Jacques Lacan: Esquisse d'une vie, histoire d'un système de pensée

by Élisabeth Roudinesco

Très tôt, ce fils de famille catholique et terrienne imprégné des idéaux de la France bien pensante fut animé d'un grand désir d'ascension sociale et intellectuelle. Très vite, il se sentit supérieur à ses maîtres en psychiatrie. Il l'était en effet, et passa sa vie à critiquer les valeurs anciennes, celles de ses ancêtres vinaigriers, celles des tenants de la légitimité psychanalytique.

L'histoire de Jacques Lacan, c'est l'histoire d'une destinée balzacienne: la jeunesse de Louis Lambert, la maturité d'Horace Bianchon, la vieillesse de Balthazar Claës. Mais c'est aussi l'histoire d'une pensée qui, après celle de Freud, voulut arracher l'homme à l'univers de la religion, de l'occulte et du rêve au risque de mettre en scène l'impuissance permanente de la raison, de la lumière et de la vérité à effectuer cet arrachement.

Au coeur du livre, des personnages: les maîtres, les amis, les rivaux, les disciples, le cercle de famille. Mais aussi: Koyré, Kojève, Bataille, Heidegger, Sartre, Althusser, Lévi-Strauss, Jakobson. Autour de chacun d'eux se dit la passion de Lacan: maîtriser le temps, rencontrer les grands de ce monde, collectionner les objets, séduire les femmes, mais, aussi et surtout, construire un système de pensée fondé sur la détermination du sujet par le langage.

Le siècle s'est d'abord amusé de l'extravagance verbale du rebelle et du jargon de ses héritiers. L'histoire retiendra, avec Elisabeth Roudinesco, que c'est cet homme, précisément, qui a su analyser de la manière la plus fine les transformations de la famille occidentale, le déclin de la fonction paternelle, les contradictions de l'amour, les illusions de la Révolution, la logique de la folie.

Genres: Psychoanalysis, Biography, Psychology, Philosophy

723 pages, Paperback

First published September 8, 1993

About the author

Élisabeth Roudinesco est la seule à avoir su, avec la précision de l'historienne et l'expérience de la praticienne, faire revivre en une fresque documentée les doctrines, les hommes et les femmes qui ont incarné en France cette révolution de l'âme.
La seule aussi à avoir mis en perspective les théories, les mouvements et les débats qui n'ont cessé d'animer le milieu psychanalytique français depuis 1885 : de l'arrivée à Paris de Freud, venu assister aux leçons de Charcot à la Salpêtrière, jusqu'à la récente mise en cause des thérapies psychanalytiques, en passant par l'extraordinaire aventure lacanienne.

Reviews

[Brodolomi · Rating 4 out of 5]

