jl.

by Anjet Daanje

De eerste mens op de maan, de treinkaping in Wijster, de moord op John Lennon, de val van de Muur, de Bijlmerramp, 11 september. Elk hoofdstuk van deze roman speelt zich af op een bekende dag uit de wereldgeschiedenis sinds1967.

Finn Pompe vertelt zijn kinderen elke avond voor het slapengaan over zijn verleden dat onontwarbaar met de wereldgeschiedenis is verweven. In eerste instantie lijken zijn verhalen eenduidig, maar langzamerhand blijkt het verleden net zo veranderlijk te zijn als de toekomst. Verschillende malen zetten gebeurtenissen met terugwerkende kracht Finns leven op de kop. De familiegeschiedenis bepaalt de levensloop van Finn en zijn nichtje Juno Linnaarts (JL), met dramatische gevolgen.

365 pages, Paperback

Published January 1, 2016

About the author

Anjet Daanje (1965) is schrijfster van romans en verhalen, en voorheen ook filmscenario's. Haar negende roman "Het lied van ooievaar en dromedaris" stond wekenlang in bestsellerlijsten, en won de Libris Literatuurprijs én de Boekenbonliteratuurprijs (voorheen AKO-literatuuprijs), en is daarmee de enige roman die ooit beide grote prijzen kreeg toegekend. Haar achtste roman "De herinnerde soldaat" won de F. Bordewijkprijs 2020. Voor haar gehele oeuvre won ze de Constantijn Huygensprijs 2023.

Reviews

[Hermine Couvreur · Rating 4 out of 5]

Ik ben diep onder de indruk van dit subliem opgebouwd, tragisch verhaal.

[Boekdagboek van Annemieke · Rating 5 out of 5]

Daanje heeft zo’n unieke manier van schrijven en ik hou er toch zo van! Haar woordkeuze, zinsbouw; het is zo fijn, ik wil alles in me opnemen en onthouden en bewaren.

Een terugkerend thema in Daanje haar boeken, over hoe geschiedenis voor iedereen anders is en afhangt van hoe je het beleeft en navertelt, speelt ook in deze roman.
We lezen over Finn die zijn dochters voor het slapengaan verhalen over vroeger vertelt. Per hoofdstuk komt een grote gebeurtenis uit de geschiedenis (sluiting Afsluitdijk, bijlmerramp, moord Pim Fortuyn enz enz) voorbij en wat er die dagen gebeurde met Finn en de mensen om hem heen en dan zijn beste vriendin Juno in het bijzonder.

Teveel mooie citaten om te bewaren.

[Julia Snel · Rating 3 out of 5]

Mooie roman die een leven langs een aantal belangrijke gebeurtenissen in de twintigste eeuw beschrijft. Alhoewel het concept mij aanstond en ik de schrijfstijl mooi vond, waren er toch veel stukken in het boek die ik met lichte tegenzin door heb moeten lezen. Vooral het begin vond ik af en toe redelijk saai en het einde had ook niet erg veel vaart. Daanje heeft in sommige stukken in dit boek wel parels geschreven, stukken die mij toch enorm ontroerde. Vandaar nog drie sterren.
Ik denk dat het misschien als volwassene nog iets meer nostalgie kan oproepen, als je daar naar op zoek bent zou ik het zeker lezen.

[Daniela · Rating 4 out of 5]

Ik kwam er wat moeilijk in aan het begin. De personen vond ik wat verwarrend, het gaat om meerdere generaties en het duurde even dat hij soms over zichzelf “hij” schreef en daarna weer “ik” zei, omdat hij het verhaal verteld aan zijn kinderen. Zodra dat duidelijker was, vond ik het een ontroerend verhaal, al had ik het einde niet op deze manier zien aankomen. Mooi hoe Daanje toch weer steeds herinneringen als een thema in haar boeken verwerkt. Bijzondere schrijfster.

