Jacob van Lennep (1802-1868), gangmaker en spotter, vrouwenliefhebber en hulpvaardig vriend. Hij leidde een fascinerend leven, gespleten tussen de bedrukkende moraal en de turbulente moderniseringen van zijn tijd. Als telg uit een voorname Amsterdamse familie voelde hij de last daarvan op zich drukken. Want iemand van zijn afkomst moest zich conformeren, en dat lag hem niet. Al op zijn negentiende verwekte hij een buitenechtelijk kind. Toen hij 32 was, ging hij ervandoor met een nieuwe liefde en liet zijn vrouw met vijf kinderen achter. Zijn vader kon hem nog net tegenhouden.
Hij werd niet herkozen als lid van de Tweede Kamer, omdat hij spotverzen op de vaderlandse geschiedenis schreef. Zijn daadkracht was enorm: Amsterdam dankt zijn waterleiding aan hem en Den Haag het behoud van de Ridderzaal. Hij was betrokken bij de plannen voor het Amstel Hotel, het Noordzeekanaal en het Rijksmuseum. Maar Jacob van Lennep was bovenal een getalenteerde, enorm productieve schrijver die de moed had zijn eigen weg te volgen in een door conventies bepaalde tijd.
Marita Mathijsen schreef met Jacob van Lennep een fascinerend levensverhaal, dat tegelijk een biografie is van een tijdperk. Ze doorzocht duizenden brieven en documenten en sprak met vele afstammelingen, van wie ze oude familieverhalen achterhaalde en tal van onbekende foto’s en tekeningen, die in dit rijk geïllustreerde boek zijn opgenomen. Met haar meeslepende stijl, humor, inlevingsvermogen en eruditie weet Mathijsen de complexe negentiende eeuw in dit boek voor iedereen toegankelijk te maken. Want Jacob van Lennep ís die fenomenale eeuw, met al zijn tegenstrijdigheden.
Marita Mathijsen is emeritus hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ze schreef verschillende standaardwerken, waaronder De geest van de dichter, De gemaskerde eeuw en Historiezucht.
4.5 sterren Ook al is het soms wel heel uitvoerig beschreven, ik heb het toch allemaal leuk gevonden om te lezen. De kennis die ik al had is weer opgehaald en daarnaast is er ook weer nieuwe kennis toegevoegd. Ik heb een goed beeld gekregen van Jacob van Lennep (1802-1868), van zijn omgeving en van de tijd waarin hij leefde. Je moet wel een echte liefhebber van literatuurgeschiedenis zijn om zo'n uitgebreid verhaal te kunnen waarderen.
Meesterlijke biografie over een van de sleutelfiguren in het negentiende-eeuwse Nederland. Literatuur, cultuur en politiek, Jacob van Lennep bemoeide zich overal mee. Dat klinkt als een bemoeierig figuur (en dat was hij natuurlijk ook), maar Mathijsen heeft het zo opgeschreven dat het een enorm aardige man lijkt, of misschien wel gewoon was.
Hoe dan ook, de negentiende eeuw blijft boeien, want “het is een complexe eeuw met allerlei echte en schijnbare tegenstellingen. Het is een eeuw van vooruitgang, maar ook een restauratieve eeuw, deeeuw van voortgezette Verlichting en de eeuw van de Romantiek.” (blz. 535)
'Waarlijk, Mijnheer Van Lennep, nu maakt gij het wat al te bont'
Zeker had ik van Jacob van Lennep gehoord, als schrijver in ieder geval en omdat een straat hierachter naar hem is vernoemd én ik associeerde hem met een flinke wandeltocht. Dat klopt, maar er is zoveel meer en Marita Mathijsen legt dit allemaal uit in zijn biografie 'Een bezielde schavuit'.
