستان عاشورا را از همین منظر روایت می‌کند. (من خلاصه‌ای از این تحلیل جامعه‌شناختی را در کامنت نخست آورده‌ام و وجه تاریخی و تحلیل‌های دینی کتاب را در کامنت دوم بیشتر توضیح داده‌ام)۰

فهرست منابع کتاب به استثنای دو سه مورد، منابع اولیه‌ای است از قبیل تاریخ طبری و یعقوبی و ابن‌اثیر. منابع و پژوهش‌های جدیدتر، حتی آن‌هایی که در متن کتاب اشاره‌ای به آن‌ها شده، در منابع نیستند۰

کتاب ۳۰ فصل دارد، اما هیچ عنوان یا سرفصلی در آغاز یا میانهٔ فصل‌ها در کار نیست. به عوض، در انتهای کتاب فهرست مطالب و موضوعات مطرح‌شده در هر فصل را آورده است. اگر این عنوان‌ها در ضمن مطالب می‌آمد، حتماً به خواننده در فهم مطالب و پرهیز از روزنامه‌وار خواندنِ کتاب کمک می‌کرد۰

کتاب نخستین‌بار در سال ۵۷ شمسی منتشر شده است۰

[Iman Sohrabi · Rating 1 out of 5]

هم سید جعفر شهیدی را دوست دارم هم مطالعه پیرامون عاشورا را. کتاب حاضر این هر دو را توأمان دارد: نویسنده ای پاک و موضوعی اندوهناک. سال ها این مختصر را تورق و امسال نیز به بهانه ای آن را مطالعه کردم. اگر به جعفر شهیدی علاقه نداشتم، ناگزیر باید کتاب را بی ارزش ارزیابی می کردم. علاقه ام اما سبب می شود نقاط قوتش را برجسته کنم: پرسش های ابتدایی که حداکثر در 2 یا 3 فصل اول مطرح می شوند، عالی است. عالی تر این که علت وقوع عاشورا را در دوره ای پیش از قیام حسین(ع) و بیعت حسن(ع) و حکومت علی(ع) جست و جو می کند؛ حتی پیش از خلافت خلفا و بعثت محمد(ص). او ریشه عاشورا را به دوره جاهلیت می رساند؛ به اختلاف میان قبایل. با این حال نمی تواند این ارتباط را به خوبی موشکافی کند و بسط دهد. در آغازین بخش های پژوهش متذکر می شود که این مختصر بی طرفانه است و به حق این بی طرفی به چشم می آید هر چند عنوان «پژوهشی تازه» نهادن بر آن شاید بی انصافی به نظر برسد به سیاهه دیگرانی پیش از شهیدی. باری این مختصر مفید فایده است برای آن ها که کم حوصله اند و کم صبر؛ برای آن ها طی 10 روز می خواهند بدانند چه گذشته است بر تاریخ سیاسی اسلام تا روز عاشورا. برای آن ها که هم کمیت و هم کیفیت برایشان مهم است؛ کمیت کم و کیفیت کیف. آغازین سطور آخرین فصل از قیام حسین(ع) این گونه می آید: #زمان جنایت کار است اما جنایت پیشه نیست. زمان نیز مانند تاریخ که خاطره زمان را نگاه می دارد، جنایت می کند اما کمتر جنایتی را بی مکافات می گذارد. اگر جنایت تاریخ در مواردی حساب نشده است، #مکافات آن حساب دارد؛ حسابی بی نهایت دقیق.