[Reyer · Rating 3 out of 5]

Anjet Daanje (1965) maakt van het ogenschijnlijk eenvoudige leven van haar hoofdpersoon Finn Pompe een odyssee door zijn bestaan te laten samenvallen met grote of minder grote gebeurtenissen in de geschiedenis, zoals de maanlanding, de treinkaping bij Wijster, de val van de muur, de vliegtuigramp in de Bijlmer, de Elfstedentocht van 1997 en de financiële crisis. Daanje betrekt sommige gebeurtenissen rechtstreeks op het leven van Finn, andere zijn slechts indirect relevant, bv. omdat ze op een cruciaal moment voorbijkomen op radio of televisie. Natuurlijk gaat de fantasie van de schrijver hierdoor zo nu en dan voorbij aan het geloofwaardige, maar och... Daanje schetst vooral een prachtig tijdbeeld van iemand die in de late jaren zestig geboren is, zoals zijzelf.

Het was niet dat Finns vader ongelukkig was. Terwijl ze samen op een zaterdagmiddag de auto wasten, Finn was dertien of veertien, had hij zijn vader gevraagd of hij een ander leven had willen leiden en dat had zijn vader toen stellig ontkend. Finn geloofde niet dat het een leugen was. Misschien was de echte vraag of Finn niet liever een vader had gehad die zijn dromen najaagde. Het pijnlijke was dat Finns moeder er in stilte hetzelfde over dacht.

Omdat jl. een groot deel van het leven van Finn en zijn nichtje/buurmeisje/beste vriendin Juno beslaat, verandert het boek een paar keer van sfeer. De jeugd in Groningen sprak me minder aan, terwijl de studententijd me soms deed denken aan het eveneens geweldige Niemand in de stad van Philip Huff. De meeste aandacht gaat naar de volwassen periode. Voor het verhaal is dat terecht – jl. is tot het einde toe interessant – maar voor de historische lijn is het jammer.

Een minpunt vond ik de afwisseling van stijl. Het grootste deel van het verhaal is in de derde persoon geschreven, maar soms richt de hoofdpersoon zich tot zijn kinderen, aan wie hij over vroeger vertelt. Die kinderlijke toon stoorde me en had achterwege kunnen blijven. Al met al was ik echter onder de indruk van de inventiviteit van Daanje, die me eerder verraste met De herinnerde soldaat . Ik ben nieuwsgierig naar haar verdere werk.

[Rocelle · Rating 4 out of 5]

’Wat gebeurd is, is gebeurd en komt nooit meer terug.’

Een veelgebruikte quote van wijlen mijn vader én de slotzin van dit prachtige boek. Zo ontroerend dat ik er even van moet bij komen.

[Alexander · Rating 4 out of 5]

Na ‘De herinnerde soldaat’ en ‘Het lied van ooievaar en dromedaris’ te hebben gelezen, besloot ik mij te storten op de eerdere werken van Anjet Daanje, te beginnen met ‘Jl.’

Het boek draait om de relatie tussen Finn en Juno en de geschiedenis van hun beider families. Het verhaal komt wat moeizaam op gang door de soms lastig te volgen rol en voorgeschiedenis van de personages uit beide families. Op een kwart van het boek komt er echter meer vaart in het verhaal en begon ik met meer plezier en voldoening te lezen.

Ieder hoofdstuk is op een originele manier opgebouwd rondom een belangrijke dag uit de wereld- en Nederlandse geschiedenis, zoals de val van de Berlijnse muur, de Bijlmerramp en de val van Lehman Brothers. Soms beïnvloeden deze gebeurtenissen het gedrag van de personages en soms spelen ze een bijrol.

De bijzondere relatie tussen Finn en Juno wordt kunstig uit de doeken gedaan. Ze trekken elkaar aan en stoten elkaar af. Een belangrijk thema in dit boek is dat onwenselijke onderdelen van de familiegeschiedenis van Finn en Juno zich in hun eigen leven op een bepaalde manier herhalen. De lessen uit de geschiedenis zijn in theorie makkelijker te trekken dan in de praktijk van het dagelijkse leven. Of zoals Daanje schrijft:

‘... hoe vaak je ook met terugwerkende kracht de voortekenen herkent en je voorneemt om van nu af aan beter op te letten zodat je nooit meer zult worden verrast. De toekomst is vernuftig en voltrekt zich telkens in een nieuwe vorm. Nemen jullie maar van papa aan, het verleden herhaalt zich nooit, ja onderdelen ervan, maar daardoor wordt het alleen verraderlijker.’