De man leefde van 1802 tot 1868 en heeft een groot stempel gedrukt op de Amsterdamse én Nederlandse samenleving van de 19e eeuw. Hij was advocaat, politicus, romanschrijver, dichter, toneelschrijver, historicus, editeur, taalkundige en beschermer van oudheden. Hij stond aan de basis van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, de verbetering van het Nederlands toneel, het Vondel- én het Rembrandtstandbeeld, het behoud van de Ridderzaal, schoon drinkwater in Amsterdam, het Amstel Hotel, het Noordzeekanaal, de uitgave van Max Havelaar én de bescherming van oudheden in Nederland.
Zo begon het echter niet. Van Lennep stond in zijn studententijd onder invloed van de ‘dompers’ Bilderdijk en Da Costa. Streng gelovig en ver verwijderd van de zelfbewuste man die hij zou worden. Dat stelt de auteur ook voor een probleem;
'Ikzelf althans heb er moeite mee Van Lennep te portretteren als iemand die werkelijk punnikte aan de pre-destinatiegedachte en gebukt ging onder religieus schuldbesef. Ik zie liever de vrolijke frans, de schaterlachende verteller, de plannenmaker, de oprichter van monumenten, de editeur van Vondel, de monumentenbeschermer, de helper van mensen in nood, en ook de vrouwenjager is me lief.'
Van Lennep verloor al jong zijn moeder en dat zou volgens de biograaf een thema in zijn leven blijven. Vrouwenjager was hij ook en hij wordt met 20 jaar al vader van een dochter. Hij zal haar erkennen, maar het wordt nooit bekend wie de moeder is. Hij trouwt en zal één dochter en vijf zonen krijgen.
Dat van die wandeltocht klopt, hij maakt met een vriend een voetreis door Nederland. Daarna gaat hij schrijven en publiceert hij romantische gedichten en dito verhalen. Zijn vader is hij opgevolgd als rijksadvocaat, een beroep dat hij tot zijn dood zal uitoefenen. Hij tracht uit zijn huwelijk te breken door met ene Doortje Ringeling naar Engeland te vluchten maar zijn vader belet hem dat. Hij keert terug bij zijn vrouw en Doortje stierf alleen. Dat leidde overigens tot een mooie reactie van een familielid van Doortje op het blog van de auteur.
Het boek geeft een razend interessante inkijk in de 19e eeuw en zijn moraal. De boeken die Van Lennep publiceert worden niet allemaal even goed ontvangen. Hij krijgt een lading kritiek als hij de Vaderlandse geschiedenis met enige humor en illustraties uitgeeft. De wereld was nog niet klaar voor een fragment als dit:
'De moord op graaf Floris I wordt gadegeslagen door de keukenmeid die het zonde vindt dat de moordenaar de man in bed doodsteekt door het beddengoed heen: 'Och, meneer! – sprak de meid – wat een zunde veur die mooie noppiesdeken!' 'Hoû je stil, ouê Trijn! dat is gestopt met drie steken.'
De auteur geeft in de epiloog aan dat het een enorme klus is geweest om research voor dit boek te doen, juist omdat er zoveel bewaard is gebleven. Talloze brieven, zijn Vondel-project, rechtbankverslagen, zijn complete oeuvre, vergaderverslagen uit de Tweede kamer en al die instituten waarbij hij betrokken was. Gelukkig is dat wel gebeurd want al die fragmenten vormen de meerwaarde van dit boek. Je bent er zelf bij, zoals bij de verwikkelingen over de grondwetswijziging. Van Lennep uitte kritiek op die wijzigingen met het argument dat de Amsterdamse bevolking daar helemaal niet achter stond. Dat leverde hem de volgende schrobbering op van het Algemeen Handelsblad:
'Waarlijk, Mijnheer Van Lennep, nu maakt gij het wat al te bont: Uw brief aan Mr. D. Donker Curtius loopt de spuigaten uit, en gelijk gij durft te veronderstellen, dat de commissie van herziening eenige artikelen der grondwet na den eten of ’s morgens heel vroeg in een uur van slaperigheid zou hebben opgesteld, komen wij tot de stellige overtuiging, dat gij in eene bui van groote opgewondenheid, welligt na een of ander souper, u aan het schrijven hebt gezet, en al schrijvende zulk een welbehagen in u zelven gekregen hebt, dat gij niet kondet uitscheiden, maar u op het laatst wel moest verbeelden, dat gij de ziel waart, zoo niet van het geheele land, dan toch van Amsterdam […]. Waart gij het verzenmaken of romanschrijven beû, gelijk u zeker de rijksbelastingzaken reeds lang de keel uithangen, welnu, goed, bemoei u dan ook eens met andere rijksbelangen dan die van de belasting; maar bemoei u dan alleen met de landstaal: daar zijt gij in uw element.'