[حمید شاهکلائی · Rating 5 out of 5]

مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی، یکی از انسانهای جامع الاطرافی بود که دانشگاه امام صادق علیه السلام افتخار می کند در دهه اول عمر خود از چنین اساتیدی بهره می برده است. استاد بزرگوار در هر زمینه ای که وارد شدند، اثر جاودانه ای خلق کردند. ذخیره ای برای آخرتشان. کتاب پس از پنجاه سال ایشان که به بررسی قیام امام حسین می پردازد بیش از هر چیز در پی تبیین علت قیام است از راه تبیین و بررسی زمینه های اجتماعی فرهنگی تاریخی. دقیقا همان چیزی که ما در اصطلاح تخصصی خودمان می گوییم context.
حالتهای مختلفی را بحث می کنند و توضیح می دهند و گویی یک مباحثه شکل گرفته و دلیلها رد می شوند.
30 یادداشت علمی کوتاه که طی این سی سال بعد انقلاب بارها چاپ شده و من پارسال چاپ چهل و یکم آن را خواندم.
کتاب را بخوانید، استاد با شما صمیمانه و بدون پرده و تعارف سخن خواهد گفت.
کتابشناسی:
کتاب پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین علیه السلام، استاد دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهل و یکم، 1387.

[Davood Leilaj · Rating 4 out of 5]

دیدگاه و تحلیلش را پسندیدم. رحمة الله علیه

[Yusef · Rating 5 out of 5]

فوق العاده است این کتاب

[Mehdii · Rating 4 out of 5]

۹ مُحَرّم ۱۴۴۴

[Fatemekaardaani · Rating 5 out of 5]

با زبانی روان و شیوا ابتدا از نظر اجتماعی مردم زمان سیدالشهدا رو بررسی میکند سپس ماجرای محرم سال۶۱ هجری را موشکافانه باز میکند.
الهی از کوفیان نباشیم
روح استاد شهیدی شاد و با جدش محشور باشد

[حمید شاهکلائی · Rating 4 out of 5]

مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی، یکی از انسانهای جامع الاطرافی بود که دانشگاه امام صادق علیه السلام افتخار می کند در دهه اول عمر خود از چنین اساتیدی بهره می برده است. استاد بزرگوار در هر زمینه ای که وارد شدند، اثر جاودانه ای خلق کردند. ذخیره ای برای آخرتشان. کتاب پس از پنجاه سال ایشان که به بررسی قیام امام حسین می پردازد بیش از هر چیز در پی تبیین علت قیام است از راه تبیین و بررسی زمینه های اجتماعی فرهنگی تاریخی. دقیقا همان چیزی که ما در اصطلاح تخصصی خودمان می گوییم context.

حالتهای مختلفی را بحث می کنند و توضیح می دهند و گویی یک مباحثه شکل گرفته و دلیلها رد می شوند.

30 یادداشت علمی کوتاه که طی این سی سال بعد انقلاب بارها چاپ شده و من پارسال چاپ چهل و یکم آن را خواندم.

کتاب را بخوانید، استاد با شما صمیمانه و بدون پرده و تعارف سخن خواهد گفت.

کتابشناسی:

کتاب پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین علیه السلام، استاد دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهل و یکم، 1387.

[Monireh Ghadirain · Rating 5 out of 5]

کتابی به دور از اغراق های شیعه درباره عاشورا

[Saeed · Rating 4 out of 5]

یک کار خوب تاریخی درباره قیام امام حسین.

[Yahya Nourian]

این کتاب آن طور که یادم می آید حاوی نکاتی ناب و جدید در باب ارتباطات پشت صحنه کربلا بود. از مصیبت کربلا که کم نمی کرد؛ بی‌گمان می‌افزود اما سادگی روضه ها را به چالش می کشید. می فهیمدی که چنین واقعه بزرگی پشتوانه های بسیار بزرگی هم دارد و همین طور ساده خلق نشده است. بیش از ۴ سال از خواندن کتاب گذشته و جزئیات دیگر آن قدر در ذهنم نیست که از آن ها هم بنویسم

[مجید اسطیری · Rating 5 out of 5]

نزدیک به بیست سال پیش خواندم این کتاب را. ریشه های اجتماعی و فساد اقتصادی شکل گرفته در دوران خلفا که منجر به واقعه عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام می‌شود را بسیار خوب روشن کرده است.