Voortekenen die met terugwerkende kracht worden herkend spelen ook een belangrijke rol in het laatste, emotionele hoofdstuk. Dit hoofdstuk raakte mij om persoonlijke redenen.

Als enigszins storend ervoer ik dat de schrijfster het vertelperspectief van de derde persoon binnen hoofdstukken afwisselde met een schrijfstijl waarin Finn zich tot zijn kinderen en later zijn moeder richtte.

Al met al heb ik het boek met veel plezier gelezen. Een meesterwerk zoals ‘Het lied van ooievaar en dromedaris’ is het niet, maar ach. 4*.

[Lalagè · Rating 4 out of 5]

Het duurt even voor ik begrijp wie wie is in de familie en het kost me misschien wel honderd bladzijden om goed in het verhaal te komen.

Op een gegeven moment denkt Finn met zijn studenten na over welke gebeurtenissen in de geschiedenisboeken terechtkomen en welke niet, en kan je dat al voorspellen op de dag dat ze gebeuren? Wat vertelden je opa en oma en wat geef je later door aan de volgende generatie?

Ik vind de laatste honderd bladzijden van het boek het interessantste. Inmiddels zijn de hoofdpersonen echt voor me gaan leven. Weet dus dat je even moet doorzetten als je dit gaat lezen, want deze schrijver weet wat ze doet.

Lees mijn hele bespreking op https://lalageleest.nl/2025/12/14/jl-...

[Joke · Rating 5 out of 5]

Sterk onder de indruk van dit boek, waarin een persoonlijke geschiedenis wordt verhaald, met de wereldgeschiedenis op de achtergrond. De familieverhalen, liefdesverhalen, zijn ongelooflijk meeslepend, tragisch soms, maar vooral heel menselijk en mooi.
Heel knap geschreven.

[Amber · Rating 4 out of 5]

wat houd ik van de schrijfstijl van Anjet Daanje & wat was dit weer een prachtig verhaal. zo ontroerend en mooi <3

[Marithé Van Goethem · Rating 5 out of 5]

Fantastisch …. Ik zou 6 sterren willen geven . Ik vond dit boek beter dan haar libis prijs winnende boek “het lied van ooievaar en dromedaris.”

[Betty Van · Rating 5 out of 5]

Alles is prachtig van Anjet Daanje.

[Geert Jan · Rating 5 out of 5]

Kan ik ook 6 sterren geven?
Wat een prachtig boek. Vergelijkbaar met het Ooievaar boek. Mooi voor leeftijdgenoten al die memorabele dagen. Maar vooral het verhaal met een ontroerend einde. Een absolute aanrader!

[Gijs · Rating 4 out of 5]

Fijne roman. Het verhaal wordt wel steeds somberder, maar speelt zich dan wel weer in Groningen af.

[Nathalie Maebe · Rating 4 out of 5]

4,5 sterren
Fantastisch auteur, een ontdekking voor mij

[Gea Hagenauw · Rating 5 out of 5]

Geweldig mooi

[Heleen · Rating 5 out of 5]

Zo’n boek dat je het gevoel geeft dat je tijdens je leven een extra leven mag meemaken. Ik heb het nu een paar dagen uit en het laat me nog niet los.

[Esme Wind · Rating 4 out of 5]

Pfft….heftig eind! Je moet even in het boek inkomen maar dan pakt het je. En het eind….. het blijft in mijn hoofd spoken.