U vreme kada sam dejtovao sa francuskom teorijom susret sa Lakanom je bilo posebno iskustvo – čitaš ga, a ništa ne razumeš pod kapom nebeskom o čemu čovek piše. Onda pročitaš nečiju interpretaciju njegovog teksta i razumeš sve, osim toga zašto je najpoznatiji francuski psihoanalitičar pisao tako kako je pisao. Potom sam saznao da nisam jedini i da Lakan ima vrlo polarizovanu publiku - za jedne je bio the French Freud za druge the french fraud. Šta je bio Lakan za Elizabet Rudnesko nije lako reći. Zasigurno da ga je smatrala genijem, a njegovu ličnost nepodnošljivom. U praksi strastveno ga brani od onih koji ga napadaju, ali isto tako ruši kult koji su lakanoidolopoklonici podigli oko njega još za života. I čini se da bez obzira ma koliko se Rudinesko samouvereno (kojoj kao ni Lakanu ne fali arogatnosti) trudila da ga „provali“ i da mu „postavi“ jedinstvenu „dijagnozu“, on izmiče i umnožava se u različite figure sa različitim maskama ispod koje se nalaze nove maske. Rudinesko ga često poredi sa različitim književnim junacima (a opseg junaka sa kojima je izjednačen je širok od Platonovog Sokrata do gospođe Verdiren od Fausta do kralja Ibija i glasa na Krapovim trakama) da se stiče utisak da Lakan nije bio stvarna osoba nego više biblioteka različitih književnih likova. Knjiga je kabasta i na trenutke zamorna i pretpostavlja čitaoca koji je zainteresovan za psihoanalizu, njenu istoriju i termine (tipa „imago majčine dojke“ i sl.), ali i širu sliku intelektualnih krugova u francuskom društvu, te autorka ne štedi na biografskim eskursima o misliocima koji su imali uticaj na Lakana i obrnuto. Čini mi se da je u tome knjiga i najzahvalinija - u smeštanju Lakanove psihoanalize u prostor i vreme oličeno u svim tim znamenitim glavonjama od Aleksandra Koarea do Merlo Pontija. Naposletku, knjiga je i veoma zabavna jer je njen predmet, blago rečeno, bio vrlo ekscentričan i šarmantan čovek sklon najteatralnijim ispadima. I prosto je neverovatno koliko je oko sebe imao ljude spremne da mu se klanjaju. Kada je u starosti ogluveo, njegovi učenici su verovali da iza toga stoji nešto drugo, neko novo otkriće: On nije gluv, on se samo pretvara da je gluv. Analizanti su bili još luckastiji. Jedna analizantkinja je pričala kako je u jednom trenutku prestala da priča na Lakanovim seansama. Tako su se par puta našli u njegovoj ordinaciji i ona je uporno ćutala: Lakan potom više nije mogao da podnese moje ćutanje. Ja bih ležala na kauču, on bi mi prišao, lice bi mu se ukočilo do besa i počeo bi da me čupa za kosu: „Propričaćeš ti“ rekao je. Bila sam preneražena i morala sam da se branim od takvih njegovih nasrtaja... Kada sam malom krugu svojih prijatelja psihoanalitičara ispričala da me je Lakan čupao za kosu oni su me ubedili da je to samo bila njegova interpretacija. Najpronicljiviji iz tog kruga mi je rekao: Lakan te je vukao za kosu (ovo “za kosu” se na francuskom izgovara ”se tif”), a ti si rođena upravo u Setifu!. Svi smo pomahnitali za označiteljem, kao da smo u njemu videli svojevrsnu svetačku blaženost.“

Lakanove poslednje reči su bile „Svojeglav sam... Umirem“.

[Sara-Maria · Rating 3 out of 5]

i am heavily indebted to versions of lacan, so I trudged through the 500 pages that comprise this, the only (is that possible?) biography of his life, but I’m not sure it was worth the effort. This book is like following the assorted life scenes of Lacan in a gritty paparazzi clip, captured through the hedges. A continuously streaming feed, it follows around all those he came in contact with as well. (and indeed, vignettes with contemporaries like althusser, Sartre and francoise dolto and as well as with his patients, were often more illuminating than things Lacanian). intermittently, when this film stubbornly dereels, we are shoved copy of roudinesco's work on the history of French psychoanalysis. not exactly my thing. these are some pay-off:

being pretentious, neurotic, hypocritical, self-aggrandizing, self-idolatrizing and plagued by the spectre of plagiarism, it became clear to me that fidelity to the truth (ie. Practicing what you preach) was not especially paramount for this Frenchman. and after years of wailing to myself “but how can I traverse the fantasy?”, this gives me a little humility.

Also, the oft occluded fact by cultural studies appropriations of lacan is that although his writings never included case studies proper, his thoughts were firmly grounded in clinical practice and the small-circle disputes of psychiatry (along with of course, currents of philosophy and surrealism).

The other influence I was searching for, and found, was lacan's connections with the east. these appear both in his near travels to, and research on, russia and china. we find here lacan working on texts like lao-tzu's: "the original Tao engenders the One/The One engenders the Two/The Two engenders the Three, The Three produces the Ten-thousand beings/The Ten-thousand beings lean on the Yin/and embrace the Yang/Harmony is born of the breath of the Median-Void".

This book is also helpful in that trivial details of his life can stand in as mnemonic devices, like: Not only did bataille and Lacan exchange philosophical ideas in their formative years, they shared a wife. Or, while conducting ultra short sessions in his lavish offices (referred to infamously as punctuation, much to the delight of literary critics)- lacan simultaneously saw barbers, pedicurists and tailors. Or better still, that the late Lacan topological graphs took the literal shape--broaching senility—of obsessions with little colored pieces of paper, inflatable tubes, napkins, plastic curtain rings, and string.