[Amine]

علی می دید که زیان سرکش داخلی در تهدید قدرت خلیفه و برهم زدن امنیت مسلمانان از زیان مهاجم خارجی کمتر نیست.اما مردم او این حقیقت را نمی دانستند چرا چون بیشتر نسلی که از علی فرمان می برد تا دیده ی تمیز گشوده بود می دید وقتی پدرش به میدان می رود با بیگانه و غیر عرب می جنگد ، وقتی هم که از جنگ باز می گردد با خود غنیمت می آورد ، او ز جنگ جز بیگانه کشی و غنیمت یابی چیزی نمیدانست او از درک معنی قدرت مرکزی و وحدت قدرت عاجز بود.چرا چون در این روزگ��ر ، او پیش از آنکه به اسلام متعلق باشد به قبیله تعلق یافته بود.البته در سپاهیان علی کسانی بودند که می توانستند آنچه را می گذرد به خوبی در یابند و اگر قدرت تشخیصی چنین نداشتند باز می دانستند که باید از امام خود پیروی کنند.اما شمار آنان در مقابل دسته ی دیگر اندک بود.ناچار آنان هم مانند پیشوای خود رنج می بردند.واپسین آرزوی بسیاری از یاران پیامر این بود که آنخا را به میدانهای جنگ بفرستد،تا ثواب شهادت بیابند.تا پیش از جنگ جمل اگر از خانه ای فرزندی در میدان جهاد کشته می شد کسان او گردن فراتر می گرفتند و به خود می بالیدند که توفیقی نصیب انان شده و در راه خدا شهیدی داد�� اند.پس از آنکه جنگ احد پایان یافت پیغمر به زنی از انصار برخورد که پدر و شویش در جنگ کشته شده بودند.چون مردم اورا تعزیت دادند ، گفت به من بگوئید پیغمبردر چه حال است؟گفتند سپاس خدا را که سالم است.گفت او را به من نشان دهید و چون پیغمبر را دید گفت اکنون تو سالمی هر مصیبتی را می توان تحمل کرد!
اما پس از جنگ جمل چون علی برای دلجوئی به خانه عبدالله بن خلف خزاعی رفت بانوی خانه صفیه دختر حارث عامری روی در روی خلیفه ایستاد و گفت: ای علی !ای کشنده ی دوستان و پریشان کننده ی جماعت !خدا فرزندانت را یتیم کند چنان که پسران عبدالله را یتیم کردی! این زن هیچ نمی اندیشید یا نمی توانست بفهمد که امام مسلمانان جز آنکه کرد چاره ای نداشت......
بدون شک این زن تنها زنی نبود که پس از جنگ مقابل خلیفه ی مسلمانان ایستاد و ناخشنودی نشان داد.زنان و مردان دیگری نیز بودند که می پنداشتند علی بر آنان ستم کرده است.علی با بزرگواری خاص سخنان زن را نشنیده گرفت و بدو چیزی نگفت زیرا می دانست ،او نمی داند چرا شوهرش کشته شده است.
در جنگ جمل کوفه در مقابل بصره ایستاد ، چون اکثریت مردم کوفه را یمانیان و اکثریت بصره را مضریان تشکیل می دادند.پس می توان گفت در نبرد جمل یمانی مقابل مضری قرار گرفته بود.اما دیری نگذشت که جنگ صفین و پس از آن جنگ با خوارج پیش آمد .در این جنگ ها تعصبات قبیله ای به شکل دیگری بالا گرفت تا آنجا که نه تنها مضریان برابر یمانیان ایستادند بلکه مضریان و یمانیان به دو دسته علوی و عثمانی تقسیم شدند و عثمانیان هر دسته روبروی علویان دسته ی دیگر قرار گرفتند.......