Die kon hij in zijn zak steken. Het boek staat vol met zulke fragmenten, evenals met prachtige illustraties over de hoofdpersonen en uitgaven van zijn werk. De genoemde epiloog is een mooie afsluiter van dit boek, waarin Mathijsen aangeeft dat ze drie draden heeft proberen te vervlechten tot één draad; de zoektocht naar de moeder, het werken aan maatschappelijke vooruitgang en bekommernis om zwakken. Daarin moest de vreemde tweespalt in zijn karakter ook een plaats krijgen, de religieuze tobber uit zijn vroege jaren en de gedreven en maatschappelijk betrokken burger uit zij latere jaren. Een mateloos boeiende biografie.
Auteur
Marita Theodora Catharina Mathijsen-Verkooijen (Belfeld, 18 augustus 1944) is emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam met als specialisme de literatuur van de negentiende eeuw in Nederland. Ze promoveerde aan de Universiteit Utrecht op de briefwisseling tussen Jacob van Lennep en De Schoolmeester (pseudoniem van Gerrit van de Linde). In 1999 werd ze hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ze was onder meer oprichter en hoofdredacteur van het tijdschrift De Negentiende Eeuw en medeoprichter van het tijdschrift Nederlandse Letterkunde. Ze heeft vele edities bezorgd van negentiende-eeuwse Nederlandse klassieken. Daarnaast schreef ze een aantal boeken over die periode en richtte ze de website www.negentiende-eeuw.nl op.
Haar boek De gemaskerde eeuw (Querido, Amsterdam, 2002) beschrijft aan de hand van literatuur en andere teksten de mentaliteit van de negentiende eeuw met haar dubbele moraal en haar obsessies. In Nederlandse literatuur in de Romantiek (Vantilt, Nijmegen, 2004) stelt ze het belang van de negentiende-eeuwse letterkunde centraal. Marita Mathijsen schreef een veelgebruikt wetenschappelijk handboek voor het redigeren van historische en moderne teksten: Naar de letter (Van Gorcum, Assen, 1995).
In haar brede cultuurhistorische studie Historiezucht. De obsessie met het verleden (Vantilt, Nijmegen, 2013) laat ze zien hoe geschiedenis in de negentiende eeuw toegankelijk gemaakt werd voor iedereen.
Mathijsen is specialiste op het gebied van het oeuvre van Harry Mulisch. Ze schreef zijn bibliografie en stelde een bundel interviews samen. In 2008 verscheen een studie over zijn werk onder de titel Twee vrouwen en meer (De Bezige Bij, Amsterdam, 2008). Op de website van De Bezige Bij was zij enige tijd te raadplegen als 'Mulischconsulent'. Daarmee was zij de eerste specialist die via het web een literatuurconsulentschap instelde. Al voor het overlijden van Harry Mulisch werd zij door hem aangesteld als literair testamentair executeur, samen met Arnold Heumakers en Robbert Ammerlaan. Met Heumakers gaf zij de laatste onvoltooide novelle van Mulisch uit: De tijd zelf (Amsterdam, De Bezige Bij, 2011), zijn dagboek uit de periode dat hij aan De ontdekking van de hemel werkte: Logboek 1991-1992 (Amsterdam, De Bezige Bij, 2012) en de onvoltooide roman De ontdekking van Moskou (Amsterdam, De Bezige Bij, 2015). Zij is voorzitter van de 'Stichting Vrienden van het Harry Mulisch Huis'. (Bron:https://nl.wikipedia.org/wiki/Marita_...)