Here is a very pleasant exchange on these matters that purportedly went on between lacan and Salvador Dali:
“I make knots,” said the psychiatrist.
“Yes, of course,” said the painter. “The Borromean Islands.”
Lacan grabbed a napkin. Dali snatched it away from him.
“Let me,” said Dali. “You have to draw them in a certain order, otherwise it doesn’t work; you can’t separate them. I learned all about it in Italy. If you go to Charles Borromeo’s tomb you’ll see what I mean.”
Then, remembering the famous meeting about critical paranoia, he asked:
“Why didn’t you say anything that time we met and I had a bandage on my nose?”
“Because I knew there wasn’t anything wrong with you.”
“Fantasic! You’re the only one who didn’t say anything!”

I think this tragic-comic quote, too, goes to explaining confusions of post-structuralist praxis: “when lacan went deaf, some of his pupils refused to admit that the great and idolized ear could have failed: “He’s not deaf,” they said. “He’s just pretending not to hear.” Similarly, when the first signs of cardiovascular troubles appeared in 1978, Lacan’s “blanks,” his silences, his sudden rages and thumping with his fist were sometimes regarded as subtle “interpretations” (in the technical sense of an analyst’s attempt to convey to a patient the latent meaning of what the latter has said or done)…"

[Justin · Rating 4 out of 5]

I dont' know if it's a good idea to read a biography of an intellectual before you have a firm grip on that intellectual's work, but I enjoyed reading this book if for no other reason than the cast of characters that pop up throughout this book. Somewhat unbeknownst to me, Lacan led his life right in the thick of the French intellectual elite including the Surrealist movement and it's offshoots. Pretty much anyone who's anyone from the French intellectual Left, the 20th C. Psychoanalysit movement, and 20th C. Continental Phil. shows up in Lacan's life, often in person.

This book is comprehensive but does a good job of moving around. As Kant himself juxtaposed Kant with Sade, so too in this book you get the sordid details of Lacan's life along with his ever-evolving philosophy.

I don't know enough to doubt whether the author's, Elisabeth Roudinesco, portrayal of Lacan as both something of a consummate narcissist and often a huge asshole (eg., vis a vis his first wife and their children, Louis Althusser, to name a few) is true, but the feeling one gets from Roudinesco's portrayal reeks of something like a biased opinion at best. Also, Roudinesco is clearly hostile to Lacan's later formalization of his work typified by her negative opinion of Jacques-Alain Miller which is also bore out in her opinion of Miller's leading role vis a vis Lacan's legacy after he (Lacan) died.

Additionally, Roudinesco definitely does some hack psychoanalysis of her own on Lacan vis a vis his ideas (eg., "Thus at the end of his life he still felt the same hatred toward mothers and the same fascination for women who were mad or mystical. It was as if his own family continued to invade his teaching, despite his attempts to provide that teaching with a basis and formalization that would free it of all affective content."). Such passages are debatable at best and at worst intellectually irresponible or even lazy. Still, a book like this adds a human face to an otherwise unreservedly daunting philosophy, one completed under conditions ranging from dangerous to favorable, sometimes both at the same time (see Lacan's involvement in the late '60s radical student movement in France).

[Miguel Soto · Rating 5 out of 5]

Qué increíble trabajo. Es impresionante la cantidad de datos que Elisabeth Roudinesco compila en este volumen de la biografía del reformador del psicoanálisis. No solo impresiona la cantidad, sino también la sutileza, el detalle, la intimidad de todo lo aquí narrado, desde los ancestros hasta los herederos, pasando por supuesto por la gama de contemporáneos: los surrealistas, los psicoanalistas, los estructuralistas, los renegados de cualquiera de estos y otros campos.

Así nos enteramos de la vida de Lacan, no sólo de quién fue y qué hizo, sino verdaderamente de cómo vivió, en su más profunda humanidad, y sobre todo lejos de cualquier tono hagiográfico (como el de Ernest Jones con Freud), aquí nos es revelado Lacan tal cual, en sus inconsistencias, en sus ambivalencias, en su orgullo como en su deterioro, ¿en su real tal vez?