در جنگ صفین که آن را جنگ بین یمانیان (انصار) و قریش(مهاجران) نامیده اند مردی یمانی در گیرو دار جنگ گفت :ای مردمان کیست که برای رضای خدا زیر نیزه ها برود ؟بخدائی که جانم به دست اوست امروز با شما (قریش) بخاطر تاویل قرآن می جنگیم چنان که پیش ازاین برای تنزیل آن می جنگیدیم.
هر اندازه جنگها طولانی تر شد خستگی و دلمردگی جنگجویان نمایان تر گشت ، تا آنجا که بیشتر مردم اندک اندک از علی آزرده شدند.زیرا متاسفانه اکثریت آنها از درک منطق قوی و درست عاجز بودند.آثار این آزردگی ها در خطبه های شکایت آمیز امام ، که پس از جنگ صفین خوانده است می بینیم.در افتادن عرب با عرب در میدانهای نبرد شوق جهاد از مردم بدر کرد.در قرآن آیه ای را می بینیم که درباره جنگ تبوک نازل شده است .مسلمانان برای شرکت در آن جنگ ساز و برگ کافی نداشتند و گروهی نزد محمد آمدند و می خواستند آنان را مجهز سازد تا به میدان جنگ بروند . او گفت چیزی در دست من نیست، آنان گریان از نزد وی بیرون رفتند.در سال دوازدهم هجری هنگامی که ابوبکر خالد ابن ولید را برای حمله به عراق نامزد کرد ، در اندک مدتی هیجده هزار سپاه برای وی فراهم شد.اما هنوز بیش از ربع قرن از این واقعه نگذشته بود که می بینیم امام مسلمانان هر چه بیشتر مردم را برای جهاد با حکومت غاصبی چون معاویه می خواند و یا از آنان می خواهد که لا اقل برای جلو گیری از غارتگران شام به قلمرو عراق بر خیزند ، کمتر گوش می دهند.معاویه پسر ارطاه را به سرزمین های عراق و حجاز فرستاد و بدو گفت از شیعه علی هر که را دیدی بکش حتی زنان و کودکان را.بسر به مکه و یمن رفت و این شهر ها را کندو سوخت و مردم آن را کشت و وقتی به یمن رسید عبدالله عباس عامل علی گریخته بود........
وقتی در حکومت علی که موافق و مخالف در پارسائی و عدالت خواهی او هم داستانند، کار جهاد با دشمنان خدا به این صورت در آید که زن عبدالله خلف در روی امام خود چنان گستاخانه بلکه بی ادبانه سخن گوید و بر وی انکار کندو عاملان معاویه به سرزمین های حکومت علی این چنین دستبرد بزنند و اصحاب علی او را یاری نکنند، اگر بگوئیم در سالهای آخر این پنجاه سال جنگهای داخل جزیره از رنگ دین خارج شده بود و رنگ عربی و قبیله ای به خود گرفته بود سخنی بی جا نیست و این طبیعی است که وقتی حسین (ع) از مردمی که آماده ی کشتن او بودند می پرسد من کسی از شما را نکشته ام ، دین خدا را دگر گون نکرده ام پس برای چه مرا می کشید؟در پاسخ گفته باشند به خاطر بغضی که از پدرت علی داریم. این جمله ها را تاریخ نویسان قدیم ننوشته اند ولی در مقتل های متاخر دیده می شودو گفتن چنین سخنی بسیار طبیعی می نماید.با گذشت پنجاه سال از یک سو برادری اسلامی فراموش شد و از سوی دیگر خشم و انتقام جوئی که در صحنه های جهاد خدا نمایان می شد، به کینه توزی و خون خواهی قبیله ای تبدیل گشت.
قیام حسین- بخش پنجم