[Marjolein Schut · Rating 5 out of 5]

Geweldig. Elk hoofdstuk start met een historisch belangrijk moment in het leven van Finn, onze hoofdpersoon. Van de familie die kijkt naar de eerste stap op de maan (voor Finn het moment om met 15 maanden zijn eerste stap te zetten) tot de aanval op de twin towers. Het verhaal vertellen staat centraal. De familiegeschiedenis doorgeven. De overlevering. Het eerste verhaal vertelt zijn moeder aan Finn. Daarna vertelt Finn het aan zijn kinderen. En dan gebeurt er iets waardoor Finn het verhalen vertellen niet verder kan vertellen aan zijn kinderen, dan kan hij alleen nog de familiegeschiedenis vertellen aan zijn dementerende moeder
Prachtig qua taal, ingenieus geconstrueerd en boeiend om te lezen

[Jan-Joost · Rating 5 out of 5]

Nationale kanjer Anjet Daanje (1965) verhaalt in de fijnzinnige roman jl. (2018) van de wederwaardigheden van Finn Pompe en zijn wonderlijke nichtje Juno, verweven met mijlpalen in de wereldgeschiedenis. De eerste mens op de maan, de treinkaping in Wijster, autoloze zondagen, de moord op John Lennon, de moord op Pim Fortuyn, het faillissement van Lehman Brothers, de val van de Muur, de Bijlmerramp… elk hoofdstuk staat in het teken van zo’n gebeurtenis. Een tour-de-force. Tot en met het bepaald dramatische slot, dat met literaire meesterhand geduldig wordt ontvouwd. ‘Zo bouw je je leven op, steen voor steen, verhaal op verhaal totdat het een onwrikbaar en fabelachtig geheel is geworden.’

[Hans Buijze · Rating 5 out of 5]

Een prachtige roman die je eenmaal begonnen niet meer neer wilt leggen. Een familieroman, een verhandeling over het verleden en vooral het verhaal van Juno Linnaarts. Prachtig geschreven en gekoppeld aan een aantal belangrijke historische data. Inventief, vernuftig, wijs, spannend, wat wil je nog meer?

[Else Rozema · Rating 4 out of 5]

Soms deed het wat gekunsteld aan om de gebeurtenissen uit het leven van de hoofdpersonen Finn en Juno te koppelen aan grote gebeurtenissen in de wereld zoals de maanlanding, moord op John Lennon, 9/11 Zodra dit losgelaten werd, en het echt alleen om de vriendschap tussen hen ging, vond ik het heel mooi en invoelbaar geschreven

[Carlijn · Rating 5 out of 5]

Weer zo’n waanzinnig mooi boek. Anjet Daanje is geniaal en ik wil alles van haar lezen!

[Xandra · Rating 4 out of 5]

Een mooi fijnbesnaard boek. De constructie waarbij het verhaal verteld wordt door Finn aan zijn dochters en later zijn moeder komt me wat gekunsteld over en zorgt voor ‘onhandige’ perspectiefwisselingen. Dat de gebeurtenissen uit het leven van Finn en Juno gekoppeld zijn aan gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis geeft juist een wat speels effect - en maakt duidelijk dat dit boek door Anjet Daanje knap is geconstrueerd. De vriendschap, liefde tussen Juno en Finn is bijzonder en prachtig beschreven.

[Walther · Rating 4 out of 5]

Na de Herinnerde Soldaat en De Ooievaar opnieuw een prachtig boek met een nauwe verwevenheid van grote historische gebeurtenissen met persoonlijke geschiedenis van de hoofdpersonen.
Ondertussen de vraag: wat maakt geschiedenis?
Anjet Daanjer sluit je opnieuw stevig op in haar schrijfstijl.
Mooi beklemmend.
Opnieuw heel nieuwsgierig naar nog een volgend boek van haar.

[Agnes · Rating 3 out of 5]

Two different books as it were. I liked the first book best.

[Ilona · Rating 5 out of 5]

mooi

[Jeannette · Rating 5 out of 5]

Mooi!!! Prachtig geschreven.
En erg leuk dat het speelt in Groningen en Ommeland, alle dorpjes en straten zijn herkenbaar.

[Joukje · Rating 4 out of 5]

Heerlijk zo'n boek waarin je hoopt dat ze voor elkaar kiezen, maar het uiteindelijk totaal misgaat.

[Kaatje Bosma · Rating 4 out of 5]

Altijd fijn verdwijnen in de verhalen van Anjet Daanje