Vale mucho la pena leer este gran libro, no solamente por lo correspondiente a la biografía, sino también por los últimos capítulos donde, de manera bien crítica, Roudinesco detalla las múltiples escisiones del movimiento psicoanalítico, revelando el franco contrasentido que es pretender postular un discurso "legítimo" del mismo, cuando lo que lo marca es la ruptura, el corte, la escansión.

Un verdadero homenaje, no sólo al Maestro, sino a los que se rijan bajo cierta ética por él propuesta, si bien no del todo seguida.

[Nima · Rating 3 out of 5]

تا آنجا که تجربه‌ی من از مواجهه با متون وان‌کاوانه، به‌ویژه متونی که در مدار لکانی می‌چرخند، مجال حکم‌کردن می‌دهد، باید اذعان داشت که این کتاب، به‌اعتباری، فراگیرترین و از حیث دامنه‌ی گزارش، فراوان‌گسترترین متنی است که تا کنون در باب شخص ژاک لکان، در مقام زیست‌نامه‌ و نه طرحی نظری از نظام اندیشه‌ی او، به نگارش درآمده است. آن‌چه نشر نی با عنوان "ژاک لکان: زندگی و نظام فکری" منتشر کرده، در واقع، نوعی نام‌گذاری گمراه‌کننده است، زیرا در درون پیکره‌ی متنی‌اش تقریبا هیچ اثری از معرفی منسجم دستگاه مفهومی لکان نمی‌توان یافت، بلکه کلان‌روایت کتاب حول خطوط زیست شخصی، مناسبات حرفه‌ای، و شبکه‌ی عاطفی و فکری او سامان یافته است و اگر گهگاه اشاره‌ای گذرا به مفاهیم روان‌کاوانه می‌شود، آن نیز به‌سان سایه‌ای محو در حاشیه‌ی رویدادهای زیستی اوست. آن‌چه مرا در این اثر خرسند کرد، کثرت صفحات و فراغت نویسنده از اضطراب ایجاز بود، گویی رودینسکو در پرگویی خود می‌خواهد از خلاصه‌سازی بگریزد و به ژرفای وقایع نفوذ کند. اما همین خصیصه، که در ظاهر فضیلت می‌نماید، در عمل بدل به اسراف روایی می‌شود، چنان‌که شهریار وقفی‌پور، با زبانی نیش‌دار، او را "نویسنده‌ی خاله‌زنک" می‌خواند، و راستش اگر کسی کتاب را به تمامی بخواند، درمی‌یابد که این تعبیر، هرچند از نظر اخلاقی ستیزناک است، از حیث توصیف سبک و نثر، خالی از حقیقت نیست. رودینسکو لکان را شخصیتی "نارسیستیک، کج خلق و زود از کوره در برو" تصویر می‌کند، و تا اینجا هنوز می‌توان سخن او را در چارچوب نقدی بی‌غرضانه فهم کرد، اما در لحن سراسر کتاب، نوعی خشم فروخورده، کینه‌ی نمادین، و خصومت نهفته حس می‌شود، گویی نویسنده با سوژه‌ی خویش نه از موضع پژوهشگر، بلکه از منظر رقیبی رانده‌شده سخن می‌گوید. به‌زعم من، این کینه، حاصل ناکامی رودینسکو در ورود تام به نظم نمادین فضای روان‌کاوی فرانسوی است، همان جایی که لکان نه‌تنها اندیشید بلکه حکم راند، و بیرون‌ماندن از آن نظم، در او زخمی برجای نهاده که به‌صورت متن خشم‌گین و انتقام‌جویانه‌اش متجلی شده است. و البته چنان‌که خود لکان می‌گفت هر خشم حقیقی از ناکامی در مواجهه با دال بزرگ برمی‌خیزد. در پایان، باید گفت قیمت کتاب نیز، در زمان نگارش این سطور، به نحو مضحکی گزاف است، چیزی در حدود هشت‌صد هزار تومان، که خود می‌تواند نمادی از فروبستگی نظام نشر و فاصله‌ی طبقاتی در خوانش نظریه باشد. با این‌حال، اگر میل شما نه به نظریه، بلکه به درام زیستی لکان، به آن سوژه‌ی قرن بیستم است، این کتاب با همه‌ی حاشیه‌روی‌ها و پرگویی‌هایش ارزش خواندن دارد. و از طول آن نترسید من خودم در فاصله‌ یک هفته از آغاز تا انجامش را خواندم.