[سیاوش سخاوی · Rating 5 out of 5]

به نظر من ،بعضی از واقعیت هایی که در این کتاب آمده است . ، نشان دهنده ی روندی است که ا الآن در جامعه ی خود پیاده شده است .

به نظرم این کتاب انسان را روشن می کن د و دیگاه جدیدی را نسبت به واقعه ی کربلا و قیام امام حسن (ع) به انسان می دهد .

[Mahmoud · Rating 3 out of 5]

دکتر شهیدی در این کتاب بیش از آن‌که در جست‌وجوی چگونگی آن رخداد عظیم باشد، به دنبال چرایی حادثه عاشورا بوده است؛ «مقصود من از نوشتن این یادداشت‌ها مقتل‌نویسی، تبلیغ مذهبی و حتی نوشتن تاریخ نیست. من کوشیده‌ام تا خود بدانم آن‌چه رخ داد، چرا رخ داد؟
نه روایت زندگی امام حسین علیه‌السلام، بلکه تحلیل و علت‌شناسی عاشوراست. بیان حوادث تاریخ صدر اسلام برای نویسنده چندان موضوعیت ندارد. او تلاش می‌کند تا به واسطه مرور بر آن‌چه در این پنجاه سال بر جامعه مسلمین گذشت، چرایی این حادثه را بازگو نماید.

دکتر شهیدی علت فاجعه را فقط در سال ۶۰ و ۶۱ ه.ق جست‌وجو نمی‌کند، او نقطه عزیمت خود را برای تحلیل حادثه، سال‌ها قبل قرار داد و به همین دلیل نامی این‌گونه برای اثر خویش برگزید.

دکتر شهیدی این حادثه تاریخی را به مثابه یک معلول مورد بررسی قرار می‌دهد و تلاش می‌کند که علل و ریشه‌های آن رخداد را برجسته نماید. او برای یافتن علل این حادثه شگفت، از سال‌ها قبل و از تحولاتی که قدم به قدم مسیر فاجعه را پیمودند سراغ می‌گیرد.

[mohamad jelvani · Rating 3 out of 5]

خط کلی کتاب و روایت آن از واقعه عاشورا همان روایت معروف و آشنایی است که همه‌مان بلدیم.
و چرا نباشد؟ مگر قرار بوده در ابن کتاب تاریخ عوض شود یا اتفاق جدیدی بیفتد.
به هر حال آنچه کتاب را از موارد مشابهش متمایز می‌کند شرحی است که از سیر تاریخ اسلام در طی چند دهه تا رسیدنش به اینجا می‌کند.
سیری که در رقابت بین عدنانیان و قحطانیان یا معدی و مضری یا مهاجر و انصار یا قریش و غیر قریش یا سفیانی و هاشمی همیشه در تضادها و رقابت‌های قومی طی شده است.
کتاب خوش‌خوان و روان و کم‌حجم بود.
به روان زنده‌یاد استاد شهیدی درود می‌فرستم.
یادش مانا

[ali hasankhani · Rating 5 out of 5]

کتاب مفیدی جهت شناخت بسترهای تاریخی واقعه عاشوراست. ضمن آن که دچار زیاده گویی وتکرار مکررات نیست و ظرف چند روز قابل مطالعه است. مطالعه ان حتما توصیه می شود...

[Hadi Akbari · Rating 3 out of 5]

دکتر جعفر شهیدی در این کتاب، به خوبی دلایل ایجاد رویداد کربلا را می شکافد و چه خوب و بی غرض آن ها را بررسی می کند. بخش بیشتر کتاب به همان دلایل و پیش زمینه های این اتفاق و تغییرات مردم جهان اسلام می پردازد و این نگاه جدیدی برای من بود. اما در بررسی اتفاقات روز دهم محرم و پس از ان کمتر از حد انتظار ورود می کند، اگرچه در همین حد نیز به خوبی زوایای مهم را نشان می دهد.
کتابی کم حجم اما با محتوا و روان. امید که بیشتر عاشورا و عاشوراییان را بشناسیم.