Titel: Jacob van Lennep. Een bezielde schavuit Auteur: Marita Mathijsen Pagina's: 640 ISBN: 9789460038501 Uitgeverij Balans Verschenen: januari 2018
Normaal lees ik niet zo gauw een biografie, maar ik heb deze toch het voordeel van de twijfel gegeven. En niet zonder resultaat, want het was zeker het lezen waard. Ik kende Jacob van Lennep alleen als degene die ervoor zorgde dat Amsterdam schoon drinkwater kreeg, maar in dit boek heb ik over de dichter van Lennep geleerd. Iets waarover ik eerder nog niets wist. Het verhaal is boeiend en interessant geschreven, met soms wel erg veel diepgang. Zeker een aanrader als je interesse hebt in bekende Nederlandse figuren uit het verleden.
Marita Mathijsen wijdt een meesterlijke biografie aan een duizelingwekkend veelzijdige meester uit de stomende negentiende eeuw. Van Lennep behoort tot die unieke internationale generatie van maconnieke persoonlijkheden die kunst, economie, politiek van deze tijd gegrondvest hebben.
Op p. 484-485 parafraseert Marita Mathijsen de mening van Jacob van Lennep over het schrijven van een goede biografie: '[...] het is onnodig om te weten of [Bilderdijk] wollen of katoenen kousen droeg.' Mathijsen houdt er een andere mening op na. Ze bespreekt uitgebreid de inhoud van een reiskoffer die Van Lennep in 1838 pakte: 'zes hemden, vier onderbroeken, nachtmutsen en nachtdassen, borstrokken, dertien paar kousen, [...].' (p. 343) De weetlust van de biografe is daarmee nog niet gestild: 'Het is jammer dat ik geen lijstje van zijn andere spullen heb aangetroffen. Ik weet dus niet of hij pijpen meenam of pruimtabak, haarborstel, pijnstillers (laudanum), tandpoeder, hoeveel schrijfveren, papier of inkt.'
Het zou oneerlijk zijn om het hele boek tot die passage te reduceren: het is een uitgebreide en rijke biografie. Toch is het voor mij te zeer een opeenvolging van schandaaltjes en verhaaltjes. De breedvoerigheid van Mathijsen is haar sterkte, maar vind ik ook net haar zwakte: als schrijfster had ze gerust de teugels strakker kunnen aanhalen. Belangrijke elementen, zoals Van Lenneps rol in de aanleg van de eerste Amsterdamse drinkwaterleiding, worden veelvuldig aangekondigd. Al te vaak dacht ik daardoor: heb ik dit al niet gelezen? Het bezielde schavuitenleven overtuigde me dus niet - Van Lennep vind ik nu vooral een vies ventje (en dan niet alleen omdat hij zijn onderbroek minder vaak verschoonde dan zijn kousen!).
Mooie biografie van een bijzondere man. Zette zich in voor maatschappij (initiatiefnemer waterleidingnet Amsterdam, 3 jaar lid tweede kamer en daarnaast vele genootschappen, bewaren historische gebouwen), schreef veel boeken, gedichten en ingezonden stukken. Maar ook een schavuit, gek op vrouwen en spotte graag over van alles met vrienden. Geeft goed tijdsbeeld van het leven in de 19e eeuw.
Een geweldige biografie die de context van het tijdperk mooi verweeft met de details van Van Lennep's leven. Hypotheses en interpretaties van de schrijfster zijn duidelijk aan te wijzen tussen de feiten, die van veel bronvermelding zijn voorzien. Daarnaast leest het boek lekker weg.
Goedgeschreven biografie, die niet alleen het leven van Van Lennep beschrijft, maar het ook,zoals het een goede biografie betaamt, het in de context plaatst van de negentiende eeuw, die zowel een hang naar het verleden had, maar ook in het teken stond van modernisering en verandering.
Wat een pil. Marita heeft een zeer grondig onderzoek gedaan. Jacob van Lennep bemoeide zich werkelijk overal mee. Zijn grootste verdienste in mijn ogen is toch wled e waterleiding die hij van de duinen naar Amsterdam liet aanleggen.