[Pavlo Shved · Rating 5 out of 5]

Чудова книжка. Раджу всім, хто цікавиться постаттю Лакана і французьким інтелектуальним життям ХХ-го століття

[Ben Kearvell · Rating 3 out of 5]

This book isn't about Lacan so much as it is 'around' him. Lacan is the subject and the signified. His Other is Elisabeth Roundinesco; or he is hers. Ha. I enjoyed the chapter on Bataille. I have a lot of time for his antics and Lacan did too; though he had more time for his wife evidently. Biography aside, somewhat, Roudinesco's account of psychoanalysis leaves something to be,ah, desired. She knows what she's talking about no doubt but when it comes to theory, particularly Lacan's, her style remains anecdotal (bearing in mind that this is a translation). But you wouldn't read a book on Lacan without knowing who he was. He's that kind of guy. What's more this book is part of a series on French psychoanalysis; it's no beginner's guide. And I am a beginner.

[Ian · Rating 5 out of 5]

Fantastic. Not only does it contain a compelling and thorough portrait of Lacan, but it also contains mini-portraits of several other prominent French intellectuals and a sense of the whole, quasi-cult leader status Lacan attained amongst his disciples. It also explains why so little of Lacan's work has been published and/or translated so far. Apparently, Jacques-Alain Miller's kind of an authoritarian douchebag, that's why.

[Behrang · Rating 3 out of 5]

بهترین معرفی از کتاب را نویسنده با نقل قولی از مرک بلوک بیان کرده:« روبسپیری‌ها، روبسپیر ستیزها، به ما رحم کنید: مرحمت فرموده، ساده بگویید روبسپیر که بود؟». به جای روبسپیر باید نام لکان را قرار داد، با این تفاوت که خانم رودینسکو چندان هم ساده به ما نخواهد گفت که لکان که بود، چرا که کتاب تنها در مورد لکان نیست بلکه در مورد عده کثیری از روشنفکران قرن بیستم است: دالی، کویره، کوژو، هایدگر، سارتر، لوی استراوس، آلتوسر، آنا فروید، چامسکی و...
حجم اطلاعاتی که از لکان در این کتاب است واقعا چشمگیر و نشان از پژوهش عمیق نویسنده از تمام ابعاد زندگی او است: از اجدادش که سوداگران سرکه بودند تا وارثان لکان را پژوهش و بررسی کرده است.
لکان روانکاوی عجیب با خصوصیات منحصر به فرد است، روانکاوی که کتابخانه‌ای داشت با ۵۱۴۷ جلد کتاب، نقاشی‌هایی از مسون، رنوآر، بالتوس، دورن، مونه، طراح پیکاسو و اشیای عتیقه‌ای که جمع‌آوری می‌کرد
او روانکاوی بود که قصد داشت« در فرویدیسم میانه‌رو زمانه خود اختلال ایجاد کند، طاعون به جانش بیاندازد و آن را براندازد». به همین دلیل علاوه بر آنکه روانکاو بود به حوزه فلسفه نیز کشیده شد، از اسپینوزا خواند و از طریق اسپینوزا به رویکرد تازه‌ای در مورد جنون دست یافت، کانت را مطالعه کرد و کتابی با عنوان کانت با ساد را نوشت. او علاوه بر آن از هگل، مارکس، دکارت و... هم خواند چرا که معتقد بود این افراد تنها یک هدف داشتند: کشف حقیقت. لکان نیز تمام عمر خود را وقف کشف حقیقت کرد تا جایی که حتی زبان چینی را فراگرفت، به مصر سفر کرد، هر شب مسائل ریاضی را حل کرد تا درکش از مسائل و تصاویر توپولوژی افزایش یابد و بتواند مَتِم‌ها و گره برومئی را کشف کند. او حتی در جلسات روانکاوی‌اش نیز سنت‌ها و ساختار را زیر پا نهاد. البته این را نیز باید گفت که لکان در گذر سال‌ها به طرز فزآینده‌ای شیفته پول شد، طلا چنان مجذوبش کرد که شروع به جمع کردن شمش کرد.
زبان آثار لکان بسیار پیچیده و چندمعنایی است به طوری تا سال‌ها به دلیل همین زبان پیچیده بسیاری از آثار او در ابتدا جوانی چاپ و خوانده نشد و بسیاری از استادانش به آثار او اهمیت ندادند، بعد از ساده‌سازی آثارش توسط ویراستار و دامادش «میلر» معروفیت بسیاری را کسب کرد.
در کل می‌توان گفت لکانیسم، صورت فرانسوی فرودیسم، است که چارچوب فلسفی اصیلی را برای فرویدیسم فراهم کرد.