[M.mahdi · Rating 5 out of 5]

تحلیل و روایت محکم و مستدلی از انچه که باعث به وجود آمدن واقع عاشورا میشود به انسان میدهد

[Reza Mohammadpour · Rating 4 out of 5]

قلم تاریخی - تحلیلی مرحوم سید جعفر شهیدی را بسیار می پسندم

[Ali Rahnamae · Rating 3 out of 5]

مرحوم شهیدی به عنوان یک متفکر شیعه نتوانسته است که نگاهی کاملاً بی‌طرفانه و تاریخی به واقعه عاشورا داشته باشد. با این حال و از جمله به خاطر نثر روان و تتبع فراوان او در تاریخ اسلام، خواننده اطلاعات زیادی از وقایع منتهی به واقعه عاشورا و تغییراتی که به ویژه از زمان وفات پیامبر تا سال 61 هجری (50 سال بعد) رخ داده و زمینه قیام امام حسین و به طور مشخص سکوت و عدم همراهی مسلمانان را با نوه پیغمبر کسب می‌کند. به صورت خلاصه و همانطور که شهیدی در کتاب "تاریخ تحلیلی صدر اسلام" ذکر می‌کند در میان اعراب رقابت‌های قبیله‌ای قحطانی و عدنانی همیشه پررنگ بوده و صرفا دو دوره حیات پیامبر بود که برای مدتی کوتاه عرب این رقابت‌ها را به کناری نهاد. با رحلت پیامبر و به ویژه پس از روی کار آمدن عثمان برتری طلبی قریشی و عربی نه فقط موالی را سرخورده کرد بلکه عرب یمانی را هم ناراضی کرد و همین زمینه آشفتگی سرزمین‌های اسلامی شد. علاوه بر آن، ورود ثروت فراوان به سرزمین‌های اسلامی و عدم سخت‌گیری عثمان در توزیع این ثروت‌ها که از بلاد فتح شده به دست آمده بود زمینه فساد و ثروت‌طلبی را فراهم کرد که روی هم رفته اخلاق اسلامی را تحلیل داد. در نهایت ضعف مردم کوفه و پیمان‌شکنی ایشان در همراهی با حسین‌بن علی(ع) باعث شد که او غریبانه در کربلا به شهادت برسد و فرصت تاریخی سرنگونی حکومت موروثی بنی امیه از کف برود.

از نقدهایی که می‌توان به تحلیل شهیدی وارد کرد مساله مردم کوفه است که پیمان شکنی و سست‌عنصری ایشان بدون ذکر دلیل و ارائه تبیینی تاریخی و جامعه‌شناسانه به عنوان یکی از دلایل اصلی سرکوب خاندان پیامبر ذکر شده است. این باور که در سراسر ادبیات مربوط به تاریخ نویسی شیعه موج می‌زند چنان است که گویی مردم کوفه دارای ژن نامطلوبی بوده‌اند که حتی تا 14 سال پس از عاشورا و تا زمان به قدرت رسیدن حجاج‌بن یوسف آن سرزمین نفاق‌خیر صحنه آشوب و فتنه بوده است. به نظر نمی‌رسد به دست دادن چنین تصویری از مردمان شهری که توسط حضرت علی به عنوان پایتخت خلافت اسلامی برگزیده شده پشتوانه علمی داشته باشد و به همین خاطر ویژگی‌های کوفه و نقش آن در تاریخ پس از پیامبر اسلام مثل معمایی حل ناشده باقی مانده است.

[Mahdi Shokrgozar · Rating 4 out of 5]

پس از پنجاه سال، کتابی پژوهشی است در باب علل و عوامل حادثه عاشورا. شهیدی، یافتن علت این حادثه را در بررسی تمام تاریخ 50 ساله پس از فوت پیامبر تا حادثه عاشورا می داند. بنابراین به بررسی عوامل و اتفاقات سیاسی،فرهنگی، اجتماعی و سیاسی روزگار پس از مرگ پیامبر می پردازد تا بتواند حادثه ی عاشورا را تحلیل نماید. تحلیلی که با وسواس زیاد از دل منابع تاریخی در می آید و در بستر زمانه خود می نشیند و با حوادث آن روزگاران انطباق میابد. پژهشی که سعی دارد تا به دور از تعصبات دینی و مذهبی به واقعه عاشورا بپردازد.