[Gonzalo Darrigrand · Rating 5 out of 5]

Lacan. Esbozo de una vida, de Elizabeth Roudinesco (Francia, 1944) es un libro que funciona perfectamente como complemento o continuación de Freud, en su tiempo y en el nuestro. Con toda seguridad, la autora no haya planeado escribir y publicar estos dos volúmenes como parte de una sola obra, pero facilitan a los legos en cuestiones de psicoanálisis, un excelente hilo conductor acerca de las aventuras intelectuales de estos dos pensadores contemporáneos.

Freud y Lacan son dos figuras que posibilitan comprender las alternativas políticas y sociales de los siglos XIX y XX más allá de los nudos conceptuales propios de la teorización psicoanalítica.
La investigación realizada por Roudinesco sobre la vida y obra de Jaques Lacan es rigurosa y crítica. Sorprender reconocer las numerosas influencias que nutren el pensamiento lacaniano que derivará en la refundación del freudismo. En vida, Lacan tuvo la oportunidad de intercambiar ideas con los pensadores más influyentes del siglo XX. Una lista corta incluye a Dalí, Koyré, Bataille, Kojève, Heiddeger, Sartre, Levi-Strauss, Jakobson, Chomsky y Lucien Febvre. Sorprendentemente, también, ninguno de ellos lo leyó ni le prestaba la suficiente atención a lo que consideraban divaga-ciones. Heidegger guardaba un respetuoso silencio, Chomsky consideró que le estaba tomado el pelo y, entre todos ellos, fue Lucien Febvre el que más se atrevió a pedirle que corrija y aclare sus escritos, le exigió, cortésmente, que no ejerciera el terrorismo intelectual.

Transgresor, genial y libertino, desde 1932 en que defiende su tesis de medicina sobre la historia de una mujer loca, enferma de erotomanía –Marguerite Anzieu- a la que llamó Aimée, hasta los seminarios en que se ocupa de los matemas y los nudos borromeos al final de su vida, Lacan reformuló no sólo la teoría freudiana sino que también hizo escuela y contribuyó al estructuralismo filosófico y político del siglo XX.

[Rachel Panko · Rating 3 out of 5]

Embora me interesse pelo tema de psicanálise, ainda estou no início das minhas pesquisas como uma mera curiosa. Este livro precisa ser lido por quem já tem um entendimento razoável sobre o tema. Porém, apesar do meu raso conhecimento, consegui entender pelo contexto geral. A autora, no entanto, poderia ser mais democrática na escrita. E, no final, eu gostaria de entender mais sobre psicanálise do que sobre a vida pessoal de Lacan.

[Cristián Cortés · Rating 4 out of 5]

Es un buen libro para contar con bases sobre las transformaciones en el psicoanálisis. Ayuda a comprender cómo la vida personal y las condiciones sociales influyen en el pensamiento. Además, humaniza a Lacan. Era un loquillo.

Me costó entender algunos conceptos, pero el libro ofrece referencias para ahondar si es necesario.

[Owlseyes]

"... Jacques Lacan took care introducing the pest, the subversion and disorder into the heart of this untempered Freudism which he was contemporary of..."

[Valentín Serrano García · Rating 3 out of 5]

3.5. Informative, but polemic and partial, marked by a profound ambivalence of the author.

Lacanian theory cannot just be reduced into a form of psychobiography, and that's what Roudinesco provides.

[Leonard Houx · Rating 3 out of 5]

pretty cool. whatevs. do i really need a bio to know lacan was a charlatain who ripped off other people's ideas? i mean, that's why I love his shit.

[Ramiro Grivot]

O livro com que venho lutando faz coisa de seis meses!